2. Innovatie

2.1 Voornaamste bronnen met betrekking tot innovatie

Nationale statistieken over innovatie worden samengesteld door het CBS. Deze bestaan uit twee ‘stromen’ van statistieken, die worden verordend door Eurostat en uitgevraagd in respectievelijk de zogenaamde Research and Development (R&D) enquête en de Community Innovation Survey (CIS).

Uit de R&D-enquête worden statistieken gemaakt over uitgaven, personeel en toekenningen van overheidsbudgetten met betrekking tot R&D. Hierbij komt data beschikbaar over uitvoerende en financierende sectoren van R&D, type kosten en economische activiteiten. R&D ofwel onderzoek en ontwikkeling is een belangrijke input voor innovatie. Universiteiten, overheidsinstituten en bedrijven ontplooien R&D-activiteiten om nieuwe technologieën te ontdekken of bestaande te verbeteren (Walhout & van Roekel, 2017). Echter niet alle R&D levert ook daadwerkelijk innovatieve nieuwe producten, ideeën of processen op.

Vanuit de CIS worden statistieken gemaakt over bedrijven die product- en bedrijfsprocesinnovaties doorvoeren. Hierbij moet gedacht worden aan hun strategie, kennisbeheer en innovatie-activiteiten, maar ook factoren die innovatie-activiteiten binnen bedrijven aanjagen of belemmeren (de zgn. innovatie-omgeving).

Tot slot is er binnen het CBS nog een macro-economische beschrijving van onderzoeks- en ontwikkelingsinvesteringen (O&O) vanuit Nationale Rekeningen. Dit valt echter onder een vorm van investering in vaste activa en bevat – in tegenstelling tot de cijfers uit de R&D-enquête – geen uitgaven die gedaan zijn aan loonkosten van onderzoekers. Deze data wordt in dit rapport verder buiten beschouwing gelaten.

Daarnaast zijn er twee voorname internationale bronnen die regelmatig cijfers publiceren over de innovatiekracht van individuele landen en werelddelen. BuZa baseert haar cijfers van de innovatie wereldranglijst op de jaarlijkse publicatie van World Intellectual Property Organization (WIPO) en World Economic Forum (WEF). De WIPO maakt de Global Innovation Index (GII) en de WEF maakt de Global Competitiveness Index (GCI), waarvan één van de twaalf pilaren betrekking heeft op innovatie. Dit zijn verschillende indices en de ranglijsten kunnen afwijken, zoals zal blijken uit paragraaf 2.3.

Overzicht van bronnen met betrekking tot innovatie:
- CBS: R&D statistiek
- CBS: Community Innovation Survey (CIS)
- CBS: Onderzoeks- en ontwikkelingsinvesteringen
- WIPO: Global Innovation Index
- WEF: Global Competitiveness Index 

2.2 Totstandkoming van de bronnen

2.2.1 R&D

2.2.2 Community Innovation Survey (CIS)

2.2.3 WIPO: Global Innovation Index (GII)

De Global Innovation Index (GII) van de WIPO bestaat uit een internationale ranglijst van meer dan 130 economieën op het gebied van innovatie. De GII is een genormaliseerde maat en leunt op het gemiddelde van twee sub-indices, die de input en de output van het innovatieproces kwantificeren. Beide sub-indices wegen even zwaar mee in de bepaling van de uiteindelijke ranglijst. Figuur 1 geeft schematisch weer waar de sub-indices van de GII uit opgebouwd zijn.

Figuur 1 ¹⁾ De twee sub-indices van de GII. Aan de inputkant van innovatie worden aspecten als het politieke landschap, instituten, R&D en hoger onderwijs, infrastructuur en duurzaamheid, markt- en business sophistication en kenniswerkers verdisconteerd. Aan de output-zijde wordt gekeken naar gegenereerde kennis (patenten) en creative outputs (trademarks, exports van nieuwe producten, creatieve goederen en diensten).

De GII maakt via de Europese Commissie en de OESO indirect gebruik van enkele indicatoren die het CBS maakt, zoals de cijfers over R&D. Daarnaast wordt er een breed scala aan aanvullende internationale bronnen gebruikt voor de bepaling van de overige indicatoren. Deze zijn onder andere de United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) en de United Nations Industrial Development Organization (UNIDO), de Wereldbank, het Joint Research Centre of the European Commission en nog enkele andere publieke en private instituten. Zie ook figuur 4 voor een overzicht van hoe deze bronnen met elkaar verweven zijn.

2.2.4 WEF: Global Competitiveness Index (GCI)

Het World Economic Forum (WEF) publiceert de Global Competitiveness Index (GCI), een maat om de concurrentiekracht van circa 141 economieën te kwantificeren op basis van beleid, instituten en andere relevante factoren. Deze GCI berust op twaalf pilaren:

1. Instituten
2. Infrastructuur
3. ICT adoptie
4. Macro-economische stabiliteit
5. Gezondheid
6. Vaardigheden
7. Productmarkt
8. Arbeidsmarkt
9. Financieel systeem
10. Marktgrootte
11. Bedrijvendynamiek
12. Innovatie-vermogen

Pilaren 1-4 gaan over aanjagen, pilaren 5 en 6 over menselijk vermogen, pilaren 7-10 over de markt en pilaren 11 en 12 over de innovatie-omgeving. Bij elk van de 12 pilaren kunnen landen vergeleken worden en ranglijsten worden opgesteld.

Specifiek gaat pilaar 12 over het innovatie-vermogen (innovation capability) van een land, en kan daarmee opgevat worden als een maat voor hoe prominent innovatie in een land naar voren komt. Dit is een andere maatstaf dan de GII. Gegevens over innovatie binnen de GCI worden verzameld door middel van een eigen enquête en een aantal basis input- en outputmaatstaven van innovatie, zoals R&D-uitgaven en aantallen patentaanvragen. Deze eigen enquête is de Executive Opinion Survey, een grote enquête die wordt uitgezet aan ongeveer 12,5 duizend bedrijven in de private sector in 140 verschillende landen. Figuur 2 geeft schematisch weer waar de innovation capability van een economie op is gebaseerd.

2.2.5 Eurostat: European Innovation Scoreboard (EIS)

Eurostat publiceert jaarlijks het European Innovation Scoreboard (EIS), een vergelijkende analyse van de innovatieprestaties van EU-landen en 10 niet-EU-landen. Het EIS maakt inzichtelijk hoe Europa presteert op het gebied van onderzoek en innovatie ten opzichte van internationale concurrenten, op basis van tien innovatiedimensies die uit 27 indicatoren bestaan. Figuur 3 geeft schematisch weer waar de Summary Innovation Index van een land op is gebaseerd en welke databronnen gebruikt zijn voor elk van de tien innovatiedimensies. De ranglijsten van de verschillende edities (jaren) kunnen niet vergeleken worden omwille van data revisies.

2.2.6 Overige internationale leveranciers van innovatie data

2.3 Vergelijken van de innovatiecijfers

Aan het begin van dit hoofdstuk werd middels een aantal tabellen de verschillen in de positie van Nederland op het gebied van innovatie weergegeven. Nadat de onderliggende bronnen besproken zijn kunnen die verschillen nu verklaard worden.

In tabel 1 wordt de top 10 van meest innovatieve economieën weergegeven, gemeten door WIPO aan de hand van de Global Innovation Index (GII). Nederland staat op de vijfde plaats in de GII 2020 en is daarmee een plek gezakt ten opzichte van het jaar ervoor. De GII meet de multidimensionale facetten van innovatie activiteiten, zoals onderwijs, onderzoek, technologische ontwikkeling, kwaliteit van de infrastructuur, wetgeving en kapitaalmarkt.

In tabel 2 wordt de top 10 meest concurrerende economieën weergegeven opgesteld door WEF aan de hand van de Global Competitiveness Index (GCI). Nederland stond in 2019 op de vierde plaats op de ranglijst met meest concurrerende economieën wereldwijd, terwijl ons land in 2018 op plaats zes stond. De GCI is de jaarlijkse graadmeter van internationaal concurrentievermogen en kijkt onder andere naar hoe veerkrachtig de economie in kwestie is, hoe makkelijk bedrijven en werknemers met veranderingen omgaan, hoe makkelijk een nieuw bedrijf gestart kan worden en in hoeverre inwoners profiteren van economische vooruitgang. Volgens de sub-index “innovation capability” staat Nederland op de 10e plaats wereldwijd.

Nederland staat in 2020 op de vijfde plaats in het European Innovation Scoreboard (EIS), zie tabel 3. Het EIS is een ranglijst van de Europese Commissie die de relatieve prestaties van de EU-landen en een 10-tal niet-EU-landen toont wat betreft onderzoek en innovatie.

Figuur 4 geeft de globale verwevenheid van de zojuist genoemde databronnen schematisch weer. Data van het CBS wordt via Eurostat en de OESO internationaal beschikbaar gesteld en wordt indirect opgehaald voor de ranglijsten. De berekeningen van de ranglijsten gebeurt met behulp van meerdere databronnen. WIPO en WEF maken ook gebruik van eigen data, en WEF gebruikt bovendien een indicator waarvan de data van WIPO beschikbaar komt. De indices zijn vervolgens een gewogen berekening waarin de verschillende indicatoren gewogen verdisconteerd zijn. WIPO gebruikt meer databronnen voor de Global Innovation Index, terwijl WEF sterk leunt op de resultaten van een eigen enquête en enkele statistische gegevens van de Wereldbank, OESO en WIPO.

2.4 Conclusie