Sterke schaalvergroting in de landbouw sinds 1950

27-2-2017 02:00

In de periode 1950-2016 zijn zes op de zeven landbouwbedrijven verdwenen, de blijvers zijn flink groter geworden. In 1950 had een doorsnee bedrijf 5,7 hectare, inmiddels is dit 32,4 hectare. Ook het aantal dieren per bedrijf steeg in een rap tempo. Een doorsnee varkenshouder had in 1950 nog 7 varkens, tegenwoordig zijn er op een bedrijf met vleesvarkens gemiddeld 1,6 duizend varkens. Het gemiddeld aantal runderen per rundveebedrijf steeg van 13 tot bijna 160 dieren. Dit meldt het CBS.

Cultuurgrond
Totaal Gemiddeld aantal hectares per bedrijf (rechts)
1950 2337 5,7
1951 2325 6,28
1952 2336 6,38
1953 2311 6,42
1954 2325 6,64
1955 2308 7,24
1956 2306 7,3
1957 2306 7,34
1958 2305 7,36
1959 2310 7,5
1960 2317 7,7
1961 2314 7,71
1962 2303 7,73
1963 2289 7,89
1964 2267 8,3
1965 2256 8,55
1966 2247 8,81
1967 2239 9,06
1968 2226 9,28
1969 2211 9,53
1970 2143 11,58
1971 2129 11,89
1972 2114 12,22
1973 2100 12,43
1974 2092 12,6
1975 2082 12,77
1976 2073 13,04
1977 2060 13,29
1978 2045 13,45
1979 2033 13,64
1980 2020 13,93
1981 2011 14,16
1982 2005 14,32
1983 2008 14,45
1984 2016 14,61
1985 2019 14,85
1986 2027 15,13
1987 2014 15,26
1988 2012 15,48
1989 2004 15,78
1990 2006 16,05
1991 1991 16,19
1992 1985 16,4
1993 1988 16,57
1994 1971 16,99
1995 1965 17,39
1996 1982 17,86
1997 1965 18,19
1998 1973 18,97
1999 1967 19,28
2000 1976 20,37
2001 1946 20,92
2002 1964 22,07
2003 1946 22,89
2004 1949 23,2
2005 1938 23,63
2006 1920 24,3
2007 1914 24,86
2008 1929 25,72
2009 1917 26,26
2010 1872 26
2011 1858 26,54
2012 1842 26,7
2013 1848 27,58
2014 1839 27,86
2015 1846 28,84
2016* 1792 32,58
Cultuurgrond
Totaal Gemiddeld aantal hectares per bedrijf (rechts)
1950 2337 5,7
1951 2325 6,28
1952 2336 6,38
1953 2311 6,42
1954 2325 6,64
1955 2308 7,24
1956 2306 7,3
1957 2306 7,34
1958 2305 7,36
1959 2310 7,5
1960 2317 7,7
1961 2314 7,71
1962 2303 7,73
1963 2289 7,89
1964 2267 8,3
1965 2256 8,55
1966 2247 8,81
1967 2239 9,06
1968 2226 9,28
1969 2211 9,53
1970 2143 11,58
1971 2129 11,89
1972 2114 12,22
1973 2100 12,43
1974 2092 12,6
1975 2082 12,77
1976 2073 13,04
1977 2060 13,29
1978 2045 13,45
1979 2033 13,64
1980 2020 13,93
1981 2011 14,16
1982 2005 14,32
1983 2008 14,45
1984 2016 14,61
1985 2019 14,85
1986 2027 15,13
1987 2014 15,26
1988 2012 15,48
1989 2004 15,78
1990 2006 16,05
1991 1991 16,19
1992 1985 16,4
1993 1988 16,57
1994 1971 16,99
1995 1965 17,39
1996 1982 17,86
1997 1965 18,19
1998 1973 18,97
1999 1967 19,28
2000 1976 20,37
2001 1946 20,92
2002 1964 22,07
2003 1946 22,89
2004 1949 23,2
2005 1938 23,63
2006 1920 24,3
2007 1914 24,86
2008 1929 25,72
2009 1917 26,26
2010 1872 26
2011 1858 26,54
2012 1842 26,7
2013 1848 27,58
2014 1839 27,86
2015 1846 28,84
2016* 1792 32,58

Cultuurgrond
	Totaal	Gemiddeld aantal hectares per bedrijf (rechts)
1950	2337	5,7
1951	2325	6,28
1952	2336	6,38
1953	2311	6,42
1954	2325	6,64
1955	2308	7,24
1956	2306	7,3
1957	2306	7,34
1958	2305	7,36
1959	2310	7,5
1960	2317	7,7
1961	2314	7,71
1962	2303	7,73
1963	2289	7,89
1964	2267	8,3
1965	2256	8,55
1966	2247	8,81
1967	2239	9,06
1968	2226	9,28
1969	2211	9,53
1970	2143	11,58
1971	2129	11,89
1972	2114	12,22
1973	2100	12,43
1974	2092	12,6
1975	2082	12,77
1976	2073	13,04
1977	2060	13,29
1978	2045	13,45
1979	2033	13,64
1980	2020	13,93
1981	2011	14,16
1982	2005	14,32
1983	2008	14,45
1984	2016	14,61
1985	2019	14,85
1986	2027	15,13
1987	2014	15,26
1988	2012	15,48
1989	2004	15,78
1990	2006	16,05
1991	1991	16,19
1992	1985	16,4
1993	1988	16,57
1994	1971	16,99
1995	1965	17,39
1996	1982	17,86
1997	1965	18,19
1998	1973	18,97
1999	1967	19,28
2000	1976	20,37
2001	1946	20,92
2002	1964	22,07
2003	1946	22,89
2004	1949	23,2
2005	1938	23,63
2006	1920	24,3
2007	1914	24,86
2008	1929	25,72
2009	1917	26,26
2010	1872	26
2011	1858	26,54
2012	1842	26,7
2013	1848	27,58
2014	1839	27,86
2015	1846	28,84
2016*	1792	32,58

Cultuurgrond
	Totaal	Gemiddeld aantal hectares per bedrijf (rechts)
1950	2337	5,7
1951	2325	6,28
1952	2336	6,38
1953	2311	6,42
1954	2325	6,64
1955	2308	7,24
1956	2306	7,3
1957	2306	7,34
1958	2305	7,36
1959	2310	7,5
1960	2317	7,7
1961	2314	7,71
1962	2303	7,73
1963	2289	7,89
1964	2267	8,3
1965	2256	8,55
1966	2247	8,81
1967	2239	9,06
1968	2226	9,28
1969	2211	9,53
1970	2143	11,58
1971	2129	11,89
1972	2114	12,22
1973	2100	12,43
1974	2092	12,6
1975	2082	12,77
1976	2073	13,04
1977	2060	13,29
1978	2045	13,45
1979	2033	13,64
1980	2020	13,93
1981	2011	14,16
1982	2005	14,32
1983	2008	14,45
1984	2016	14,61
1985	2019	14,85
1986	2027	15,13
1987	2014	15,26
1988	2012	15,48
1989	2004	15,78
1990	2006	16,05
1991	1991	16,19
1992	1985	16,4
1993	1988	16,57
1994	1971	16,99
1995	1965	17,39
1996	1982	17,86
1997	1965	18,19
1998	1973	18,97
1999	1967	19,28
2000	1976	20,37
2001	1946	20,92
2002	1964	22,07
2003	1946	22,89
2004	1949	23,2
2005	1938	23,63
2006	1920	24,3
2007	1914	24,86
2008	1929	25,72
2009	1917	26,26
2010	1872	26
2011	1858	26,54
2012	1842	26,7
2013	1848	27,58
2014	1839	27,86
2015	1846	28,84
2016*	1792	32,58

Aantal land- en tuinbouwbedrijven blijft afnemen

Het aantal land- en tuinbouwbedrijven is gestaag gedaald van 410 duizend in 1950 tot 55 duizend in 2016. In 1950 beheerden de bedrijven samen meer dan 2,3 miljoen hectare cultuurgrond. In 2016 was dat afgenomen tot 1,8 miljoen hectare. Het aantal bedrijven daalde harder dan de oppervlakte cultuurgrond, dus de landbouwbedrijven zijn steeds groter geworden. De gemiddelde teeltoppervlakte per bedrijf nam toe van 5,7 hectare in 1950 tot 32,4 hectare in 2016. Een vergelijkbare schaalvergroting heeft zich voorgedaan in de veehouderij. Een doorsnee rundveehouder had in 2016 bijna 160 runderen, in 1950 nog maar 13. Waren er in 2000 nog 44 bedrijven met 250 of meer koeien, in 2016 was dat gegroeid naar 511 bedrijven.

Meer melkgeiten en schapen na invoering quotum

Na de invoering van de melkquota voor koeien in 1984 nam het aantal melkgeiten toe tot bijna 375 duizend in 2009. Na een daling als gevolg van de Q-koorts is het aantal geiten alweer toegenomen naar bijna 500 duizend stuks in 2016. Ook het aantal grote melkgeitenbedrijven is in tien jaar tijd toegenomen. In 2005 waren er 4 bedrijven met 1,5 duizend of meer melkgeiten, in 2016 was dat aantal gestegen tot 43.

Veestapels op landbouwbedrijven
	Geiten	Slachtkuikens	Melk- en kalfkoeien	Vleeskalveren	Schapen	Varkens
1950			87		50	15
1951			88		46	16
1952			85		49	15
1953			86		54	16
1954			89		52	16
1955			87		49	19
1956		5	85		56	19
1957		4	86		64	20
1958		5	87		70	20
1959		6	90		67	21
1960		9	93	8	58	24
1961		15	96	9	56	23
1962		12	100	12	62	22
1963		17	100	12	60	23
1964		26	97	15	57	26
1965		33	99	19	62	30
1966		40	101	25	72	31
1967		45	103	30	68	35
1968		47	107	33	71	38
1969		52	109	41	71	38
1970		62	109	45	74	44
1971		71	110	49	73	49
1972		70	113	43	76	50
1973		74	121	45	84	52
1974		76	126	46	96	54
1975		81	127	49	97	58
1976		81	128	50	100	60
1977		80	126	52	103	67
1978		78	129	58	108	74
1979		79	133	60	115	78
1980		80	135	61	110	81
1981		83	137	58	104	83
1982		82	140	60	99	82
1983	1	73	145	62	99	86
1984	2	71	146	67	98	90
1985	2	79	136	67	104	100
1986	5	81	131	72	111	108
1987	7	87	120	73	126	115
1988	7	83	113	65	150	112
1989	8	79	110	62	180	110
1990	12	85	108	63	218	112
1991	14	86	106	65	241	106
1992	13	96	102	67	251	114
1993	11	95	100	69	246	120
1994	13	89	97	72	226	117
1995	15	91	98	70	215	116
1996	20	91	96	71	209	116
1997	24	93	91	74	188	122
1998	26	100	83	74	179	108
1999	31	110	91	79	180	109
2000	36	105	86	82	167	105
2001	44	104	89	74	166	105
2002	51	113	85	75	152	94
2003	55	87	85	77	152	90
2004	57	91	84	80	158	90
2005	59	92	82	87	174	91
2006	62	87	81	88	176	91
2007	65	90	81	90	176	94
2008	71	92	84	94	156	97
2009	75	89	85	94	143	98
2010	71	92	85	97	145	98
2011	76	91	84	95	139	100
2012	80	91	85	95	134	98
2013	83	91	89	97	133	98
2014	86	97	90	96	123	98
2015	94	102	93	95	121	101
2016*	100	100	100	100	100	100

Veestapels op landbouwbedrijven
	Geiten	Slachtkuikens	Melk- en kalfkoeien	Vleeskalveren	Schapen	Varkens
1950			87		50	15
1951			88		46	16
1952			85		49	15
1953			86		54	16
1954			89		52	16
1955			87		49	19
1956		5	85		56	19
1957		4	86		64	20
1958		5	87		70	20
1959		6	90		67	21
1960		9	93	8	58	24
1961		15	96	9	56	23
1962		12	100	12	62	22
1963		17	100	12	60	23
1964		26	97	15	57	26
1965		33	99	19	62	30
1966		40	101	25	72	31
1967		45	103	30	68	35
1968		47	107	33	71	38
1969		52	109	41	71	38
1970		62	109	45	74	44
1971		71	110	49	73	49
1972		70	113	43	76	50
1973		74	121	45	84	52
1974		76	126	46	96	54
1975		81	127	49	97	58
1976		81	128	50	100	60
1977		80	126	52	103	67
1978		78	129	58	108	74
1979		79	133	60	115	78
1980		80	135	61	110	81
1981		83	137	58	104	83
1982		82	140	60	99	82
1983	1	73	145	62	99	86
1984	2	71	146	67	98	90
1985	2	79	136	67	104	100
1986	5	81	131	72	111	108
1987	7	87	120	73	126	115
1988	7	83	113	65	150	112
1989	8	79	110	62	180	110
1990	12	85	108	63	218	112
1991	14	86	106	65	241	106
1992	13	96	102	67	251	114
1993	11	95	100	69	246	120
1994	13	89	97	72	226	117
1995	15	91	98	70	215	116
1996	20	91	96	71	209	116
1997	24	93	91	74	188	122
1998	26	100	83	74	179	108
1999	31	110	91	79	180	109
2000	36	105	86	82	167	105
2001	44	104	89	74	166	105
2002	51	113	85	75	152	94
2003	55	87	85	77	152	90
2004	57	91	84	80	158	90
2005	59	92	82	87	174	91
2006	62	87	81	88	176	91
2007	65	90	81	90	176	94
2008	71	92	84	94	156	97
2009	75	89	85	94	143	98
2010	71	92	85	97	145	98
2011	76	91	84	95	139	100
2012	80	91	85	95	134	98
2013	83	91	89	97	133	98
2014	86	97	90	96	123	98
2015	94	102	93	95	121	101
2016*	100	100	100	100	100	100

Ook het aantal schapen nam na het midden van de jaren tachtig aanvankelijk fors toe. De schapenstapel groeide in korte tijd zelfs explosief tot 2 miljoen dieren in 1992. Vanaf dat moment kwamen de schapen onder de mestwetgeving te vallen en was er een lagere ooipremie, waarna het aantal schapen in de volgende jaren weer daalde. In 1980 waren er 850 duizend schapen, in 1992 2 miljoen en in 2016 780 duizend. De schapen zijn verdeeld over ruim 8 duizend bedrijven.

Toename grotere varkensbedrijven

Ook in de varkenshouderij is het aantal bedrijven afgenomen, tegelijk met een toename van het aantal dieren. Het gemiddeld aantal dieren per bedrijf steeg. Nederland telde op 1 april 2016 ongeveer 12,5 miljoen varkens. In 1950 besloeg de varkensstapel iets minder dan 2 miljoen stuks. Het aantal varkens was het hoogst in 1997 met 15 miljoen dieren. Na de uitbraak van de varkenspest in februari van dat jaar kromp de varkensstapel in een jaar tijd fors in. De jaren erna daalde de varkensstapel verder, tot 11,2 miljoen in 2004.
Had een gemiddelde varkenshouderij begin jaren vijftig nog 7 varkens, tegenwoordig houdt een vleesvarkenshouder al snel 1,6 duizend dieren. Ook het aantal grote bedrijven neemt toe. In 2000 waren er 14 bedrijven met 7,5 duizend of meer vleesvarkens, in 2016 waren dat er 89.

Pluimveesector telde 94 miljoen dieren in 2016

In de Nederlandse stallen stonden in 1956 nog zo’n 33 miljoen leghennen en 2,4 miljoen vleeskuikens. In 2016 was het aantal leghennen toegenomen tot 46 miljoen en was het aantal vleeskuikens meer dan vertwintigvoudigd tot 48 miljoen. Na de uitbraak van de vogelgriep begin 2003 nam het aantal kippen tijdelijk af, maar al na een jaar was alweer sprake van een stijging. Van 2015 op 2016 is het aantal kippen iets gedaald, met ongeveer 2,4 miljoen dieren.

Meer gezinsarbeidskrachten per bedrijf

Niet alleen het aantal bedrijven in de landbouwsector nam in meer dan zestig jaar af, ook de werkgelegenheid daalde fors. In 2016 waren 172 duizend mensen werkzaam in de landbouw, in 1950 waren dat er nog 580 duizend. Ongeveer 480 duizend daarvan waren zogenoemde gezinsarbeidskrachten, iets meer dan 100 duizend werknemers waren overige vaste arbeidskrachten. In 1965 was deze laatste groep nog maar half zo groot. In de loop der jaren nam het aantal vaste niet-gezinsarbeidskrachten weer toe tot bijna 90 duizend in het jaar 2000, om daarna te dalen naar ongeveer 54 duizend werknemers in 2016. Ook het aantal gezinsarbeidskrachten daalde, maar minder hard dan het aantal vaste krachten. Verhoudingsgewijs is hun aantal zelfs toegenomen. Op ieder gezinsbedrijf telt ons land naast het bedrijfshoofd 1,3 gezinsarbeidskrachten. In 1950 was per bedrijf naast het bedrijfshoofd gemiddeld maar 0,2 gezinsarbeidskracht actief.

Arbeidskrachten in de landbouw
	Gezinsarbeidskrachten	Niet-gezinsarbeidskrachten
1950	479	101
1959	424	78
1972	296	37
1980	265	40
1991	231	57
2000	194	86
2010	148	64
2015	130	55
2016*	118	54

Arbeidskrachten in de landbouw
	Gezinsarbeidskrachten	Niet-gezinsarbeidskrachten
1950	479	101
1959	424	78
1972	296	37
1980	265	40
1991	231	57
2000	194	86
2010	148	64
2015	130	55
2016*	118	54

Bronnen

StatLine Landbouw; vanaf 1851
StatLine Landbouw; gewassen, dieren en grondgebruik naar regio
StatLine Landbouw; gewassen, dieren en grondgebruik naar omvangsklasse en regio
StatLine Landbouw; economische omvang naar omvangsklasse, bedrijfstype

Relevante links

Nederlandse landbouwproductie 1950–2015