3. Resultaten

Paragraaf 3 bespreekt de belangrijkste resultaten van de additionele vragen die op verzoek van het ministerie van EZK zijn opgenomen in het onderzoek Bedrijfsopleidingen 2020. In bijlage 2 worden de resultaten in tabelvorm gepresenteerd, verbijzonderd naar bedrijfsgrootte, bedrijfstak en regio. De belangrijkste uitkomsten uit het reguliere CVTS onderzoek zijn gepubliceerd op CBS StatLine, zie: Bedrijfsopleidingen kerncijfers en Bedrijfsopleidingen deelname, kosten en beleid.  

3.1 Reden(en) voor het aanbieden van cursussen

De eerste vraag die op verzoek van EZK additioneel is opgenomen in het onderzoek Bedrijfsopleidingen 2020, betreft: “Vanwege welke reden(en) heeft uw bedrijf in 2020 interne en/of externe cursussen aangeboden aan de personen in dienst?”. Van alle ruim 58 duizend bedrijven in de particuliere sector met tien of meer medewerkers, lieten bijna 37 duizend in 2020 personeel deelnemen aan interne of externe cursussen. Aan deze bedrijven is gevraagd naar de achterliggende reden(en) voor cursusdeelname van hun personeel. Hierbij konden zij meerdere redenen aangeven. 

De meest genoemde reden voor het aanbieden van cursussen aan personeel, was volgens bedrijven dat er niet zozeer een tekort aan vaardigheden bestond bij het personeel, maar dat vaardigheden verder verbeterd kunnen worden. Ruim de helft (53 procent) van hen noemde dit als reden voor de cursussen. Verder ervaarde 41 procent een tekort in het niveau van vereiste vaardigheden bij het zittende personeel en beoogde 35 procent door het aanbieden van cursussen personeel langer aan zich te binden. Bijna een kwart (24 procent) anticipeerde en trachtte door middel van cursussen het vereiste niveau van vaardigheden bij te spijkeren met het oog op de toekomst. Dit om te voorkomen dat vaardigheden van hun personeel in de toekomst ontoereikend zullen zijn.

Elk van deze redenen voor het aanbieden van cursussen wordt naar verhouding vaker genoemd naarmate de bedrijfsgrootte toeneemt. Het grootst zijn de verschillen tussen kleine en grote bedrijven als het gaat om de redenen: vanwege een bestaande skills gap, vanwege een verwachte skills gap en met het oog op het binden van personeel. Voor elk van deze redenen geldt dat deze door bedrijven met 250 of meer medewerkers ruim 20 procentpunten meer genoemd wordt dan door bedrijven van 10 tot 50 medewerkers. Het aanbieden van cursussen met als doel om personeel aan zich te binden varieert sterk tussen bedrijfstakken. Dit loopt uiteen van 16 procent in de transportsector tot 67 procent in de horeca. 

3.2 Belemmeringen bij aanbieden bedrijfsopleidingen

Aan bedrijven die in 2020 bedrijfsopleidingen aan personeel hebben aangeboden, is gevraagd of zij hierbij belemmeringen hebben ervaren. Ruim de helft heeft hierbij geen belemmeringen ervaren. Dit geldt vooral voor kleine en middelgrote bedrijven. Het overige deel (45 procent) rapporteerde wel een of meer belemmeringen. In dit verband wijzen zij het meest op een hoge werkdruk en beperkte tijd die beschikbaar is bij het personeel om aan bedrijfsopleidingen deel te nemen. Dit werd door 19 procent genoemd als belemmering die de deelname aan cursussen in de weg stond. Daarbij geldt: hoe groter het bedrijf, hoe vaker werkdruk en een gebrek aan tijd als beperkende factor genoemd worden. Ook de hoge kosten die opleidingen met zich meebrengen, zijn voor 10 procent van de bedrijven een beperkende factor. Een gebrek aan passend aanbod van bedrijfsopleidingen en moeilijkheden bij het in kaart brengen van de opleidingsbehoefte van de organisatie, werden minder vaak als belemmering ervaren. Het vaakst kiezen bedrijven voor een ‘andere reden’. Het is echter niet bekend in hoeverre de coronapandemie – het onderzoek is uitgevoerd in 2021 – als belemmering werd ervaren.

3.3 Maatregelen die bedrijven treffen om belemmeringen weg te nemen

Bedrijven die belemmeringen hebben ervaren bij het aanbieden van bedrijfsopleidingen aan hun personeel (paragraaf 3.2), kregen de vervolgvraag: “Heeft uw bedrijf maatregelen genomen om deze belemmeringen weg te nemen?”. Ook hier konden zij kiezen uit meerdere antwoorden. Bijna de helft van hen (47 procent) heeft geen maatregelen genomen om de ervaren belemmeringen weg te nemen. Dit is vooral het geval bij bedrijven kleiner dan 50 medewerkers. Hetzelfde geldt voor bedrijven in een van de bedrijfstakken bouw, transport en horeca. Het overige deel nam wel een of meerdere maatregelen om obstakels het hoofd te bieden. Op deze wijze waren zij in staat om hun personeel toch deel te laten nemen aan bedrijfsopleidingen, ondanks het feit dat personeel bijvoorbeeld te kampen had met een hoge werkdruk en beperkte tijd of de hoge kosten die reguliere bedrijfsopleidingen met zich mee kunnen brengen. 

Het vaakst zetten bedrijven in op innovatieve lesmethoden, zoals e-learning. Dit was het geval bij 20 procent van hen. Ook heeft 16 procent eigen opleidingen ontwikkeld. Beide oplossingen werden naar verhouding vaker ingezet naarmate de omvang van het bedrijf groter is. Circa 10 procent stimuleerde het leren buiten werktijd of ging een samenwerking aan met andere bedrijven. Relatief weinig bedrijven zochten samenwerking met onderwijsinstellingen, maakten gebruik van overheidssubsidies of wonnen extern advies in. 

Hoe er wordt omgegaan met belemmeringen bij het aanbieden van bedrijfsopleidingen verschilt flink tussen bedrijfstakken. Zo wordt met dit doel in de bouw naar verhouding het meest extern advies ingewonnen, in de informatie en communicatie samengewerkt met andere bedrijven, in de horeca samengewerkt met onderwijsinstellingen, in de financiële dienstverlening eigen opleidingen ontwikkeld, in de delfstoffenwinning ingezet op innovatieve lesmethoden en in de industrie van overheidssubsidies.

3.4 Ervaringen met overheidsmaatregelen voor bedrijfsopleidingen

Bedrijven die bij het aanbieden van bedrijfsopleidingen in 2020 gebruik maakten van een of meer overheidsmaatregelen, is gevraagd aan te geven in hoeverre deze naar hun mening effect hadden in de praktijk. Hierbij ging het om respectievelijk belastingmaatregelen (zoals belastingvrijstellingen, belastinguitzonderingen of belastingvoordelen), uitkeringen van opleidingsfondsen, EU-subsidies (bijv. Europees Sociaal Fonds), Nederlandse overheidssubsidies dan wel andere bronnen. Bedrijven konden hierbij aan de hand van een vijfpuntsschaal, die oploopt van ‘heeft helemaal niet geholpen’ tot ‘heeft heel erg geholpen’, aangeven in welke mate dit voor hen van toepassing was. 

Ruim driekwart (76 procent) van de bedrijven die EU-subsidies ontvingen, vindt dat deze geholpen of heel erg geholpen hebben bij het aanbieden van bedrijfsopleidingen. Over Nederlandse overheidssubsidies is 59 procent te spreken of zeer te spreken en 51 procent is dat over belastingmaatregelen. Over uitkeringen van opleidingsfondsen zijn bedrijven het minst positief: volgens 42 procent van de ontvangers hebben deze geholpen of heel erg geholpen bij het aanbieden van bedrijfsopleidingen.

Vooral onder kleine bedrijven van 10 tot 50 medewerkers zeggen ontvangers dat belastingmaatregelen heel veel geholpen hebben om personeel te laten deelnemen aan bedrijfsopleidingen (29 procent). Bij middelgrote en grote bedrijven is dat met respectievelijk 7 en 5 procent beduidend minder het geval. Bij middelgrote bedrijven van 50 tot 250 medewerkers noemen ontvangers relatief vaak dat een EU-subsidie heel veel geholpen heeft. 

3.5 Oordeel bedrijven over effect investeringen op bedrijfsvoering

De deelname van personeel aan cursussen kan voor bedrijven gepaard gaan met uiteenlopende kostensoorten. Voorbeelden hiervan zijn kosten voor deelname aan de cursus, vergoedingen voor reis- en verblijfskosten, arbeidskosten van intern opleidingspersoneel dat cursussen verzorgt, en/of materiële kosten voor gebouwen, ruimtes, uitrustingen en materialen. Aan bedrijven die in 2020 minimaal één van deze uitgaven aan cursussen deden, is een vervolgvraag gesteld om een oordeel te geven over het effect van deze investering op de bedrijfsvoering. Zo kan de cursusdeelname bijvoorbeeld leiden tot een hogere omzet, winst of arbeidsproductiviteit. 

Het gros van de bedrijven die in 2020 investeerden in hun personeel zijn positief of zeer positief over het effect hiervan op de bedrijfsvoering: 63 procent oordeelt hierover positief en nog eens 7 procent zeer positief. Daarnaast oordeelt 30 procent neutraal en 1 procent oordeelt negatief over het effect van hun investeringen op de bedrijfsvoering. Grote bedrijven oordelen hierover iets positiever dan kleinere. Het aandeel bedrijven dat een positief of zeer positief effect op de bedrijfsvoering rapporteert, loopt uiteen van 50 procent in de bedrijfstak transport en logistiek tot 78 procent in de informatie en communicatie.

3.6 Factoren die bedrijven zonder bedrijfsopleidingen ertoe kunnen bewegen om dit in de toekomst wél te gaan doen 

Een minderheid van de bedrijven heeft in 2020 geen bedrijfsopleidingen aan het personeel aangeboden. Aan hen is gevraagd wat hen zou kunnen bewegen om in de toekomst wél bedrijfsopleidingen te gaan aanbieden. 15 procent wijst op betere economische omstandigheden. In de horeca is dit percentage met 29 procent bijna twee keer zo groot. Verder noemt een betrekkelijk klein deel het ontvangen van meer overheidssubsidie, het aanbod van innovatieve leermiddelen of een betere overheidsvoorlichting als kansrijke richtingen om in de toekomst mogelijk wel bedrijfsopleidingen aan te zullen bieden. Een veel grotere groep (78 procent) kiest voor de antwoordoptie ‘anders’. Helaas is geen nadere specificering van dit antwoord mogelijk. Het is daarom niet bekend in hoeverre bijvoorbeeld het einde van de coronapandemie – het onderzoek is uitgevoerd in 2021 – bedrijven zou kunnen bewegen om (weer) bedrijfsopleidingen aan te bieden.