Slachtofferschap en veiligheidsbeleving LHBTQIA personen

LHBTQIA staat voor lesbisch, homoseksueel, bi-plus, transgender, queer, intersekse en aseksueel (zie kader). Bijna 1 op 5 personen in Nederland is LHBTQIA (CBS, 2024b). De meeste mensen zijn dus cisgender, heteroseksueel en niet intersekse. Dit betekent dat LHBTQIA personen een minderheidsgroep vormen, wat gepaard gaat met stigma’s en vooroordelen (SCP, 2022b). Internationaal onderzoek suggereert dat zulke stigma’s zich kunnen vertalen naar geweld: zo zijn personen met een niet-heteroseksuele oriëntatie relatief vaak slachtoffer van geweld, net als transgender personen (Bureau of Justice Statistics, 2022). Ook uit Nederlands onderzoek blijkt dat deze groepen kwetsbaarder zijn voor deze vormen van criminaliteit. Zo tonen eerdere onderzoeken aan dat ongeveer 1 op 7 transgender personen op jaarbasis slachtoffer wordt van mishandeling of bedreiging hiermee (Transgender Netwerk Nederland, 2018). Dit heeft invloed op hoe veilig LHBTQIA personen zich voelen. Zo rapporteert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat homoseksuele en biseksuele personen meer gevoelens van onveiligheid ervaren dan heteroseksuele personen (SCP, 2022a). Uit Europees onderzoek blijkt dat ongeveer 1 op 3 LHBTQIA personen bepaalde locaties vermijdt uit angst om er slachtoffer te worden van geweld (European Union Agency for Fundamental Rights, 2024). Bovendien toonde eerder CBS-onderzoek (2022) aan dat mensen met een niet-heteroseksuele oriëntatie vaker respectloos behandeld worden en zich vaker gediscrimineerd voelen dan mensen met een heteroseksuele oriëntatie.

Hoewel de cijfers uit deze onderzoeken een vrij eenduidig plaatje laten zien waarbij LHBTQIA personen vaker slachtoffer zijn van geweld en zich meer onveilig voelen dan niet-LHBTQIA personen, hebben deze studies enkele tekortkomingen die de resultaten kunnen vertekenen. Zo zijn de onderzoeken vaak gebaseerd op een relatief kleine steekproef, en is er niet altijd een groep niet-LHBTQIA personen die deelnam waardoor vergelijkingen moeilijk te maken zijn. Bovendien zijn veel van de voorgaande onderzoeken onderhevig aan selectie-effecten: personen kunnen zich zelf aanmelden voor het onderzoek, waarbij vooraf duidelijk is dat het onderzoek expliciet gericht is op bijvoorbeeld slachtofferschap onder transgender personen. Zulk onderzoek spreekt vaak voornamelijk personen aan die te maken hebben gekregen met het betreffende fenomeen, wat de uitkomsten minder representatief maakt. Bovendien bevatten eerdere onderzoeken enkele ‘witte vlekken’: er is nog relatief weinig bekend over intersekse personen, delicten anders dan geweld (bijvoorbeeld vernielingen) en onveiligheidsgevoelens.

Dit artikel beschrijft een onderzoek naar slachtofferschap en veiligheidsbeleving bij LHBTQIA personen dat beter rekening houdt met deze tekortkomingen. In de meest recente editie van de Veiligheidsmonitor (CBS, 2024a; zie ook hoofdstuk Methode) zijn uitgebreide vragen opgenomen over seksuele oriëntatie, genderidentiteit en intersekse zijn (zie ook CBS, 2024b). Hierdoor wordt een ‘brede’ LHBTQIA groep onderzocht, waaronder bijvoorbeeld intersekse personen, die tot nu toe vaak onderbelicht bleven. Bovendien is LHBTQIA niet het hoofdthema van de vragenlijst van de Veiligheidsmonitor, maar gaat dit onderzoek voornamelijk over slachtofferschap van traditionele en online criminaliteit en veiligheidsbeleving. Hierdoor kan slachtofferschap van traditionele criminaliteit breed onder de loep genomen worden, en wordt er niet enkel gekeken naar geweld. Ook gaat het artikel kort in op online criminaliteit en veiligheidsbeleving.

Onderzoeksvragen

In dit artikel worden de volgende onderzoeksvragen beantwoord:

1. Verschillen LHBTQIA personen van niet-LHBTQIA personen in slachtofferschap van traditionele criminaliteit, en de emotionele, lichamelijke en financiële gevolgen daarvan?
2. Wie zijn de daders van geweldsdelicten tegen LHBTQIA personen, en zijn ze vaak bekenden? Op welke locaties gebeurt dit geweld?
3. Verschillen LHBTQIA slachtoffers en niet-LHBTQIA slachtoffers van traditionele criminaliteit in hun aangiftebereidheid?
4. Verschillen LHBTQIA personen van niet-LHBTQIA personen in slachtofferschap van online criminaliteit en de emotionele en financiële gevolgen daarvan?
5. Voelen LHBTQIA personen zich vaker onveilig (in het algemeen en in hun eigen buurt) dan niet-LHBTQIA personen? Verschillen de groepen in hoe hoog ze hun kans op slachtofferschap inschatten?

Data

Dit artikel is geschreven op basis van de data van de Veiligheidsmonitor 2023. De Veiligheidsmonitor is een tweejaarlijks grootschalig onderzoek onder de bevolking van Nederland van 15 jaar of ouder over onder meer veiligheid, leefbaarheid en slachtofferschap van criminaliteit. Per brief wordt gevraagd om een vragenlijst in te vullen. In 2023 namen ruim 182 duizend personen deel, wat in combinatie met de weging van de resultaten de steekproef voldoende representatief voor de Nederlandse bevolking maakt. Voor een uitgebreide omschrijving van het veldwerk, de respons, de vragenlijst, de weging en de betrouwbaarheidsmarges, zie de onderzoeksverantwoording van de Veiligheidsmonitor 2023 (CBS, 2024a).

Concepten en operationalisering

LHBTQIA

LHBTQIA staat voor lesbisch, homoseksueel, bi-plus, transgender, queer, intersekse en aseksueel. Respondenten worden ingedeeld als LHBTQIA als ze niet heteroseksueel zijn, en/of transgender of non-binair/genderqeer (NBGQ) zijn, en/of intersekse zijn. Hieronder volgt een beknopt overzicht van deze concepten; voor een uitgebreide uitleg omtrent de operationalisering, zie de eerdere CBS-publicatie ’Hoeveel LHBTQIA personen telt Nederland?’ (CBS, 2024b). Bij het volgen van onderstaande indeling, is 18 procent van de steekproef ingedeeld als LHBTQIA.

Niet-heteroseksuele oriëntatie

Respondenten kregen de vraag met welk gender zij zich identificeren, en werden op basis hiervan ingedeeld als man, vrouw of NBGQ. Deze genderidentiteit werd vervolgens gekruist met het antwoord dat respondenten gaven op de vraag tot wie ze zich seksueel aangetrokken voelen. De heteroseksuele groep bestaat uit mannen die aangeven alleen op vrouwen te vallen, en vrouwen die aangeven alleen op mannen te vallen. De niet-heteroseksuele groep bestaat uit verschillende subgroepen: bi-plus (personen die aangeven op meer dan één gender te vallen), aseksueel (personen die aangeven zich niet seksueel tot anderen aangetrokken te voelen), personen die aangeven het (nog) niet te weten, en anders (bv. NBGQ personen). Volgens deze indeling heeft 17 procent een niet-heteroseksuele oriëntatie.

Transgender/NBGQ

Om te bepalen of iemand transgender/NBGQ is, werd een kruising gemaakt tussen genderidentiteit en het geslacht van de deelnemers zoals officieel geregistreerd in de Basisregistratie Personen (BRP). Hierbij werd rekening gehouden met de geschiedenis van het BRP-geslacht, om ook eventuele BRP-geslachtswijzigingen in het verleden mee te kunnen nemen. Zo wordt voorkomen dat transgender mannen en transgender vrouwen die hun geslachtsregistratie lieten aanpassen in het BRP ten onrechte als cisgender mannen en vrouwen worden ingedeeld. 1 procent van de steekproef werd ingedeeld als transgender/NBGQ.

Intersekse

Een intersekse persoon is iemand die geboren is met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken. Deelnemers konden in de vragenlijst zelf aangeven of ze al dan niet intersekse zijn. Het aandeel intersekse respondenten lag laag, namelijk op 0,3 procent.

Verschillen tussen LHBTQIA en niet-LHBTQIA personen

Uit een eerdere CBS-publicatie (CBS, 2024b) bleek dat de LHBTQIA personen in de steekproef van de Veiligheidsmonitor significant verschilden van de niet-LHBTQIA personen op een aantal demografische achtergrondkenmerken. Zo is de LHBTQIA groep over het algemeen jonger, wonen deze personen vaker in stedelijk gebied, verschillen ze qua onderwijsniveau en zijn ze vaker geboren in het buitenland. Aangezien deze achtergrondkenmerken ook samenhangen met slachtofferschap en veiligheidsbeleving, is hiervoor steeds gecontroleerd bij het maken van groepsvergelijkingen. We beschrijven in dit artikel alleen verschillen tussen LHBTQIA personen en niet-LHBTQIA personen wanneer deze statistisch significant bleven na deze controle.

In de tabellenset (bijlage) zijn uitgebreide cijfers weergegeven voor de verschillende LHBTQIA-subgroepen, waarbij ook de significante verschillen tussen LHBTQIA en niet-LHBTQIA personen zijn aangegeven. Voor verschillende subgroepen van slachtoffers (bijvoorbeeld NBGQ of intersekse slachtoffers van geweld) kunnen door de lage aantallen geen betrouwbare cijfers worden gepubliceerd, en ontbreken deze dus ook in de tabellenset. 

Traditionele criminaliteit

Traditionele criminaliteit omvat geweldsdelicten, vermogensdelicten en vernielingen. Bij geweldsdelicten gaat het om delicten waarbij daadwerkelijk geweld wordt gebruikt of hiermee gedreigd wordt. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen mishandeling, geweldsdelicten met (vermeende) seksuele bedoelingen, en om (be)dreiging met fysiek geweld. Wat betreft vermogensdelicten wordt een onderscheid gemaakt tussen (poging tot) woninginbraak, fietsdiefstal, autodiefstal, diefstal uit de auto (waarbij er wordt ingebroken in de auto), diefstal vanaf de auto (bijvoorbeeld het logo of een autospiegel), diefstal van een ander motorvoertuig (bijvoorbeeld een scooter), (poging tot) zakkenrollerij of beroving, en overige diefstal. Bij vernielingen gaat het om het met opzet iets vernielen of beschadigen zonder dat er iets gestolen wordt, zoals het bekrassen van een auto, het lek prikken van fietsbanden of het bekladden van muren.

Respondenten konden aangeven of ze in de twaalf maanden voorafgaand aan het onderzoek slachtoffer waren geworden van deze delicten. Slachtoffers van geweldsdelicten kregen daaropvolgend de vraag of ze de dader kenden (en zo ja, wie dit was) en waar het geweld had plaatsgevonden. Aan alle slachtoffers van traditionele criminaliteit werd gevraagd of ze hier (negatieve) emotionele, financiële of lichamelijke gevolgen van ondervonden hadden, en of ze contact hadden opgenomen met de politie voor een melding of aangifte.

Online criminaliteit

Bij online criminaliteit gaat het om delicten en incidenten die via internet, e-mail of app plaatsvinden. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen online oplichting en fraude, hacken, online bedreiging en intimidatie, en overige online delicten. Online oplichting en fraude betreft strafbare feiten, namelijk aan- en verkoopfraude, fraude betalingsverkeer, identiteitsfraude, en phishing. Bij hacken gaat het om computervredebreuk, ofwel het met kwade bedoelingen zonder toestemming van het slachtoffer inbreken of inloggen op bijv. diens computer, account, telefoon of huishoudelijk apparaat. Online bedreiging en intimidatie omvat incidenten in de interpersoonlijke sfeer die niet altijd strafbaar zijn, namelijk bedreigen, pesten, stalken en shamesexting. Respondenten konden aangeven of ze in de twaalf maanden voorafgaand aan het onderzoek slachtoffer waren geworden van deze delicten. Aan slachtoffers werd gevraagd of ze (negatieve) emotionele, financiële of lichamelijke gevolgen ondervonden hadden van wat hen overkomen was.

Onveiligheidsgevoelens

Aan respondenten werd gevraagd of en hoe vaak zij zich onveilig voelen in het algemeen en in hun eigen buurt. Ook konden ze aangeven hoe groot ze de kans inschatten zelf slachtoffer te worden van criminaliteit in het algemeen, en zakkenrollerij, beroving, inbraak, mishandeling en oplichting in het bijzonder.

3.1 Slachtofferschap traditionele criminaliteit

LHBTQIA personen vaker slachtoffer van traditionele criminaliteit

LHBTQIA personen zijn vaker slachtoffer van traditionele criminaliteit dan niet-LHBTQIA personen (25 tegenover 19 procent). Dit geldt voornamelijk voor geweldsdelicten (10 tegenover 6 procent), maar ook voor vermogensdelicten (13 tegenover 10 procent) en vernielingen (8 tegenover 6 procent). Binnen de geweldsdelicten tegen LHBTQIA personen komt bedreiging het vaakst voor (6 procent), gevolgd door seksueel geweld (4 procent) en mishandeling (2 procent). Van al deze delicten worden ze vaker slachtoffer dan niet-LHBTQIA personen.

Dat LHBTQIA personen vaker slachtoffer zijn van vermogensdelicten dan niet-LHBTQIA personen, komt voornamelijk door hoger slachtofferschap bij (poging tot) woninginbraak (2,3 tegenover 1,8 procent), fietsdiefstal (6 tegenover 5 procent), (poging tot) zakkenrollerij/beroving (2 tegenover 1 procent) en overige diefstal (3 tegenover 2 procent). Er zijn geen verschillen tussen beide groepen wat betreft autodiefstal, diefstal uit of vanaf de auto, en diefstal van andere motorvoertuigen.

Vooral NBGQ personen vaak slachtoffer van geweld

Van alle LHBTQIA personen zijn vooral degenen met een non-binaire/genderqueer (NBGQ) identiteit, homoseksuele mannen en bi-plus vrouwen vaker slachtoffer van traditionele criminaliteit. Zo werd 13 procent van de bi-plus vrouwen en 10 procent van de homoseksuele mannen slachtoffers van een geweldsdelict. Bij NBGQ personen was dit maar liefst 24 procent.

LHBTQIA slachtoffers ervaren meer negatieve gevolgen

Bovendien ervaren LHBTQIA slachtoffers van traditionele criminaliteit meer negatieve gevolgen dan niet-LHBTQIA slachtoffers (32 tegenover 25 procent van de slachtoffers). Dit verschil is het grootst bij de emotionele gevolgen (ervaren door 26 procent van de LHBTQIA slachtoffers tegenover 20 procent van de niet-LHBTQIA slachtoffers). Vooral transgender/NBGQ personen rapporteren veel emotionele gevolgen: 34 procent van de slachtoffers in deze groep heeft hier last van.

Dader geweld tegen LHBTQIA personen vaak onbekend

Ongeveer 36 procent van de LHBTQIA slachtoffers van geweld kende de dader. Dit is een even groot aandeel als bij niet-LHBTQIA slachtoffers. In de meeste gevallen is de dader van het geweld dus een onbekende. Wie de dader is wanneer het wel om een bekende gaat, verschilt ook niet tussen LHBTQIA en niet-LHBTQIA slachtoffers. Ongeveer 12 procent van de LHBTQIA slachtoffers van geweld geeft aan dat een buur de dader was, en ook vrienden worden relatief vaak genoemd als dader (5 procent). Wie de dader is, hangt af van het type geweld: bij mishandeling en bedreiging worden buren relatief vaak genoemd, terwijl seksueel geweld voornamelijk door vrienden wordt gepleegd (voor zover de dader bekend is; bij alle geweldsdelicten is dat dus meestal niet het geval).

Geweld tegen LHBTQIA personen gebeurt vooral op straat

Geweld tegen LHBTQIA personen vindt bij mishandeling en bedreiging voornamelijk plaats op straat (ongeveer 35 procent van de LHBTQIA slachtoffers), terwijl seksueel geweld voornamelijk in uitgaansgebied voorkomt (36 procent van de LHBTQIA slachtoffers). De patronen met betrekking tot daders en locaties verschillen niet significant tussen LHBTQIA en niet-LHBTQIA slachtoffers. Hoewel LHBTQIA personen vaker te maken krijgen met geweld dan niet-LHBTQIA personen, zijn de daders en waar het geweld plaatsvindt vergelijkbaar.

Meeste slachtoffers doen geen aangifte

Ongeveer 35 procent van de LHBTQIA slachtoffers van traditionele criminaliteit doet hiervan melding bij de politie, en 30 procent doet aangifte. Dit verschilt niet significant van de percentages bij niet-LHBTQIA slachtoffers; er is dus geen verschil in aangiftebereidheid tussen beide groepen. Wel zijn er verschillen naargelang het type delict; zo doet 38 procent van de LHBTQIA slachtoffers van mishandeling aangifte, tegenover 5 procent van de LHBTQIA slachtoffers van seksueel geweld. Dit patroon is vergelijkbaar bij niet-LHBTQIA slachtoffers.
Ook zijn er binnen de LHBTQIA groep verschillen. Zo doen transgender mannen relatief vaak aangifte (44 procent van de slachtoffers), terwijl aseksuele en bi-plus vrouwen dit het minst doen (respectievelijk 25 en 26 procent van de slachtoffers).

3.2 Slachtofferschap online criminaliteit

LHBTQIA personen vaker slachtoffer van online criminaliteit

Ook van online criminaliteit zijn LHBTQIA personen vaker slachtoffer dan niet-LHBTQIA personen (19 tegenover 16 procent). Het gaat dan voornamelijk om bedreiging en intimidatie (4 tegenover 2 procent), maar ook bijvoorbeeld om online oplichting en fraude (10 tegenover 9 procent). LHBTQIA personen worden vaker dan niet-LHBTQIA personen online bedreigd (2 tegenover 1 procent), gepest (2 tegenover 1 procent) en gestalkt (1,2 tegenover 0,8 procent). Ook worden ze vaker slachtoffer van verkoopfraude (2 tegenover 1 procent), phishing (1,1 tegenover 0,8 procent) en hacken (6,4 tegenover 5,6 procent). Er zijn geen verschillen in slachtofferschap bij aankoopfraude, fraude in het betalingsverkeer en identiteitsfraude.

Voornamelijk NBGQ personen blijken kwetsbaar voor online criminaliteit (31 procent), maar ook transgender vrouwen (22 procent), intersekse personen (22 procent) en homoseksuele vrouwen (21 procent) zijn relatief vaak slachtoffer.

LHBTQIA slachtoffers van online criminaliteit ervaren vooral emotionele gevolgen

Net als bij traditionele criminaliteit ervaren LHBTQIA slachtoffers bij online criminaliteit meer negatieve gevolgen dan niet-LHBTQIA slachtoffers (27 tegenover 19 procent). Vooral op het vlak van emotionele gevolgen is het verschil groot (22 tegenover 15 procent). Net als bij traditionele criminaliteit ervaren met name transgender/NBGQ slachtoffers relatief vaak negatieve emotionele gevolgen (28 procent).

3.3 Onveiligheidsgevoelens

LHBTQIA personen voelen zich onveiliger

In vergelijking met niet-LHBTQIA personen, ervaren LHBTQIA personen meer onveiligheidsgevoelens, zowel in het algemeen (42 tegenover 34 procent voelt zich weleens onveilig) als in hun eigen buurt (18 tegenover 14 procent). Vooral NBGQ personen en bi-plus vrouwen hebben hier last van. Zo voelt 60 procent van de NBGQ personen en 58 procent van de bi-plus vrouwen zich weleens onveilig in het algemeen. In de eigen buurt liggen de percentages voor deze twee groepen op respectievelijk 32 en 23 procent.

Ook zijn LHBTQIA personen vaker bang om slachtoffer te worden (3 tegenover 2 procent is vaak bang) en schatten ze hun kans op slachtofferschap van verschillende misdrijven hoger in. Zo geeft 4 procent van de LHBTQIA personen zichzelf een (heel) grote kans om slachtoffer van mishandeling te worden, tegenover 2 procent van de niet-LHBTQIA personen.

In deze discussie worden de resultaten vergeleken met eerdere bevindingen over dit thema en kort in een bredere maatschappelijke context geplaatst. Ook worden de beperkingen van het onderzoek toegelicht, en worden mogelijkheden voor toekomstig onderzoek beschreven.

LHBTQIA personen vaker slachtoffer van verschillende vormen criminaliteit

In 2023 waren LHBTQIA personen vaker slachtoffer van zowel traditionele als online criminaliteit dan niet-LHBTQIA personen. Hoewel deze bevinding strookt met vorige onderzoeken (European Union Agency for Fundamental Rights, 2024; Transgender Netwerk Nederland, 2018), lijken de verschillen op basis van de data van de Veiligheidsmonitor 2023 minder groot dan in andere studies. Zo rapporteerde Transgender Netwerk Nederland (2018) eerder dat op jaarbasis 6 procent van de transgender personen slachtoffer was van mishandeling, en maar liefst 29 procent van cyberpesten, terwijl het huidige onderzoek respectievelijk 2 en 4 procent rapporteert. Deze verschillen kunnen verband houden met selectie-effecten en steekproefkenmerken, waarbij gesteld kan worden dat de cijfers uit het huidige onderzoek representatiever en dus betrouwbaarder zijn. Zo is de steekproefgrootte van de Veiligheidsmonitor vele malen groter dan voorgaande onderzoeken (meer dan 182 duizend respondenten van 15 jaar en ouder, tegenover bijvoorbeeld een 300-tal in het onderzoek van Transgender Netwerk Nederland) en is er een weging toegepast om de representativiteit te verhogen.

Hoewel de verschillen kleiner zijn dan eerdere onderzoeken suggereerden, blijft het patroon duidelijk: LHBTQIA personen zijn vaker slachtoffer van criminaliteit, wat zich op een breed spectrum van delicten uit. Ze zijn vaker slachtoffer van geweldsdelicten zoals mishandeling, bedreiging en seksueel geweld, van vernielingen, maar ook van bepaalde vermogensdelicten zoals woninginbraak en fietsdiefstal. Online krijgen LHBTQIA personen bovengemiddeld veel te maken met oplichting en fraude zoals phishing en verkoopfraude, hacken van accounts, en online bedreiging en intimidatie, zoals pesten en stalken. Ook als rekening wordt gehouden met verschillen in leeftijd, stedelijkheid, opleiding en herkomst, blijven deze verschillen statistisch significant. Bovendien ervaren LHBTQIA slachtoffers meer negatieve (voornamelijk emotionele) gevolgen van wat hen overkomen is. Ze hebben dus niet alleen een grotere kans om slachtoffer te worden dan niet-LHBTQIA personen, maar de impact is ook groter.

Sommige LHBTQIA groepen hebben meer kans om slachtoffer te worden dan andere. Zo zijn de slachtofferpercentages van traditionele criminaliteit relatief hoog bij homoseksuele mannen en bi-plus vrouwen, terwijl bij online criminaliteit vooral transgender vrouwen, intersekse personen en homoseksuele vrouwen vaker slachtoffer zijn. Bij zowel traditionele als online criminaliteit zijn het echter de non-binaire/genderqueer (NBGQ) personen die de hoogste slachtofferpercentages vertonen. Zo werd ongeveer een kwart van deze groep slachtoffer van een geweldsdelict in 2023, wat vier keer zo vaak is als bij cisgender personen. In hoeverre dit kan worden toegeschreven aan negatieve opvattingen over non-binaire personen, kan op basis van gegevens in de Veiligheidsmonitor niet worden vastgesteld. Uit ander onderzoek is bekend dat relatief veel mensen een negatieve houding hebben tegenover non-binaire personen. Zo is 17 procent van de Nederlanders van mening dat er iets mis is met mensen die zich geen man of vrouw voelen, en gaat 11 procent liever niet om met mensen van wie niet duidelijk is of ze man of vrouw zijn (SCP, 2022b). Hoewel het vanzelfsprekend niet legitiem is om vanuit dit ongemak over te gaan op geweld, speelt het mogelijk wel mee in de kwetsbare positie van NBGQ personen.

Daders van geweld vaak onbekenden

Ongeveer 2 op 3 LHBTQIA slachtoffers van geweld geven aan dat ze de dader niet kenden. Dat het meestal om vreemden gaat, is in lijn met voorgaand onderzoek op basis van enquêtes (European Union Agency for Fundamental Rights, 2024; Transgender Netwerk Nederland, 2018) en analyses van strafdossiers (WODC, 2024). Hierbij verschillen LHBTQIA slachtoffers overigens niet van niet-LHBTQIA slachtoffers; het is over het algemeen niet ongebruikelijk dat geweldsplegers onbekenden zijn (zie ook CBS 2024a). Ook de locatie waar het geweld plaatsvindt, verschilt niet tussen LHBTQIA en niet-LHBTQIA slachtoffers. Geweld zoals mishandeling en bedreiging vindt voornamelijk plaats op straat, terwijl seksueel geweld veelal in uitgaansgebied plaatsvindt.

Dat LHBTQIA en niet-LHBTQIA geweldsslachtoffers een vergelijkbaar patroon qua daders en locaties vertonen, betekent nog niet dat de motieven achter dit geweld van dezelfde aard zijn. Hoewel de motieven van de daders niet onderzocht zijn in het huidige onderzoek, blijkt uit eerdere onderzoeken dat haat en afkeer tegen LHBTQIA personen vanwege hun identiteit een rol spelen in hun slachtofferschap van geweld (European Union Agency for Fundamental Rights, 2024; WODC, 2024). Het is echter de vraag of zulke motieven een rol spelen bij álle delicten waarvan LHBTQIA personen vaker slachtoffer zijn; denk bijvoorbeeld aan fietsdiefstal en online verkoopfraude, waarbij de identiteit van het slachtoffer veelal onbekend is. Het is hierbij belangrijk te nuanceren dat de verschillen tussen LHBTQIA en niet-LHBTQIA personen in slachtofferschap van vermogensdelicten kleiner zijn dan de verschillen in geweldsdelicten.

Meer onveiligheidsgevoelens bij LHBTQIA personen

LHBTQIA personen geven meer dan niet-LHBTQIA personen aan dat ze zich weleens of zelfs vaak onveilig voelen, zowel in het algemeen als in hun eigen buurt. Deze onveiligheidsgevoelens houden verband met de relatief hoge slachtofferpercentages, en kwamen ook al naar voren in voorgaand onderzoek (European Union Agency for Fundamental Rights, 2024; Transgender Netwerk Nederland, 2018). Hoewel Nederland jarenlang een relatief positieve reputatie had op het gebied van LHBTQIA-acceptatie, laten recentere cijfers zien dat deze acceptatie inmiddels groter is in buurlanden (ILGA-Europe, 2024). Nederland komt op de 14e plaats wat betreft LHBTQIA-rechten in Europa, wat voornamelijk toe te schrijven is aan onze lage ‘score’ op het gebied van juridische bescherming tegen geweld en zogenaamde ‘hate speech’ met betrekking tot seksuele en genderdiversiteit (ILGA-Europe, 2024). 

Op lange termijn zijn de opvattingen van Nederlanders ten aanzien van seksuele en genderdiversiteit positiever geworden, maar de afgelopen jaren is deze ontwikkeling gestagneerd (SCP, 2022b). Hoewel LHBTQIA personen de afgelopen decennia veel rechten verworven hebben in verschillende Europese landen, geeft meer dan de helft van Europese LHBTQIA personen aan dat ze de indruk hebben dat geweld en intolerantie tegen hen de laatste jaren toeneemt (European Union Agency for Fundamental Rights, 2024). Hoewel dit voorlopig niet met Europese cijfers te onderbouwen is, wees Nederlands onderzoek uit dat het aantal online haatuitingen tegenover LHBTQIA personen de afgelopen jaren exponentieel gestegen is (van Dijk et al., 2023).

Meeste LHBTQIA slachtoffers doen geen aangifte bij de politie

Minder dan 1 op 3 LHBTQIA slachtoffers van traditionele criminaliteit doet hiervan aangifte bij de politie. Bij vermogensdelicten gaat het om 39 procent, bij geweldsdelicten om 18 procent en bij vernielingen om 15 procent. De meldingspercentages van deze categorieën delicten liggen op respectievelijk 43, 25 en 19. Het grootste deel van de traditionele criminaliteit tegen LHBTQIA personen blijft dus onder de radar van de politie.

Dat de meeste LHBTQIA slachtoffers van geweld geen melding of aangifte doen, is in lijn met voorgaand onderzoek (European Union Agency for Fundamental Rights, 2024; Transgender Netwerk Nederland, 2018). LHBTQIA slachtoffers verschillen hierin overigens niet van niet-LHBTQIA slachtoffers, aangezien de aangiftepercentages ongeveer gelijk zijn. Hoewel LHBTQIA slachtoffers in het huidige onderzoek niet specifiek konden aangeven dat (de houding van de politie tegenover) hun identiteit een rol speelde in hun beslissing om geen aangifte te doen, wordt deze mogelijkheid wel gesuggereerd in voorgaand onderzoek. Zo blijkt uit kwalitatieve data dat sommige LHBTQIA slachtoffers geen aangifte willen doen vanwege eerdere negatieve ervaringen met de politie (WODC, 2024). Transgender Netwerk Nederland (2018) rapporteerde dat van de transgender slachtoffers die wel melding of aangifte deden van het voorval, slechts 1 op de 10 tevreden was over hoe dit werd afgehandeld door de politie. Uit eerdere kwantitatieve data blijkt echter dat de houding van de politie tegenover transgender personen niet de belangrijkste factor is in hun lage aangiftebereidheid, maar dat slachtoffers vooral geen aangifte doen omdat ze het onnodig of onbelangrijk vinden (Transgender Netwerk Nederland, 2018).

Beperkingen en toekomstig onderzoek

Het huidige onderzoek is het eerste dat op deze grote schaal slachtofferschap en veiligheidsbeleving van LHBTQIA personen in Nederland in kaart brengt. Hoewel het onderzoek enkele belangrijke sterktes heeft, zoals de steekproefgrootte en de opzet van de weging, zijn er uiteraard ook beperkingen die in acht genomen moeten worden. Zo kunnen er selectie-effecten zijn waarbij LHBTQIA personen die slachtoffer zijn geworden van geweld of criminaliteit zich graag willen laten horen, en zich meer aangesproken voelen om deel te nemen aan de Veiligheidsmonitor. Dit kan natuurlijk ook spelen bij niet-LHBTQIA slachtoffers, maar LHBTQIA personen zijn zich mogelijk meer bewust van hun kwetsbare positie. Daarnaast zijn de resultaten gebaseerd op zelfrapportage en kunnen dus onderhevig zijn aan bijvoorbeeld geheugeneffecten.

Ondanks de omvang van de steekproef (meer dan 182 duizend respondenten) is het zo dat bij de uitkomsten die enkel van toepassing zijn op slachtoffers (daders en locaties van geweld, en aangiftebereidheid) de deelnemersaantallen binnen de LHBTQIA groepen relatief klein zijn. Hierdoor zijn de schattingen onderhevig aan meer onzekerheid, waardoor eventuele verschillen met de niet-LHBTQIA groep mogelijk niet statistisch significant zijn. Voor verschillende subgroepen van slachtoffers (bijvoorbeeld NBGQ of intersekse slachtoffers van geweld) is het door de lage aantallen niet mogelijk betrouwbare cijfers te publiceren. Ten slotte zijn er enkele beperkingen met betrekking tot de operationalisering van de LHBTQIA groepen, die uitvoerig beschreven werden in een eerder artikel (CBS, 2024b).

Wat betreft toekomstig onderzoek is het in eerste instantie interessant om te onderzoeken hoe de cijfers beschreven in dit artikel zich door de tijd heen ontwikkelen. Neemt geweld tegen LHBTQIA personen toe of af, of blijven de cijfers stabiel? Daarnaast is online criminaliteit in dit artikel relatief summier beschreven, maar zijn er nog onbeantwoorde vragen over bijvoorbeeld de daders van online criminaliteit en de aangiftebereidheid van slachtoffers hierover. Hetzelfde geldt voor veiligheidsbeleving: LHBTQIA personen voelen zich minder veilig en schatten hun kans om slachtoffer te worden groter in, maar hoe vertaalt dit zich bijvoorbeeld naar vermijdingsgedrag? Is er een verband tussen deze onveiligheidsgevoelens en eerdere persoonlijke negatieve ervaringen, of generaliseren de gevoelens zich naar de hele groep? Ten slotte zou toekomstig onderzoek zich meer kunnen richten op (motieven van) de daders van criminaliteit tegen LHBTQIA personen.

Bureau of Justice Statistics (2022). Violent victimization by sexual orientation and gender identity, 2017-2020.

CBS (2022). Veiligheidsmonitor 2021.

CBS (2024a). Veiligheidsmonitor 2023.

CBS (2024b). Hoeveel LHBTQIA personen telt Nederland?

Dijk, R., van, Hofman, E., Ruiter, S., & Veerbeek, J. (2023). ‘Tijd voor geweld tegen deze lui’. De toenemende online lhbti+-haat. De Groene Amsterdammer (36).

European Union Agency for Fundamental Rights (2024). LGBTIQ at a crossroads: progress and challenges.

ILGA-Europe (2024). Rainbow map.

Sociaal Cultureel Planbureau (2022a). LHBT monitor 2022.

Sociaal Cultureel Planbureau (2022b). Opvattingen over seksuele en genderdiversiteit in Nederland en Europa 2022.

Transgender Netwerk Nederland (2018). Overal op je hoede. Geweld tegen transgender personen in Nederland.

Wetenschappelijk Onderzoek en Datacentrum (2024). Richten op de regenboog. Een onderzoek naar daders en prevalentie van geweld tegen LHBTQ-personen.