4. Conclusies en aanbevelingen

Het onderzoek naar de inzet van secundaire grondstoffen in Nederland, gerapporteerd in de Productiestatistiek (PS), heeft waardevolle inzichten opgeleverd voor de monitoring van de transitie naar een circulaire economie. Het doel van dit onderzoek was om meer inzicht te verkrijgen over inkoop en inzet van secundaire grondstoffen binnen verschillende bedrijfstakken en om de bestaande Materiaalmonitor (MM) te verbeteren met behulp van empirische data. Specifiek richtte het onderzoek zich op drie aspecten: het verbeteren van de datakwaliteit uit de Productiestatistiek-enquête (PS), het analyseren van de inzet van secundaire grondstoffen in 2021 en 2022, en het valideren van deze gegevens met de bestaande Materiaalmonitor (MM).

Een belangrijk aandachtspunt blijft de interpretatie van het begrip ‘secundaire grondstoffen’ door bedrijven. Onduidelijkheid over definities en methodologie leidt tot inconsistenties in de rapportage. Dit maakt het lastig om een volledig betrouwbaar beeld te schetsen van de secundaire grondstoffeninzet. Tegelijkertijd tonen de data dat er potentieel is voor een bredere toepassing van secundaire grondstoffen, met name in sectoren waar deze alternatieven beschikbaar zijn.

Uit de analyse zijn de volgende conclusies getrokken.

1. Definitie:

• De nieuwe definitie is een goede basis voor het preciezer meten van de inzet van secundaire grondstoffen. Wel moet nog verder worden uitgewerkt hoe deze definitie in de praktijk kan worden gebruikt, met name om vanuit de bestaande databronnen tot betrouwbare statistieken te komen. Om deze statistieken te maken zijn nog een aantal verwerkingsslagen nodig, waarbij de gegevens worden getoetst en indien mogelijk geoptimaliseerd.
• Er moet gezocht worden naar een manier om bedrijven die actief bezig zijn met duurzaamheid de mogelijkheid te geven om dit te rapporteren, zonder dat de data die zij aanleveren voor het maken van statistiek over secundaire grondstoffen onzuiver worden.

2. Koppeling CPA en MM

• De verschillende koppelschema’s (voor goederengroepen naar CPA-codes naar MM-materiaalcategorieën, en van SBI naar regkol) zijn voor secundaire grondstoffen gecombineerd, waardoor makkelijker gegevens uit verschillende databronnen kunnen worden vergeleken.
• Bij het aanbod van secundaire grondstoffen zijn gegevens van de statistiek Voorbereiding tot Recycling leidend⁷⁾.  Voor een deel van de MM-afvalcategoriëen is er een selectie gemaakt van productgroepen in de CPA-classificatie die als secundair zijn aangemerkt (in de CPA-classificatie wordt geen onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire materialen). Niet alle afvalcategoriëen zijn geïdentificeerd in de CPA-indeling voor secundaire grondstoffen. Houtafval, Overig niet-metaal, Dierlijk en plantaardig afval, Gemengd afval, Slib en Mineraal afval ontbreken.

3. Tijdreeks

• Er wordt een flink hogere waarde aan secundaire grondstoffen gerapporteerd. Het aandeel secundaire grondstoffen in de totale materiaalinzet is ook licht gestegen. Het is nog niet duidelijk wat de oorzaak hiervan is. Het belang in de totale materiaalinzet is echter klein, en nauwelijks toegenomen. Dit geldt ook voor de inzet binnen SBI’s die wel secundaire grondstoffen inkopen.
• De inkoop fluctueert ook sterk in waarde. Op basis van de PS-enquête is niet vast te stellen of dit komt door prijsfluctuaties of door fluctuaties in de hoeveelheid grondstoffen die ingekocht worden. Het valt te verwachten dat de prijzen van secundaire grondstoffen een stuk volatieler zijn, omdat er soms grote verschillen in kwaliteit zijn tussen primaire en secundaire grondstoffen.
• Er zijn grote verschillen tussen de verschillende SBI’s. Het potentieel op basis van de CPA-codes ligt hoger dan de daadwerkelijke inkoop van secundaire grondstoffen. De mogelijkheden voor een meer circulaire inzet van grondstoffen worden dus nog niet volledig benut. Op basis van de huidige brondata is het niet mogelijk om op een groter detailniveau te onderzoeken wat hierachter zit.

4. Expertschattingen

• Uit de analyse blijkt dat de PS-gegevens een aanvulling vormen op de huidige benadering binnen de MM voor een aantal afvalcategorieën. Per MM-afvalcategorie (voor zover er data over beschikbaar is), is een analyse gemaakt. Zes van de zestien afvalcategorieën ontbreken in de PS-waarneming.
• De PS-informatie van de inkopen van bedrijven naar CPA-codes is beperkt bruikbaar voor het waarnemen van de inzet van secundaire grondstoffen. Er zijn weliswaar CPA-codes gedefinieerd voor secundaire grondstoffen en afvalstoffen. Echter, berichtgevers blijken deze vaak niet goed in te vullen voor wat een secundaire grondstof is. Het betreft vaak secundaire materialen of in sommige gevallen geeft een berichtgever op dat duurzaam geproduceerde primaire grondstoffen een secundaire grondstof is. We hebben correcties doorgevoerd op de PS-waarneming op basis van aanvullende informatie van de website van het betreffende bedrijf. Dit is arbeidsintensief, op basis van onvolledige informatie en moeilijk reproduceerbaar. Dit bemoeilijkt het gebruik van de PS-informatie. 
• De vergelijking tussen de PS-gegevens en de expertschattingen in de MM toont zowel overeenkomsten als discrepanties. In sommige sectoren wijkt de daadwerkelijke inzet van secundaire grondstoffen af van wat eerder werd aangenomen. Dit onderstreept de noodzaak van een herziening van de expertschattingen binnen de MM, waarbij de PS-data als basis voor de schattingen kunnen dienen. Voor een aantal categorieën zijn de PS-cijfers consistent door de tijd heen, of worden deze om andere redenen robuust genoeg geacht voor het bijstellen van de expertschattingen. Daarbij moet uitgegaan worden van een gemiddelde inzet van secundaire grondstoffen in de PS over de afgelopen jaren. Voor een aantal afvalcategorieën is nader onderzoek nodig om tot robuuste conclusies te komen over het aanpassen van de expertschattingen. De MM wordt in 2025 gereviseerd, waarbij de conclusies uit dit onderzoek als input zullen dienen. 

Hoewel er nog verbeteringen nodig zijn in de datakwaliteit en interpretatie, bieden de gegevens waardevolle inzichten in de inzet van secundaire grondstoffen door de industrie.

Aanbevelingen

De PS-data kunnen nuttig zijn om beter zicht te krijgen op het gebruik van secundaire grondstoffen en de transitie naar een circulaire economie. Ze kennen echter ook aanzienlijke beperkingen, met name op het niveau van de bronstatistieken. Komend jaar wordt de Voorbereiding-tot-recycling-enquête volledig herzien, en worden ook andere verbeteringen verwacht. Dat roept de vraag op of dit ook een positief effect zal hebben op de waarneming van de inzet van secundaire grondstoffen. Een tweede vraag is wat dit betekent voor de gebruiksmogelijkheden van de data van onder meer de PS.

Aanvullend hierop wordt de behoefte gezien van bedrijven om op een of andere manier hun activiteiten rondom duurzaamheid te kunnen rapporteren, alsook de behoefte vanuit beleidsmakers om heldere, eenduidige statistieken. Dat brengt ons tot de volgende aanbevelingen.

1. Aangezien het nog even duurt voordat de resultaten van de aanpassingen van enquêtes zichtbaar zullen worden en op een robuuste manier geanalyseerd kunnen worden, bevelen we aan om over een jaar of drie (of in aanloop naar de volgende revisie van de Materiaalmonitor) een nieuw onderzoek naar de inzet van secundaire materialen te doen. De volgende vragen zouden daarbij leidend moeten zijn:

• Wordt de inzet van secundaire grondstoffen beter waargenomen?
• Welke aanpassingen zijn er nodig om de waarneming verder te verbeteren?
• Op welke manier kunnen de PS en/of andere bronstatistieken in hun vernieuwde vorm gebruikt worden voor het verkrijgen van inzicht in de transitie naar een circulaire economie?

2. In hetzelfde onderzoek kan de tijdreeks van de inkoop van secundaire grondstoffen geüpdatet worden en opnieuw geanalyseerd worden.

3. Om de opgestelde definitie van secundaire grondstoffen te kunnen gebruiken is het nodig de kaders voor het gebruik ervan verder uit te werken, en hierover te communiceren naar bedrijven en overheden/beleidsmakers.

4. Er zou verkend moeten worden hoe de informatievergaring aan de basis beter afgestemd kan worden op de veranderde relatie van bedrijven en burgers met het thema duurzaamheid.

5. Op korte termijn, of op zijn minst voor de volgende revisie van de Materiaalmonitor, zou nader onderzoek gedaan moeten worden naar de PS-informatie van zowel primaire als secundaire grondstoffen om de expertschattingen te verfijnen en met name voor de categorieën waarvoor nu nog geen betrouwbare correcties bepaald konden worden, bijstellingen voor te stellen.

6. De expertschattingen kunnen voor de komende revisie van de Materiaalmonitor volgens onderstaande tabel worden bijgesteld: