4. Achtergronden bij de wegingen van 2022

Jaarlijks worden in de CPI nieuwe bestedingsaandelen bepaald. Deze worden telkens in januari voor het eerst gebruikt voor de berekening van de prijsindexcijfers en blijven een jaar constant. Dit hoofdstuk licht de achtergrond van de jaarlijkse basisverlegging voor het verslagjaar 2022 toe.

4.1 Bepaling nieuwe bestedingsaandelen

De bestedingsaandelen van de gemiddelde consument worden als volgt bepaald:

• De CPI wordt berekend als een Laspeyres prijsindex. Dit betekent dat de CPI die in jaar t wordt gepubliceerd, gebaseerd is op het gemiddelde consumptiepatroon van jaar t-1. De in 2022 te publiceren indexcijfers worden dus gewogen met bestedingsaandelen van 2021.
• De basis voor het bepalen van de bestedingsaandelen in 2021 vormen de voorlopige consumptiecijfers van de Nationale Rekeningen van 2020 (NR 2020V). Dit, omdat de cijfers van 2021 nog niet beschikbaar zijn.
• Het mandje dat in 2022 wordt gebruikt, tracht de bestedingen van de consument in 2021 te benaderen. Als er grote aantoonbare veranderingen zijn geweest gedurende 2021, dan worden alternatieve bronnen gebruikt om de consumptiecijfers bij te werken. Voor verslagjaar 2022 is dat gebeurd bij alle bestedingscategorieën, omdat door de coronacrisis de consumptie in 2020 en 2021 sterk is gewijzigd.
• Als voor bepaalde artikelgroepen de cijfers uit de Nationale Rekeningen niet voorhanden zijn, worden alternatieve bronnen gebruikt.
• De Nationale Rekeningen bevatten ook de uitgaven van buitenlanders in Nederland. Die bedragen uit de Nationale Rekeningen worden gecorrigeerd voor het conceptuele verschil tussen het consumptiebegrip van de Nationale Rekeningen en de CPI met betrekking tot de uitgaven van buitenlanders in Nederland (uitgaven van buitenlanders in Nederland zijn niet vertegenwoordigd in de CPI, maar wel in de HICP).
• De bedragen uit de Nationale Rekeningen zijn anders geclassificeerd dan in de CPI. De bedragen volgens deze NR-classificatie worden met behulp van een schema verdeeld naar de classificatie van CPI-artikelgroepen (ECOICOP-groepen).
• Voor enkele ECOICOP groepen vindt een verdere onderverdeling naar het laagste niveau plaats met behulp van diverse bronnen. Het gaat onder andere om het Budgetonderzoek en marktinformatie van derden. De bedragen op het laagste artikelgroep niveau worden vervolgens herschaald naar 100.000 punten.
• Vervolgens worden de bestedingsaandelen van het jaar 2021 gewaardeerd tegen prijzen van december 2021 en weer herschaald naar 100.000 punten. Dit gebeurt omdat de CPI een kettingindex is, met december als schakelmaand. De bestedingsaandelen die zijn gebaseerd op het gemiddelde prijsniveau van 2021 worden zo representatief gemaakt voor het prijsniveau van de schakelmaand december 2021. Deze weegpunten (ook wel decembergewichten genoemd) worden gepubliceerd op StatLine. Voor het verslagjaar 2022 zijn er op het laagste publicatieniveau 219 artikelgroepen.

4.2 Coronacrisis

Normaal gesproken wijzigt het uitgavenpatroon van de consument geleidelijk. De coronacrisis heeft er echter toe geleid dat in de afgelopen jaren het dagelijkse leven sterk veranderde en de consument het geld ook anders is gaan uitgeven: het gemiddelde mandje boodschappen veranderde sterk.

Door de rigoureuze verandering van de uitgaven van de consument was het nodig om sterkere wijzigingen door te voeren in de weging van de productgroepen. Als bronnen zijn hiervoor meerdere andere statistieken van het CBS gebruikt. Zo is de transactiedata van supermarkten en reisorganisaties gebruikt om het juiste consumptiepatroon te bepalen. Ook zijn gegevens van Nationale Rekeningen, tot en met het derde kwartaal van 2021, gebruikt om ontwikkelingen bij te stellen en in te schatten. Bij de publicatie van de CPI in februari 2022 waren de gegevens uit de Nationale Rekeningen over het vierde kwartaal van 2021 nog niet beschikbaar. Waar dat nodig was zijn er andere bronnen gebruikt. Meer informatie over de keuzes die gemaakt zijn voor het vaststellen van de wegingen van 2021 en 2022 staat in de publicatie: De gevolgen van de coronacrisis voor het wegingsschema van de CPI.

4.3 Wijziging van de behandeling van de teruggave energiebelasting in de CPI

Huishoudens in Nederland krijgen een teruggave op hun energiebelasting uitgekeerd via de elektriciteitsrekening. In de Consumentenprijsindex (CPI) is deze teruggave daarom tot op heden in mindering gebracht op de prijs van elektriciteit. De verhoging van de teruggave zou in 2022 kunnen leiden tot een negatieve prijs voor elektriciteit. Dit leidt tot problemen voor het berekenen van de CPI.

Het CBS heeft ervoor gekozen om vanaf 2022 de teruggave energiebelasting gedeeltelijk in mindering te brengen op de prijs van elektriciteit en gedeeltelijk op de prijs van gas. Dit komt ook beter overeen met de werkelijkheid, waarbij de teruggave compenseert voor de belasting op elektriciteit en gas. Dit heeft gevolgen voor de prijsindices van elektriciteit en gas. De verschillende prijscomponenten van elektriciteit en gas wegen anders mee in de indexberekening. Hierdoor wijken de afzonderlijke jaarmutaties van elektriciteit en gas in 2022 af. De jaarmutaties en prijsindices van het aggregaat energie (elektriciteit en gas samen) wijken nauwelijks af. Meer informatie hierover staat in de publicatie: Wijziging van de behandeling van de teruggave energiebelasting in de CPI.

4.4 Kort- en langlopende reeksen in de CPI

De CPI is een kettingindex, waarbij het consumptiepakket van de CPI jaarlijks wordt aangepast. Dit betekent dat de langlopende reeks 2015=100 gebaseerd is op jaarlijks veranderende bestedingsaandelen.

Om de indexcijfers van de verschillende jaren (met verschillende bestedingsaandelen) aan elkaar te koppelen wordt de volgende werkwijze gehanteerd:

Voor alle CPI-artikelgroepen worden zogenaamde kortlopende indexreeksen bepaald. Voor het verslagjaar 2022 beginnen deze kortlopende indexreeksen in december 2021 en lopen ze 13 maanden, dus tot en met december 2022. Bij de start van een kortlopende reeks staan alle indexen op 100 (de kortlopende decemberindex 2021 is gelijk aan 100).

Met behulp van deze kortlopende indexcijfers van de verschillende artikelgroepen worden iedere maand in 2022 de prijsveranderingen ten opzichte van december 2021 berekend.

Deze prijsveranderingen worden vervolgens vermenigvuldigd met de langlopende reeks voor iedere artikelgroep van de CPI in december 2021.

In formule:
CPI januari 2022 = (CPI december 2021) * (kortlopende CPI januari 2022)/(kortlopende CPI december 2021).

De kortlopende reeks

De gewichten die bij de berekening van de kortlopende indices voor 2022 worden gebruikt zijn de gewichten van het jaar 2021, gewaardeerd tegen het prijsniveau van december. Ook in de nieuwsberichten en op StatLine worden deze gewichten getoond.