4. Verschillen tussen huishoudens

De gemiddelde energierekening brengt de effecten van prijsveranderingen en de gemiddelde daling van het energieverbruik landelijk in beeld. Voor individuele huishoudens kan de energierekening er echter heel anders uitzien. Het ene huishouden verbruikt bijvoorbeeld meer aardgas omdat het huis groter is of slechter geïsoleerd. Het andere huishouden verbruikt wellicht minder gas omdat het huishouden en de woning kleiner zijn of omdat de bewoners heel energiezuinig leven. Ook de elektriciteitslevering kan hoger of lager zijn dan gemiddeld door het gebruik van apparaten, de aanwezigheid van zonnepanelen, de aansluiting op stadsverwarming of de gedeeltelijke elektrificatie van de warmtevoorziening. Tot slot kunnen individuele huishoudens door het contract dat zij met hun leverancier afsluiten meer of minder betalen voor de energie die zij afnemen. Dit hoofdstuk geeft inzicht in de spreiding van de energierekening tussen huishoudens uitgaande van de gemiddelde energietarieven die in de vorige hoofdstukken zijn gepresenteerd.

4.1 Energierekening tien groepen huishoudens 2018-2021

Het CBS ontwikkelde, op verzoek van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, tien herkenbare profielen van woningen en bewoners en publiceert daarvoor het gemiddeld aardgas- en elektriciteitsverbruik. Voor 2018 en 2019 zijn inmiddels de verbruiken gepubliceerd. De tien profielen verschillen naar woningtype, woonoppervlakte, bouwjaar en het aantal bewoners en beschrijven herkenbare grotere groepen van huishoudens. Hiermee kunnen huishoudens snel zien hoe hun eigen energieverbruik en energierekening zich verhoudt tot die van vergelijkbare huishoudens. Hiervoor worden alleen woningen gebruikt die hoofdzakelijk verwarmd worden met aardgas en waarvoor een elektriciteitslevering bekend is. Woningen met stadswarmte en all electric woningen voldoen niet aan de eerste voorwaarde en worden dus niet meegenomen in de berekening van het gemiddelde verbruik. Daarnaast zijn er woningen die om datatechnische redenen niet gebruikt kunnen worden. Door deze extra selecties bevat deze groep circa 84 procent van alle bewoonde woningen in 2019. De hier gepresenteerde huishoudensprofielen omvatten 78 procent daarvan, ofwel 64 procent van alle bewoonde woningen. Aardgasleveringen voor deze profielgroepen zijn gecorrigeerd voor temperatuur overeenkomstig de methode van de KEV.

In een artikel over de energierekening van begin 2020 werd voor het eerst inzicht gegeven in de gemiddelde energierekening van de verschillende huishoudensprofielen. Destijds waren alleen nog CBS-verbruiksdata beschikbaar voor het jaar 2018. Een jaar later zijn ook voorlopige data beschikbaar voor het jaar 2019. Daarmee is het mogelijk om een indruk te krijgen van de ontwikkeling in verbruik per huishoudensprofiel. Tabel 4.1 laat zien dat gemiddeld voor de meeste groepen huishoudens de hoeveelheid geleverde elektriciteit in deze periode 2 à 3 procent daalde. Alleen voor de grootste, oudste vrijstaande woningen met meer bewoners was de daling iets beperkter. Het gasverbruik daalde tussen 2018 en 2019 voor alle groepen met 7 tot bijna 9 procent. Deze daling is niet toe te schrijven aan veranderende weersomstandigheden omdat de aardgasverbruiken gecorrigeerd zijn voor temperatuur. Dit is een opvallend grote daling voor een enkel jaar. Het is te vroeg om te kunnen beoordelen of dit een bepaalde trend zou kunnen zijn, of dat er onbekende eenmalige factoren aan ten grondslag liggen.

Tabel 4.1 laat zien dat het gemiddelde verbruik van alle huishoudensprofielen daalde tussen 2018 en 2019, maar wel in verschillende mate. De ontwikkelingen in dit verbruik hebben een directe invloed op de energierekening. De daadwerkelijke ontwikkelingen in 2020 en 2021 zijn nog niet bekend en daarom wordt, net als in hoofdstuk 2, gebruik gemaakt van prognoses voor het energieverbruik in deze jaren. Deze prognoses sluiten aan bij de ontwikkelingen in de KEV 2020. Er is niet voldoende informatie om daarbij onderscheid te maken tussen de verschillende huishoudensprofielen. Voor alle groepen wordt daarom aangenomen dat het energieverbruik met hetzelfde percentage daalt, gebaseerd op de ontwikkelingen in het gemiddelde verbruik, zoals weergegeven in hoofdstuk 2. De daling in de gemiddelde elektriciteitslevering tussen 2019 en 2020 is 7 procent en tussen 2021 en 2019 is dit 10 procent. Het gemiddelde gasverbruik daalt tussen 2019 en 2020 met 3 procent en tussen 2021 en 2019 met 5 procent. In de berekening van dit verbruik wordt uitgegaan van gemiddelde weersomstandigheden in Nederland (temperatuur gecorrigeerde verbruiken). Er wordt geen rekening gehouden met het eventuele effect van de coronamaatregelen in 2020 en 2021. Door de relatief warme wintermaanden in 2020 kunnen de daadwerkelijke energierekeningen mogelijk iets lager uitvallen, terwijl het effect van meer thuis zijn door corona mogelijk tot hogere energiekosten leidt.

In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de ontwikkelingen in de jaargemiddelde energieprijzen tot en met 2020, en de prijzen van januari 2021. Gecombineerd met de indicatieve verbruiken per huishoudensprofiel in 2020 en 2021 is het mogelijk om een indicatief beeld te geven over de ontwikkeling in de gemiddelde energierekening per huishoudensprofiel (zie figuur 4.1 en tabel 4.2). Hierbij zijn zowel veranderingen in de energieprijzen als in de energieverbruiken meegenomen in de berekening.

Figuur 4.1 en tabel 4.2 laten zien dat eenpersoonshuishoudens in een klein, nieuw appartement het minste uitgeven aan energie. Aan de ander kant hebben meerpersoonshuishoudens in grote, oude vrijstaande woningen de hoogste energierekening. Deze laatste groep geeft door de jaren heen gemiddeld ongeveer drie keer zoveel uit aan aardgas en elektriciteit dan de eenpersoonshuishoudens met een klein, nieuw appartement.

Verder is te zien dat alle groepen huishoudens door de tijd heen hetzelfde patroon volgen: van 2018 tot 2019 stijgt de energierekening flink, om vervolgens in 2020 te dalen tot onder het niveau van 2018. In vergelijking met de analyses van de zuivere prijsontwikkeling valt op dat de prijsstijging tussen 2018 en 2019 deels gecompenseerd werd door het dalend energieverbruik. Verder is de daling van de energierekening tussen 2019 en 2020 sterker door het geraamde dalend energieverbruik. Pas in de loop van 2021, als de daadwerkelijke energieverbruiken van 2020 bekend worden, zal duidelijk worden of veranderende energieconsumptie door de coronamaatregelen de daling van de energierekening tussen 2019 en 2020 dempt of zelfs teniet doet.

Deze tabel en figuur maken niet in één oogopslag duidelijk wat de onderlinge relatieve verschillen zijn. Vorig jaar hebben we al laten zien dat tussen 2018 en 2019 huishoudens met een lage energieconsumptie relatief harder geraakt werden door de oplopende energietarieven, met name door de verminderde teruggave van de energiebelasting. Tussen 2019 en 2020 pakte de verhoogde teruggave van de energiebelasting per elektriciteitsaansluiting juist relatief gunstig uit bij een laag verbruik. De ontwikkeling van het energieverbruik voor de groepen van huishoudens tussen 2018 en 2019 (zie tabel 4.1) verandert niets aan deze prijseffecten. Tussen januari 2020 en januari 2021 veranderen de verschillen in de hoogte van de energierekening niet sterk tussen huishoudens. Huishoudens met een hoog energieverbruik zien in absolute zin de energierekening meer dalen, maar relatief zijn de verschillen vrijwel nihil waardoor de onderlinge verhoudingen ongeveer gelijk blijven. Ten opzichte van januari 2020 daalt de energierekening voor alle groepen ongeveer 6 procent (tabel 4.2). De verschillen tussen groepen in 2021, en ook in 2020, kunnen nog wel beïnvloed worden door de nu nog onbekende effecten van de coronamaatregelen op het energieverbruik van huishoudens. Ook kunnen de verschillen tussen groepen van huishoudens veranderen als bepaalde huishoudens in deze jaren bijvoorbeeld vaker energiebesparende maatregelen nemen dan andere huishoudens.

4.2 Spreiding binnen groepen van huishoudens

Uit de analyses in de vorige paragraaf wordt duidelijk dat de energierekening sterk kan verschillen tussen huishoudensprofielen. Maar ook binnen deze groepen is de energierekening verre van homogeen. In Tabel 4.3 staat per groep naast het gemiddelde van de hele groep ook de grens waarboven de 10 procent huishoudens met de hoogste energierekening en de grens waaronder de 10 procent huishoudens met de laagste energierekening zich bevinden. Tabel 4.3 toont ook de mediaan: de helft van de huishoudens in een groep heeft een energierekening hoger dan de mediaan en de helft heeft een lagere energierekening. Uit deze tabel blijkt bijvoorbeeld dat 10 procent van de eenpersoonshuishoudens in kleine, oude appartementen minimaal 10 euro meer uitgeven aan hun energierekening dan de 10 procent meerpersoonshuishoudens met de laagste energierekeningen in oude, grote rijwoningen. Deze verschillen kunnen samenhangen met factoren die niet meegenomen zijn in de definitie van de profielgroepen, zoals het exacte aantal inwoners of de energiebesparende maatregelen die zijn getroffen. Maar deze verschillen worden ook veroorzaakt door keuzes met betrekking tot het energieverbruik van huishoudens, bijvoorbeeld de tijd die mensen thuis doorbrengen, de temperatuur waarop kamers verwarmd worden, het aantal apparaten in de woning en het gebruik ervan, etc. Als het thuiswerken door corona in 2020 en 2021 bijvoorbeeld niet gelijk over of binnen de groepen van huishoudens is verdeeld, kan dit de extremen binnen de groep verder vergroten of juist verkleinen.