Monitor fosfaat- en stikstofexcretie in dierlijke mest, vierde kwartaal 2023

In opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) maakt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) na afloop van elk kwartaal van 2023 een prognose van de fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel. Het gaat om momentopnames waarbij de omvang van de rundveestapel na afloop van elk kwartaal gebaseerd wordt op het actuele aantal dieren in het Identificatie & Registratiesysteem (I&R).

In het kader van de stikstofproblematiek hebben de overheid en verschillende sectorpartijen in de melkveehouderij in 2021 afgesproken om op sectorniveau het ruweiwitgehalte in het melkveevoerrantsoen in de komende jaren stapsgewijs te verlagen met als streefdoel maximaal 160 gram ruw eiwit per kilogram droge stof in 2025¹⁾. De melkveestapel bestaat uit melkkoeien en het bijbehorende vrouwelijke jongvee. Op verzoek van het ministerie van LNV en sectorpartijen is met ingang van de tweede kwartaalrapportage van 2022 de rapportage uitgebreid met een prognose van het ruweiwitgehalte van het melkveevoerrantsoen.

De voorliggende rapportage is de vierde kwartaalrapportage van 2023. In hoofdstuk 2 is een prognose opgenomen van de fosfaat- en stikstofexcretie naar de stand van de rundveestapel in het I&R-register op 1 januari 2024. In hoofdstuk 3 is de prognose van het ruweiwitgehalte van het melkveevoerrantsoen weergegeven.

Bij het opstellen van de berekeningen is zoveel mogelijk aangesloten bij de systematiek die het CBS hanteert voor de reguliere jaarlijkse verantwoording over de fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel aan de Europese Commissie.

2.1 Fosfaat- en stikstofexcretie met rundveestapel op peildata I&R

Na afloop van elk kwartaal wordt op basis van beschikbaar gekomen nieuwe en actuele gegevens een berekening opgesteld van de totale fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel. De methodiek sluit aan bij de geharmoniseerde rekenmethodiek die door het CBS wordt toegepast (WUM, 2010; CBS, 2023). De berekeningen vormen een momentopname waarbij de omvang van de rundveestapel is gebaseerd op het aantal dieren in het I&R-register na afloop van ieder kwartaal. De omvang van de rundveestapel in de voorliggende kwartaalrapportage is gebaseerd op het aantal runderen in het I&R-register met de stand op 1 januari 2024. Voor de overige diercategorieën zijn de aantallen in de rapportages afhankelijk van de beschikbaarheid van cijfers uit de Landbouwtelling.

In de kwartaalrapportages wordt steeds gebruik gemaakt van de meest recente gegevens over de omvang van de veestapel, de melkproductie per koe en van gegevens over de beschikbaarheid en de samenstelling van krachtvoer en ruwvoer. De kwartaalrapportages verschijnen ongeveer zes weken na afloop van het kwartaal.

In voorliggende kwartaalrapportage is de berekening gegeven van de fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel naar de situatie op 1 januari 2024. Hierin zijn de volgende gegevens verwerkt:

Veestapel:

• Rundvee: I&R-gegevens per 1 januari 2024 (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland - RVO).
• Varkens, schapen, geiten, paarden, pony’s, pluimvee en konijnen: voorlopige cijfers van de Landbouwtelling op de peildatum 1 april 2023, zonder bijtellingen voor leegstand van stallen op de peildatum²⁾. Bij de omvang van de veestapels is het aantal dieren op de peildatum van belang; bijtellingen voor leegstand leiden tot overschatting van het gemiddeld aantal aanwezige dieren.

Voerverbruik en voersamenstelling:

• Krachtvoer voor rundvee: het verbruik van mengvoer voor melkvee is berekend als een voortschrijdend jaartotaal (eerste kwartaal 2023 tot en met het vierde kwartaal 2023). Vergeleken met de vorige kwartaalrapportage is het mengvoerverbruik gedaald met 2,1 procent. De hoeveelheid stikstof daalde met 2,6 procent en fosfor met 2,8 procent. (Nederlandse Vereniging Diervoederindustrie - Nevedi). Voor vleesvee zijn de N- en P-gehalten van het mengvoer van 2022 gebruikt (RVO).
• Het verbruik van graskuil en hooi in 2023 (uitgedrukt in droge stof) is nog niet bekend en daarom gebaseerd op het gemiddelde verbruik in de laatste vijf jaren waarvan definitieve cijfers bekend zijn (2018-2022; CBS en Centrale Database Kringloopwijzer – CD-KLW) waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven.
• Het verbruik van snijmaïs in 2023 is geschat door de snijmaïsopbrengst per hectare in de laatste vijf jaar (2018-2022) te middelen waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven. Deze gemiddelde opbrengst per hectare is vermenigvuldigd met het maïsareaal in 2022 als indicatie voor de beschikbare hoeveelheid in 2023. Het maïsareaal in 2022 is met 1,7 procent afgenomen ten opzichte van 2021. De maïsopbrengsten per hectare zijn gebaseerd op cijfers uit het Bedrijveninformatienet (BIN) van Wageningen Economic Research (2018-2021) en op cijfers over de akkerbouwproductie van het CBS (2022).
• Ruwvoersamenstelling: de gemiddelde samenstelling van het verbruikte graskuil en snijmaïs in 2023 wordt bepaald door de samenstelling van de oogsten in 2022 en 2023. Er wordt hierbij van uitgegaan dat de oogst in een jaar voldoende is tot en met de weideperiode van het daaropvolgende jaar. De samenstelling van de graskuiloogst in een jaar is gebaseerd op gegevens van Eurofins Agro over de samenstelling van voorjaars-, zomer- en najaarskuilen. De voorjaarsperiode loopt tot en met 15 juni, de zomerperiode tot en met 31 juli en de najaarsperiode start op 1 augustus. De gemiddelde samenstelling van graskuil in een jaar wordt globaal voor 40 procent bepaald door de voorjaarskuilen, voor 40 procent door de zomerkuilen en voor 20 procent door de najaarskuilen. In deze kwartaalrapportage zijn de samenstelling van de voorjaars-, zomer- en najaarskuilen en de samenstelling van snijmaïs en vers gras van 2023 verwerkt.

Overige uitgangspunten:

• Het P-gehalte van melk in 2023 is nog niet bekend en daarom gebaseerd op het gemiddelde van de laatste vijf jaren waarover gegevens bekend zijn (2018-2022) waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven (referentiemelk; Qlip). De lichaamssamenstelling van dieren en de samenstelling van andere dierlijke producten zijn niet gewijzigd ten opzichte van de vorige kwartaalrapportage.
• De melkproductie per koe is berekend als een voortschrijdend gemiddelde, van januari 2023 tot en met december 2023. De totale melkproductie is de som van de melkleveringen aan fabrieken (RVO) en de melk die achterblijft op de boerderij.
• Voor de berekening van de mineralenuitscheiding van varkens, pluimvee en konijnen zijn de definitieve excretiefactoren van 2022 (CBS, 2023) toegepast.

Tabel 2.1.1 laat zien dat de omvang van de melkveestapel in het vierde kwartaal van 2023 vrijwel gelijk is gebleven aan de omvang in de vorige rapportage.

In Tabel 2.1.2 is de samenstelling van de belangrijkste voedermiddelen voor graasdieren weergegeven. De samenstelling van het verbruikte ruwvoer in 2023 wordt bepaald door de oogst van het vorige jaar (2022) en de oogst van het huidige jaar (2023). De samenstelling van de voorjaars-, zomer- en najaarskuilen van 2023, van vers gras en van snijmaïs is in deze kwartaalrapportage verwerkt.

In Tabel 2.1.3 is de melkproductie per koe per jaar weergegeven. Het cijfer is een voortschrijdend gemiddelde over de voorgaande 12 maanden. Ten opzichte van 2022 steeg de melkproductie per koe met 1,7 procent.

In Tabel 2.1.4 is de prognose weergegeven van de fosfaat- en stikstofexcretie in de kwartaalrapportages van 2023.

De stikstof- en fosfaatexcretie van de melkveesector valt in de vierde kwartaalrapportage van 2023 1,0% lager uit in vergelijking met de vorige kwartaalrapportage. De stikstofexcretie van de gehele veestapel is volgens de momentopname in het vierde kwartaal 467,4 miljoen kilogram, 4,5 procent onder het stikstofproductieplafond voor 2023 dat door de Europese Commissie in de derogatiebeschikking (EC, 2022) is vastgesteld. De fosfaatexcretie van de gehele veestapel bedroeg in het vierde kwartaal 145,1 miljoen kilogram, 3,7 procent onder het productieplafond. De productieplafonds in de derogatiebeschikking van de Europese Commissie van 30 september 2022 hebben betrekking op de geproduceerde hoeveelheid stikstof en fosfaat in 2020. In 2025 worden de productieplafonds verder aangescherpt tot 440 miljoen kilogram stikstof en 135 miljoen kilogram fosfaat. De stikstofexcretie en de fosfaatexcretie in deze kwartaalrapportage liggen nog 6,2 respectievelijk 7,5 procent boven de productieplafonds die in 2025 gaan gelden.

De prognose van de fosfaat- en stikstofexcretie in 2023 in deze kwartaalrapportage berust voor een groot deel op definitieve cijfers over de omvang van de veestapel en de hoeveelheden en de samenstelling van ruwvoer en krachtvoer. De onzekerheid in de prognose van de excretie in 2023 is in deze kwartaalrapportage daardoor afgenomen ten opzichte van de onzekerheid in de vorige kwartaalrapportage.

2.2 Fosfaat- en stikstofexcretie met gemiddeld aantal dieren

Na afloop van elk kalenderjaar berekent het CBS achtereenvolgens voorlopige en definitieve cijfers over de fosfaat- en stikstofexcretie van de veestapel. De definitieve cijfers gaan daarbij uit van de excretiefactoren per dier die zijn vastgesteld door de Werkgroep Uniformering berekening Mest- en mineralencijfers (WUM) en het aantal dieren in de Landbouwtelling. Daarbij wordt ervan uitgegaan dat het aantal dieren op de peildatum 1 april van de Landbouwtelling overeenkomt met het gemiddeld aantal aanwezige dieren in het jaar, behalve in jaren met uitbraken van dierziekten of andere bijzondere omstandigheden.

In Tabel 2.2.1 is de excretie van stikstof en fosfaat in 2022 weergegeven. De cijfers zijn per 30 juni 2023 gepubliceerd in de databank Statline van het CBS.

De stikstofexcretie van de melkveesector daalde van 273,0 miljoen kilogram in 2021 tot 269,2 miljoen kilogram in 2022. De stikstofexcretie van de gehele veestapel bedroeg 467,1 miljoen kilogram, 4,6 procent onder het productieplafond van 489,4 miljoen kilogram (EC, 2022). De fosfaatexcretie van de totale veestapel lag in 2022 met 150,4 miljoen kilogram fosfaat 0,2 procent onder het productieplafond van 150,7 miljoen kilogram.

In het kader van de stikstofproblematiek hebben de overheid en verschillende sectorpartijen in de melkveehouderij in 2021 afgesproken om op sectorniveau het ruweiwitgehalte in het melkveevoerrantsoen in de komende jaren stapsgewijs te verlagen met als streefdoel maximaal 160 gram ruw eiwit per kilogram droge stof in 2025. De melkveestapel bestaat uit melkkoeien en het bijbehorende vrouwelijke jongvee.

Met ingang van de tweede kwartaalrapportage van 2022 is de rapportage uitgebreid met een prognose van het ruweiwitgehalte van het melkveevoerrantsoen. De uitgangspunten in de prognose van het ruweiwitgehalte zijn opgenomen in Paragraaf 2.1 onder Voerverbruik en voersamenstelling.

Van 2018 tot 2022 is het ruweiwitgehalte van het melkveevoerrantsoen gedaald van respectievelijk 169 gram RE/kg droge stof naar 161 gram RE/kg droge stof. Al eerder, in de vierde kwartaalrapportage van 2022, bevestigden experts uit onderzoek en bedrijfsleven deze dalende tendens. De experts gaven aan dat de dalende trend aansluit bij het beeld dat melkveehouders, samen met hun adviseurs, momenteel veel aandacht besteden aan het optimaliseren van de rantsoenen. Daarnaast heeft ook het zeer lage ruweiwitgehalte van de graskuilen die in 2021 zijn aangelegd en voor een groot deel zijn gebruikt in 2022, bijgedragen aan het lage RE-gehalte van het melkveevoerrantsoen van 2022. Dat het ruweiwitgehalte van de in 2021 aangelegde graskuilen aanzienlijk lager uitkwam dan normaal is het gevolg van de natte weersomstandigheden in het voorjaar, waardoor later is gemaaid. De ruweiwitgehalten van de graskuilen die in 2022 en in 2023 zijn aangelegd komen meer overeen met gemiddelde waarden, zo bevestigen de experts uit onderzoek en bedrijfsleven. Het ruweiwitgehalte van het melkveevoerrantsoen in 2023 viel daardoor hoger uit dan in 2022.

CBS (2023). Dierlijke mest en mineralen 2022.

EC (2022). Uitvoeringsbesluit (EU) 2022/2069 van de Commissie van 30 september 2022 tot verlening van een door Nederland gevraagde derogatie op grond van Richtlijn 91/676/EEG van de Raad inzake de bescherming van water tegen verontreiniging door nitraten uit agrarische bronnen.

WUM (2010). Gestandaardiseerde berekeningsmethode voor dierlijke mest en mineralen. Standaardcijfers 1990-2008. Werkgroep Uniformering berekening Mest- en mineralencijfers (redactie C. van Bruggen). CBS, PBL, LEI-Wageningen UR, Wageningen UR-Livestock Research, ministerie van LNV en RIVM. CBS, Den Haag.