3. Bedrijven in de regio

Stijging aantal vestigingen ondanks corona

Ondanks de coronapandemie steeg het aantal bedrijfsvestigingen in Nederland tussen 1 april 2020 en 1 juli 2021 met ongeveer 6,5 procent. Daarmee steeg het aantal vestigingen tijdens de coronacrisis sneller dan in hetzelfde aantal maanden hiervoor (4,1 procent). Het aantal vestigingen nam toe doordat er aanzienlijk meer vestigingen werden opgericht dan er werden opgeheven. Tussen 1 april 2020 en 1 juli 2021 werden 272 duizend nieuwe vestigingen opgericht, terwijl er tegelijkertijd ruim 160 duizend vestigingen hun deuren sloten. 

Flevoland kende met 8,2 procent de sterkste groei van het aantal vestigingen, gevolgd door Zuid-Holland (7,8 procent). Dit komt door het relatief grote aantal oprichtingen in deze provincies ten opzichte van hun totale populatie vestigingen aan de start van de coronapandemie. In beide provincies was de verhouding tussen de nieuw opgerichte vestigingen en hun bedrijvenpopulatie op 1 april 2020 ruim 15 procent. In Drenthe groeide het aantal vestigingen met 5,6 procent het traagst. Deze provincie kende namelijk de grootste verhouding opheffingen ten opzichte van oprichtingen (66 procent). In Zuid-Holland was deze verhouding met 56 procent het kleinst.

Gesteunde bedrijven minder vaak opgeheven 

Ter ondersteuning van bedrijven en ondernemers tijdens de coronacrisis heeft de overheid verschillende steunmaatregelen in het leven geroepen. De onderstaande figuur toont voor de regelingen NOW, TVL, TOGS, TOZO en uitstel van belastingbetaling in welke mate vestigingen van bedrijven die tussen april 2020 en maart 2021 van deze maatregelen gebruik hebben gemaakt opgeheven zijn tussen april 2020 en juli 2021. Dit aandeel wordt afgezet tegen de mate waarin vestigingen van bedrijven die hiervan geen gebruik hebben gemaakt zijn opgeheven in deze periode.

In alle provincies geldt dat vestigingen van bedrijven die geen van de onderscheiden steunmaatregelen gebruikten aanzienlijk vaker zijn opgeheven. Dat gebeurde relatief gezien het vaakst in Noord-Holland (10,8 procent) en Flevoland (10,7 procent). Noord-Holland kent bovendien het grootste verschil in opheffingen tussen gesteunde en niet-gesteunde vestigingen. Niet-gesteunde vestigingen werden daar 3,7 keer vaker opgeheven dan gesteunde bedrijven. Ook Zeeland laat hierin een relatief groot verschil zien (3,6 keer). In Drenthe was deze factor het kleinst. Niet-gesteunde vestigingen werden het minst vaak opgeheven in Fryslân (7,9 procent).
In de mate waarin gesteunde bedrijven werden opgeheven zitten minder regionale verschillen. Het aandeel varieert van 2,2 procent in Zeeland tot 3,3 procent in Flevoland. 

Afname winkeldichtheid in meeste gemeenten

Tussen 1 april 2020 en 1 oktober 2021 daalde de winkeldichtheid in iets meer dan de helft van de Nederlandse gemeenten. Winkeldichtheid is hier het aantal fysieke winkelvestigingen per duizend inwoners in de detailhandel, met uitzondering van webwinkels, tankstations, apotheken, markthandel, straathandel en colportage. In Nederland als geheel daalde de winkeldichtheid in deze periode met 0,8 procent, voornamelijk als gevolg van bevolkingsgroei. Daarmee nam de winkeldichtheid aanzienlijk trager af dan in de even lange voorgaande periode van 1 oktober 2018 tot 1 april 2020.²⁾ Toen daalde het aantal fysieke winkelvestigingen per duizend inwoners nog met ongeveer 4 procent.

Uitgeest kende met een afname van de winkeldichtheid met 14 procent de grootste daling. Ook Wijdemeren (12 procent) en Lopik (11 procent) werden gekenmerkt door een relatief sterke afname. In Mook en Middelaar (19 procent), Bergen (18 procent) en Duiven (15 procent) steeg het aantal winkels per duizend inwoners het meest.

Van de 25 grootste gemeenten qua aantal inwoners was de winkeldichtheid op 1 oktober 2021 het grootst in Maastricht (7 winkels per duizend inwoners) en Amsterdam (6 winkels per duizend inwoners). Op plaats 25 staat Almere, waar de winkeldichtheid de helft zo groot is als in Amsterdam. Van deze 25 grootste steden steeg de winkeldichtheid sinds april 2020 het meest in Haarlemmermeer (4 procent) en Dordrecht (3 procent). ’s-Hertogenbosch (4 procent) en Haarlem (3 procent) kenden daarentegen de sterkste afname.  Op provinciaal niveau daalde het aan winkels per duizend inwoners het meest in Flevoland (2,1 procent) en Fryslân (1,3 procent). 

Voor Nederland als geheel bleef het aantal fysieke winkels ongeveer gelijk, maar daalde de dichtheid met 0,4 procent. Dit ligt in lijn met de daling van het aantal fysieke winkels met 14 procent sinds 2010. In diezelfde periode verviervoudigde het aantal webwinkels bijna.

Horeca, cultuur en overige dienstverlening toegenomen

In alle provincies steeg de dichtheid van het aantal vestigingen in de horeca, culturele en creatieve industrie en de overige dienstverlening tussen april 2020 en juli 2021. De belangrijkste reden voor deze stijging is dat er in die periode in deze drie bedrijfstakken ondanks de coronacrisis meer vestigingen werden opgericht dan opgeheven.

Het aantal horecavestigingen per duizend inwoners steeg met 4,7 procent in Nederland als geheel tussen april 2020 en juli 2021. Dit is trager dan de groei in de periode van gelijke lengte hiervoor (7,1 procent). De horecadichtheid nam het meest toe in Flevoland (9,2 procent) en Zeeland (6,6 procent) en het minst in Drenthe (3,4 procent). Onder de grootste 25 steden steeg de horecadichtheid het meest in Almere en Leiden (9 procent). Tussen die grote steden zijn er bovendien aanzienlijke dichtheidsverschillen. Zo heeft Amsterdam meer dan twee keer zoveel horecavestigingen per 1000 inwoners dan Rotterdam.

In de culturele en creatieve industrie steeg het aantal vestigingen per 1 000 inwoners met 6 procent in Nederland als geheel. Dat is iets trager dan in de voorafgaande periode (6,4 procent). Deze culturele en creatieve vestigingen zijn overigens niet per se fysieke plaatsen waar men naartoe kan gaan. Een geluidsman die start als zzp’er is hierin bijvoorbeeld ook opgenomen.

De dichtheid van de culturele en creatieve industrie steeg sterker dan de horecadichtheid in alle provincies behalve Noord-Holland en Flevoland. De grootste stijging vond plaats in Zeeland (10,2 procent) en Gelderland (8,8 procent). Noord-Holland kende met een stijging van 4,8 procent de kleinste toename. Deze provincie kent met 25 vestigingen in de culturele en creatieve industrie per duizend inwoners echter wel veruit de hoogste absolute dichtheid. Dit is voornamelijk een gevolg van het relatief grote aantal vestigingen in Amsterdam (45 per duizend inwoners). In geen enkele andere gemeente is de dichtheid van deze sector groter. 

In de overige dienstverlening (waar onder meer kappers en schoonheidssalons toe behoren) steeg de dichtheid in Nederland met 4,6 procent. Dat is sneller dan in de periode hiervoor (2,8 procent). In Flevoland en Fryslân was deze groei het sterkst (beide 6 procent). In Utrecht (3,5 procent) en Zeeland (3,3 procent) was de toename daarentegen relatief beperkt. Absoluut gezien is het aantal vestigingen per duizend inwoners in deze sector het grootst in Limburg (7,5) en Noord-Brabant (7,3) en het kleinst in Overijssel (6,3).

Faillissementen historisch laag 

In de eerste drie kwartalen van 2021 werden 1 114 bedrijven en instellingen failliet verklaard. Dit is ongeveer de helft van het aantal uitgesproken faillissementen in dezelfde periode een jaar eerder. Toen was het aantal faillissementen ook lager ten opzichte van een jaar eerder, al was de afname met bijna 7 procent een stuk minder sterk. De eerste twee kwartalen van 2020 steeg het aantal gefailleerde bedrijven en instellingen namelijk nog. Vanaf het derde kwartaal 2020 zette de daling in en sindsdien is het aantal faillissementen historisch laag. Het lage aantal is waarschijnlijk te danken aan de coronasteunmaatregelen die de overheid ter ondersteuning van ondernemers tijdens de coronacrisis heeft ingevoerd. Het aandeel gefailleerde bedrijven met steun is in ieder geval een stuk kleiner is dan zonder steun. 

In alle provincies nam het aantal faillissementen in de eerste drie kwartalen van 2021 af ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder. In Zeeland was de afname met ongeveer 76 procent het sterkst. Dit komt overeen met ongeveer 4 procent van de afname van het totaal aantal uitgesproken faillissementen. In Zuid-Holland en Noord-Holland halveerde het aantal gefailleerde bedrijven en instellingen grofweg. In die twee provincies zijn veel bedrijven actief en ligt het aantal faillissementen relatief hoog. Zij waren samen dan ook goed voor ongeveer 40 procent van de totale afname van het aantal faillissementen. Een jaar eerder nam het aantal faillissementen in Noord-Holland als één van de weinige provincies nog toe.

Ondernemersvertrouwen veert op na dieptepunt

De Conjunctuurenquête Nederland (COEN) brengt de stemming van ondernemers in beeld op basis van de ontwikkelingen in de afgelopen tijd en de verwachtingen voor de komende maanden.

Het ondernemersvertrouwen is een stemmingsindicator voor het bedrijfsleven die sterk samenhangt met de economische groei. Na het historische dieptepunt in de eerste helft van 2020 door de maatregelen tegen het coronavirus, is het ondernemersvertrouwen in de afgelopen vier kwartalen in alle provincies toegenomen. 

Aan het begin van het vierde kwartaal van 2021 was het ondernemersvertrouwen in alle provincies positief. Dit wordt veroorzaakt door het betere economisch klimaat ten opzicht van vorig jaar en de verwachte omzetten. Het ondernemersvertrouwen is het meest toegenomen in de provincie Groningen, met een waarde van 27,7. Hierna is het ondernemersvertrouwen het sterkst toegenomen in de provincies Limburg, Noord-Holland en Utrecht. Ondernemers waren hier positief over hun omzetgroei in de komende drie maanden en de verwachte personeelssterkte. Deze cijfers zijn gemaakt voordat er strengere maatregelen werden aangekondigd door het kabinet. 

Meer ondernemers ervaren personeelstekort

De COEN vraagt ook elk kwartaal welke belemmeringen ondernemers ervaren bij de productie en bij zakelijke activiteiten. Ongeveer 28 procent van de ondernemers ervoer aan het begin van het vierde kwartaal 2021 helemaal geen belemmeringen bij de bedrijfsactiviteiten. De belemmering waarmee ondernemers aan het begin van het vierde kwartaal het meest werden geconfronteerd was personeelstekort, meer dan 30 procent gaf dit aan. Dit ligt ruim boven het gemiddelde voor dezelfde periode in de jaren 2016–2020.

In alle provincies lag het percentage ondernemers dat begin oktober met een personeelstekort kampte tussen de 26 en 38 procent. Dit was voor elke provincie ruim boven het vijfjarig gemiddelde. Ook vergeleken met juli 2021 was in elke regio sprake van een toename. In Drenthe was het aantal ondernemers dat personeelstekort begin oktober als belangrijkste belemmering ervaarde relatief gezien het grootst. Met bijna 38 procent lag dit percentage ruim boven het landelijke percentage. De toename ten opzichte van het vijfjarig gemiddelde was in Drenthe eveneens het sterkst. Voor de provincie Utrecht was de toename het kleinst, dit is de provincie met het hoogste vijfjarig gemiddelde. Ook in Noord-Holland was de toename relatief klein. Hier lag het percentage ondernemers dat begin oktober personeelstekorten meldde het laagst. 

Ondernemers verwachten meer te investeren in 2022

Ondernemers verwachten in 2022 meer te gaan investeren. Ruim 24 procent van de ondernemers verwacht in 2022 meer te investeren dan in 2021, nog geen 9 procent voorziet een afname. Een jaar eerder voorzagen meer ondernemers nog een investeringsafname ten opzichte van het voorgaande jaar dan een toename. Het percentage ondernemers dat voor komend jaar per saldo een toename verwacht is ook hoog vergeleken met de jaren voorafgaand aan de coronacrisis. 

In alle provincies waren er meer ondernemers die een toename dan een afname van de investeringen voorzien in 2022. In Flevoland is dit verschil het grootst. Het percentage ondernemers dat een toename verwachtte lag hier dan ook hoger dan in andere provincies terwijl het percentage dat een afname verwacht lager lag. In Groningen verwacht nog geen 20 procent een toename van de investeringen, tegenover bijna 13 procent die een afname voorziet. Per saldo lag het percentage ondernemers dat in 2022 verwacht meer te investeren hier dan ook het laagst.