7. Klimaatbewuste leefstijl

7.1 Eigen bijdrage aan klimaatverandering

Zes op de tien Nederlanders denken dat eigen gedrag van invloed is op klimaatverandering

Zestien procent van de personen van 18 jaar of ouder denkt dat de eigen invloed op de klimaatverandering zo beperkt is, dat het niet uitmaakt wat zij doen of laten (zie bijlagetabel 7a). De meesten (58 procent) denken echter wel dat hun gedrag van effect heeft op de klimaatverandering. Twee derde geeft aan te weten wat ze zelf kunnen doen om klimaatverandering tegen te gaan. Verder vindt 58 procent dat ze zelf klimaatbewuster zouden moeten leven. 

Helft kiest voor een korte douche

Maar hoe duurzaam gedragen Nederlandse burgers zich, bewust of onbewust, in het dagelijks leven? Dit is voor enkele milieuvriendelijke én milieuonvriendelijke gedragingen nagegaan. Vrijwel iedereen (96 procent) geeft aan altijd of vaak het licht uit te doen in kamers waar niemand is. En 69 procent zegt bij kou altijd of vaak voor een warme trui of deken te kiezen in plaats van de verwarming hoger te zetten. De helft doucht altijd of vaak korter dan 5 minuten. Het dragen van tweedehands kleding is nog weinig populair. 
Als het gaat om milieuonvriendelijke gedragingen zoals de auto nemen voor korte ritjes, en de was drogen met een wasdroger zeggen respectievelijk 27 procent en 34 procent dit nooit te doen.

Naast deze alledaagse gedragingen is in voorgaande hoofdstukken beschreven in welke mate de Nederlandse bevolking zich duurzaam gedraagt op het gebied van onder andere wonen, vliegen en vleesconsumptie. In 2020 gaf 28 procent van de eigenaar-bewoners van eengezinskoopwoningen aan zonnepanelen op het dak te hebben. 46 procent zei in de afgelopen 12 maanden met het vliegtuig te hebben gereisd. En 5 procent van de 18-plussers gaf aan geen vlees te eten. 

Personen die duurzaam denken hoeven niet per se zo te handelen. In paragraaf 7.2 komt deze relatie tussen duurzaam denken en doen aan de orde en in paragraaf 7.3 wordt bekeken of de groepen die klimaatbewust zijn zich hier ook naar gedragen. 
De onderzochte aspecten van duurzaam gedrag zijn niet allemaal van dezelfde orde en hebben niet alle dezelfde uitwerking op milieu en klimaat.

7.2 Relatie tussen duurzaam denken en duurzaam gedrag 

Duurzaam denken is niet altijd duurzaam doen

Mensen die klimaatverandering op dit moment een groot probleem vinden en zich veel zorgen maken over de gevolgen van klimaatverandering voor toekomstige generaties, gedragen zich op een aantal terreinen duurzamer dan degenen die zich minder of niet om het klimaat bekommeren. Zo pakken degenen die klimaatbewust zijn bij kou vaker een warme trui of deken, doen ze vaker het licht uit, douchen ze korter en zijn ze vaker gestopt met het eten van vlees in vergelijking met minder klimaatbewuste personen. Maar er zijn ook terreinen waar mensen die klimaatbewust zijn zich niet duurzamer gedragen dan mensen die minder klimaatbewust zijn. Zo verschilt het percentage dat vaak de wasdroger gebruikt of de auto voor korte afstanden neemt niet significant tussen beide groepen, en klimaatbewusten reizen zelfs nog vaker met het vliegtuig. Ook is het niet zo dat klimaatbewuste personen vaker zonnepanelen hebben dan minder klimaatbewuste.

7.3 Duurzaam denken en duurzaam gedrag van bevolkingsgroepen

In hoofdstuk 2 bleek dat vooral hoogopgeleiden, jongeren, vrouwen en stedelingen zich bewust zijn van de klimaatproblematiek. Zij zien klimaatverandering relatief vaak als een groot probleem en maken zich vaker veel zorgen over de gevolgen ervan voor toekomstige generaties. Ook staan zij vaker (heel) positief tegenover de transitie van aardgas naar duurzame energiebronnen. Maar in hoeverre gedragen zij zich ook duurzaam? 

Hoogopgeleiden denken duurzaam, maar gedragen zich niet altijd zo

Bij de meeste dagelijkse activiteiten is er nagenoeg geen verschil in duurzaam gedrag tussen hoog- en laagopgeleiden. Alleen zeggen hoogopgeleiden vaker dat ze bij kou een warme trui of deken pakken in plaats van de verwarming hoger te zetten, namelijk 74 procent tegen 61 procent van de laagopgeleiden. Ook geven ze vaker aan geen vlees te eten (8 tegen 2 procent). 
Hoogopgeleide huishoudens²⁴⁾ hebben naar verhouding vaak zonnepanelen. Wat betreft hun vlieggedrag is nog een duurzaamheidsslag mogelijk; hoogopgeleiden geven vaker dan laagopgeleiden aan in de afgelopen 12 maanden met het vliegtuig te hebben gereisd, terwijl ze zich er naar verhouding wel vaak schuldig over voelen vanwege het klimaat (zie maatwerktabel). 
Een substantieel deel van de hoogopgeleiden vindt dat zij klimaatbewuster zouden moeten leven, namelijk 69 procent tegen 47 procent van de laagopgeleiden (zie maatwerktabel). 

Vrouwen denken én doen vaak duurzamer dan mannen

In lijn met hun sterkere klimaatbewustzijn gedragen vrouwen zich in het dagelijks leven duurzamer dan mannen. Ze pakken vaker een trui bij kou (73 tegen 64 procent), nemen minder vaak de auto bij korte afstanden (30 tegen 24 procent) en dragen vaker tweedehandskleding (16 tegen 9 procent). Het percentage personen dat geen vlees eet is onder vrouwen twee keer zo groot als onder mannen (6 tegen 3 procent). Mannen en vrouwen verschillen daarentegen niet wat betreft het nemen van korte douches, het licht uitdoen in kamers waar niemand is en het gebruik van de wasdroger. En ook het vlieggedrag verschilt niet naar sekse. 
Op de vraag of ze klimaatbewuster zouden moeten leven, antwoordt bijna 60 procent van zowel de mannen als van de vrouwen bevestigend (zie maatwerktabel). 

Bij jongeren gat tussen duurzaam denken en doen

Het gedrag van jongeren tussen de 18 en 25 jaar spoort niet altijd met hun relatief sterke klimaatbewustzijn. Een praktisch, alledaags voorbeeld hiervan is de tijd die ze onder de douche staan: drie kwart van de jongeren doucht meestal langer dan 5 minuten (zie maatwerktabel). Ter vergelijking: bij 55-plussers is dat minder dan 40 procent. Ook zeggen jongeren minder vaak dat ze altijd het licht uitdoen in kamers waar niemand is. Wel pakken jongeren bij kou vaker een warme trui of warme deken in plaats van de verwarming hoger te zetten dan ouderen. Verder vliegen jongeren meer: het percentage dat in de afgelopen 12 maanden met het vliegtuig heeft gereisd neemt duidelijk af van 64 procent onder de 18- tot 25-jarigen tot 15 procent onder de 75-plussers. Wel zeggen jongeren vaker dan ouderen geen vlees te eten. Hierbij speelt mee dat jongeren vaker hoogopgeleid zijn en dat hoogopgeleiden vaker geen vlees eten.
64 procent van de 18- tot 25-jarigen vindt dat ze klimaatbewuster zouden moeten leven. Bij 65- en 75-jarigen en bij 75-plussers is dit met respectievelijk 50 en 46 procent duidelijk lager (zie maatwerktabel). 

Ook bij stedelingen vertaalt duurzamer denken zich niet altijd in duurzamer doen

Stedelingen denken doorgaans klimaatbewuster dan plattelandsbewoners. Op een aantal terreinen in het alledaagse leven handelen zij hier ook vaker naar. Zo pakken stedelingen vaker een trui of deken bij kou, leggen ze korte afstanden minder vaak met de auto af, en maken ze minder vaak gebruik van een wasdroger. Ook het percentage dat geen vlees eet is groter, waarbij dit verschil toe te schrijven is aan het feit dat stedelingen vaker hoogopgeleid zijn. Maar er zijn ook terreinen waarop stedelingen zich in duurzaam gedrag niet onderscheiden van plattelandsbewoners. Zo zijn er geen verschillen in alledaagse handelingen als het licht uitdoen in kamers waar niemand is, kort douchen en het dragen van tweedehandskleding. En ook het percentage dat zonnepanelen heeft verschilt niet significant naar stedelijkheid. Op het gebied van vliegen gedragen stadsbewoners zich zelfs minder duurzaam: bijna 6 op de 10 stedelingen geeft aan in het afgelopen jaar met het vliegtuig te hebben gereisd tegen bijna 3 op de 10 plattelandsbewoners. 
In lijn met hun klimaatbewuster denken zeggen stedelingen vaker dan plattelandsbewoners dat ze klimaatbewuster zouden moeten leven (63 tegen 53 procent) (zie maatwerktabel). Ook hier speelt het opleidingsverschil een verklarende rol.

Personen met een hoge welvaart gedragen zich doorgaans klimaatonvriendelijker

In hun duurzame denken wijken personen in huishoudens met een hoge welvaart nauwelijks af van personen in huishoudens met een lage welvaart (zie maatwerktabel). Maar ze blijken zich in het dagelijks leven wel klimaatonvriendelijker te gedragen, vooral bij meer luxe gedragingen zoals vaker de auto nemen voor korte afstanden en vaker de wasdroger gebruiken. Ook dragen ze minder vaak tweedehandskleding. Personen met een hoge welvaart staan daarentegen wel korter onder de douche dan personen met een lage welvaart maar dit is toe te schrijven aan hun relatief hogere leeftijd: ouderen douchen zich korter dan jongeren. Het percentage dat geen vlees eet is vrijwel gelijk tussen de welvaartsgroepen. Ook wat betreft het vlieggedrag gedragen personen in huishoudens met een hoge welvaart zich minder duurzaam: 60 procent van hen geeft aan in de afgelopen 12 maanden met het vliegtuig te hebben gereisd tegen 32 procent van degenen met een lage welvaart, waarbij het schuldgevoel over het vlieggedrag overigens niet verschilt tussen beide groepen. Wel hebben huishoudens in de hoogste welvaartsklasse duidelijk vaker zonnepanelen dan huishoudens in de lagere welvaartsklassen (35 tegen minder dan 25 procent). 
De twee hoogste welvaartsgroepen vinden vaker dat ze klimaatbewuster zouden moet leven dan de twee laagste welvaartsgroepen (ruim 60 tegen ruim 50 procent). Dit verschil verdwijnt echter wanneer rekening wordt gehouden met het gemiddeld hogere opleidingsniveau van personen met een hogere welvaart. 

7.4 Beschouwingen bij klimaatbewuste leefstijl

²⁴⁾ Als proxy voor opleiding en leeftijd ‘van het huishouden’ is gekozen voor de opleiding en leeftijd van de persoon die heeft deelgenomen aan het onderzoek Belevingen. Deze persoon behoort altijd tot de huishoudkern.