2. Fosfaat- en stikstofexcretie

2.1 Fosfaat- en stikstofexcretie met rundveestapel op peildata I&R

Na afloop van elk kwartaal wordt op basis van beschikbaar gekomen nieuwe en actuele gegevens een berekening opgesteld van de totale fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel. De methodiek sluit aan bij de geharmoniseerde rekenmethodiek die door het CBS wordt toegepast (WUM, 2010; CBS, 2023). De berekeningen vormen een momentopname waarbij de omvang van de rundveestapel is gebaseerd op het aantal dieren in het I&R-register na afloop van ieder kwartaal. De omvang van de rundveestapel in de voorliggende kwartaalrapportage is gebaseerd op het aantal runderen in het I&R-register met de stand op 1 januari 2024. Voor de overige diercategorieën zijn de aantallen in de rapportages afhankelijk van de beschikbaarheid van cijfers uit de Landbouwtelling.

In de kwartaalrapportages wordt steeds gebruik gemaakt van de meest recente gegevens over de omvang van de veestapel, de melkproductie per koe en van gegevens over de beschikbaarheid en de samenstelling van krachtvoer en ruwvoer. De kwartaalrapportages verschijnen ongeveer zes weken na afloop van het kwartaal.

In voorliggende kwartaalrapportage is de berekening gegeven van de fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel naar de situatie op 1 januari 2024. Hierin zijn de volgende gegevens verwerkt:

Veestapel:

Rundvee: I&R-gegevens per 1 januari 2024 (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland - RVO).
Varkens, schapen, geiten, paarden, pony’s, pluimvee en konijnen: voorlopige cijfers van de Landbouwtelling op de peildatum 1 april 2023, zonder bijtellingen voor leegstand van stallen op de peildatum²⁾. Bij de omvang van de veestapels is het aantal dieren op de peildatum van belang; bijtellingen voor leegstand leiden tot overschatting van het gemiddeld aantal aanwezige dieren.

Voerverbruik en voersamenstelling:

Krachtvoer voor rundvee: het verbruik van mengvoer voor melkvee is berekend als een voortschrijdend jaartotaal (eerste kwartaal 2023 tot en met het vierde kwartaal 2023). Vergeleken met de vorige kwartaalrapportage is het mengvoerverbruik gedaald met 2,1 procent. De hoeveelheid stikstof daalde met 2,6 procent en fosfor met 2,8 procent. (Nederlandse Vereniging Diervoederindustrie - Nevedi). Voor vleesvee zijn de N- en P-gehalten van het mengvoer van 2022 gebruikt (RVO).
Het verbruik van graskuil en hooi in 2023 (uitgedrukt in droge stof) is nog niet bekend en daarom gebaseerd op het gemiddelde verbruik in de laatste vijf jaren waarvan definitieve cijfers bekend zijn (2018-2022; CBS en Centrale Database Kringloopwijzer – CD-KLW) waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven.
Het verbruik van snijmaïs in 2023 is geschat door de snijmaïsopbrengst per hectare in de laatste vijf jaar (2018-2022) te middelen waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven. Deze gemiddelde opbrengst per hectare is vermenigvuldigd met het maïsareaal in 2022 als indicatie voor de beschikbare hoeveelheid in 2023. Het maïsareaal in 2022 is met 1,7 procent afgenomen ten opzichte van 2021. De maïsopbrengsten per hectare zijn gebaseerd op cijfers uit het Bedrijveninformatienet (BIN) van Wageningen Economic Research (2018-2021) en op cijfers over de akkerbouwproductie van het CBS (2022).
Ruwvoersamenstelling: de gemiddelde samenstelling van het verbruikte graskuil en snijmaïs in 2023 wordt bepaald door de samenstelling van de oogsten in 2022 en 2023. Er wordt hierbij van uitgegaan dat de oogst in een jaar voldoende is tot en met de weideperiode van het daaropvolgende jaar. De samenstelling van de graskuiloogst in een jaar is gebaseerd op gegevens van Eurofins Agro over de samenstelling van voorjaars-, zomer- en najaarskuilen. De voorjaarsperiode loopt tot en met 15 juni, de zomerperiode tot en met 31 juli en de najaarsperiode start op 1 augustus. De gemiddelde samenstelling van graskuil in een jaar wordt globaal voor 40 procent bepaald door de voorjaarskuilen, voor 40 procent door de zomerkuilen en voor 20 procent door de najaarskuilen. In deze kwartaalrapportage zijn de samenstelling van de voorjaars-, zomer- en najaarskuilen en de samenstelling van snijmaïs en vers gras van 2023 verwerkt.

Overige uitgangspunten:

Het P-gehalte van melk in 2023 is nog niet bekend en daarom gebaseerd op het gemiddelde van de laatste vijf jaren waarover gegevens bekend zijn (2018-2022) waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven (referentiemelk; Qlip). De lichaamssamenstelling van dieren en de samenstelling van andere dierlijke producten zijn niet gewijzigd ten opzichte van de vorige kwartaalrapportage.
De melkproductie per koe is berekend als een voortschrijdend gemiddelde, van januari 2023 tot en met december 2023. De totale melkproductie is de som van de melkleveringen aan fabrieken (RVO) en de melk die achterblijft op de boerderij.
Voor de berekening van de mineralenuitscheiding van varkens, pluimvee en konijnen zijn de definitieve excretiefactoren van 2022 (CBS, 2023) toegepast.

Tabel 2.1.1 laat zien dat de omvang van de melkveestapel in het vierde kwartaal van 2023 vrijwel gelijk is gebleven aan de omvang in de vorige rapportage.

2.1.1 Aantal dieren (x 1 000)
		2022¹⁾	1e kwartaal- rapportage 2023²⁾	2e kwartaal- rapportage 2023³⁾	3e kwartaal- rapportage 2023⁴⁾	4e kwartaal- rapportage 2023⁵⁾
Rundvee - melkvee	Totaal	2 558	2 608	2 584	2 588	2 585
Rundvee - melkvee	Vrouwelijk jongvee tot 1 jaar	453	470	462	457	454
Rundvee - melkvee	Mannelijk jongvee tot 1 jaar	40	41	44	49	49
Rundvee - melkvee	Vrouwelijk jongvee van 1 jaar en ouder	480	513	508	520	522
Rundvee - melkvee	Melkkoeien	1 571	1 570	1 556	1 547	1 546
Rundvee - melkvee	Fokstieren van 1 jaar en ouder	14	15	15	15	15

Rundvee - vleesvee	Totaal	1 208	1 173	1 174	1 217	1 185
Rundvee - vleesvee	Witvleeskalveren	623	608	583	629	630
Rundvee - vleesvee	Rosévleeskalveren	351	323	327	323	312
Rundvee - vleesvee	Vrouwelijk jongvee tot 1 jaar	35	33	37	37	32
Rundvee - vleesvee	Vleesstieren tot 1 jaar	44	44	45	45	43
Rundvee - vleesvee	Vrouwelijk jongvee van 1 jaar en ouder	56	48	55	56	52
Rundvee - vleesvee	Vleesstieren van 1 jaar en ouder	46	51	54	54	49
Rundvee - vleesvee	Weide- en zoogkoeien	53	65	74	74	66

Schapen	Ooien	518	518	518	525	525
Melkgeiten	Melkgeiten ouder dan 1 jaar	456	456	456	458	458
Paarden	Totaal	68	68	68	61	61
Pony's	Totaal	29	29	29	34	34

Varkens	Totaal (exclusief biggen tot spenen)	9 251	9 251	9 251	8 912	8 885
Varkens	Vleesvarkens	5 112	5 112	5 112	4 940	4 913
Varkens	Opfokvarkens	211	211	211	203	203
Varkens	Zeugen	788	788	788	760	760
Varkens	Gespeende biggen	3 136	3 136	3 136	3 004	3 004
Varkens	Dekberen	4	4	4	5	5

Pluimvee	Totaal	89 453	89 453	89 453	87 926	87 926
Pluimvee	Vleeskuikens	38 160	38 160	38 160	36 359	36 359
Pluimvee	Opfokouderdieren vleeskuikens	2 595	2 595	2 595	2 547	2 547
Pluimvee	Ouderdieren vleeskuikens	4 450	4 450	4 450	4 332	4 332
Pluimvee	Opfokleghennen incl. ouderdieren in opfok	9 700	9 700	9 700	10 029	10 029
Pluimvee	Leghennen incl. ouderdieren, tot ca. 20 maanden	29 363	29 363	29 363	27 737	27 737
Pluimvee	Leghennen ouder dan ca. 20 maanden	4 105	4 105	4 105	5 939	5 939
Pluimvee	Eenden	607	607	607	454	454
Pluimvee	Kalkoenen	474	474	474	530	530
Konijnen	Voedsters	35	35	35	30	30
¹⁾ Definitieve cijfers op de peildatum 1 april 2022 van de Landbouwtelling, exclusief bijtellingen voor leegstand. Het aantal dieren in tabel 2.1.1 kan afwijken van het aantal in de tabellen van de Landbouwtelling van het CBS. In de tabellen van de Landbouwtelling vindt voor bedrijven met tijdelijke leegstand op de peildatum een bijtelling plaats van het aantal dieren dat normaliter aanwezig is. De bijtelling is van belang voor de bepaling van het bedrijfstype en de economische omvang maar overschat het gemiddeld aantal aanwezige dieren. ²⁾ Het aantal runderen is het aantal in het I&R-register op 1-4-2023. Voor de overige dieren, uitgezonderd paarden en pony's, zijn het de definitieve aantallen in de Landbouwtelling van 2022. Paarden en pony's ontbreken in de Landbouwtelling van 2022; hiervoor zijn de aantallen in 2021 aangehouden. ³⁾ Het aantal runderen is het aantal in het I&R-register op 1-7-2023. Voor de overige dieren, uitgezonderd paarden en pony's, zijn het de definitieve aantallen in de Landbouwtelling van 2022. Paarden en pony's ontbreken in de Landbouwtelling van 2022; hiervoor zijn de aantallen in 2021 aangehouden. ⁴⁾ Het aantal runderen is het aantal in het I&R-register op 1-10-2023. Voor de overige dieren zijn het de voorlopige aantallen in de Landbouwtelling van 2023. ⁵⁾ Het aantal runderen is het aantal in het I&R-register op 1-1-2024. Voor de overige dieren zijn het de (bijgestelde) voorlopige aantallen in de Landbouwtelling van 2023. N.B. Door afronding kunnen de weergegeven totalen afwijken van de som van de afzonderlijke getallen.

In Tabel 2.1.2 is de samenstelling van de belangrijkste voedermiddelen voor graasdieren weergegeven. De samenstelling van het verbruikte ruwvoer in 2023 wordt bepaald door de oogst van het vorige jaar (2022) en de oogst van het huidige jaar (2023). De samenstelling van de voorjaars-, zomer- en najaarskuilen van 2023, van vers gras en van snijmaïs is in deze kwartaalrapportage verwerkt.

2.1.2 Samenstelling van ruwvoer en melkveemengvoer
	Stikstof	Stikstof	Stikstof	Stikstof	Fosfor	Fosfor	Fosfor	Fosfor
	1e kwartaal- rapportage 2023	2e kwartaal- rapportage 2023	3e kwartaal- rapportage 2023	4e kwartaal- rapportage 2023	1e kwartaal- rapportage 2023	2e kwartaal- rapportage 2023	3e kwartaal- rapportage 2023	4e kwartaal- rapportage 2023
Mengvoer melkvee (g/kg)¹⁾	29,9	29,9	29,7	29,5	4,47	4,50	4,48	4,45
Graskuil oogstjaar 2022 (g/kg droge stof)²⁾	26,6	26,6	26,6	26,6	3,28	3,30	3,30	3,30
Graskuil oogstjaar 2023 (g/kg droge stof)²⁾³⁾	27,9	27,5	27,8	27,4	3,49	3,63	3,63	3,68
Snijmaïs oogstjaar 2022 (g/kg droge stof)²⁾	11,0	11,0	11,0	11,0	1,60	1,63	1,63	1,63
Snijmaïs oogstjaar 2023 (g/kg droge stof)²⁾⁴⁾	11,8	11,8	11,8	11,0	1,81	1,81	1,81	1,70
Vers gras 2023 (g/kg droge stof)²⁾⁵⁾	31,1	31,1	31,2	31,5	3,72	3,72	3,90	3,90
¹⁾ Bron: Nevedi. ²⁾ Bron: Eurofins Agro. ³⁾ In de eerste kwartaalrapportage is het cijfer het gemiddelde van de vijf voorgaande jaren zonder het jaar met de laagste en het jaar met de hoogste waarde. In de tweede kwartaalrapportage is de samenstelling van de voorjaarskuilen van 2023 verwerkt. In de derde en vierde kwartaalrapportage is de samenstelling van voorjaars- en zomerkuilen verwerkt. ⁴⁾ In de eerste drie kwartaalrapportages zijn de cijfers het gemiddelde van de vijf voorgaande jaren zonder het jaar met de laagste en het jaar met de hoogste waarde. In de vierde kwartaalrapportage zijn de cijfers van 2023 verwerkt. ⁵⁾ In de eerste twee kwartaalrapportages is het cijfer een gemiddelde van de vijf voorgaande jaren zonder het jaar met de laagste en het jaar met de hoogste waarde. In de derde en vierde rapportage zijn de cijfers van 2023 verwerkt.

In Tabel 2.1.3 is de melkproductie per koe per jaar weergegeven. Het cijfer is een voortschrijdend gemiddelde over de voorgaande 12 maanden. Ten opzichte van 2022 steeg de melkproductie per koe met 1,7 procent.

2.1.3 Melkproductie per koe (kg/koe/jaar)
	2022	1e kwartaal- rapportage 2023	2e kwartaal- rapportage 2023	3e kwartaal- rapportage 2023	4e kwartaal- rapportage 2023
Melkproductie	8 970	9 055	9 130	9 155	9 125

In Tabel 2.1.4 is de prognose weergegeven van de fosfaat- en stikstofexcretie in de kwartaalrapportages van 2023.

2.1.4 Fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel met de rundveestapel op peildata van het I&R-systeem¹⁾ (mln kg)
		Fosfaat	Fosfaat	Fosfaat	Fosfaat	Stikstof	Stikstof	Stikstof	Stikstof
		1e kwartaal- rapportage 2023	2e kwartaal- rapportage 2023	3e kwartaal- rapportage 2023	4e kwartaal- rapportage 2023	1e kwartaal- rapportage 2023	2e kwartaal- rapportage 2023	3e kwartaal- rapportage 2023	4e kwartaal- rapportage 2023
Rundvee	Totaal	81,8	83,2	83,7	82,4	312,0	310,9	311,2	306,7
Rundvee	Melkvee	72,5	73,9	74,2	73,4	278,7	276,7	276,3	273,5
Rundvee	Vleeskalveren	5,7	5,2	5,4	5,3	19,9	19,1	19,8	19,5
Rundvee	Overig vleesvee	3,6	4,1	4,1	3,8	13,4	15,0	15,1	13,7
Varkens	Totaal	33,9	34,4	33,2	33,1	87,4	88,6	85,5	85,2
Pluimvee	Totaal	22,8	22,5	22,4	22,4	53,6	53,9	53,3	53,3
Pluimvee	Kippen	22,3	22,0	21,9	21,9	52,4	52,7	52,1	52,1
Pluimvee	Kalkoenen	0,3	0,3	0,3	0,3	0,8	0,8	0,8	0,8
Pluimvee	Eenden	0,2	0,2	0,1	0,1	0,4	0,4	0,3	0,3
Paarden, pony’s, schapen en geiten	Totaal	7,7	7,1	7,1	7,1	23,9	22,1	22,0	21,9
Konijnen	Totaal	0,1	0,1	0,1	0,1	0,3	0,3	0,2	0,2
Veestapel	Totaal	146,3	147,3	146,5	145,1	477,2	475,7	472,2	467,4
Veestapel	Productieplafond²⁾	150,7	150,7	150,7	150,7	489,4	489,4	489,4	489,4
¹⁾ De omvang van de rundveestapel in de kwartaalrapportages is gebaseerd op de aantallen in het I&R-systeem voor rundvee aan het einde van elk kwartaal. ²⁾ Door de Europese Commissie vastgesteld productieplafond voor Nederland. N.B. de momentopnames na afloop van elk kwartaal zijn door veranderingen in de rundveestapel niet representatief voor de fosfaat- en stikstofexcretie in het hele jaar. Daarnaast zijn de waarden van een aantal variabelen in de kwartaalrapportages geschat, zoals het verbruik en de samenstelling van bepaalde voeders, omdat deze gegevens op het moment van rapportage nog niet beschikbaar waren. Door afronding kunnen de weergegeven totalen afwijken van de som van de afzonderlijke getallen.

De stikstof- en fosfaatexcretie van de melkveesector valt in de vierde kwartaalrapportage van 2023 1,0% lager uit in vergelijking met de vorige kwartaalrapportage. De stikstofexcretie van de gehele veestapel is volgens de momentopname in het vierde kwartaal 467,4 miljoen kilogram, 4,5 procent onder het stikstofproductieplafond voor 2023 dat door de Europese Commissie in de derogatiebeschikking (EC, 2022) is vastgesteld. De fosfaatexcretie van de gehele veestapel bedroeg in het vierde kwartaal 145,1 miljoen kilogram, 3,7 procent onder het productieplafond. De productieplafonds in de derogatiebeschikking van de Europese Commissie van 30 september 2022 hebben betrekking op de geproduceerde hoeveelheid stikstof en fosfaat in 2020. In 2025 worden de productieplafonds verder aangescherpt tot 440 miljoen kilogram stikstof en 135 miljoen kilogram fosfaat. De stikstofexcretie en de fosfaatexcretie in deze kwartaalrapportage liggen nog 6,2 respectievelijk 7,5 procent boven de productieplafonds die in 2025 gaan gelden.

De prognose van de fosfaat- en stikstofexcretie in 2023 in deze kwartaalrapportage berust voor een groot deel op definitieve cijfers over de omvang van de veestapel en de hoeveelheden en de samenstelling van ruwvoer en krachtvoer. De onzekerheid in de prognose van de excretie in 2023 is in deze kwartaalrapportage daardoor afgenomen ten opzichte van de onzekerheid in de vorige kwartaalrapportage.

2.2 Fosfaat- en stikstofexcretie met gemiddeld aantal dieren

Na afloop van elk kalenderjaar berekent het CBS achtereenvolgens voorlopige en definitieve cijfers over de fosfaat- en stikstofexcretie van de veestapel. De definitieve cijfers gaan daarbij uit van de excretiefactoren per dier die zijn vastgesteld door de Werkgroep Uniformering berekening Mest- en mineralencijfers (WUM) en het aantal dieren in de Landbouwtelling. Daarbij wordt ervan uitgegaan dat het aantal dieren op de peildatum 1 april van de Landbouwtelling overeenkomt met het gemiddeld aantal aanwezige dieren in het jaar, behalve in jaren met uitbraken van dierziekten of andere bijzondere omstandigheden.

In Tabel 2.2.1 is de excretie van stikstof en fosfaat in 2022 weergegeven. De cijfers zijn per 30 juni 2023 gepubliceerd in de databank Statline van het CBS.

2.2.1 Fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel op basis van het aantal dieren op de peildatum 1 april van de Landbouwtelling (mln kg)
		Fosfaat	Fosfaat	Stikstof	Stikstof
		2021	2022	2021	2022
Rundvee	Totaal	83,2	86,3	305,9	302,4
Rundvee	Melkvee	74,2	77,2	273,0	269,2
Rundvee	Vleeskalveren	5,4	5,6	19,8	20,4
Rundvee	Overig vleesvee	3,7	3,5	13,1	12,7
Varkens	Totaal	34,5	34,4	88,9	88,6
Pluimvee	Totaal	23,2	22,5	54,3	53,9
Pluimvee	Kippen	22,6	22,0	53,0	52,7
Pluimvee	Kalkoenen	0,4	0,3	1,0	0,8
Pluimvee	Eenden	0,2	0,2	0,4	0,4
Paarden, pony’s, schapen en geiten	Totaal	7,0	7,0	21,6	22,0
Konijnen	Totaal	0,2	0,1	0,3	0,3
Veestapel	Totaal	148,0	150,4	471,0	467,1
N.B. Door afronding kunnen de weergegeven totalen afwijken van de som van de afzonderlijke getallen.

De stikstofexcretie van de melkveesector daalde van 273,0 miljoen kilogram in 2021 tot 269,2 miljoen kilogram in 2022. De stikstofexcretie van de gehele veestapel bedroeg 467,1 miljoen kilogram, 4,6 procent onder het productieplafond van 489,4 miljoen kilogram (EC, 2022). De fosfaatexcretie van de totale veestapel lag in 2022 met 150,4 miljoen kilogram fosfaat 0,2 procent onder het productieplafond van 150,7 miljoen kilogram.

²⁾ Met ingang van 2018 wordt het aantal dieren in de Landbouwtelling op de website van het CBS bijgesteld voor bedrijven met tijdelijke leegstand op de peildatum. Voor deze bijstelling wordt gebruik gemaakt van de opgave van voorgaand jaar. De reden voor deze bijstelling is dat de Landbouwtelling een structuurenquête is, waarin een bijstelling bij tijdelijke leegstand o.a. van belang is voor de bepaling van het bedrijfstype en de economische omvang van de bedrijven.