4. Energiebesparing

4.1 Gestage besparing op finaal energieverbruik verschilt per sector

De oliecrisis van 1973 en de aandacht voor eindige reserves leidde tot beleid om energie te besparen. Vooral in woningen en voor vervoer is het specifieke energieverbruik sinds 1973 sterk afgenomen. In 2022 was het verbruik van de sector vervoer per motorvoertuig gedaald tot 50 procent van het verbruik in 1973, bij woningen was dit zelfs 32 procent. Ook de dienstensector en de industrie zijn efficiënter in de omgang met energie geworden: bij de diensten lag het verbruik per arbeidsjaar in 2022 op 48 procent van de situatie in 1973, per euro toegevoegde waarde in de industrie was dit 50 procent. De landbouw is een uitzondering hierop: na 1973 is de glastuinbouw veel energie-intensiever per oppervlakte kas geworden, waardoor de productie in de glastuinbouw sterk heeft kunnen toenemen. In 2019 was nog sprake van een verdubbeling in het verbruik per vierkante meter glas sinds 1973. Als gevolg van de hoge gasprijs in 2022 daalde het energieverbruik in de landbouw naar 44 procent boven het niveau van 1973.

Het gemiddelde specifiek energieverbruik van deze vijf sectoren was in de jaren 1970 stabiel. In de jaren 1980 is het specifiek energieverbruik gaan dalen om in 2022 uit te komen op 53 procent van het verbruik in 1973.

4.1.1 Specifiek energieverbruik per sector
	Gewogen index (1973 = 100)	Nijverheid, per toegevoegde waarde (1973 = 100)	Wegverkeer, per motorvoertuig (1973 = 100)	Huishoudens, per woning (1973 = 100)	Diensten, per arbeidsjaar (1973 = 100)	Landbouw, per areaal glas (1973 = 100)
1960	83,5	95,1	140,4	56,2	13,5	26,7
1961	82,1	92,1	139,2	57,9	15,6	28,7
1962	88,3	95,2	137,6	68,3	17,7	28,7
1963	92,8	98	133,1	81,2	17,3	37,2
1964	84,4	86	131,1	74,8	24,1	36
1965	82,4	82,2	121,9	75,5	27,9	37,9
1966	80,1	78	115,8	75,1	29,6	35,6
1967	77,8	76	110,3	73	33,2	39,6
1968	80,8	78,3	107,4	80,6	41,5	48,8
1969	83	73,9	100,3	90,6	45,4	81,7
1970	87,1	80,4	104	95,1	60,1	72,1
1971	87,2	83,6	102,4	87,9	82,9	61,6
1972	98,6	97	101,6	98,8	104,8	72,8
1973	100	100	100	100	100	100
1974	94,4	101,5	92,1	86,1	97,8	101,9
1975	92	80,7	95	90,3	113,3	83,2
1976	100,2	83,1	99,4	94,7	134,2	76
1977	95	92,1	97,7	90,7	105,3	85,6
1978	98,3	101,6	99,8	93	101,9	119,9
1979	102,9	116,1	93,6	95,8	99,4	127,6
1980	95,4	101,9	91,5	93,5	73,1	150,9
1981	93,7	113,7	91,1	84,4	74,6	103,1
1982	91,1	112,3	88,6	76,5	57,9	140,3
1983	90,3	109,6	89,6	73,5	67,4	143,9
1984	90,3	105,4	89,3	66	82,2	165,2
1985	90,2	99,3	82,1	70,7	91,3	173
1986	88,7	91,2	83,3	65,2	91,5	192,3
1987	90,8	96,9	83,1	62	93,7	198,2
1988	84,1	81,2	84	53,9	87,9	197,5
1989	82,9	78,9	85,7	51,9	84,6	197,2
1990	93,7	97,6	91,8	54,2	66,5	239
1991	97,7	96,5	91,2	60,4	73	262,1
1992	95,9	95,1	94,7	55,8	68,5	253,5
1993	98	96,7	94,7	57,7	72,3	261
1994	94,6	95,5	90,2	54,2	69,1	252,2
1995	95,7	96,4	89,2	57,5	69,8	260,4
1996	102	99,6	91,3	64,9	77,4	285
1997	93,7	95,8	88,5	55,3	70,9	250,3
1998	90,5	92,6	88,3	52,6	70	232
1999	87,8	90,6	86,3	50	65,3	223,6
2000	84,7	84,1	82,6	49,6	66,1	221,9
2001	83,7	82,7	80,2	51,8	68,7	220,9
2002	81,7	85,7	79,6	50,1	67,4	197,8
2003	82,8	87,6	78,9	50,9	70,5	202,7
2004	83,2	86,4	79,1	48,9	75,6	205,2
2005	81,4	83	78,3	47,2	71,6	204,9
2006	77,2	79	79,9	47,3	71	177,2
2007	74,6	75,3	79,3	43,1	66	172,1
2008	74,1	72,6	78,2	47,2	67,2	174,8
2009	72,9	71,8	74,1	46,7	69,8	170,8
2010	78,3	77,7	73,5	52,4	74,1	192,7
2011	71,9	72,7	73,4	42,9	65,8	169,8
2012	72,9	74,1	69,4	45	68,8	179,3
2013	72,2	74,6	65,7	46,8	69,5	175,5
2014	66,6	70,4	61,2	37,1	61,1	165,3
2015	67,5	68,4	60,9	38,4	62,5	175,8
2016	68,3	69,1	60,1	39,2	61,2	185,9
2017	67,3	64,7	61,5	38,1	60,3	190,9
2018	67,7	61,5	61,9	37,6	58	201,6
2019	66,1	58,6	60,8	36,4	54,8	201,1
2020	62,8	59,2	51	36,1	51,7	188,7
2021**	61,9	56,4	51	38,8	52,7	187,6
2022**	52,6	50	49,9	32,3	47,9	143,9

4.1.1 Specifiek energieverbruik per sector
	Gewogen index (1973 = 100)	Nijverheid, per toegevoegde waarde (1973 = 100)	Wegverkeer, per motorvoertuig (1973 = 100)	Huishoudens, per woning (1973 = 100)	Diensten, per arbeidsjaar (1973 = 100)	Landbouw, per areaal glas (1973 = 100)
1960	83,5	95,1	140,4	56,2	13,5	26,7
1961	82,1	92,1	139,2	57,9	15,6	28,7
1962	88,3	95,2	137,6	68,3	17,7	28,7
1963	92,8	98	133,1	81,2	17,3	37,2
1964	84,4	86	131,1	74,8	24,1	36
1965	82,4	82,2	121,9	75,5	27,9	37,9
1966	80,1	78	115,8	75,1	29,6	35,6
1967	77,8	76	110,3	73	33,2	39,6
1968	80,8	78,3	107,4	80,6	41,5	48,8
1969	83	73,9	100,3	90,6	45,4	81,7
1970	87,1	80,4	104	95,1	60,1	72,1
1971	87,2	83,6	102,4	87,9	82,9	61,6
1972	98,6	97	101,6	98,8	104,8	72,8
1973	100	100	100	100	100	100
1974	94,4	101,5	92,1	86,1	97,8	101,9
1975	92	80,7	95	90,3	113,3	83,2
1976	100,2	83,1	99,4	94,7	134,2	76
1977	95	92,1	97,7	90,7	105,3	85,6
1978	98,3	101,6	99,8	93	101,9	119,9
1979	102,9	116,1	93,6	95,8	99,4	127,6
1980	95,4	101,9	91,5	93,5	73,1	150,9
1981	93,7	113,7	91,1	84,4	74,6	103,1
1982	91,1	112,3	88,6	76,5	57,9	140,3
1983	90,3	109,6	89,6	73,5	67,4	143,9
1984	90,3	105,4	89,3	66	82,2	165,2
1985	90,2	99,3	82,1	70,7	91,3	173
1986	88,7	91,2	83,3	65,2	91,5	192,3
1987	90,8	96,9	83,1	62	93,7	198,2
1988	84,1	81,2	84	53,9	87,9	197,5
1989	82,9	78,9	85,7	51,9	84,6	197,2
1990	93,7	97,6	91,8	54,2	66,5	239
1991	97,7	96,5	91,2	60,4	73	262,1
1992	95,9	95,1	94,7	55,8	68,5	253,5
1993	98	96,7	94,7	57,7	72,3	261
1994	94,6	95,5	90,2	54,2	69,1	252,2
1995	95,7	96,4	89,2	57,5	69,8	260,4
1996	102	99,6	91,3	64,9	77,4	285
1997	93,7	95,8	88,5	55,3	70,9	250,3
1998	90,5	92,6	88,3	52,6	70	232
1999	87,8	90,6	86,3	50	65,3	223,6
2000	84,7	84,1	82,6	49,6	66,1	221,9
2001	83,7	82,7	80,2	51,8	68,7	220,9
2002	81,7	85,7	79,6	50,1	67,4	197,8
2003	82,8	87,6	78,9	50,9	70,5	202,7
2004	83,2	86,4	79,1	48,9	75,6	205,2
2005	81,4	83	78,3	47,2	71,6	204,9
2006	77,2	79	79,9	47,3	71	177,2
2007	74,6	75,3	79,3	43,1	66	172,1
2008	74,1	72,6	78,2	47,2	67,2	174,8
2009	72,9	71,8	74,1	46,7	69,8	170,8
2010	78,3	77,7	73,5	52,4	74,1	192,7
2011	71,9	72,7	73,4	42,9	65,8	169,8
2012	72,9	74,1	69,4	45	68,8	179,3
2013	72,2	74,6	65,7	46,8	69,5	175,5
2014	66,6	70,4	61,2	37,1	61,1	165,3
2015	67,5	68,4	60,9	38,4	62,5	175,8
2016	68,3	69,1	60,1	39,2	61,2	185,9
2017	67,3	64,7	61,5	38,1	60,3	190,9
2018	67,7	61,5	61,9	37,6	58	201,6
2019	66,1	58,6	60,8	36,4	54,8	201,1
2020	62,8	59,2	51	36,1	51,7	188,7
2021**	61,9	56,4	51	38,8	52,7	187,6
2022**	52,6	50	49,9	32,3	47,9	143,9

4.2 Woningen: besparing start na 1973

Met de intrede van het aardgas en de centrale verwarming tegelijk met een stijgende welvaart begon het energieverbruik in woningen vanaf de jaren 60 sneller te stijgen. Vanaf 1965 werd het aardgasnet heel fijnmazig uitgerold naar bijna alle woningen die centrale verwarming kregen, wat inhoudt dat niet alleen de woonkamer, maar het hele huis kon worden verwarmd. Door de stijgende welvaart en de lage aardgasprijs was dit ook betaalbaar. In 1960 verbruikten woningen in totaal 216 PJ aan energie, in 1970 was dit meer dan verdubbeld tot 484 PJ.

Vaak wordt vergeten dat ook huisbrandolie een belangrijke rol had bij de stijging van verbruik. Huisbrandolie is een iets zwaardere vorm van dieselolie die bij gebruikers in tanks, vaak in de tuin, werd opgeslagen. Tot en met 1964 was steenkool inclusief het hiermee geproduceerde stadsgas de belangrijkste energiebron voor huishoudens. Vanaf 1965 werden aardolieproducten de belangrijkste energiebron: lpg, stookolie, maar vooral huisbrandolie. Pas in 1971 werd aardgas de belangrijkste energiebron voor woningen. Ten opzichte van toen is in 2022 de brandstofmix wel veranderd, maar aardgas maakte nog steeds 66 procent van het verbruik van huishoudens uit. Elektriciteit volgde met 23 procent, hernieuwbare energie met 8 procent en warmte uit stadsverwarming had een aandeel van 3 procent.

4.2.1 Finaal energieverbruik woningen naar energiedrager
	Steenkool (petajoule (PJ))	Aardolie (petajoule (PJ))	Aardgas (petajoule (PJ))	Hernieuwbare energie (petajoule (PJ))	Elektriciteit (petajoule (PJ))	Warmte (petajoule (PJ))
1960	137,5	60,3	1,6	8,4	10,1
1961	137,2	70,7	1,8	8,4	11,1
1962	157,7	95,9	2,1	8,4	12,8
1963	188,2	123,3	2,0	8,4	14,5
1964	155,7	132,7	4,9	8,4	16,0
1965	128,6	160,0	15,2	8,4	18,1
1966	104,5	169,6	36,2	8,4	20,5
1967	73,1	171,6	64,7	8,4	22,4
1968	60,8	191,0	102,3	8,4	25,1
1969	60,2	214,8	137,3	8,4	27,9
1970	40,4	233,1	170,9	8,4	31,2
1971	21,5	183,3	212,4	10,1	33,6
1972	16,4	197,3	273,9	11,2	36,0
1973	10,2	198,9	299,2	12,8	39,5
1974	6,6	129,4	307,9	14,5	40,5
1975	3,2	105,8	366,4	15,6	44,8
1976	2,1	104,6	399,4	18,4	48,6
1977	2,0	101,5	389,3	19,0	49,1
1978	1,8	88,5	423,2	22,4	51,7
1979	1,7	87,8	450,8	22,4	53,8
1980	1,9	59,2	478,0	19,7	54,5
1981	1,9	47,9	443,6	18,4	54,5
1982	1,6	54,9	398,0	15,0	54,0	1,5
1983	1,7	56,9	386,1	14,3	55,1	2,0
1984	1,0	21,2	377,3	13,6	57,1	2,9
1985	1,4	15,7	424,4	14,3	57,6	3,8
1986	2,1	15,1	392,9	12,2	58,3	5,1
1987	1,8	13,5	380,3	11,6	59,8	4,1
1988	1,2	11,0	332,3	12,9	55,8	4,4
1989	0,8	10,6	329,2	6,8	57,6	4,4
1990	0,6	10,2	350,3	12,9	56,4	4,7
1991	0,5	9,8	405,2	12,9	58,5	4,7
1992	0,5	9,1	372,3	12,9	59,8	6,0
1993	0,4	9,7	391,4	13,1	61,2	6,6
1994	0,3	8,4	366,8	13,3	63,3	6,7
1995	0,2	5,8	402,4	13,5	65,1	6,1
1996	0,2	5,2	471,2	13,9	66,1	7,7
1997	0,2	3,9	395,3	14,1	67,4	6,8
1998	0,2	3,7	375,9	14,2	68,8	6,9
1999	0,1	3,5	356,6	14,4	70,6	6,8
2000	0,1	3,1	356,2	14,5	72,1	7,1
2001	0,1	2,9	378,6	14,5	73,1	8,2
2002	0,1	2,6	365,3	14,5	75,4	8,1
2003	0,1	2,4	374,1	14,9	77,1	8,9
2004	0,0	2,1	357,7	15,7	77,5	9,1
2005	0,0	1,9	343,9	16,6	78,5	8,8
2006	0,0	1,8	346,6	17,4	79,5	8,8
2007	0,1	1,7	309,5	17,5	80,2	8,6
2008	0,1	1,8	350,7	17,8	81,0	9,9
2009	0,1	1,8	349,2	18,3	82,3	10,0
2010	0,1	2,0	406,7	18,9	82,8	12,2
2011	0,1	1,7	316,0	19,4	83,0	10,5
2012	0,1	1,8	337,9	19,1	84,1	12,1
2013	0,1	1,8	359,0	19,3	84,1	13,6
2014	0,0	1,5	267,8	19,3	82,2	10,9
2015	0,0	1,5	285,3	19,3	79,9	12,1
2016	0,0	1,5	297,2	19,5	79,2	12,3
2017	0,0	1,5	288,3	19,9	78,5	11,9
2018	0,0	1,5	286,4	20,7	77,7	12,5
2019	0,0	1,5	276,5	21,7	77,7	12,0
2020	0,0	1,5	264,7	23,5	79,1	11,7
2021**	0,0	1,5	301,7	25,5	81,9	13,1
2022*	0,0	1,5	235,1	28,4	80,8	10,4

4.2.1 Finaal energieverbruik woningen naar energiedrager
	Steenkool (petajoule (PJ))	Aardolie (petajoule (PJ))	Aardgas (petajoule (PJ))	Hernieuwbare energie (petajoule (PJ))	Elektriciteit (petajoule (PJ))	Warmte (petajoule (PJ))
1960	137,5	60,3	1,6	8,4	10,1
1961	137,2	70,7	1,8	8,4	11,1
1962	157,7	95,9	2,1	8,4	12,8
1963	188,2	123,3	2,0	8,4	14,5
1964	155,7	132,7	4,9	8,4	16,0
1965	128,6	160,0	15,2	8,4	18,1
1966	104,5	169,6	36,2	8,4	20,5
1967	73,1	171,6	64,7	8,4	22,4
1968	60,8	191,0	102,3	8,4	25,1
1969	60,2	214,8	137,3	8,4	27,9
1970	40,4	233,1	170,9	8,4	31,2
1971	21,5	183,3	212,4	10,1	33,6
1972	16,4	197,3	273,9	11,2	36,0
1973	10,2	198,9	299,2	12,8	39,5
1974	6,6	129,4	307,9	14,5	40,5
1975	3,2	105,8	366,4	15,6	44,8
1976	2,1	104,6	399,4	18,4	48,6
1977	2,0	101,5	389,3	19,0	49,1
1978	1,8	88,5	423,2	22,4	51,7
1979	1,7	87,8	450,8	22,4	53,8
1980	1,9	59,2	478,0	19,7	54,5
1981	1,9	47,9	443,6	18,4	54,5
1982	1,6	54,9	398,0	15,0	54,0	1,5
1983	1,7	56,9	386,1	14,3	55,1	2,0
1984	1,0	21,2	377,3	13,6	57,1	2,9
1985	1,4	15,7	424,4	14,3	57,6	3,8
1986	2,1	15,1	392,9	12,2	58,3	5,1
1987	1,8	13,5	380,3	11,6	59,8	4,1
1988	1,2	11,0	332,3	12,9	55,8	4,4
1989	0,8	10,6	329,2	6,8	57,6	4,4
1990	0,6	10,2	350,3	12,9	56,4	4,7
1991	0,5	9,8	405,2	12,9	58,5	4,7
1992	0,5	9,1	372,3	12,9	59,8	6,0
1993	0,4	9,7	391,4	13,1	61,2	6,6
1994	0,3	8,4	366,8	13,3	63,3	6,7
1995	0,2	5,8	402,4	13,5	65,1	6,1
1996	0,2	5,2	471,2	13,9	66,1	7,7
1997	0,2	3,9	395,3	14,1	67,4	6,8
1998	0,2	3,7	375,9	14,2	68,8	6,9
1999	0,1	3,5	356,6	14,4	70,6	6,8
2000	0,1	3,1	356,2	14,5	72,1	7,1
2001	0,1	2,9	378,6	14,5	73,1	8,2
2002	0,1	2,6	365,3	14,5	75,4	8,1
2003	0,1	2,4	374,1	14,9	77,1	8,9
2004	0,0	2,1	357,7	15,7	77,5	9,1
2005	0,0	1,9	343,9	16,6	78,5	8,8
2006	0,0	1,8	346,6	17,4	79,5	8,8
2007	0,1	1,7	309,5	17,5	80,2	8,6
2008	0,1	1,8	350,7	17,8	81,0	9,9
2009	0,1	1,8	349,2	18,3	82,3	10,0
2010	0,1	2,0	406,7	18,9	82,8	12,2
2011	0,1	1,7	316,0	19,4	83,0	10,5
2012	0,1	1,8	337,9	19,1	84,1	12,1
2013	0,1	1,8	359,0	19,3	84,1	13,6
2014	0,0	1,5	267,8	19,3	82,2	10,9
2015	0,0	1,5	285,3	19,3	79,9	12,1
2016	0,0	1,5	297,2	19,5	79,2	12,3
2017	0,0	1,5	288,3	19,9	78,5	11,9
2018	0,0	1,5	286,4	20,7	77,7	12,5
2019	0,0	1,5	276,5	21,7	77,7	12,0
2020	0,0	1,5	264,7	23,5	79,1	11,7
2021**	0,0	1,5	301,7	25,5	81,9	13,1
2022*	0,0	1,5	235,1	28,4	80,8	10,4

Na de jaren 1970 begon het energieverbruik in woningen te dalen. De oorzaken van de daling zijn besparende maatregelen zoals betere isolatie van woningen en efficiëntere cv-ketels, zoals de VR- en HR-ketel (verbeterd en hoogrendementsketel). Ook was er in de loop van de jaren een warmer wordend klimaat met mildere winters. Bij een hogere buitentemperatuur is er minder energie nodig voor de verwarming van woningen. De grilligheid van de reeks ontstaat door de afwisseling van mildere en strengere winters. De winters in 1996 en 2010 waren bijvoorbeeld relatief streng, terwijl 2014 heel weinig koude dagen had.

In de gehele periode 1960-2020 is de bevolking in Nederland blijven groeien en zijn er vele woningen bijgekomen. In 1960 waren er in Nederland 2,9 miljoen woningen, terwijl eind 2020 de mijlpaal van 8 miljoen woningen werd bereikt. Om het energieverbruik in perspectief te zetten, is het energieverbruik per woning berekend. Hieruit blijkt dat het verbruik per woning piekte in 1973. In 1960 gebruikte een woning gemiddeld 77 gigajoule (GJ) en in 1973 was dat toegenomen tot 136 gigajoule per woning.

Na 1973 begon het energieverbruik per woning te dalen. Voor zover de daling kwam door de bovengenoemde maatregelen is dit besparing te noemen. In 1990 was het verbruik circa 74 GJ per woning en rond 2020 op 50 GJ per woning. Mede door het dure aardgas in 2022 bespaarden woningen energie door de thermostaat lager te zetten. Hierdoor daalde het verbruik per woning in dat jaar tot 44 gigajoule.

4.2.2 Finaal energieverbruik per woning
	Verbruik per woning (gigajoule (GJ))
1960	76,6
1961	78,8
1962	93,1
1963	110,7
1964	102
1965	102,9
1966	102,4
1967	99,4
1968	109,8
1969	123,4
1970	129,5
1971	119,8
1972	134,6
1973	136,2
1974	117,3
1975	123
1976	129
1977	123,5
1978	126,7
1979	130,5
1980	127,4
1981	115
1982	104,2
1983	100,2
1984	89,9
1985	96,4
1986	88,8
1987	84,5
1988	73,5
1989	70,7
1990	73,8
1991	82,2
1992	76,1
1993	78,6
1994	73,8
1995	78,3
1996	88,4
1997	75,4
1998	71,6
1999	68,1
2000	67,6
2001	70,6
2002	68,3
2003	69,4
2004	66,7
2005	64,4
2006	64,5
2007	58,8
2008	64,3
2009	63,7
2010	71,4
2011	58,5
2012	61,4
2013	63,8
2014	50,5
2015	52,3
2016	53,5
2017	51,9
2018	51,3
2019	49,6
2020	48,0
2021**	52,9
2022*	44,1

4.2.2 Finaal energieverbruik per woning
	Verbruik per woning (gigajoule (GJ))
1960	76,6
1961	78,8
1962	93,1
1963	110,7
1964	102
1965	102,9
1966	102,4
1967	99,4
1968	109,8
1969	123,4
1970	129,5
1971	119,8
1972	134,6
1973	136,2
1974	117,3
1975	123
1976	129
1977	123,5
1978	126,7
1979	130,5
1980	127,4
1981	115
1982	104,2
1983	100,2
1984	89,9
1985	96,4
1986	88,8
1987	84,5
1988	73,5
1989	70,7
1990	73,8
1991	82,2
1992	76,1
1993	78,6
1994	73,8
1995	78,3
1996	88,4
1997	75,4
1998	71,6
1999	68,1
2000	67,6
2001	70,6
2002	68,3
2003	69,4
2004	66,7
2005	64,4
2006	64,5
2007	58,8
2008	64,3
2009	63,7
2010	71,4
2011	58,5
2012	61,4
2013	63,8
2014	50,5
2015	52,3
2016	53,5
2017	51,9
2018	51,3
2019	49,6
2020	48,0
2021**	52,9
2022*	44,1

4.3 Vervoer: binnenlands en internationaal

Wegverkeer

Het wegverkeer laat een sterke stijging in het energieverbruik zien vanaf 1960. Bij benzine, vooral gebruikt voor personenauto’s, was tot 1973 sprake van een continu stijgende lijn. Als logisch gevolg van de autoloze zondagen en de maximumsnelheid en mogelijk ook van de hoge prijzen stagneerde het benzineverbruik vanaf 1974. Auto’s werden zuiniger en ook stapten mensen over op lpg- en dieselauto’s. Anderzijds was er ook een trend naar steeds zwaardere auto’s. Tot aan de Corona-epidemie vanaf 2020 bleef Nederland ongeveer evenveel benzine gebruiken als na de groei eind jaren 1980.

Diesel laat een heel andere ontwikkeling zien. In tegenstelling tot benzine wordt diesel juist ook voor vrachtverkeer gebruikt. Alle grotere bestelwagens en vrachtwagens rijden op diesel. Waar het dieselverbruik in de jaren 1960 achterbleef bij benzine, bleef het dieselverbruik eind jaren 1980 groeien om in 1990 benzine in verkoophoeveelheden in te halen. Het dieselverbruik bleef in het wegverkeer toenemen tot 2012.

Van de overige energiedragers in het wegverkeer begon vanaf 1974 lpg in verbruik toe te nemen, met een piekverbruik rond 1990. Hierna zet een daling in van het verbruik door overige energiedragers tot 2021. In dat jaar zet een lichte stijging in veroorzaakt door de groei van het aantal elektrische voertuigen.

4.3.1 Energieverbruik vervoer naar type
	Wegverkeer, benzine (petajoule (PJ))	Wegverkeer, diesel (petajoule (PJ))	Wegverkeer, overig (petajoule (PJ))	Railverkeer (petajoule (PJ))	Binnenlandse scheepvaart (petajoule (PJ))	Binnenlandse luchtvaart (petajoule (PJ))
1960	53,4	18,1	2,8	4,8	24,4
1961	57,8	21,2	2,4	4,9	25,2
1962	62,7	25,2	2,3	5,1	27,2	6,4
1963	67,8	28,4	2,0	5,7	29,1	6,2
1964	78,2	30,7	2,1	5,6	30,1	5,0
1965	86,2	32,2	2,2	5,2	31,8	8,2
1966	95,3	33,9	2,4	5,4	29,6	12,4
1967	104,2	34,2	2,2	5,1	36,4	11,9
1968	115,1	36,1	2,2	5,0	34,1	14,5
1969	121,2	37,6	2,4	5,3	39,0	15,4
1970	133,3	41,4	2,7	6,3	42,9	7,7
1971	142,4	47,2	2,8	6,0	40,2	5,2
1972	150,1	51,4	3,8	5,9	45,4	3,7
1973	156,2	53,5	4,7	5,5	49,6	4,4
1974	140,7	57,6	7,4	5,2	39,2	4,8
1975	152,6	62,1	9,2	5,1	40,7	4,6
1976	160,6	74,7	11,9	5,1	49,9	13,5
1977	166,5	77,0	14,6	5,1	54,6	8,1
1978	169,9	90,7	16,0	5,0	29,9	4,6
1979	171,0	81,4	21,1	5,1	27,5	1,7
1980	165,6	85,0	31,5	5,5	24,4	2,1
1981	158,2	96,1	36,6	5,5	22,1	1,6
1982	156,2	90,3	41,1	6,5	10,7	2,9
1983	154,5	100,1	40,4	6,0	11,6	2,1
1984	155,4	105,1	39,4	5,9	10,1	4,7
1985	146,0	99,0	36,3	5,7	29,7	2,8
1986	147,6	105,0	38,0	4,8	31,3	3,0
1987	142,1	116,2	37,0	5,0	23,2	6,0
1988	139,9	129,9	38,4	4,8	23,6	6,3
1989	142,1	141,6	41,9	4,9	21,5	6,4
1990	142,8	176,5	41,1	5,8	9,5	1,2
1991	143,3	182,4	40,3	6,1	10,1	1,2
1992	148,6	198,2	39,5	6,3	9,6	1,2
1993	157,0	202,6	38,2	6,4	9,6	1,1
1994	160,6	192,6	36,1	6,5	9,7	1,2
1995	165,3	192,9	36,0	6,6	9,8	1,1
1996	172,5	202,7	35,4	7,0	10,3	1,2
1997	170,1	206,9	33,9	7,1	9,7	1,1
1998	171,1	217,2	32,6	7,3	9,6	1,0
1999	171,1	227,6	29,0	7,2	10,2	0,8
2000	166,0	235,9	25,2	7,4	10,2	0,8
2001	169,8	237,2	23,4	7,2	10,6	0,7
2002	171,7	246,0	22,7	7,1	11,0	0,7
2003	172,4	255,5	19,8	7,1	10,4	0,7
2004	170,6	264,6	19,8	7,4	10,5	0,6
2005	169,1	269,3	18,8	7,2	11,4	0,6
2006	172,2	281,0	18,2	7,2	11,9	0,5
2007	174,9	285,8	15,3	7,1	12,9	0,6
2008	174,5	289,5	15,5	7,3	13,3	0,6
2009	175,2	273,1	15,6	7,3	13,5	0,5
2010	175,1	274,8	14,7	7,7	15,1	0,6
2011	177,8	278,1	13,8	7,6	15,3	0,6
2012	169,2	266,9	13,8	7,4	14,1	0,6
2013	165,2	249,3	13,2	7,3	14,9	0,6
2014	163,8	223,5	11,0	7,1	12,8	0,5
2015	164,3	223,4	10,2	7,2	14,2	0,4
2016	168,6	219,5	10,3	7,4	13,2	0,4
2017	174,4	229,4	10,2	7,3	12,7	0,4
2018	178,8	235,5	10,0	7,4	12,7	0,4
2019	183,2	231,1	10,4	7,4	11,7	0,4
2020	155,3	209,1	9,7	6,3	8,8	0,3
2021**	160,0	195,9	12,0	6,7	9,9	0,4
2022**	164,3	186,8	13,8	6,8	10,3	0,4

4.3.1 Energieverbruik vervoer naar type
	Wegverkeer, benzine (petajoule (PJ))	Wegverkeer, diesel (petajoule (PJ))	Wegverkeer, overig (petajoule (PJ))	Railverkeer (petajoule (PJ))	Binnenlandse scheepvaart (petajoule (PJ))	Binnenlandse luchtvaart (petajoule (PJ))
1960	53,4	18,1	2,8	4,8	24,4
1961	57,8	21,2	2,4	4,9	25,2
1962	62,7	25,2	2,3	5,1	27,2	6,4
1963	67,8	28,4	2,0	5,7	29,1	6,2
1964	78,2	30,7	2,1	5,6	30,1	5,0
1965	86,2	32,2	2,2	5,2	31,8	8,2
1966	95,3	33,9	2,4	5,4	29,6	12,4
1967	104,2	34,2	2,2	5,1	36,4	11,9
1968	115,1	36,1	2,2	5,0	34,1	14,5
1969	121,2	37,6	2,4	5,3	39,0	15,4
1970	133,3	41,4	2,7	6,3	42,9	7,7
1971	142,4	47,2	2,8	6,0	40,2	5,2
1972	150,1	51,4	3,8	5,9	45,4	3,7
1973	156,2	53,5	4,7	5,5	49,6	4,4
1974	140,7	57,6	7,4	5,2	39,2	4,8
1975	152,6	62,1	9,2	5,1	40,7	4,6
1976	160,6	74,7	11,9	5,1	49,9	13,5
1977	166,5	77,0	14,6	5,1	54,6	8,1
1978	169,9	90,7	16,0	5,0	29,9	4,6
1979	171,0	81,4	21,1	5,1	27,5	1,7
1980	165,6	85,0	31,5	5,5	24,4	2,1
1981	158,2	96,1	36,6	5,5	22,1	1,6
1982	156,2	90,3	41,1	6,5	10,7	2,9
1983	154,5	100,1	40,4	6,0	11,6	2,1
1984	155,4	105,1	39,4	5,9	10,1	4,7
1985	146,0	99,0	36,3	5,7	29,7	2,8
1986	147,6	105,0	38,0	4,8	31,3	3,0
1987	142,1	116,2	37,0	5,0	23,2	6,0
1988	139,9	129,9	38,4	4,8	23,6	6,3
1989	142,1	141,6	41,9	4,9	21,5	6,4
1990	142,8	176,5	41,1	5,8	9,5	1,2
1991	143,3	182,4	40,3	6,1	10,1	1,2
1992	148,6	198,2	39,5	6,3	9,6	1,2
1993	157,0	202,6	38,2	6,4	9,6	1,1
1994	160,6	192,6	36,1	6,5	9,7	1,2
1995	165,3	192,9	36,0	6,6	9,8	1,1
1996	172,5	202,7	35,4	7,0	10,3	1,2
1997	170,1	206,9	33,9	7,1	9,7	1,1
1998	171,1	217,2	32,6	7,3	9,6	1,0
1999	171,1	227,6	29,0	7,2	10,2	0,8
2000	166,0	235,9	25,2	7,4	10,2	0,8
2001	169,8	237,2	23,4	7,2	10,6	0,7
2002	171,7	246,0	22,7	7,1	11,0	0,7
2003	172,4	255,5	19,8	7,1	10,4	0,7
2004	170,6	264,6	19,8	7,4	10,5	0,6
2005	169,1	269,3	18,8	7,2	11,4	0,6
2006	172,2	281,0	18,2	7,2	11,9	0,5
2007	174,9	285,8	15,3	7,1	12,9	0,6
2008	174,5	289,5	15,5	7,3	13,3	0,6
2009	175,2	273,1	15,6	7,3	13,5	0,5
2010	175,1	274,8	14,7	7,7	15,1	0,6
2011	177,8	278,1	13,8	7,6	15,3	0,6
2012	169,2	266,9	13,8	7,4	14,1	0,6
2013	165,2	249,3	13,2	7,3	14,9	0,6
2014	163,8	223,5	11,0	7,1	12,8	0,5
2015	164,3	223,4	10,2	7,2	14,2	0,4
2016	168,6	219,5	10,3	7,4	13,2	0,4
2017	174,4	229,4	10,2	7,3	12,7	0,4
2018	178,8	235,5	10,0	7,4	12,7	0,4
2019	183,2	231,1	10,4	7,4	11,7	0,4
2020	155,3	209,1	9,7	6,3	8,8	0,3
2021**	160,0	195,9	12,0	6,7	9,9	0,4
2022**	164,3	186,8	13,8	6,8	10,3	0,4

De daling bij diesel, die vanaf 2012 inzette, was vooral het gevolg van twee belastingmaatregelen waarmee de accijnstarieven omhoog gingen en de diesel duurder werd. Als eerste kreeg de zogeheten rode diesel in 2012 hetzelfde accijnstarief als gewone autodiesel voor wegverkeer. Rode diesel had voorheen een lager accijnstarief en mocht alleen worden gebruikt door de bouw en landbouw buiten de openbare weg. Vervolgens werd in 2013 de accijns op de diesel voor wegverkeer verhoogd. Het gevolg hiervan was dat vrachtwagens meer in het buitenland gingen tanken, omdat de diesel in Nederland niet meer zo goedkoop was. Een andere ontwikkeling is de opkomst van buitenlandse vrachtwagens die gemakkelijker bij hun thuisstation tanken dan in Nederland (CE Delft en PBL, 2022).

In september 2015 ontstond een groot schandaal over de zogeheten ‘sjoemelsoftware’. Bij dit ‘Dieselgate’-schandaal had een grote autofabrikant geprobeerd om met slimme programmatuur de uitkomst van emissietests te beïnvloeden. De achterliggende drijfveer waren de strengere emissie-eisen die de EU aan nieuwe auto’s en vrachtwagens stelde. Deze eisen hadden tot doel de auto’s zuiniger met brandstof om te laten gaan en minder stikstof en fijnstof te laten uitstoten. Dit was overigens niet de eerste keer dat deze eisen werden gesteld. Bij ‘Dieselgate’ ging het om de zogeheten euro 5 en 6 standaard, in 1992 waren de euro 1 en 2 standaarden afgesproken. En al in 1970 werd de eerste wetgeving aangenomen gericht op de keuring van motorvoertuigen op de Europese markt.

Evenals bij de woningen laat het aantal motorvoertuigen een continu stijgende trend zien tussen 1960 en 2020. Het aantal van 0,8 miljoen voertuigen in 1960 was in 2022 meer dan vertienvoudigd tot 10,8 miljoen. Dit zijn personenauto’s, bestelwagens, autobussen en vrachtwagens, samen het wegverkeer vormend. Het energieverbruik per voertuig is sterk gedaald, van 95 GJ per voertuig rond 1960 naar 34 GJ in 2021. Deze daling heeft zeker te maken met de grotere efficiëntie van de verbrandingsmotor en recent met de opkomst van elektrische auto’s. Bij voertuigen werkt het beleid vanuit de EU sterk door, waarin producenten van voertuigen worden verplicht besparingsdoelen te halen. Tevens speelt ook een rol hoeveel kilometer de voertuigen per jaar rijden. Hier is in deze indicator geen rekening mee gehouden.

4.3.2 Finaal energieverbruik wegverkeer per motorvoertuig
	Verbruik per voertuig (gigajoule (GJ))
1960	95,0
1961	94,2
1962	93,1
1963	90,1
1964	88,7
1965	82,5
1966	78,4
1967	74,7
1968	72,7
1969	67,9
1970	70,4
1971	69,3
1972	68,8
1973	67,7
1974	62,3
1975	64,3
1976	67,3
1977	66,1
1978	67,6
1979	63,4
1980	61,9
1981	61,6
1982	60,0
1983	60,6
1984	60,4
1985	55,6
1986	56,4
1987	56,3
1988	56,9
1989	58,0
1990	62,1
1991	61,7
1992	64,1
1993	64,1
1994	61,0
1995	60,4
1996	61,8
1997	59,9
1998	59,8
1999	58,4
2000	55,9
2001	54,3
2002	53,9
2003	53,4
2004	53,6
2005	53,0
2006	54,1
2007	53,7
2008	52,9
2009	50,2
2010	49,7
2011	49,7
2012	47,0
2013	44,5
2014	41,4
2015	41,2
2016	40,7
2017	41,7
2018	41,9
2019	41,1
2020	34,5
2021**	34,5
2022*	33,8

4.3.2 Finaal energieverbruik wegverkeer per motorvoertuig
	Verbruik per voertuig (gigajoule (GJ))
1960	95,0
1961	94,2
1962	93,1
1963	90,1
1964	88,7
1965	82,5
1966	78,4
1967	74,7
1968	72,7
1969	67,9
1970	70,4
1971	69,3
1972	68,8
1973	67,7
1974	62,3
1975	64,3
1976	67,3
1977	66,1
1978	67,6
1979	63,4
1980	61,9
1981	61,6
1982	60,0
1983	60,6
1984	60,4
1985	55,6
1986	56,4
1987	56,3
1988	56,9
1989	58,0
1990	62,1
1991	61,7
1992	64,1
1993	64,1
1994	61,0
1995	60,4
1996	61,8
1997	59,9
1998	59,8
1999	58,4
2000	55,9
2001	54,3
2002	53,9
2003	53,4
2004	53,6
2005	53,0
2006	54,1
2007	53,7
2008	52,9
2009	50,2
2010	49,7
2011	49,7
2012	47,0
2013	44,5
2014	41,4
2015	41,2
2016	40,7
2017	41,7
2018	41,9
2019	41,1
2020	34,5
2021**	34,5
2022*	33,8

Tot slot valt wederom de sterke daling van het energieverbruik in 2020 op. Dit komt door de Coronapandemie die vooral een groot effect op het energieverbruik van het vervoer had.

Scheepvaart

In de jaren 1960 was het aandeel energieverbruik door binnenlandse scheepvaart binnen het vervoer nog ruim 20 procent. Sindsdien nam de scheepvaart af, terwijl het wegverkeer enorm toenam. In 2022 maakte binnenlandse scheepvaart nog maar 2 procent van het energieverbruik in het vervoer uit. De levering van energie aan de internationale scheepvaart, dus schepen die via de zee of rivieren van of naar het buitenland varen, is wel sterk toegenomen. In de periode 1960-2022 namen de hoeveelheden van deze zogeheten ‘bunkering’ in vergelijkbare tred toe met het wegverkeer. Gemiddeld werd er 40 procent meer energie aan de internationale zeevaart geleverd dan aan het binnenlandse wegverkeer. Uitzondering vormen de periode 1967-1980 en de periode voor 2008, toen het verbruik door zeeschepen sterker groeide dan het wegverkeer.

4.3.3 Energieverbruik van wegverkeer en internationaal vervoer
	Internationale scheepvaart (petajoule (PJ))	Internationale luchtvaart (petajoule (PJ))	Wegverkeer (petajoule (PJ))
1960	102,1	12,3	74,3
1961	143,6	12,9	81,4
1962	154,5	7,0	90,2
1963	156,3	8,2	98,2
1964	180,9	8,8	111,0
1965	207,7	7,0	120,6
1966	208,3	5,4	131,6
1967	215,2	7,0	140,6
1968	273,4	8,3	153,4
1969	338,8	11,3	161,2
1970	362,1	23,0	177,4
1971	380,2	28,6	192,4
1972	469,6	31,2	205,3
1973	493,7	33,3	214,4
1974	396,1	32,6	205,7
1975	442,3	32,4	223,9
1976	466,5	23,4	247,2
1977	451,3	30,6	258,1
1978	472,1	32,6	276,6
1979	412,7	40,3	273,5
1980	396,4	38,9	282,1
1981	379,6	38,1	290,9
1982	370,5	40,7	287,6
1983	344,5	43,3	295,0
1984	322,3	43,1	299,9
1985	371,2	49,7	281,3
1986	412,2	52,8	290,6
1987	403,8	54,9	295,3
1988	450,1	58,1	308,2
1989	438,8	59,3	325,6
1990	455,8	64,4	360,4
1991	466,3	68,5	366,0
1992	466,0	80,0	386,3
1993	446,9	87,6	397,8
1994	458,9	92,2	389,3
1995	451,4	106,4	394,2
1996	469,2	114,3	410,6
1997	504,4	123,3	410,9
1998	504,4	130,2	420,9
1999	522,0	138,3	427,7
2000	550,9	138,3	427,1
2001	602,5	134,6	430,4
2002	597,3	140,5	440,4
2003	560,6	138,4	447,7
2004	610,6	148,3	455,0
2005	653,9	152,7	457,2
2006	697,3	154,8	471,4
2007	714,8	155,7	476,0
2008	686,5	157,9	479,5
2009	612,9	146,3	463,9
2010	580,2	142,8	464,6
2011	624,6	148,6	469,7
2012	574,1	142,8	449,9
2013	549,9	145,9	427,7
2014	538,4	151,4	398,3
2015	533,8	159,2	397,9
2016	496,9	163,3	398,4
2017	487,9	168,0	414,0
2018	469,4	170,0	424,3
2019	478,6	166,3	424,7
2020	497,7	92,7	362,9
2021**	478,4	102,0	367,9
2022**	532,5	133,5	364,9

4.3.3 Energieverbruik van wegverkeer en internationaal vervoer
	Internationale scheepvaart (petajoule (PJ))	Internationale luchtvaart (petajoule (PJ))	Wegverkeer (petajoule (PJ))
1960	102,1	12,3	74,3
1961	143,6	12,9	81,4
1962	154,5	7,0	90,2
1963	156,3	8,2	98,2
1964	180,9	8,8	111,0
1965	207,7	7,0	120,6
1966	208,3	5,4	131,6
1967	215,2	7,0	140,6
1968	273,4	8,3	153,4
1969	338,8	11,3	161,2
1970	362,1	23,0	177,4
1971	380,2	28,6	192,4
1972	469,6	31,2	205,3
1973	493,7	33,3	214,4
1974	396,1	32,6	205,7
1975	442,3	32,4	223,9
1976	466,5	23,4	247,2
1977	451,3	30,6	258,1
1978	472,1	32,6	276,6
1979	412,7	40,3	273,5
1980	396,4	38,9	282,1
1981	379,6	38,1	290,9
1982	370,5	40,7	287,6
1983	344,5	43,3	295,0
1984	322,3	43,1	299,9
1985	371,2	49,7	281,3
1986	412,2	52,8	290,6
1987	403,8	54,9	295,3
1988	450,1	58,1	308,2
1989	438,8	59,3	325,6
1990	455,8	64,4	360,4
1991	466,3	68,5	366,0
1992	466,0	80,0	386,3
1993	446,9	87,6	397,8
1994	458,9	92,2	389,3
1995	451,4	106,4	394,2
1996	469,2	114,3	410,6
1997	504,4	123,3	410,9
1998	504,4	130,2	420,9
1999	522,0	138,3	427,7
2000	550,9	138,3	427,1
2001	602,5	134,6	430,4
2002	597,3	140,5	440,4
2003	560,6	138,4	447,7
2004	610,6	148,3	455,0
2005	653,9	152,7	457,2
2006	697,3	154,8	471,4
2007	714,8	155,7	476,0
2008	686,5	157,9	479,5
2009	612,9	146,3	463,9
2010	580,2	142,8	464,6
2011	624,6	148,6	469,7
2012	574,1	142,8	449,9
2013	549,9	145,9	427,7
2014	538,4	151,4	398,3
2015	533,8	159,2	397,9
2016	496,9	163,3	398,4
2017	487,9	168,0	414,0
2018	469,4	170,0	424,3
2019	478,6	166,3	424,7
2020	497,7	92,7	362,9
2021**	478,4	102,0	367,9
2022**	532,5	133,5	364,9

Railverkeer en luchtvaart

Het energieverbruik van het railverkeer en de binnenlandse luchtvaart zijn altijd klein gebleven ten opzichte van de andere vervoerstypen. De levering aan de internationale luchtvaart, met een centrale rol voor luchthaven Schiphol, is wel alle decennia sterk blijven groeien. Op het hoogtepunt in 2018 was de levering (‘bunkering’) van kerosine aan de internationale luchtvaart ongeveer even groot als de verkoop van motorbenzine binnen Nederland.

Aan de internationale scheep- en luchtvaart en het wegverkeer is een interessant verschil tussen het effect van de Coronapandemie en de Russische invasie in Oekraïne te zien. Corona zorgde voor een sterke terugval in binnenlands wegverkeer en internationaal luchtvervoer, terwijl de mondiale zeevaart op peil bleef. Dit komt uiteraard doordat de eerste twee vervoerstypen personen betreffen en de zeevaart goederen verplaatst. Het verbruik in de andere sectoren werd ook minder tot niet geraakt door de epidemie.

Na de Russische invasie in Oekraïne trok het internationaal vervoer door de lucht en over zee aan, vermoedelijk doordat het effect van Corona verdween. Het wegverkeer bleef stabiel, wat weer in contrast staat met andere verbruikssectoren waar het energieverbruik in 2022 wel sterk is afgenomen. Dit komt mede doordat vervoer nauwelijks gebruik van aardgas maakt en de sterke prijsstijging de belangrijkste oorzaak van het lagere verbruik was.