Strategisch doel 1: Maatschappelijke opgaven centraal

Flexibiliteit vergroten 

De wereld om ons heen is complexer geworden. Ontwikkelingen gaan snel en zijn soms onvoorspelbaar. Voorbeelden zijn de COVID-19-pandemie, stijgende energieprijzen, de oorlog in Oekraïne en de tekorten op de arbeidsmarkt. Vaak ontstaat dan een onverwachte, acute behoefte aan statistische informatie. Het CBS wil daar met betrouwbare, objectieve informatie op inspelen en het inzicht bieden waar overheid en samenleving naar vragen. Dat vereist een grote mate van flexibiliteit. De maatschappelijke opgaven waar Nederland mee te maken heeft en krijgt, vragen om samenhangende, domeinoverstijgende informatie. Het CBS voert zijn publieke taak uit met als doel betrouwbare en objectieve, feitelijke informatie te verstrekken over actuele maatschappelijke ontwikkelingen. Het CBS zet zijn bestuurlijke en innovatiekracht in om via statistiek en het beschikbaar stellen van data een bijdrage te leveren aan het maatschappelijk debat. Onze data kunnen een fundament bieden voor beleid op deze terreinen.

Het CBS voert op verzoek van overheden (veelal meerjarig) statistisch onderzoek uit. Deze statistieken worden deels bekostigd via de basisfinanciering van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en deels rechtstreeks door belanghebbende overheden. Al deze statistieken zijn integraal onderdeel van het werkprogramma van het CBS en verschillen niet in maat­schappelijke waarde. Eisen aan de kwaliteit en voorwaarden rond publicatie zijn eenduidig en niet afhankelijk van de wijze van financiering. Voor het wel of niet honoreren van verzoeken is het belang van de informatie bepalend, de financiële opbrengst is voor het CBS nooit een drijfveer. Het CBS streeft naar brede meerjarig gefinancierde statistiek­programma’s voor overheden met daarbinnen ruimte voor relevante ad hoc vragen. Het CBS blijft terughoudend ten opzichte van verzoeken buiten dergelijke programma’s die ook door marktpartijen kunnen worden uitgevoerd. Verzoeken van derden laat het CBS zoveel mogelijk over aan de markt. 

Samen met anderen

In de planperiode voert het CBS uiteraard zijn reguliere werkprogramma uit. Dat bestaat uit statistisch onderzoek voor de Europese Unie en de (rijks)overheid, dat met vaste regelmaat wordt samengesteld en gepubliceerd. Het katern werkprogramma in dit meerjaren­programma geeft een uitputtend overzicht van het reguliere werkprogramma. Op basis van de externe consultatie die is uitgevoerd om de behoefte aan statistische informatie in kaart te brengen, legt het CBS in de komende planperiode de focus op grote maatschappelijke opgaven. Het CBS zoekt actief de samenwerking met andere partijen om in de informatie­behoefte van deze opgaven te voorzien. De inhoudelijke opgaven staan daarbij centraal en zijn leidend. Vervolgens moet de benodigde financiering worden gevonden. Eventuele ontwikkelkosten mogen, wat het CBS betreft, geen belemmering zijn voor de totstand­koming van de informatie.

Single point of information

Om maatschappelijke opgaven effectief en efficiënt het hoofd te bieden is goede feitelijke informatie onontbeerlijk: het brengt problematiek specifiek in beeld en vormt een middel om maatregelen en middelen gericht in te zetten. Het CBS streeft naar het creëren van een ‘single point of information’ voor diverse opgaven: samen met kennispartners. Daarmee bedoelt het CBS een eenduidige set met kerncijfers voor beleid. Een voorbeeld is de Staat van Volksgezondheid en Zorg. Het CBS heeft veel statistische informatie en kan op verzoek ook nadere informatie samenstellen. Daarmee is de informatiepuzzel niet compleet. Andere organisaties kunnen ook andersoortige waardevolle informatie hebben die nodig is voor een dergelijk ‘single point of information’. 

Verschillende stappen zijn nodig om een goed en samenhangend beeld te verkrijgen, te beginnen met het in kaart brengen van de benodigde informatie. Samen met verantwoordelijke beleidsdepartementen en kennispartners brengt het CBS eerst in beeld welke informatie nodig is om een gezamenlijk ‘single point of information’ te creëren rondom de genoemde maatschappelijke opgaven. Op basis daarvan bekijkt het CBS welke informatie al aanwezig is, bij het CBS of bij kennispartners, en welke partijen welke informatie kunnen samenstellen. Uit deze analyse volgt wat additioneel nodig is, aan bronnen, partners en financiële middelen. Het CBS gaat partnerschappen aan om gezamenlijk in de totale behoefte aan feitelijke informatie van een maatschappelijke opgave te voorzien. Daarbij borduurt het CBS voort op reeds ingezette initiatieven zoals de Data Alliantie Strafrechtketen en de Woonopgave. Verschillende bronnen moeten worden ontsloten, data dienen veilig te worden gecombineerd en verwerkt tot statistische uitkomsten. Het CBS wil zijn kennis van data, data-opslag, -verwerking en –beveiliging en standaarden inzetten in dergelijke samenwerkingen en kan daarbij, in overleg met partijen, een coördinerende rol vervullen.

Focus op opgaven

Voorzien in de behoefte aan samenhangende statistische informatie die inzicht biedt in maatschappelijke opgaven vormt het eerste strategische doel. Daarvoor ontwikkelt het CBS nieuwe informatie en presenteert het bestaande informatie meer in samenhang. Op basis van de externe consultatie kiest het CBS binnen dit strategische doel om de aandacht en bestuurlijke- en innovatiekracht in eerste instantie in te zetten op deze opgaven:

Wonen

De beschikbaarheid van een geschikte woning is een primaire levensbehoefte die steeds vaker onder druk staat. Nederland kampt al langere tijd met een tekort aan (betaalbare) woningen. Prijzen zijn sterk gestegen en het aanbod is klein, zodat starters en huishoudens met een bescheiden inkomen nauwelijks in staat zijn een geschikte woning te vinden. Het thema wonen is divers en complex en wordt vaak opgeknipt in kleinere segmenten om het behapbaar te houden. Het samenspel tussen de markten koop, sociale en private huur en thema’s als betaalbaarheid, bouwen, krimp- en groeiregio’s, verduurzaming en gentrificatie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het CBS stelt zich de ambitie om statistische kerninformatie beschikbaar te stellen.

Klimaat en duurzaamheid

Klimaatverandering en de transitie naar een duurzame energiehuishouding vormen één van de grootste uitdagingen van de huidige generatie. Het CBS is actief betrokken bij de European Green Deal. De European Green Deal voorziet in een solide basis om thema’s als energietransitie en -verbruik, biodiversiteit, stikstof, grondgebruik, verzuring, circulaire economie, de brede welvaart en de sustainable development goals in samenhang te bezien. Het volgen van de energietransitie met betrouwbare, objectieve, statistische informatie kan bijdragen aan een goed beeld van de opgave.

Digitalisering, kennis en economie

Innovatie en digitalisering maakt productie en dienstverlening, communicatie en maatschappelijke processen anders. Vaak is dat eenvoudiger, sneller, goedkoper, makkelijker of beter, maar soms ook ingewikkelder of problematischer: bedrijven moeten hun verdienmodel opnieuw uitvinden, markten worden opgeschud door nieuwe typen spelers en wereldwijd actieve digitale platforms met een machtspositie kunnen de concurrentiemogelijkheden van bedrijven belemmeren. Dit alles heeft veel invloed op de economie. Om beleidsvragen op de juiste wijze te kunnen beantwoorden is onder meer kennis nodig over innovatieactiviteiten, Research & Development, intellectuele eigendomsrechten, connectiviteit, platformeconomie, internethandel, ICT-gebruik en -investeringen,  aanbod-gebruik/input-output van digitale producten en diensten, waarde van data, en cybersecurity.

Globalisering & waardeketens

Door de voortschrijdende internationalisering van de productie van goederen en diensten raken nationale economieën steeds meer met elkaar verweven. Dat geldt zeker voor een open economie als de Nederlandse. Kenmerkend voor het proces van economische globalisering zijn de groeiende internationale handel, buitenlandse directe investeringen en de toegenomen betekenis van multinationals. Een andere kant van de medaille is dat globalisering leidt tot afhankelijkheden: de invloed op kwaliteit en leveringszekerheid van diensten en goederen, zoals grondstoffen, is kleiner dan bij productie dicht bij huis.

Ongelijkheid & armoede

Ongelijkheid heeft verschillende oorzaken, zoals het opleidingsniveau en de woon- en werksituatie. Ook de sociaal-economische positie bepaalt voor een groot deel de mate van ongelijkheid tussen groepen en de kansen die je krijgt om volwaardig te participeren. Armoede in het bijzonder is een belemmering voor participatie. De hoge inflatie, onder meer veroorzaakt door de sterk gestegen energieprijzen, vergroot het risico op armoede. Niet of onvoldoende kunnen participeren veroorzaakt kansenongelijkheid en een risico op armoede. De maatschappelijke en sociale impact hiervan is groot. Goed inzicht in deze maatschappelijke fenomenen en ontwikkelingen hierin vraagt om een statistische beschrijving waarbij ook de relaties tussen ongelijkheid, armoede en maatschappelijke participatie worden meegenomen.

Demografische ontwikkeling

De bevolking van Nederland is aan verandering onderhevig. Thema’s als vergrijzing, migratie en gezondheid kenmerken verschillen in bevolkingssamenstelling. Toenemende druk op voorzieningen door een sterk groeiende bevolking in een regio worden afgewisseld met krimp in een andere regio. Demografische ontwikkelingen zijn van directe invloed op de andere thema’s uit dit meerjarenprogramma.

Veiligheid & ondermijnende criminaliteit

Misdaad en gevoelens van (on)veiligheid zijn van invloed op de kwaliteit van leven en hebben impact op diverse aspecten in ons dagelijkse bestaan. Het versterken van de veiligheid is dan ook één van grote opgaven waar ons land zich voor gesteld ziet. Ondermijnende criminaliteit, waarbij criminelen gebruik maken van legale bedrijven, dienstverleners en burgers, is een maatschappelijk probleem. Deze vorm van misdaad ondermijnt onze rechtstaat en heeft effecten op de samenleving. Het CBS wil bij deze opgave een rol spelen door nog meer data beschikbaar te stellen over diverse facetten van het veiligheidsdomein.

Pandemische paraatheid

De coronacrisis heeft aangetoond dat de beschikbaarheid van actuele betrouwbare informatie in een dergelijke gezondheidscrisis onmisbaar is om de overheid in staat te stellen slagvaardig te handelen. Het is daarom van belang dat toegang tot data geregeld is en het CBS zijn wendbaarheid vergroot zodat het CBS in staat is snel relevante informatie te leveren in een crisissituatie. Ook is aandacht nodig voor het goed en veilig uitwisselen van data met partners en het binnen de geldende kaders optimaal faciliteren van onderzoek door anderen.

Arbeidsmarkt

De arbeidsmarkt blijft voortdurend in beweging. Zo wisselen werkloosheid en tekorten in beroepsgroepen elkaar af, is er sprake van toenemende flexibilisering van de arbeidsmarkt en leidt verdere vergrijzing tot een afnemend arbeidsaanbod. Op dit moment zijn er grote tekorten op de arbeidsmarkt, met duidelijke economische effecten. Tegelijkertijd bieden nieuwe groepen zich aan op de arbeidsmarkt via bijvoorbeeld arbeidsmigratie. Nieuwe vormen van arbeid en dienstverlening zorgen voor het verschijnen en het gelijktijdig verdwijnen van beroepsgroepen en daarmee de noodzaak om continu te blijven leren. 

De focus op bovenstaande opgaven is uitdrukkelijk bedoeld als uitgangspunt voor de beginjaren van de planperiode. De afgelopen planperiode heeft meer dan ooit geleerd dat wendbaarheid nodig is. In de jaarplannen zal het CBS beschrijven welke concrete doelen het CBS dat jaar ten aanzien van de opgaven nastreeft. De actuele maatschappelijke behoefte kan er ook toe leiden dat het CBS een nieuwe opgave prioriteert en de inspanningen op een op dat moment minder urgente opgave temporiseert. Strategisch doel 3 in dit meerjarenprogramma is erop gericht om via investeringen in IT en vernieuwing van processen de flexibiliteit van het CBS te vergroten en zo nog beter in te kunnen spelen op actualiteit en nieuwe maatschappelijke opgaven.

Als onderdeel van strategisch doel 1 formuleert het CBS de prioriteit om binnen de maatschappelijke opgaven meer uitsplitsingen te maken. Het CBS heeft de ambitie meer regionale vertalingen van statistiek te maken, zodat ook decentrale overheden kunnen beschikken over kerncijfers van overheidsbeleid op hun terrein. Ook aandacht voor grensoverschrijdende vraagstukken hoort daarbij. Beschikbaarheid van regionale en grensoverschrijdende statistieken draagt bij aan een hogere kwaliteit van besluitvorming en uitvoering, die gezien de decentralisatie in toenemende mate op lokaal en regionaal niveau gestalte moet krijgen. Ook werkt het CBS aan verbeteren van de vindbaarheid, toegankelijkheid en interpreteerbaarheid van de regionale en grensoverschrijdende statistieken.