4. Lang krediet

In dit hoofdstuk wordt gekeken naar de afgesloten rentepercentages bij de langlopende leningen voor de Wlz-zorginstellingen. In deze groep zijn de concerns met hoofdactiviteit ziekenhuiszorg en thuiszorg niet meegenomen. De rentepercentages zijn de werkelijke rentepercentages waarvoor zorgconcerns leningen hebben afgesloten. Deze zijn afkomstig uit het overzicht langlopende leningen uit de jaarrekeningen. In onderstaande figuren verwijzen de jaren naar de afsluitingsdata van de leningen (startdatum van de lening). Belangrijk daarbij op te merken is dat de figuren alleen gebaseerd zijn op leningen die zorgconcerns in 2022 in het overzicht langlopende leningen hebben beschreven. Dat zijn alle langlopende leningen inclusief de aflossingsverplichtingen van deze langlopende leningen. In de jaarrekening en DigiMV worden deze aflossingsverplichtingen van langlopende leningen onder de kortlopende leningen meegenomen.

4.1 Spreiding van rente lang krediet

De spreiding van de afgesloten rentepercentages wordt gegeven aan de hand van een set grenswaarden van de rentepercentages per jaar. Hierbij zijn de rentepercentages van de langlopende leningen van de zorginstellingen per jaar gesorteerd van laag naar hoog en vervolgens opgedeeld in 10 gelijke groepen of decielen. De grenswaarden zijn de hoogste waarden van het 1e, 2e, 8e en 9e deciel. Ter toelichting; de grenswaarde van het 8e deciel geeft de waarde aan waarbij 80 procent van de instellingen in dat jaar lager scoort en 20 procent van de instellingen hoger. Het gemiddelde betreft de ongewogen gemiddelde waarde van alle concerns in dat jaar, waarbij iedere individuele zorginstelling even zwaar meetelt. De mediaan (5e deciel) heeft als voordeel boven het gemiddelde dat deze ongevoelig is voor extreme waarden.

In figuur 4.1.2 wordt op een recenter deel van de getoonde periode van figuur 4.1.1 ingezoomd, de jaren 2007-2022. In deze bovenstaande figuren is duidelijk een grote spreiding tussen rentepercentages zichtbaar. Van 2012 tot en met 2018 was de spreiding lager. Vanaf 2019 neemt de spreiding weer een jaar toe, blijft in 2020 en 2021 ongeveer even groot. In 2022 neemt de spreiding weer verder toe. Zie de laatste kolom van tabel 7.3.1 van de tabellenbijlage met cijfers over het interdeciel, d.w.z. het verschil tussen 1e en 9e deciel. Voor leningen afgesloten in 2022 was de rente behorende bij de 1e decielgroep 0,15 procent en die bij de 9e decielgroep 4,01 procent.

4.2 Kapitaalmarktrente

In figuur 4.2.1 is zichtbaar dat de kapitaalmarktrente, gemeten aan de hand van die van de jongste tienjarige staatslening, sinds 1998 met een hoge waarde van 4,62 procent gestaag is gedaald naar -0,38 procent in 2020, in 2021 weer ligt stijgt tot -0,33 procent en in 2022 zet de stijging verder door tot 1,38 procent. Naast de staatslening is ook het rentetarief van de 10-jaars Interest Swap Rate (IRS) gegeven. Deze tarieven liggen tot 2009 iets boven die van de 10-jarige staatslening, van 2009 tot 2014 lopen ze nagenoeg gelijk. Vanaf 2015 is de IRS weer iets hoger dan het rentepercentage van de 10-jarige staatslening.

4.3 Rente lang krediet naar sector

De mediane rente waarvoor zorginstellingen leningen hebben afgesloten ligt voor de jaren na 2004 dicht bij de kapitaalmarktrente van de jongste tienjarige staatslening. In de jaren na 2006 wordt de afstand tussen de afgesloten rentepercentages en de kapitaalmarktrente weer steeds iets groter. Hierbij liggen vanaf 2011  voor alle sectoren de afgesloten rentepercentages boven de kapitaalmarktrente. Zie onderstaande figuren. In figuur 4.3.2 wordt ingezoomd op de jaren 2007–2022.

Overeenkomstig de kapitaalmarktrente is het mediane rentepercentage voor Wlz-zorginstellingen gezamenlijk vanaf 2007 sterk gedaald tot 1,25 procent in 2021. Dit mediane rentepercentage is in 2022 weer gestegen tot 2,40 procent. Vanaf 2010 liggen de mediane rentepercentages van de GHZ en de V&V dicht bij elkaar. De mediane rentepercentages van de GGZ wijken hier in deze periode meerdere jaren van af, maar ook de mediane rentepercentages van de GGZ blijven boven de kapitaalmarktrente.

4.4 Rente lang krediet naar grootteklasse totale bedrijfsopbrengsten

Ook is gekeken naar de relatie tussen de grootte van de bedrijfsopbrengsten van het zorgconcern en de rentepercentages van de afgesloten leningen. In figuren 4.4.1 en 4.4.2 is voor Wlz-zorginstellingen de mediane rente voor de jaren 1998–2022 respectievelijk de jaren 2007–2022 getoond. Hierbij zijn de concerns in vijf groepen verdeeld naar grootte van de totale bedrijfsopbrengsten.

Uit de figuren volgt dat vanaf 2016 de kleine zorgconcerns, met bedrijfsopbrengsten kleiner dan 25 miljoen euro, en de zorgconcerns met een omvang bedrijfsopbrengsten van 50 tot 100 miljoen euro, voor de meeste jaren hogere rentes hebben afgesloten dan de overige zorgconcerns.

4.5 Rente lang krediet naar looptijd van de lening

De gemiddelde rente voor leningen met een looptijd van 5 tot 10 jaar bedraagt 1,63 procent voor Wlz-zorginstellingen en stijgt vervolgens mee met de lengte van de oorspronkelijke looptijd van de leningen tot een rente van 2,88 procent voor leningen met een looptijd van 40 jaar of hoger. De gemiddelde rente voor leningen met een looptijd minder dan 5 jaar ligt met 1,79 procent hoger dan de gemiddelde rente van leningen met looptijd van 5 tot 10 jaar. Bij de GGZ en de VVT stijgt het rentepercentage mee met de lengte van de oorspronkelijke looptijd van de leningen. Echter bij de sector GHZ is het gemiddelde rentepercentage van de leningen met een looptijd van 5 tot 10 jaar het laagst. Hierbij is het goed aan te geven dat het aandeel van de leningen met looptijd minder dan 5 jaar in de totale restschuld voor alle sectoren, en daarbij ook voor de GHZ, heel beperkt is (zie kolom ‘Restschuld eind 2022 (%)’).
Daarnaast kan worden opgemerkt dat de begindatum van de huidige rentevaste periode door de meeste zorginstellingen niet wordt toegevoegd aan het overzicht langlopende leningen in de jaarrekening en het daarom niet mogelijk is om deze gegevens toe te voegen aan tabel 4.5.1. 

4.6 Rente lang krediet naar solvabiliteit, weerstandsvermogen en rentabiliteit

Met behulp van een regressieanalyse is gekeken of er een duidelijk verband is tussen een aantal variabelen van het zorgconcern en de rentepercentages waarvoor leningen zijn afgesloten. Bij iedere analyse is per sector de determinatie-coëfficiënt (R2) en de significantie bepaald. De R2 is de determinatie-coëfficiënt en geeft het percentage verklaarde variantie weer. Een R2 van 0,149 betekent dat 14,9 procent van de variantie in de rente wordt verklaard door de onderzochte variabele. Voor de significantie geldt dat wanneer de significantie onder de 0,05 blijft, verondersteld kan worden dat de uitkomst niet door toeval is ontstaan.

Regressieanalyses zijn uitgevoerd voor de volgende verklarende variabelen: solvabiliteit, weerstandsvermogen en rentabiliteit. Voor de meeste van de hiervoor genoemde variabelen geldt dat deze vooral van invloed kunnen zijn geweest voor leningen die in de laatste jaren zijn afgesloten. De analyse is uitgevoerd op alle in 2022 afgesloten leningen. Maar ook zijn analyses uitgevoerd op alle leningen die zowel in 2021 als 2022 zijn afgesloten. De solvabiliteit is bepaald als het totaal eigen vermogen gedeeld door het balanstotaal. Het weerstandsvermogen is bepaald als het totaal eigen vermogen gedeeld door de totale bedrijfsopbrengsten. De rentabiliteit is bepaald als het bedrijfsresultaat gedeeld door de totale bedrijfsopbrengsten.

Uit de resultaten van de analyse voor leningen afgesloten in 2022 volgt voor alle sectoren, dat zowel de solvabiliteit, het weerstandsvermogen als de rentabiliteit geen significant effect heeft op de werkelijke rente.

Uit de resultaten van de analyse voor leningen afgesloten in zowel 2021 als 2022 volgt dat voor de sector GHZ de solvabiliteit en het weerstandsvermogen een significant effect hebben op de werkelijke rente. Bij de sectoren ZKH, GGZ en VV had geen van de variabelen een significant effect.

4.7 Rentelasten lang krediet

Verschillende rentepercentages leiden bij gelijke restschulden tot verschillende rentelasten. Gekeken is naar de omvang van de rentelasten van langlopende leningen op basis van de werkelijke rente en op basis van de jongste tienjarige staatslening. Hiervoor zijn de restschulden van alle beschikbare leningen vermenigvuldigd met beide rentepercentages. In figuur 4.7.1 zijn van de beschikbare leningengegevens uit de jaarrekeningen de rentelasten zichtbaar per jaar van afsluiting. De totaalbedragen in deze figuur betreffen alleen leningen met een restschuld eind 2022 of die in 2022 zijn afgelost. De totalen zijn niet opgehoogd tot het populatietotaal uit de statistiek Zorginstellingen van het CBS. Zie daarvoor tabel 7.3.9 van de tabellenbijlage. De getrokken lijn in figuur 4.7.1 geeft het absolute verschil weer tussen berekende kosten op basis van de werkelijke rentepercentages uit de jaarrekeningen en op basis van de kapitaalmarktrente.

Zoals ook uit de figuren van paragraaf 4.3 naar voren komt, liggen de door zorgconcerns overeengekomen rentepercentages van de leningen die voor 2010 zijn afgesloten onder de kapitaalmarktrente, hier te zien aan het negatieve verschil. In de jaren na 2010 liggen de afgesloten rentepercentages echter boven de kapitaalmarktrente, waardoor het verschil positief wordt.

De totale rentekosten kennen een stijgende trend van 1998 t/m 2011, en nemen daarna weer af. Vanaf 2010 zijn de rentelasten uit de jaarrekeningen ieder jaar hoger dan de rentelasten berekend met de kapitaalmarktrente. In de jaren tot 2010 wijken de procentuele verschillen van de berekende rentelasten per sector soms sterk af. Vanaf 2012 liggen deze procentuele verschillen per sector, voor vrijwel alle jaren, juist dicht bij elkaar in de buurt.

De niet opgehoogde rentelasten van langlopende leningen op basis van de werkelijke rente uit de jaarrekeningen 2022 over de jaren 1998 tot en met 2022 zijn gelijk aan 192,6 miljoen euro voor Wlz-zorginstellingen. Dat is hoger dan de berekende rentelasten op basis van de kapitaalmarktrente, ter hoogte van 135,7 miljoen euro. In het eerste rapport op basis van jaarrekeningen 2007 lagen de totale werkelijke rentelasten nog onder de totale rentelasten op basis van kapitaalmarktrente. Zoals ook volgt uit figuur 4.7.1 zijn sinds 2010 de werkelijke rentelasten ieder jaar groter dan de rentelasten op basis van kapitaalmarktrente. Dit resulteert nu in totaal hogere werkelijke rentelasten over de afgelopen 25 jaar in vergelijking tot de rentelasten op basis van de kapitaalmarktrente. Zie voor de berekende rentelasten per sector tabel 7.3.8 van de tabellenbijlage.