2. CBS-statistieken over zelfstandigen

In dit rapport komen drie bronnen aan de orde, namelijk de Enquête beroepsbevolking (EBB), het Integraal Inkomens- en Vermogensonderzoek (IIV) en het Zelfstandigenonderzoek Zorg en Welzijn (ZZW). Voordat de bronnen met elkaar worden vergeleken, worden deze eerst kort beschreven.

Enquête beroepsbevolking

De EBB is een steekproefonderzoek dat doorlopend door het CBS wordt uitgevoerd. Doel van het onderzoek is het verstrekken van informatie over de relatie tussen mens en arbeidsmarkt. Hierbij worden kenmerken van personen in verband gebracht met hun positie op de arbeidsmarkt. De EBB geeft dan ook aantallen en kenmerken van diverse groepen zelfstandigen. In de EBB is daarvoor aan respondenten gevraagd op welke manier ze werkzaam zijn, waarbij ze kunnen aangeven dat ze een eigen bedrijf of praktijk hebben (inclusief dga), werkzaam zijn als zzp’er of dat ze meewerken in het bedrijf of de praktijk van de partner of een familielid. Het gaat daarbij om een momentopname. Doorlooptijd van de EBB is ongeveer een jaar, waarbij respondenten met telkens een tussenliggende periode van drie maanden vijf maal benaderd worden met een vragenlijst (roterend paneldesign). De cijfers over zelfstandigen op basis van de EBB zijn zowel op kwartaalbasis als jaarbasis beschikbaar en worden onder andere gebruikt voor AZW StatLine (zie de tabel Werkzame Beroepsbevolking; positie in de werkkring). Daarbij gaat het om de hoofdbaan.

Integraal Inkomens- en Vermogensonderzoek

IIV geeft informatie over inkomens van diverse groepen zelfstandigen en is voornamelijk gebaseerd op informatie van de Belastingdienst. De belangrijkste bronnen bij het samenstellen van cijfers over zelfstandigen zijn voor de zelfstandig ondernemers het bestand Satelliet Zelfstandige Ondernemers (SZO), waarin voor alle ondernemers gegevens over de winstaangiften zijn opgenomen. Voor directeuren-grootaandeelhouders (dga’s) is dat de Fiscale Loonaangifte en voor meewerkende gezinsleden en overige zelfstandigen de Aangifte inkomstenbelasting. Het gaat hierbij om jaarcijfers. IIV stelt informatie beschikbaar op basis van de zogeheten zwaartepuntbenadering: mensen worden op grond van de hoogte van de verschillende soorten inkomsten volgens een getrapte zwaartepuntbenadering gerekend tot de categorie zelfstandigen. Daarnaast is informatie beschikbaar over alle personen die een inkomen hebben als zelfstandige. Zie de tabel Zelfstandigen; inkomen, vermogen, bedrijfstak.

Meer informatie over deze bronnen en zelfstandigen is opgenomen in het Dossier ZZP van het CBS. Hier is onder meer een verwijzing te vinden naar het artikel Werknemers en zelfstandigen: overeenkomsten en verschillen tussen CBS-cijfers van Van den Berg et al (2016).

Zelfstandigenonderzoek Zorg en Welzijn

Het Zelfstandigenonderzoek Zorg en Welzijn is een steekproefonderzoek onder zelfstandigen zonder personeel in zorg en welzijn en heeft tot doel om meer inzicht te krijgen in onder andere hun loopbaan en de reden om als zelfstandige te gaan werken. Voor het steekproefkader voor ZZW wordt gebruik gemaakt van IIV. In navolging van de Zelfstandigen Enquête Arbeid (ZEA), die CBS en TNO elke twee jaar uitvoeren, zijn alleen de zelfstandig ondernemers zonder personeel geselecteerd en worden de dga’s en overige zelfstandigen niet meegeteld. Hoewel het bij dga’s en overige zelfstandigen om substantiële groepen zelfstandigen gaat, zijn zij in de ZEA desondanks buiten beschouwing gelaten. Bij een pilotmeting in 2012 bleek de respons onder deze groepen laag, doordat de vragenlijst niet optimaal leek aan te sluiten bij situatie van deze groepen (Ybema et al., 2013). Om deze groepen met het onderzoek ook goed in beeld te brengen, zou de opzet van de vragenlijst (ingrijpend) aangepast moeten worden. Het gaat in het Zelfstandigenonderzoek Zorg en Welzijn om alle zelfstandig ondernemers zonder personeel, ongeacht of het hun hoofdinkomen is of een neveninkomen. Binnen de groep zelfstandig ondernemers zonder personeel kan onderscheid gemaakt worden tussen degenen die (voornamelijk) eigen arbeid aanbieden en degenen die (voornamelijk) producten aanbieden. Het Zelfstandigenonderzoek Zorg en Welzijn richt zich op de groep zelfstandig ondernemers zonder personeel die eigen arbeid aanbieden (Prevost & Gouweleeuw, 2022). Het onderzoek is voor het eerst uitgevoerd in het voorjaar 2023, de eerstvolgende meting is naar verwachting in het voorjaar van 2025.