5. Landbouw en het milieu

Net als andere sectoren van de economie draagt ook de landbouw bij aan de milieuvervuiling. Zoals eerder vermeld, is de primaire landbouw goed voor 1,4 procent van het bbp in Nederland. Maar welke milieuvervuiling staat hier tegenover?

Landbouwactiviteiten dragen bij aan de verontreiniging van lucht, bodem en water.Luchtvervuiling wordt veroorzaakt door bijvoorbeeld het stoken van aardgas in de tuinbouwkassen of door de uitstoot van landbouwmachines, maar ook door het verdampen van ammoniak uit de mest die boeren uitrijden. De bodem wordt aangetast door diezelfde mest en door restanten van gewasbestrijdingsmiddelen. Bovendien kunnen bepaalde vervuilende stoffen uit de mest en bestrijdingsmiddelen ook in het (grond)water terechtkomen. In deze paragraaf wordt nader ingegaan op de uitscheiding van stikstof en fosfaten door de toepassing van dierlijke mest en de emissie van broeikasgassen.

Wat zijn stikstof en fosfaten en waarom zijn ze een probleem?

Stikstof (N₂) is een kleur- en reukloos gas dat overal is: ongeveer 78 procent van de lucht bestaat uit stikstof. Hoewel stikstof op zich niet schadelijk is voor mens en milieu,kan het in de vorm van bepaalde verbindingen wel schade aanrichten: stikstofoxiden(NO_x), die door uitlaatgassen van het verkeer, de energieproductie en de uitstoot van industrie in de lucht komen, en ammoniak (NH₃), die afkomstig is van dieren inde veeteelt. Ammoniak ontstaat als urine en ontlasting samenkomen en met elkaar reageren.

De emissies komen uiteindelijk op de grond terecht, via neerslag (natte depositie)of droge depositie. Deze depositie zorgt ervoor dat de bodem te rijk wordt aan voedingsstoffen, wat vooral in natuurgebieden een probleem is. Planten en dieren die leven op voedselarme grond worden verdrongen. De biodiversiteit vermindert. De landbouwsector was verantwoordelijk voor 46 procent van de totale stikstofdepositie in Nederland in 2018 (Compendium voor de leefomgeving, 2019).

Fosfaten kunnen uitspoelen naar oppervlaktewater, waardoor voedselverrijking van het water plaatsvindt. Dit leidt tot algengroei en een afname van de biodiversiteit.Daarnaast kan het zuurstofgehalte in het water afnemen en kan het water troebel worden.

Fosfaat belandt op landbouwgrond als onderdeel van uitscheiding van dierlijke mest. In 2018 werd 162,0 miljoen kilogram fosfaten uitgescheiden door de landbouwsector,7 miljoen kilo minder dan in 2017 en bijna 14 miljoen kilo minder dan in 2008. Binnen de landbouw is de rundveesector verantwoordelijk voor meer dan de helft van de fosfaatuitscheiding (53 procent).

5.1 Fosfaatuitscheiding landbouw
	Melkveebedrijven (mln kg)	Vleeskalverenbedrijven en overige rundveebedrijven (mln kg)	Varkensbedrijven (mln kg)	Pluimveebedrijven (mln kg)	Overige landbouw (mln kg)
2008	76,8	12,8	38,6	25	22,7
2009	74,5	12,5	40,6	26	21,2
2010	78,5	12,6	40,5	26,2	21,1
2011	73,7	12	39,1	25,4	19,5
2012	71,7	11,6	35,6	23,6	18,1
2013	76,2	11	36	25,3	17,1
2014	80,6	12,3	35,5	25,9	17,4
2015	87,6	11,5	37,1	26,6	17,3
2016	84,8	11,6	36,2	26,7	15,9
2017	81,6	11,4	34,6	25,3	16,1
2018	74,4	12,3	34,9	24	16,4

5.1 Fosfaatuitscheiding landbouw
	Melkveebedrijven (mln kg)	Vleeskalverenbedrijven en overige rundveebedrijven (mln kg)	Varkensbedrijven (mln kg)	Pluimveebedrijven (mln kg)	Overige landbouw (mln kg)
2008	76,8	12,8	38,6	25	22,7
2009	74,5	12,5	40,6	26	21,2
2010	78,5	12,6	40,5	26,2	21,1
2011	73,7	12	39,1	25,4	19,5
2012	71,7	11,6	35,6	23,6	18,1
2013	76,2	11	36	25,3	17,1
2014	80,6	12,3	35,5	25,9	17,4
2015	87,6	11,5	37,1	26,6	17,3
2016	84,8	11,6	36,2	26,7	15,9
2017	81,6	11,4	34,6	25,3	16,1
2018	74,4	12,3	34,9	24	16,4

Stikstofuitscheiding door de landbouw bedroeg in 2018 503,5 miljoen kilo. Dit is 8,5 miljoen kilo minder dan een jaar eerder maar 12,2 miljoen kilo meer dan in 2008. Ook voor stikstof is de rundveesector de grootste uitscheider. De hoeveelheid stikstof die geproduceerd wordt inde rundveeteelt is sinds 2008 gestegen, terwijl deze bij de varkens- en pluimveeteelt in dezelfde periode is gedaald.

5.2 Stikstofuitscheiding landbouw
	Melkveebedrijven (mln kg)	Vleeskalverenbedrijven en overige rundveebedrijven (mln kg)	Varkensbedrijven (mln kg)	Pluimveebedrijven (mln kg)	Overige landbouw (mln kg)
2008	243,1	38,4	93,2	55,5	61,1
2009	238	37,8	94,3	57,4	56,7
2010	243,2	38,1	94,1	58,5	55,8
2011	235,9	36,2	96,1	56,7	52,5
2012	229,2	34,7	95	53,2	48,8
2013	243,1	34	92,8	56,7	46,1
2014	257	36,8	90,2	56,6	46,1
2015	266,4	35,1	91,6	58,7	45,7
2016	278,5	34,9	89,5	57,6	43,8
2017	285	36,1	89,8	54,6	46,5
2018	273,2	38,9	89,7	52,8	48,9

5.2 Stikstofuitscheiding landbouw
	Melkveebedrijven (mln kg)	Vleeskalverenbedrijven en overige rundveebedrijven (mln kg)	Varkensbedrijven (mln kg)	Pluimveebedrijven (mln kg)	Overige landbouw (mln kg)
2008	243,1	38,4	93,2	55,5	61,1
2009	238	37,8	94,3	57,4	56,7
2010	243,2	38,1	94,1	58,5	55,8
2011	235,9	36,2	96,1	56,7	52,5
2012	229,2	34,7	95	53,2	48,8
2013	243,1	34	92,8	56,7	46,1
2014	257	36,8	90,2	56,6	46,1
2015	266,4	35,1	91,6	58,7	45,7
2016	278,5	34,9	89,5	57,6	43,8
2017	285	36,1	89,8	54,6	46,5
2018	273,2	38,9	89,7	52,8	48,9

Broeikasgassen die vrijkomen in de landbouwsector zijn kooldioxide (CO2), methaan (CH₄) en lachgas (N₂O). Om deze goed met elkaar te kunnen vergelijken en bij elkaar op te tellen worden methaan en lachgas naar CO2-equivalenten geconverteerd ⁷⁾. De totale uitstoot van broeikasgassen door de Nederlandse landbouw is tussen 2008 en 2018 weinig veranderd,terwijl het volume van de toegevoegde waarde in dezelfde periode met 11 procent groeide.De broeikasgasintensiteit (de hoeveelheid broeikasgassen per euro toegevoegde waarde) is daardoor afgenomen. Wel was de broeikasgasintensiteit van de landbouw in 2018 met 2,5 kilo CO₂-equivalenten nog ruim acht keer zo hoog als die van de totale economie.

5.3 Broeikasgasemissies en volume toegevoegde waarde Nederlandse landbouw
	Totale uitstoot in CO2-equivalenten (2008=100)	CO2 (2008=100)	N2O (2008=100)	CH4 (2008=100)	Toegevoegde waarde landbouw (2008=100)
2008	100	100	100	100	100
2009	100,0591493	100,9034762	95,73509792	101,5439658	103,974359
2010	106,1193043	118,0299454	95,45964414	102,337247	103,9632232
2011	101,1614845	107,2173547	92,20931801	100,9258012	103,3753247
2012	99,97684601	106,7540901	89,57938045	99,85388764	102,8834599
2013	100,6923404	104,8517502	92,40849336	101,9560575	103,9879311
2014	96,88929012	93,67831375	93,53467425	101,5062896	109,0786294
2015	100,6359867	97,96677239	96,62298335	105,1137046	111,2185601
2016	100,9199751	96,7304083	94,70899212	107,7248873	113,6412002
2017	102,1810597	99,07158316	97,16283787	107,5471082	114,3592523
2018*	100,6096704	100,0687864	96,65188329	103,405463	110,997274

5.3 Broeikasgasemissies en volume toegevoegde waarde Nederlandse landbouw
	Totale uitstoot in CO2-equivalenten (2008=100)	CO2 (2008=100)	N2O (2008=100)	CH4 (2008=100)	Toegevoegde waarde landbouw (2008=100)
2008	100	100	100	100	100
2009	100,0591493	100,9034762	95,73509792	101,5439658	103,974359
2010	106,1193043	118,0299454	95,45964414	102,337247	103,9632232
2011	101,1614845	107,2173547	92,20931801	100,9258012	103,3753247
2012	99,97684601	106,7540901	89,57938045	99,85388764	102,8834599
2013	100,6923404	104,8517502	92,40849336	101,9560575	103,9879311
2014	96,88929012	93,67831375	93,53467425	101,5062896	109,0786294
2015	100,6359867	97,96677239	96,62298335	105,1137046	111,2185601
2016	100,9199751	96,7304083	94,70899212	107,7248873	113,6412002
2017	102,1810597	99,07158316	97,16283787	107,5471082	114,3592523
2018*	100,6096704	100,0687864	96,65188329	103,405463	110,997274

Bijna 15 procent van de totale broeikasgasuitstoot door de Nederlandse economie kwam in 2018 voor rekening van de primaire landbouw. Binnen de landbouw is de tuinbouw verantwoordelijk voor ruim een derde hiervan; dit is voornamelijk CO₂ dat vrijkomt door het stoken van aardgas in warmtekrachtkoppelinginstallaties (WKK’s) om kassen te verwarmen en elektriciteit op te wekken. De tuinbouw is dan ook verantwoordelijk voor de meeste CO₂-uitstoot in de landbouwsector, namelijk 86 procent. Voor de andere broeikasgassen is het beeld anders: de veehouderij is hier de grote uitstoter met 93 procent van het methaan en 51 procent van het lachgas in 2018.