5. Samenvatting en conclusie

Dit artikel beschrijft de resultaten van onderzoek naar mbo-schoolverlaters die in het schooljaar 2018/’19 hun diploma hebben behaald, en hoe zij de periode van de eerste lockdown (maart 2020) hebben ervaren. Hiervoor is gebruik gemaakt van de gegevens van het Schoolverlatersonderzoek 2020. Bol- en bbl-gediplomeerden zijn op deze ervaringen vergeleken naar mbo-sector (met waar relevant een verbijzondering naar mbo-domein).

De invoering van coronamaatregelen in maart 2020 heeft voor veel recent gediplomeerden tot veranderingen op de werkvloer geleid. Een deel van hen is meer thuis gaan werken dan vóór corona, waarbij bol’ers dit vaker aangaven dan bbl’ers. Dit geldt met name voor gediplomeerden van de sector economie in de bol. Zij hebben een opleiding gevolgd waarmee ze veelal terechtkomen in een functie die zich beter leent voor thuiswerken.

Daarnaast hebben de mbo-gediplomeerden een variatie gemerkt in hun arbeidsduur (meer of juist minder uren dan vóór de coronamaatregelen). Sommige gediplomeerden, zoals diegenen die zijn opgeleid tot kapper, zagen een afname in het aantal uren werk. Gediplomeerden in andere opleidingsrichtingen, zoals in de verpleeg- en verloskunde, kregen het juist drukker. Ontslag of het niet verlengen van het contract in de periode dat de coronamaatregelen ingingen kwamen bij bol’ers iets vaker voor dan bij bbl’ers, en dan met name bij hen die zijn opgeleid in de sectoren techniek en economie.

Niet alleen het aantal gewerkte uren veranderde tijdens corona, dat geldt ook voor hoe het werk door de mbo-gediplomeerden werd beleefd. Bijna de helft van de bol’ers en ruim 4 op de 10 van de bbl’ers gaf aan dat zij na de invoering van de coronamaatregelen vaker stress ervaren van het werk dan daarvóór. Ruim de helft van de bol’ers en bbl’ers gaf bovendien aan dat zij de werksituatie in het algemeen beter vonden vóór de invoering van de coronamaatregelen. Dit geldt in beide gevallen in grotere mate voor gediplomeerden met een achtergrond in de zorg. Zij geven vaker dan andere gediplomeerden aan dat zij meer stress ervaren van het werk, en ook zijn zij minder tevreden over hun werksituatie in vergelijking met de situatie vóór de coronamaatregelen. Wat betreft werkzekerheid zijn gediplomeerden met een achtergrond in de techniek of economie juist minder vaak tevreden dan andere gediplomeerden, waarbij het in het laatste geval vooral om bol-gediplomeerden gaat.

Ten slotte verschilt de beoordeling van de mate van werkzekerheid ook tussen mbo-gediplomeerden binnen een en dezelfde sector. In dit artikel is dit bekeken door twee domeinen binnen de sector zorg nader te bekijken wat betreft stress van het werk en de ervaren werkzekerheid. Daaruit kwam naar voren dat bij mbo-gediplomeerden in de schoonheids- en haarverzorging de toename van stress sinds corona vaker samen gaat met verlies van werkzekerheid dan bij degenen met een verpleeg- en verloskundige opleidingsachtergrond.

Verder onderzoek

Het Schoolverlatersonderzoek wordt ieder jaar gehouden onder schoolverlaters die het mbo, vmbo, havo of vwo hebben verlaten. In het najaar van 2021 is dit onderzoek opnieuw uitgevoerd onder schoolverlaters van het schooljaar 2019/’20. Ook deze editie bevat vragen met betrekking tot de situatie gedurende corona. Deze vragen gaan dan over de situatie in 2021. Op deze manier kan worden bekeken hoe gediplomeerden van het mbo deze periode op een vergelijkbare manier hebben ervaren en of deze juist anders is geweest dan de periode bij aanvang van corona.

Daarnaast zou aanvullend onderzoek kunnen worden gedaan naar de mate van werkstress gedurende de coronapandemie: bij wie was er een toename en bij wie was dat niet het geval? In deze bijdrage is al gekeken naar de mate waarin gediplomeerden met verschillende onderwijsachtergronden stress van het werk ervaarden na de invoering van de coronamaatregelen, en ook is er gekeken hoe zij hun algemene werksituatie beoordeelden, wat hun mening was over enige verandering in hun werkzekerheid en op welke wijze hun werk is veranderd door de coronamaatregelen.

Bij de vergelijking tussen opleidingsachtergronden is echter niet altijd een eenduidige ontwikkeling te zien. Gediplomeerden die een kappersopleiding hebben gedaan gingen veelal minder uren werken, terwijl relatief veel gediplomeerden van een verpleeg- of verloskundeopleiding meer uren gingen werken. Binnen beide groepen was sprake van een groep die meer stress van het werk ervaarde na de invoering van de coronamaatregelen. Aanvullend onderzoek zou hier kunnen bijdragen aan het in kaart brengen van hoe de verschillende veranderingen op de werkvloer en de ervaringen met de invoering van de coronamaatregelen met elkaar samenhangen.

In deze bijdrage is hiertoe al een eerste aanzet gedaan door de mate van stress door het werk (na de invoering van de coronamaatregelen) naast de ervaren werkzekerheid en toegenomen werkdruk (tevens na de coronamaatregelen) te leggen. Hierbij is ingezoomd op de twee eerdergenoemde groepen gediplomeerden, enerzijds schoonheids- en haarverzorgingsspecialisten en anderzijds verpleeg- en verloskundigen. Maar stress van het werk kan ook met de andere beschikbare gegevens over veranderingen op de werkvloer worden vergeleken voor mbo-gediplomeerden van verschillende opleidingsrichtingen en voor verschillende perioden van de coronapandemie. Het verdient aanbeveling om de relatie tussen stress en werkdruk aan de ene kant en stress en zorgen over werkzekerheid aan de andere kant nader te onderzoeken. Ten slotte heeft het onderzoek in deze bijdrage zich beperkt tot mbo-gediplomeerden. Aanvullend onderzoek (op andere databronnen) zou een bijdrage kunnen leveren aan de kennis over een bredere doelpopulatie, bijvoorbeeld gediplomeerden met een hbo- of universitaire achtergrond.