4. Staldieren

De stikstof- en fosfaatexcretie van varkens was in 2020 lager dan in 2019 door een daling van het aantal vleesvarkens en zeugen.

4.1 Krachtvoer

Het voer voor staldieren kan bestaan uit mengvoer, enkelvoudige krachtvoergrondstoffen en, voor sommige diercategorieën, uit vochtrijke bijproducten. In de toegepaste kengetallen van het voerverbruik van staldieren wordt het verbruik uitgedrukt als verbruik van droog voer met een droge stofgehalte van ongeveer 88 procent. Voor de voersamenstelling wordt gebruik gemaakt van de afzet van mengvoer en enkelvoudig voer die voerleveranciers jaarlijks moeten rapporteren aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). In de geregistreerde voerleveringen zijn echter ook leveringen van vochtrijk voer opgenomen. Het droge stofgehalte van deze voeders kan niet uit de voerleveringen worden afgeleid maar ligt voor de meest verbruikte soorten tussen 10 en 30 procent. Door het ontbreken van informatie over het droge stofgehalte is het niet mogelijk om de samenstelling van leveringen van vochtrijk voer om te rekenen naar de samenstelling van droog voer zoals die in kengetallen over het voerverbruik worden toegepast. Leveringen van vochtrijk voer zijn daarom uit de bestanden verwijderd om de gemiddelde stikstof- en fosforgehalten van droog voer te kunnen berekenen. Het stikstofgehalte van het geleverde voer is hierbij gebruikt als indicatie van de levering van vochtrijk voer. Het verbruik en de samenstelling van vochtrijk voer bestemd voor varkens is afkomstig van de OPNV.

Bij pluimvee spelen vochtrijke voeders geen rol. Hierdoor is het mogelijk een gemiddelde samenstelling van het verstrekte voer te berekenen op basis van de geregistreerde leveringen van mengvoer en enkelvoudig voer. Een uitzondering hierop vormen de vleeskuikens vanwege het aandeel enkelvoudige tarwe in het rantsoen. Het aandeel enkelvoudige tarwe is in het Bedrijveninformatienet (BIN) van Wageningen Economic Research hoger dan in geregistreerde voerleveringen van RVO. De leveringen van akkerbouwer naar veehouder en het verbruik van tarwe van het eigen bedrijf zitten namelijk niet in de geregistreerde voerleveringen maar wel in het BIN. Om die reden is voor vleeskuikens uit de RVO-gegevens alleen de samenstelling van mengvoer berekend. Het verbruik van tarwe is gebaseerd op gegevens van Wageningen Economic Research. Van het kaliumgehalte in varkens- en pluimveemengvoer is geen jaarlijkse informatie beschikbaar. De samenstelling van het voer voor staldieren is weergegeven in Tabel 4.1.1.

4.1.1 Stikstof- en fosforgehalten van staldiervoeders (g/kg)
		Stikstof (N)	Stikstof (N)	Fosfor (P)	Fosfor (P)
		2019	2020	2019	2020
Varkensvoer	Opfokzeugen en -beren^1),2)	24,4	25,4	4,8	5,3
Varkensvoer	Zeugen¹⁾	24,1	24,1	4,9	4,9
Varkensvoer	Beren¹⁾	23,4	23,0	5,0	5,1
Varkensvoer	Vleesvarkens^1),2)	24,6	24,3	4,4	4,5
Pluimveevoer	Vleeskuikenvoer³⁾	29,0	29,1	4,2	4,2
Pluimveevoer	Opfokvoer voor vleeskuikenouderdieren	25,2	25,1	5,5	5,4
Pluimveevoer	Foktoomvoer voor vleeskuikenouderdieren	22,8	22,7	4,5	4,5
Pluimveevoer	Opfokvoer voor legrassen	27,3	27,4	5,5	5,6
Pluimveevoer	Legvoer	26,1	26,1	4,9	4,9
Pluimveevoer	Eendenvoer	25,8	25,4	5,4	5,3
Pluimveevoer	Kalkoenenvoer	28,7	28,3	4,9	5,1
Konijnen- en pelsdierenvoer	Konijnenvoer	25,4	25,0	5,4	5,4
Konijnen- en pelsdierenvoer	Nertsenvoer⁴⁾	11,6	10,7	2,4	2,4
¹⁾ Inclusief vochtrijk krachtvoer en enkelvoudig vervoederde grondstoffen. ²⁾ Inclusief startvoer. ³⁾ Inclusief enkelvoudig vervoederde tarwe. ⁴⁾ Nertsen krijgen vochtrijk voer met een drogestofgehalte van 30-40%.

4.2 Dierlijke productie

De vastlegging van mineralen in dierlijke producten is afhankelijk van het productieniveau van vlees en eieren en van de mineralengehalten van die producten. Het levend gewicht van staldieren wordt incidenteel aangepast. De mineralengehalten van dierlijke producten worden jaarlijks afgestemd op de forfaitaire waarden in de Uitvoeringsregeling Meststoffenwet. Nieuwe gegevens over gehalten aan stikstof en fosfor in het levend gewicht van staldieren komen incidenteel beschikbaar. De samenstelling van dierlijke producten is weergegeven Tabel 4.2.1.

4.2.1 Vastlegging van mineralen door staldieren in 2020
		Levend gewicht (LG)	Stikstof (N)	Fosfor (P)	Kalium (K)	Bron [LG] [N] [P] [K]
		kg	g/kg	g/kg	g/kg
Varkens	Doodgeboren big	1,3	18,7	6,15	1,81	[1] [2] [2] [2]
Varkens	Uitval biggen	2,8	23,1	5,36	2,64	[2] [2] [2] [2]
Varkens	Big bij afleveren	25,8	24,8	5,32	2,42	[3] [2] [2] [2]
Varkens	Vleesvarken	125	25,0	5,36	2,28	[3] [2] [2] [2]
Varkens	Opfokzeug	145	24,9	5,78	2,25	[4] [2] [5] [2]
Varkens	Fokzeug	230	25,0	5,35	2,08	[6] [7] [7] [2]
Varkens	Fokbeer	325	25,0	5,35	2,04	[8] [7] [7] [2]
Kippen	Eendagskuiken - legsector	0,035	25,8	2,53	2,00	[8] [9] [9] [10]
Kippen	Eendagskuiken - vleessector	0,042	25,8	2,53	2,40	[8] [9] [9] [10]
Kippen	Witte leghen - 17 weken	1,285	28,0	5,50	1,91	[8] [10] [7] [10]
Kippen	Witte leghen - eindgewicht	1,600	28,0	5,60	1,85	[8] [10] [7] [10]
Kippen	Middelzware leghen - 17 weken	1,520	28,0	5,50	1,65	[8] [10] [7] [10]
Kippen	Middelzware leghen - eindgewicht	1,700	28,0	5,60	1,85	[8] [10] [7] [10]
Kippen	Moederdier van vleesrassen - ca. 20 weken	2,200	33,4	4,93	2,50	[11] [12] [12] [12]
Kippen	Moederdier van vleesrassen - eindgewicht	3,900	28,4	5,41	2,20	[6] [12] [12] [12]
Kippen	Vaderdier van vleesrassen - ca. 20 weken	3,000	34,5	5,46	2,50	[6] [12] [12] [12]
Kippen	Vaderdier van vleesrassen - eindgewicht	4,800	35,4	5,68	2,50	[6] [12] [12] [12]
Kippen	Vleeskuiken	2,430	28,3	4,40	2,40	[13] [15] [14] [12]
Eenden en kalkoenen	Eend - begingewicht	0,056	28,0	2,97	1,83	[16] [15] [15] [16]
Eenden en kalkoenen	Vleeseend	3,200	29,5	5,07	2,49	[6] [15] [15] [16]
Eenden en kalkoenen	Kalkoen - begingewicht	0,057	30,0	3,40	2,04	[7] [8] [7] [7]
Eenden en kalkoenen	Vleeskalkoen, hen	10,000	33,0	5,00	2,04	[6] [7] [7] [7]
Eenden en kalkoenen	Vleeskalkoen, haan	20,000	33,0	5,20	2,04	[6] [7] [7] [7]
Konijnen en pelsdieren	Konijnen¹⁾		28,3	5,19	2,00
Konijnen en pelsdieren	Nertsen¹⁾		27,9	6,00	2,00
Eieren	Legsector		18,5	1,70	1,20	[7][7][7]
Eieren	Vleessector	0,062	19,3	1,90	1,20	[8] [12][12][12]
¹⁾ Gemiddelde samenstelling van de dierlijke productie. [1] Coppoolse et al. (1990). [2] Jongbloed en Kemme (2002a). [3] Agrovision kengetallen vleesvarkens en zeugen (jaarlijks). [4] Evers et al. (2011). [5] Jongbloed (2010). [6] KWIN (2020). [7] Jongbloed en Kemme (2002b). [8] Jongbloed en Kemme (2005). [9] Ipema en Jongbloed (2011). [10] WPSA (1985). [11] Groenestein (2017). [12] Versteegh en Jongbloed (2000a). [13] Bedrijveninformatienet (BIN). Wageningen Economic Research. [14] Versteegh en Jongbloed (2000b). [15] Tabellen mestbeleid. [16] De Buisonjé et al. (2009).

4.3 Mineralenexcretie

De excretiefactoren voor staldieren staan in Tabel 4.3.1. Voor de enkele belangrijke categorieën staldieren is de berekening van de excretiefactoren in deze paragraaf opgenomen.

4.3.1 Excretiefactoren van staldieren voor 2020 (kg per dier per jaar)
		Stikstof (N)	Fosfaat (P₂O₅)	Kali (K₂O)
Varkens	Vleesvarkens	11,5	4,3	8,0
Varkens	Opfokzeugen en -beren	15,3	6,9	8,5
Varkens	Gedekte zeugen, zeugen bij de biggen en overige fokzeugen¹⁾	30,8	13,9	21,0
Varkens	Opfokberen, 50 kg en meer	15,3	6,9	8,5
Varkens	Dekrijpe beren	22,0	11,3	11,5
Pluimvee	Vleeskuikens	0,41	0,12	0,24
Pluimvee	Ouderdieren van vleesrassen, jonger dan 19 weken	0,35	0,20	0,17
Pluimvee	Ouderdieren van vleesrassen, 19 weken en ouder	0,98	0,50	0,44
Pluimvee	Leghennen, jonger dan 18 weken	0,36	0,17	0,15
Pluimvee	Leghennen, 18 weken en ouder	0,79	0,41	0,34
Pluimvee	Vleeseenden	0,67	0,39	0,47
Pluimvee	Kalkoenen	1,59	0,72	0,84
Konijnen	Konijnen (voedsters)^2),3)	8,1	4,3	8,6
Pelsdieren	Nertsen (moederdieren)³⁾	2,0	1,0	0,7
¹⁾ Inclusief excretie van biggen. ²⁾ Inclusief excretie van vleeskonijnen. ³⁾ Inclusief excretie van mannelijke dieren en opfokdieren. N.B. De factoren gelden per bij de landbouwtelling geteld dier.

Varkens

De technische kengetallen van vleesvarkens en zeugen zijn gebaseerd op cijfers van Agrovision. De bij RVO geregistreerde leveringen van mengvoer en enkelvoudig voer in kilogrammen voer, stikstof en fosfor zijn gebruikt bij de bepaling van de mineralengehalten van droge voeders voor de onderscheiden categorieën varkens. Dit is gedaan door bedrijven waaraan varkensvoer is geleverd, te koppelen aan de gegevens in de Landbouwtelling. Vervolgens zijn de stikstof- en fosforgehalten van het voer voor een bepaalde categorie varkens zoals vleesvarkens of zeugen gebaseerd op de gemiddelde samenstelling van het geleverde voer aan bedrijven die alleen de betreffende categorie varkens houden. Deze werkwijze impliceert dat er bij de samenstelling geen onderscheid hoeft te worden gemaakt tussen verschillende typen voeders zoals startvoer, opfokvoer en afmestvoer bij vleesvarkens of tussen verschillende typen zeugenvoeders bij fokzeugen.
De uitgangspunten en de excretieberekening voor vleesvarkens zijn weergegeven in Tabel 4.3.2 en voor fokzeugen in Tabel 4.3.3.

4.3.2 Mineralenexcretie van vleesvarkens
	Eenheid	2019	2020
Verbruik startvoer	kg/dier.jaar	147	143
Verbruik vleesvarkensvoer	kg/dier.jaar	638	656
Vastlegging in vlees	kg/dier.jaar	309	315
Eindgewicht vleesvarken	kg	122	125
Stikstofgehalte vlees	g N/kg	25,1	25,1
Fosforgehalte vlees	g P/kg	5,4	5,4
Kaliumgehalte vlees	g K/kg	2,2	2,2
Stikstofopname	kg N/dier.jaar	19,3	19,4
Fosforopname	kg P/dier.jaar	3,5	3,6
Kaliumopname	kg K/dier.jaar	7,2	7,4
Stikstofvastlegging	kg N/dier.jaar	7,7	7,9
Fosforvastlegging	kg P/dier.jaar	1,7	1,7
Kaliumvastlegging	kg K/dier.jaar	0,7	0,7
Stikstofexcretie	kg N/dier.jaar	11,5	11,5
Fosfaatexcretie¹⁾	kg P₂O₅/dier.jaar	4,2	4,3
Kali-excretie²⁾	kg K₂O/dier.jaar	7,9	8,0
¹⁾ De omrekenfactor voor P in P₂O₅ is 2,29. ²⁾ De omrekenfactor voor K in K₂O is 1,205.

4.3.3 Mineralenexcretie van zeugen
	Eenheid	2019	2020
Verbruik biggenvoer	kg/big.jaar	29	30
Verbruik biggenvoer	kg/zeug.jaar	855	891
Verbruik zeugenvoer	kg/zeug.jaar	1 231	1 244
Vastlegging zeug	kg/dier.jaar	35	37
Grootgebrachte biggen	aantal/zeug.jaar	30	30
Grootgebrachte biggen	kg/zeug.jaar	767	778
Uitval biggen	kg/zeug.jaar	15	13
Doodgeboren biggen	kg/zeug.jaar	3,0	3,0
Eindgewicht big	kg	25,6	25,8
Stikstofgehalte vastlegging zeug	g N/kg	25,2	25,2
Fosforgehalte vastlegging zeug	g P/kg	4,6	4,6
Kaliumgehalte vastlegging zeug	g K/kg	1,8	1,8
Stikstofgehalte vastlegging grootgebrachte biggen	g N/kg	24,8	24,8
Fosforgehalte vastlegging grootgebrachte biggen	g P/kg	5,3	5,3
Kaliumgehalte vastlegging grootgebrachte biggen	g K/kg	2,4	2,4
Stikstofgehalte vastlegging uitgevallen biggen	g N/kg	23,1	23,1
Fosforgehalte vastlegging uitgevallen biggen	g P/kg	5,4	5,4
Kaliumgehalte vastlegging uitgevallen biggen	g K/kg	2,6	2,6
Stikstofgehalte vastlegging doodgeboren biggen	g N/kg	18,7	18,7
Fosforgehalte vastlegging doodgeboren biggen	g P/kg	6,2	6,2
Kaliumgehalte vastlegging doodgeboren biggen	g K/kg	1,8	1,8
Stikstofopname	kg N/dier.jaar	50,2	51,4
Fosforopname	kg P/dier.jaar	10,3	10,5
Kaliumopname	kg K/dier.jaar	19,2	19,4
Stikstofvastlegging	kg N/dier.jaar	20,3	20,6
Fosforvastlegging	kg P/dier.jaar	4,3	4,4
Kaliumvastlegging	kg K/dier.jaar	2,0	2,0
Stikstofexcretie	kg N/dier.jaar	29,9	30,8
Fosfaatexcretie¹⁾	kg P₂O₅/dier.jaar	13,6	13,9
Kali-excretie²⁾	kg K₂O/dier.jaar	20,8	21,0
¹⁾ De omrekenfactor voor P in P₂O₅ is 2,29. ²⁾ De omrekenfactor voor K in K₂O is 1,205.

Pluimvee, konijnen en nertsen

De technische kengetallen voor vleeskuikens en leghennen ouder dan circa 18 weken worden jaarlijks geactualiseerd op basis van de deeladministraties leghennen en vleeskuikens in het Bedrijveninformatienet (BIN) van Wageningen Economic Research. Bij de bepaling van de mineralengehalten van kippenvoer voor de onderscheiden categorieën kippen zijn de bedrijven waaraan kippenvoer is geleverd, gekoppeld aan de gegevens in de Landbouwtelling. De samenstelling van het voer voor een bepaalde pluimveecategorie is gebaseerd op de gemiddelde samenstelling van het voer dat geleverd is aan bedrijven die uitsluitend de betreffende pluimveecategorie houden. Op deze manier is de samenstelling bepaald van leghennenvoer, vleeskuikenvoer en voer voor vleeskuikenouderdieren. Voor eenden, kalkoenen, nertsen en konijnen komen de voercategorieën in de overzichten van RVO overeen met de diercategorieën in de Landbouwtelling. Een nadere uitsplitsing van deze voercategorieën zoals bij varkens en kippen is dus niet nodig.
De uitgangspunten en de excretieberekening voor vleeskuikens zijn weergegeven in Tabel 4.3.4.en voor leghennen in Tabel 4.3.5.

4.3.4 Mineralenexcretie van vleeskuikens
	Eenheid	2019	2020
Verbruik vleeskuikenvoer	kg/dier.jaar	33,8	34,4
Groei vleeskuiken	gram/dier.dag	54,9	56,5
Vastlegging vleeskuiken	kg/dier.jaar	20,0	20,6
Stikstofgehalte vastlegging dier	g N/kg	28,3	28,3
Fosforgehalte vastlegging dier	g P/kg	4,4	4,4
Kaliumgehalte vastlegging dier	g K/kg	2,4	2,4
Stikstofopname	kg N/dier.jaar	0,98	1,00
Fosforopname	kg P/dier.jaar	0,14	0,14
Kaliumopname	kg K/dier.jaar	0,24	0,25
Stikstofvastlegging	kg N/dier.jaar	0,57	0,58
Fosforvastlegging	kg P/dier.jaar	0,09	0,09
Kaliumvastlegging	kg K/dier.jaar	0,05	0,05
Stikstofexcretie	kg N/dier.jaar	0,41	0,41
Fosfaatexcretie¹⁾	kg P₂O₅/dier.jaar	0,12	0,12
Kali-excretie²⁾	kg K₂O/dier.jaar	0,23	0,24
¹⁾ De omrekenfactor voor P in P₂O₅ is 2,29. ²⁾ De omrekenfactor voor K in K₂O is 1,205.

4.3.5 Mineralenexcretie van leghennen
	Eenheid	2019	2020
Verbruik legvoer	kg/dier.jaar	44,7	43,3
Groei leghen	gram/dier.dag	0,5	0,5
Vastlegging leghen	kg/dier.jaar	0,2	0,2
Eiproductie vanaf 20 weken	kg/dier.jaar	19,5	19,0
Eiproductie vanaf 18 weken	kg/dier.jaar	18,6	18,2
Stikstofgehalte vastlegging dier	g N/kg	28,0	28,0
Fosforgehalte vastlegging dier	g P/kg	6,2	6,1
Kaliumgehalte vastlegging dier	g K/kg	2,2	2,1
Stikstofgehalte vastlegging eieren	g N/kg	18,5	18,5
Fosforgehalte vastlegging eieren	g P/kg	1,7	1,7
Kaliumgehalte vastlegging eieren	g K/kg	1,2	1,2
Stikstofopname	kg N/dier.jaar	1,17	1,13
Fosforopname	kg P/dier.jaar	0,22	0,21
Kaliumopname	kg K/dier.jaar	0,31	0,31
Stikstofvastlegging dier	kg N/dier.jaar	0,01	0,01
Fosforvastlegging dier	kg P/dier.jaar	0,00	0,00
Kaliumvastlegging dier	kg K/dier.jaar	0,00	0,00
Stikstofvastlegging eieren	kg N/dier.jaar	0,34	0,34
Fosforvastlegging eieren	kg P/dier.jaar	0,03	0,03
Kaliumvastlegging eieren	kg K/dier.jaar	0,02	0,02
Stikstofexcretie	kg N/dier.jaar	0,82	0,79
Fosfaatexcretie¹⁾	kg P₂O₅/dier.jaar	0,43	0,41
Kali-excretie²⁾	kg K₂O/dier.jaar	0,35	0,34
¹⁾ De omrekenfactor voor P in P₂O₅ is 2,29. ²⁾ De omrekenfactor voor K in K₂O is 1,205.

4.4. Mestproductievolume

De hoeveelheid mest per dier is gedefinieerd als de hoeveelheid mest in kilogram die na enkele maanden bewaring aanwezig is in de stalopslag, inclusief voerresten, schoonmaakwater en vermorst drinkwater.
De mestproductiefactoren van staldieren worden periodiek geactualiseerd door de mestafvoer van grondloze bedrijven te vergelijken met het aantal dieren op het bedrijf. De mestproductiefactoren van 2020 zijn niet gewijzigd ten opzichte van 2019.
Factoren voor de mestproductie per dier zijn weergegeven in Tabel 4.4.1.

4.4.1 Mestproductiefactoren van staldieren in 2020 (kg/dier/jaar)

Vleesvarkens, 20 tot 50 kg en 50 kg en meer	1 000
Opfokzeugen en -beren	1 200
Gedekte zeugen, kraamzeugen en overige fokzeugen¹⁾	4 500
Opfokberen, 50 kg en meer	1 200
Dekrijpe beren	3 200
Vleeskuikens	10,0
Ouderdieren van vleesrassen, jonger dan 18 weken	8,2
Ouderdieren van vleesrassen, 18 weken en ouder	20,0
leghennen, jonger dan 18 weken	6,5
Leghennen, 18 weken en ouder	17,5
Vleeseenden	45,0
Kalkoenen	45,0
Konijnen (voedsters)²⁾	377
Nertsen (moederdieren)³⁾	200
¹⁾ Inclusief excretie van biggen. ²⁾ Excretie per voedster inclusief excretie van mannelijke dieren, vleeskonijnen en opfokkonijnen. ³⁾ Excretie per moederdier inclusief excretie van mannelijke dieren en opfokdieren. N.B. Varkensmest en nertsenmest is dunne mest, pluimveemest is vaste mest.