1. Inleiding
Maatschappelijke Diensttijd (MDT) is een programma dat voortvloeit uit het regeerakkoord van Rutte III (2017). Het programma voor jongeren is opgezet door de Rijksoverheid in co-creatie met de Nederlandse Jeugdraad (NJR), de Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk (NOV) en ZonMw. Daarnaast werkt MDT met een veelvoud aan partners samen, zoals gemeenten, scholen, maatschappelijke organisaties, bedrijven en fondsen. MDT faciliteert via subsidies aan MDT-projecten de mogelijkheid voor jongeren om een bijdrage te kunnen leveren aan onze samenleving en daar zelf ook iets voor terug te kunnen krijgen. Jongeren kunnen zich vrijwillig opgeven om binnen een project een MDT-traject te doen. Een traject duurt maximaal 6 maanden. Tijdens MDT krijgen jongeren de kans om hun talenten te ontdekken en te ontwikkelen, iets te doen voor een ander en/of de samenleving en mensen buiten hun leefwereld te ontmoeten. Een divers aanbod zorgt ervoor dat jongeren zich kunnen aanmelden voor een project naar keuze. Het onderwerp, het doel, de beschikbare tijd, en de locatie van het project bepalen uiteindelijk welk MDT-traject het beste bij iemand past.
MDT kan een manier zijn om sociale betrokkenheid onder jongeren te vergroten. Uit cijfers van het CBS blijkt dat mensen de afgelopen jaren steeds minder vrijwilligerswerk zijn gaan doen (CBS, 2022). Waar in 2012 nog de helft van de mensen van 15 jaar en ouder aangaf vrijwilligerswerk te hebben gedaan in de afgelopen 12 maanden, was dit cijfer in 2022 gedaald tot 41 procent. De afname in 2020 in 2021 hangt deels samen met de corona-pandemie en bijbehorende maatregelen. De dalende trend is echter al zichtbaar sinds 2017 en is ook te zien onder de 15-35-jarigen – waarvan het overgrote deel tot de MDT doelgroep behoort. Van alle leeftijdsgroepen doen jongeren in de leeftijd van 25 tot 35 jaar doen het minst vaak vrijwilligerswerk: in 2022 deed 34 procent van hen vrijwilligerswerk (CBS, 2023).
MDT is niet uniek: wereldwijd worden er in bijna 60 landen op eigen wijze zogenaamde ‘citizen services’ uitgerold (McBride, 2004; Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2023). In Europa faciliteren 12 landen verschillende citizen services. De opzet verschilt onder andere in doel, duur, en vergoeding. Zo ligt in Duitsland de focus meer op maatschappelijke oriëntatie op mogelijk beroep of studie en het vergaren van relevante kennis en vaardigheden (Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend, 2023). In Engeland duren projecten 6 tot 12 maanden (Volunteering Matters, 2016), en in Frankrijk duurt het programma 6 tot 24 maanden voor 38 uur per week (République Française, 2023). Hier staat dan wel een maandelijkse vergoeding van € 500,- tegenover.
Meedoen aan MDT kan effecten hebben op het individu en de samenleving. Deze effecten kunnen op korte of lange termijn plaatsvinden. Effectonderzoek binnen de groep MDT-deelnemers heeft al op verschillende manieren plaatsgevonden (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2023). Echter, in deze onderzoeken kan de groep MDT-deelnemers niet vergeleken worden met jongeren die niet aan MDT hebben meegedaan. Het doel van dit methodologisch rapport1) was daarom om de verschillen tussen jongeren (in de steekproef) die wél en jongeren die níet hebben meegedaan aan MDT, te onderzoeken. Het CBS gebruikt hiervoor data van de Sociale samenhang en welzijns-enquête (SSW). SSW is een jaarlijks terugkerend onderzoek onder de Nederlandse bevolking van 15 jaar en ouder met als doel de sociale samenhang en welzijnssituatie in kaart te brengen. Bij sociale samenhang gaat het om de sociale, maatschappelijke en politieke participatie van de Nederlandse bevolking en om het vertrouwen in anderen en in instellingen. Bij welzijn gaat het om ervaren geluk, en tevredenheid met het leven en met verschillende aspecten van de leefsituatie.