2. Welzijn in Nederland

Hoe hoog is het welzijn in Nederland? Nederland kent, afgemeten aan de korte varianten, een hoog welzijn. Zowel vermeld neemt Nederland wereldwijd de vijfde positie in op de geluksladder. En in de tevredenheid met het eigen leven staat Nederland (88 procent), na Finland (91 procent), op de tweede plek van 19 Europese landen (CBS, 2023c)²⁾. De verschillen zijn groot. Ter vergelijking: in Bulgarije is met 47 procent een minderheid tevreden. De langlopende trends vanaf 1997 laten zien dat zowel het ervaren geluk als de tevredenheid met het eigen leven zeer stabiel zijn³⁾. De cijfers over tevredenheid met specifieke aspecten van het leven zijn beweeglijker⁴⁾.

Dergelijke evaluatieve waarderingen over het leven als geheel zijn veelzeggend over het welzijn in Nederland in het algemeen, maar geven tegelijkertijd weinig inzicht in de specifieke onderdelen van het leven waarover iemand meer of minder tevreden is. In toenemende mate wordt daarom gekeken naar de tevredenheid met verschillende aspecten van het leven. Ook uit internationale overzichten blijkt dat het welzijn over het algemeen een stabiele maatstaf is, zeker als het gaat om geluk en tevredenheid met het leven (OECD, 2021). Het Heerlens Heitje project (zie kader) is onder andere gericht op de bevordering van de sociale cohesie en het welzijn. Dit roept de vraag op hoe het staat met het welzijn in Heerlen en hoe zich dat in de afgelopen jaren heeft ontwikkeld.

Gemiddeld over de periode 2013 tot en met 2022 gaf 88 procent van de volwassen Nederlanders aan gelukkig te zijn (zie Tabellenbijlage). In diezelfde periode was in Heerlen 82 procent gelukkig. Daarmee is Heerlen de vijfde laagst scorende gemeente op de ranglijst van 93 grote gemeenten: met 80 procent staat de gemeente Capelle aan den IJsel onderaan op deze geluksladder, gevolgd door Purmerend, Maastricht en Roermond met 81 procent. In de gemeenten Gooise Meeren, Krimpenerwaard en Houten is met 93 procent het geluksgevoel het hoogst.

In Heerlen geeft 79 procent van de bewoners aan dat ze tevreden zijn met hun eigen leven en dat is 6 procentpunt lager dan het landelijke gemiddelde. Heerlen neemt daarmee ten opzichte van 92 andere gemeenten de derde positie van onderen in. Groningen (78 procent) en Schiedam (79 procent) completeren de top-3 met de minste tevredenheid. Ter vergelijking: in Hardenberg en Westerkwartier is deze welzijnsperceptie met 91 procent het hoogst.

De bredere Persoonlijke Welzijns Index (zie kader) bevestigt de lage positie die Heerlen inneemt. Op basis van het rapportcijfer staat Heerlen met een 6,8 onderaan op de welzijnsladder. Heerlen wordt gevolgd door Den Haag, Rotterdam, Almere en Nieuwengein met het cijfer 6,9. De gemeente met de hoogste score is Westland met een 7,4. Ook is nagegaan welk deel een 7,0 of hoger aan het eigen welzijn geeft, hetgeen een hoog persoonlijk welzijn betekent. Heerlen is de enige gemeente waar een minderheid een hoog persoonlijk welzijn heeft. Aan het andere uiteinde positioneren zich de gemeenten Hilversum, Meierijstad en Alkmaar waar 2 van de 3 inwoners minstens een 7,0 geven voor hun bredere persoonlijke welzijn. Ook op dit brede welzijn kan Heerlen in het perspectief van de drie andere grotere Limburgse gemeenten geplaatst worden. Maastricht, Sittard-Geleen en Venlo bevinden zich ook in de onderste regionen. Zo ligt het aandeel met een hoog welzijn in deze drie steden rond de 54 en 55 procent en daarmee beduidend onder het gemiddelde landelijke niveau van 60 procent.

De samenstelling van de bevolking in de steden is echter niet gelijk. In Heerlen is bijvoorbeeld een relatief groot deel van de bevolking laag opgeleid. Ook wonen in Heerlen relatief veel mensen met een niet-Nederlandse herkomst, en met een laag inkomen. Deze bevolkingskenmerken houden verband met de welzijnsuitkomsten. Daarom is aanvullend nagegaan of het controleren voor geslacht, leeftijd, onderwijsniveau, inkomen en herkomst een rol speelt bij de positie van Heerlen ten opzichte van andere grote gemeenten.

Bij het aandeel van de bevolking dat zichzelf gelukkig noemt, stijgt Heerlen 5 plaatsen na de correctie en komt daarmee op plek 10 van onderaan. En in de tevredenheid met het leven staat Heerlen de laatste plaats af aan de gemeente Den Haag, en schuift Heerlen op naar plek 14 van onderaan op de ranglijst. Indien we het bredere welzijn, op basis van de acht onderscheiden dimensies, als graadmeter nemen dan doen de correcties heel weinig. Zo blijft Heerlen op basis van het rapportcijfer, na correctie, op de tweede plek van onderaan staan, en evenmin verlaat Heerlen de laagste positie bij het aandeel dat een hoog welzijn heeft. Dit betekent dat de bevolkingssamenstelling slechts in beperkte mate verband houdt met de lage posities van Heerlen op de welzijnsranglijsten.

Naast de algemene maten van geluk, tevredenheid met het leven en de Persoonlijke Welzijns Index (PWI) , onderscheiden we de indicatoren die ten grondslag liggen aan de PWI (zie kader). Figuur 2.1 laat zien dat het welzijn in Heerlen in de periode 2013 tot en met 2022 op elke indicator lager ligt dan het Nederlands gemiddelde. Maar er is statistisch geen significant verschil in de tevredenheid met de psychische gezondheid. Het welzijn in Heerlen is vooral lager dan het landelijke gemiddelde wat betreft de veiligheidsgevoelens, de tevredenheid met de lichamelijke gezondheid en de woonbuurt. Waar landelijk 72 procent van de volwassen bevolking in de periode 2013 tot 2022 zich niet onveilig voelde, bleef dit in Heerlen beperkt tot 62 procent. En in Heerlen ligt de tevredenheid over zowel de lichamelijke gezondheid als de tevredenheid met de woonbuurt 8 procentpunt onder het landelijk gemiddelde. Ook op de dimensie ’maatschappelijke participatie en vertrouwen’ scoort Heerlen met 53 procent beduidend lager dan 59 procent landelijk⁵⁾.

Indien Heerlen gepositioneerd wordt op de ranglijst van de 93 grotere gemeenten, dan staat Heerlen onderaan op de dimensie ‘maatschappelijke participatie en vertrouwen’. Op de tweede plek van onderaan staat Heerlen bij het onderdeel ‘geen onveiligheidsgevoelens’. Daarnaast neemt Heerlen plek 3 van onderaan in op de tevredenheid met de lichamelijke gezondheid, de woonbuurt en plek 4 met het sociale leven. Plek 8 wordt ingenomen bij de tevredenheid met financiën, de zorgen over de financiële toekomst en plek 9 over de hoe tevreden men is over de gevolgde opleiding. Al iets beter is het gesteld met de tevredenheid over de dagelijkse bezigheden (plek 11) en de psychische gezondheid (plek 21).