Bevolkingsprognose 2020-2070: Veronderstellingen over immigratie

In december 2020 heeft het CBS de Bevolkingsprognose 2020-2070 gepubliceerd. De bevolkingsprognose heeft als doel om de meest waarschijnlijke toekomstige ontwikkeling van de bevolking te beschrijven. Op korte termijn zal de bevolkingsgroei vanwege de coronapandemie relatief laag zijn. Daarna zal de bevolkingsgroei naar verwachting weer aantrekken. Volgens de Bevolkingsprognose 2020–2070 groeit de Nederlandse bevolking naar meer dan 20 miljoen inwoners in 2070. Internationale migratie speelt een belangrijke rol bij de toekomstige bevolkingsgroei.

Het CBS gebruikt voor de Bevolkingsprognose een simulatiemodel waarin op onderzoek gebaseerde veronderstellingen over geboorte, sterfte, immigratie en emigratie als basis dienen. In het artikel van Stoeldraijer, de Regt, van Duin, Huisman en te Riele (2020) zijn de verwachtingen en de veronderstellingen voor geboorte, sterfte, immigratie en emigratie op hoofdlijnen beschreven.

In de Bevolkingsprognose 2020-2070 zijn de immigratieveronderstellingen aangepast ten opzichte van de editie uit 2017. In dit artikel wordt in detail ingegaan op de vernieuwde en verbeterde aanpak die gebruikt is bij de totstandkoming van de immigratieveronderstellingen die ten grondslag liggen aan de prognose van december 2020.

1.1 Opzet Bevolkingsprognose 2020-2070

In de vorige Bevolkingsprognose (2017-2060; Van Duin, Stoeldraijer en Nicolaas (2018)) waren de verschillende migratiemotieven (arbeid, asiel, gezin, studie) leidend bij het opstellen van de veronderstellingen over immigratie. Eerst werden veronderstellingen afgeleid voor het totale aantal arbeidsmigranten, asielmigranten, gezinsmigranten en studiemigranten (en mensen met een ander migratiemotief). Vervolgens werden de aantallen immigranten per migratiemotief verder uitgesplitst naar migratieachtergrondgroepen.

Voor de Bevolkingsprognose 2020-2070 is deze werkwijze alleen voor asielimmigratie gevolgd. Voor niet-asielimmigratie worden direct veronderstellingen naar migratieachtergrondgroep gemaakt. De reden voor deze andere aanpak is dat informatie over migratiemotieven enkel op jaarbasis beschikbaar komt terwijl immigratiestatistieken naar migratieachtergrond per maand beschikbaar komen. Hierdoor kan meer actuele informatie gebruikt worden bij het opstellen van de prognose. Bovendien is de informatie over migratieachtergrond completer dan de informatie over migratiemotieven. Zo is het officiële migratiemotief van personen binnen de EU en van personen met de Nederlandse nationaliteit voor een belangrijk deel onbekend aangezien zij geen verblijfsvergunning nodig hebben waarop het migratiemotief ingevuld wordt.

Voor de migratieachtergrondgroepen wordt een classificatie gebruikt die aansluit op de indeling uit het onderzoek Bevolking 2050 in beeld. Drukker, diverser en dubbelgrijs, dat is uitgevoerd door het NIDI en het CBS (NIDI en CBS, 2020). Bij het opstellen van deze indeling zijn de migratiemotieven van immigranten uit deze landen leidend geweest. De indeling bestaat uit 3 overkoepelende categorieën:

1. Arbeids- en studiemigratielanden. Voor deze groep wordt onderscheid gemaakt tussen EU-landen en landen die geen lid van de EU zijn. Dit gebeurt omdat personen uit de EU vrij zijn om zich in Nederland voor werk of studie te vestigen in tegenstelling tot personen die niet uit EU-landen komen. Niet-EU-landen volgens deze indeling zijn: overige Europese landen, Oost-Aziatische landen en Amerikaanse landen plus Oceanië.
2. Asiellanden. Hier zijn twee grote blokken landen te onderscheiden: Afrikaanse landen en landen in het Midden-Oosten.
3. Klassieke migratielanden. In deze categorie vallen gastarbeiderslanden (Marokko en Turkije) en landen waarmee Nederland door haar koloniale verleden een band heeft (Nederlandse Antillen, Indonesië en Suriname).

Op het meest gedetailleerde niveau bestaat de classificatie uit 9 migratieachtergrondgroepen die ook in eerdere CBS-prognoses werden gebruikt, plus 4 prognosegroepen die ontstaan door het splitsen van de groepen Azië en EU. Deze zijn gesplitst aangezien bij deze landengroepen verschillende migratiemotieven een rol spelen. De classificatie naar migratieachtergrond voor de Bevolkingsprognose 2020-2070 is hierdoor iets gedetailleerder dan die van de vorige prognose (13 in plaats van 11 prognosegroepen):

• EU-landen
  - West-Europese landen in de EU (lidstaten van voor 2004, inclusief het Verenigd Koninkrijk) [prognosegroep 1]
  - Midden- en Oost-Europese landen in de EU (lidstaten toegetreden in 2004, 2007 en 2013) [2]
• Overig Europa (Europese niet-EU-landen, exclusief Turkije) [3]
• De klassieke immigratielanden
  - Marokko [4]
  - Turkije [5]
  - Antillen (voormalige Nederlandse Antillen en Aruba, inclusief Bonaire, Sint-Eustatius en Saba, die de status van speciale Nederlandse gemeente hebben) [6]
  - Indonesië [7]
  - Suriname [8]
• Afrika (exclusief Marokko) [9]
• Azië (exclusief Japan en Indonesië)
  - Aziatisch Midden-Oosten [10]
  - Oostelijk Azië [11]
• Latijns-Amerika (exclusief Antillen en Suriname) [12]
• Overig buiten Europa (Noord-Amerika, Japan en Oceanië) [13].

Deze groepen hebben betrekking op eerste generatie immigranten, dat wil zeggen immigranten die niet in Nederland geboren zijn. Immigranten die wel in Nederland geboren zijn, zijn eerder als emigrant uit Nederland vertrokken. Voor deze groep werkt de prognose met veronderstellingen over het aandeel van de emigranten dat weer terug zal keren (zie paragraaf 4.8).

1.2 Leeswijzer

In het volgende hoofdstuk, hoofdstuk 2, wordt kort informatie gegeven over immigratiepatronen in het verleden. In hoofdstuk 3 worden de globale veronderstellingen en methodiek die ten grondslag liggen aan de immigratieprognose beschreven. Zo wordt toegelicht hoe het aantal asielimmigranten geschat wordt en wat de aanpak is om het toekomstige aantal niet-asielimmigranten te schatten. Tot slot wordt in dit hoofdstuk uitgelegd wat de veronderstellingen zijn met betrekking tot de coronapandemie. In hoofdstuk 4 worden de veronderstellingen per prognosegroep weergegeven. Ook bevat dit hoofdstuk de totale prognose voor immigratie (voor alle prognosegroepen samen). In hoofdstuk 5 volgt een korte reflectie op het maken van prognoses en de daarmee samenhangende onzekerheid. Afgesloten wordt met de conclusie in hoofdstuk 6.

Het immigratiepatroon van personen die zich in Nederland vestigen kent een grillig verloop.

• de onafhankelijkheid van Indonesië in 1949;
• de immigratie uit de zogenoemde wervingslanden (bijvoorbeeld Marokko, Spanje en Turkije) in de jaren zestig en vroege jaren zeventig;
• toenemende immigratie vanuit Suriname na de onafhankelijkheid in 1975;
• gezinshereniging en gezinsvorming in de jaren tachtig met name onder Turken en Marokkanen;
• een stijging van het aantal asielzoekers in de jaren negentig door bijvoorbeeld het oorlogsgeweld in voormalig Joegoslavië en Somalië;
• kort na de eeuwwisseling een daling van de immigratie door strengere regels op het gebied van de toelating van asielzoekers, strengere eisen aan gezinsherenigers en gezinsvormers en slechtere economische omstandigheden;
• een toename van het aantal Europese immigranten door uitbreidingen van de EU in 2004, 2007 en 2013 met Midden- en Centraal-Europese landen;
• en meer recent (met name tussen 2015 en 2017): een stijging in het aantal immigranten vanwege asielimmigratie als gevolg van de oorlog in Syrië.

Voor meer informatie over de geschiedenis van immigratie in Nederland zie Nicolaas en Sprangers (2006) en voor informatie over het migratiebeleid in Nederland door de tijd heen zie WRR (2020).

De laatste jaren is een grote stijging te zien van het aantal immigranten dat naar Nederland is gekomen. Waar het aantal immigranten in 2005 minder dan 100 duizend was, is dit in 2019 bijna verdrievoudigd (bijna 270 duizend).

De meeste immigranten hebben een eerste generatie migratieachtergrond (in het buitenland geboren). Het aantal immigranten met een eerste generatie migratieachtergrond is door de jaren duidelijk toegenomen. Het aantal immigranten dat in Nederland geboren is (immigranten met een Nederlandse achtergrond en immigranten met een tweede generatie migratieachtergrond) is relatief stabiel gebleven.

Voor het opstellen van de immigratieprognose worden drie algemene groepen immigranten onderscheiden. Ten eerste zijn er immigranten die niet in Nederland geboren zijn en vanwege asiel naar Nederland komen. Ten tweede zijn er immigranten die niet in Nederland geboren zijn en om andere redenen naar Nederland komen. Als derde groep zijn er immigranten die in Nederland geboren zijn.

Voor iedere groep worden aparte modellen en veronderstellingen opgesteld. Daarvoor is eerst het aantal immigranten geschat dat naar Nederland zou komen indien er geen coronapandemie geweest zou zijn. Vervolgens is dit aantal, vooral op korte termijn, gecorrigeerd voor de invloed die de pandemie heeft op het aantal immigranten. Onderstaande figuur geeft dit proces voor het opstellen van de immigratieprognose systematisch weer.

In dit hoofdstuk staan de algemene veronderstellingen voor asielimmigratie en niet-asielimmigratie, alsmede de invloed van de coronapandemie op immigratie centraal. De veronderstellingen voor de afzonderlijke prognosegroepen komen in hoofdstuk 4 aan de orde.

3.1 Veronderstellingen asielimmigratie

Gemiddeld zijn in de periode 1999-2019 ongeveer 15 duizend asielmigranten per jaar naar Nederland gekomen. De jaarlijkse fluctuaties in het aantal asielimmigranten zijn groot.

3.2 Veronderstellingen niet-asielimmigratie

Voor het opstellen van de veronderstellingen voor de niet-asielimmigratie wordt eerst per prognosegroep gekeken naar het aantal immigranten (met een ander motief dan asiel) dat in het verleden naar Nederland is gekomen. Vervolgens wordt bezien welke factoren deze aantallen immigranten kunnen verklaren. Daarbij is gekeken naar de periode 1999-2019, omdat voor deze periode data over alle verklarende factoren beschikbaar zijn.

Om het aantal immigranten dat naar Nederland komt te kunnen verklaren, wordt gebruik gemaakt van meervoudige regressiemodellen die gebaseerd zijn op aantallen immigranten die in het verleden naar ons land kwamen. In deze regressiemodellen zijn inhoudelijke factoren voor de verklaring van immigratie opgenomen. De keuze om een factor al dan niet op te nemen wordt bepaald door een drietal afwegingen: 1) een theoretisch/inhoudelijke afweging: verwachten we dat een bepaalde factor invloed kan hebben op de immigratiepatronen?, 2) een beschikbaarheidsafweging: is er data beschikbaar om de factor goed te kunnen meten? en 3) een statistische afweging: wordt de verklaarkracht van de modellen beter wanneer we factoren opnemen? Twee factoren komen in bijna alle modellen terug: de economie in Nederland en een algemene trendvariabele.

De economische factor

De economische situatie in Nederland is een belangrijke factor die het aantal immigranten dat naar Nederland komt verklaart. Als indicator hiervoor wordt het aantal openstaande vacatures (CBS StatLine 2020b) minus de werkloze beroepsbevolking (CBS StatLine 2020c) gebruikt. De vacatures in Nederland zijn een indicator voor de binnenlandse arbeidsvraag en het aantal werkloze personen in Nederland een indicator voor het binnenlands arbeidsaanbod. Veranderingen in dit verschil geven daarom een indicatie van de ontwikkeling van de potentiële vraag naar buitenlandse arbeid. Het aantal vacatures en het aantal werklozen hangen duidelijk samen: de correlatie is -,67. Op het moment dat er weinig vacatures zijn is het aantal werklozen hoog en andersom. De combinatie van deze twee factoren blijkt een betere verklarende waarde te hebben wat betreft immigratieaantallen dan beide factoren afzonderlijk en/of andere economische indicatoren zoals economische groei.

In het regressiemodel dat gebruikt wordt om het aantal immigranten te verklaren, toont de regressiecoëfficiënt van de economische situatie in Nederland aan hoeveel immigranten per jaar per duizend openstaande vacatures (die niet opgevuld kunnen worden door binnenlands arbeidspotentieel) naar Nederland komen. Deze informatie kan gebruikt worden om te voorspellen hoeveel personen er in de toekomst per prognosegroep naar Nederland zullen komen als gevolg van de economische situatie in Nederland. Om deze voorspelling te maken zijn prognoses nodig van de economische situatie in de toekomst. Hiervoor wordt gebruikt gemaakt van de prognoses van het Centraal Planbureau (CPB). Meer specifiek is voor de Bevolkingsprognose 2020-2070 gebruik gemaakt van de Macro Economische Verkenning van september 2020 (CPB, 2020a). Het CPB publiceert wel over het aantal te verwachten werklozen, maar niet over het aantal vacatures in de toekomst. Het aantal vacatures is geschat op basis van de relatie tussen vacatures en het aantal werklozen in het verleden. Dit wordt geschat aan de hand van een regressiemodel waarin het tijdsverloop van het aantal vacatures en werklozen in de afgelopen 15 jaar bestudeerd wordt.

Figuur 3.2.1 toont ter illustratie de jaar-op-jaar mutatie in de vraag naar buitenlandse arbeid (dus het aantal vacatures minus het aantal werklozen).

De dalen in de figuur geven aan dat de potentiële vraag naar buitenlandse arbeid afgenomen is ten opzichte van het jaar ervoor. Een piek toont een verhoogde potentiële vraag naar buitenlandse arbeid. Een voorbeeld: stel dat uit de meervoudige regressieanalyse naar voren komt dat per duizend openstaande vacatures 10 immigranten extra naar Nederland komen, dan betekent dit dat in 2019 698 extra immigranten naar Nederland zijn gekomen als gevolg van de economie (namelijk 10 maal 69,8: de vraag naar buitenlandse arbeid in 2019). Voor de toekomst wordt verwacht dat op korte termijn de vraag naar buitenlandse arbeid daalt als gevolg van de coronapandemie (zie bovenstaande figuur). Dit betekent dat daardoor minder immigranten naar Nederland komen als gevolg van de economie.

Bij het opstellen van de prognose wordt alleen de economische situatie in Nederland meegenomen in de modellen. De economische situatie in herkomstlanden zou ook een belangrijke rol kunnen spelen. Er is voor gekozen om deze niet mee te nemen in de huidige modellen. Dit omdat er sprake is van mondiale economische conjunctuurbewegingen waarbij de economische situatie in Nederland deels dezelfde bewegingen zal maken als de economische situatie in andere regio’s. Het opnemen van deze factor heeft in dat geval een beperkte toegevoegde waarde in het model. De modellen tonen ook aan dat de verklaarde variantie van de immigratiepatronen in het verleden met enkel de Nederlandse economie reeds heel hoog was (zie hoofdstuk 4).

De algemene trendfactor

Door middel van een trendvariabele kan in regressiemodellen een algemene stijging of daling van het aantal immigranten in kaart gebracht worden. In hoofdstuk 2 is duidelijk te zien dat de immigratie naar Nederland de afgelopen jaren is toegenomen. De trendvariabele in de gebruikte modellen voor de Bevolkingsprognose 2020-2070 is dan ook zonder uitzondering voor alle prognosegroepen positief, wat aangeeft dat het aantal immigranten voor elke prognosegroep jaarlijks stijgt als gevolg van de trend. De regressiecoëfficiënt geeft aan hoeveel immigranten er jaarlijks extra naar Nederland komen als gevolg van de trend. Deze informatie wordt gebruikt om het aantal immigranten in de toekomst te voorspellen. Een voorbeeld: stel er kwamen jaarlijks 10 duizend immigranten naar Nederland en de regressiecoëfficiënt voor de trend is 250. Dit betekent dat er als gevolg van de trend volgend jaar 10 250 immigranten naar Nederland komen, het jaar daarna 10 500 immigranten etc.

Trends beginnen en eindigen ook weer. Om een goede schatting te maken van de regressiecoëfficiënt van de trendvariabele, dus om te schatten hoeveel immigranten jaarlijks naar Nederland komen als gevolg van de trend, moeten het startjaar en het eindjaar van de trend bepaald worden. Hiervoor wordt gekeken naar de “economievrije reeks”. Deze reflecteert het aantal immigranten dat naar Nederland komt nadat de schommelingen in dit aantal als gevolg van de economie zijn geëlimineerd. Dit geeft een duidelijker beeld van eventuele trends, rekening houdend met de economische situatie. Aangezien het startpunt en eindpunt van de trend per prognosegroep anders kunnen zijn, worden deze per prognosegroep bepaald.

Twee trends zijn het meest voorkomend. Ten eerste een trend voor de hele waarneemperiode 1999-2019. Een tweede trend die vaak zichtbaar is, is een trend vanaf 2007/2008. Een mogelijke oorzaak van deze laatste trend is de uitbreiding van de Europese Unie. Nadat in 2004 tien landen, waaronder Polen, lid zijn geworden van EU, hebben inwoners van deze landen medio 2007 rechten gekregen om zich vrij te vestigen in Nederland. Dit heeft geleid tot een toename van (met name arbeids-)immigranten uit deze landen. Het is mogelijk dat het bedrijfsleven in Nederland door deze ontwikkelingen meer ingespeeld raakte op buitenlandse werknemers en dat daardoor ook meer buitenlands arbeidspotentieel van buiten de EU aangetrokken werd. Uiteraard kunnen specifieke omstandigheden voor een bepaalde prognosegroep ook zorgen voor andere trends dan deze twee.

Internationaal is het bij prognoses gebruikelijk om voor de lange termijn uit te gaan van constante immigratieaantallen of –frequenties (CPC, 2015). Ook in de CBS prognose wordt aangenomen dat de trend in de immigratie op de middellange termijn stopt. De prognose hanteert als uitgangspunt dat recent ingezette en/of onzekere trends in de immigratie maximaal vijf jaar doorgetrokken worden en trends die al langer bezig zijn maximaal tien jaar. Op de langere termijn is de ontwikkeling van de immigratie zo onzeker dat een daling in het aantal immigranten even waarschijnlijk is als een stijging. Bepaalde ontwikkelingen zijn nu eenmaal niet te voorspellen. Zo zullen er weinig mensen zijn die enkele jaren geleden zaken als de Brexit of de coronapandemie hebben voorzien. Op basis van inzichten in recente ontwikkelingen wordt per prognosegroep een inschatting gemaakt hoe lang trends doorgetrokken moeten worden. De trends worden geleidelijk naar het einde toe afgevlakt.

Voor de meeste prognosegroepen verklaren de economische situatie en de algemene trendmatige ontwikkeling het grootste deel van de variatie in de immigratie naar Nederland. Dit betekent echter niet dat deze twee factoren voor alle afzonderlijke prognosegroepen de enige verklaringen zijn voor de ontwikkeling van de immigratie. Ook andere, meer specifieke factoren kunnen van invloed zijn zoals het toetreden van een land tot de Europese Unie. In hoofdstuk 4 wordt per prognosegroep weergegeven welke factoren de immigratie verklaren.

3.3 Veronderstellingen corona

In de paragrafen 3.1 en 3.2 is beschreven hoe de ontwikkeling van respectievelijk het aantal asielimmigranten en het aantal niet-asielimmigranten geschat wordt. Voor de Bevolkingsprognose 2020-2070 zijn deze aantallen gecorrigeerd voor de invloed van de coronapandemie die eind 2019/begin 2020 haar intrede deed. Deze paragraaf beschrijft hoe dit is gebeurd. Hierbij moet uitdrukkelijk worden opgemerkt dat deze beschrijving gebaseerd is op de kennis die beschikbaar was in het najaar van 2020, toen de Bevolkingsprognose 2020-2070 werd opgesteld. Door de snelle ontwikkelingen rond corona zal een deel van deze informatie bij het lezen van dit artikel mogelijk niet meer actueel zijn.

Het CBS heeft per maand cijfers over het aantal immigranten en de landen waar ze vandaan komen. Met deze cijfers is het mogelijk om te schatten wat het effect van corona op het aantal immigranten is geweest. Onderstaande figuren geven het aantal immigranten per maand weer voor 2019 en 2020 (voor zover bekend op het moment van het opstellen van de prognose) voor zowel EU-landen (figuur 3.3.1) als voor niet-EU-landen (figuur 3.3.2). De cijfers hebben betrekking op zowel immigratie in periodes waarin er relatief veel coronabesmettingen waren (het voorjaar en het najaar van 2020) als op immigratie in periodes waarin het aantal besmettingen relatief laag was (de zomermaanden van 2020).

Het aantal immigranten uit de EU was in de maanden maart tot en met mei 2020 beduidend lager dan in dezelfde periode in 2019. Daarna steeg het aantal EU-immigranten weer om vervolgens tijdens de tweede coronagolf (het najaar van 2020) weer te dalen. Het aantal immigranten van buiten de EU daalde in 2020 sterker dan het aantal immigranten van binnen de EU.

Coronafactor

Op basis van deze cijfers is geschat hoe sterk het effect van corona op de immigratieaantallen in 2020 is geweest. Dit is gebeurd door te kijken naar het verschil in immigratieaantallen in een bepaalde maand in 2020 ten opzichte van dezelfde maand een jaar eerder. Natuurlijk kunnen de aantallen immigranten tussen 2019 en 2020 sowieso (dus los van corona) verschillen, bijvoorbeeld door algemene trends in immigratiepatronen. Bij het berekenen van de coronafactor wordt voor deze algemene trend gecorrigeerd door rekening te houden met de verschillen tussen 2019 en 2020 in de maanden januari en februari (de maanden voor het uitbreken van de pandemie in Nederland). Ook wordt bij het opstellen van de coronafactor gecorrigeerd voor economische factoren (dezelfde als beschreven in paragraaf 3.2). Op deze manier ontstaat een schatting van het ‘directe’ corona-effect in een bepaalde maand. Een factorscore van 1 betekent dat het aantal immigranten in een bepaalde maand cijfermatig niet direct door de coronapandemie is beïnvloed. Een score lager dan 1 betekent dat er minder immigranten naar Nederland zijn gekomen als gevolg van de pandemie.

Figuur 3.3.3 geeft ter illustratie de coronafactor per maand weer voor immigranten (met een eerste generatie migratieachtergrond) uit EU-landen en niet-EU-landen. In bijlage 1 is de gemiddelde coronafactor per prognosegroep opgenomen.

De coronafactor voor de EU-landen was het laagst in april, met een waarde van 0,62. Dit betekent dat in april 2020 iets meer dan 60 procent van de immigratie die normaal verwacht kan worden gerealiseerd was. Voor landen buiten de EU was het corona-effect nog sterker. In mei 2020 was de coronafactor voor deze landen 0,29. Tijdens de tweede golf was het corona-effect beduidend minder sterk dan tijdens de eerste golf. Er wordt daarom aangenomen dat het effect van de coronapandemie na 2020 niet meer zo groot zal zijn als in de eerste golf. Daarom wordt het meest recent gemeten corona-effect toen de Bevolkingsprogniose 2020-2070 werd opgesteld, dat van oktober 2020, in de modellen als uitgangspunt genomen voor het toekomstige corona-effect.

In dit hoofdstuk wordt per prognosegroep beschreven welke factoren de immigratie in het verleden bepaald hebben, hoe verwacht wordt dat deze factoren in de toekomst de immigratie uit deze landen zullen bepalen en hoeveel immigranten in de toekomst verwacht worden.

Voor de korte termijn sluiten de verwachtingen aan bij de recente trends en worden bijvoorbeeld ook de effecten van de coronapandemie en de economische vooruitzichten meegewogen. Voor de lange termijn wordt het aantal immigranten constant gehouden in de Bevolkingsprognose. De immigratie zal natuurlijk ook verder in de toekomst van jaar op jaar fluctueren. Die schommelingen zijn echter niet te voorspellen. Daarom moeten de immigratieaantallen na ongeveer 2030 gezien worden als een schatting van het gemiddeld niveau waar de jaarlijkse immigratie omheen zal bewegen.

4.1 Veronderstellingen EU-landen

Het aantal immigranten uit EU landen is de laatste jaren toegenomen. In 2019 kwamen ongeveer 5 keer zoveel immigranten uit Europese lidstaten naar Nederland als in 1999. Deze toename hangt voor een belangrijk deel samen met de uitbreiding van de EU:

• Oude lidstaten: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Oostenrijk, Portugal, Spanje en Zweden (en tot 2020 het Verenigd Koninkrijk).
• Toegetreden in 2004: Cyprus, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slovenië, Slowakije en Tsjechië.
• Toegetreden in 2007: Bulgarije en Roemenië.
• Toegetreden in 2013: Kroatië.

4.1.1 EU-West: oude lidstaten Europese Unie

In 2019 was bijna de helft van alle EU-immigranten afkomstig uit een oude EU-lidstaat. Er is een aantal factoren die (de stijging in) het aantal immigranten dat uit deze landen naar Nederland komt kan verklaren:

• Algemene trend. Waar vóór 2007 het aantal immigranten uit deze landen dat naar Nederland kwam relatief stabiel was, is dit aantal vanaf 2007 duidelijk toegenomen. De (regressie)modellen schatten dat sinds 2007 de immigratie uit de oude Europese lidstaten naar Nederland jaarlijks met 2,2 duizend personen groeide als gevolg van de algemene trend.
• Economie. Een toename van het aantal vacatures ten opzichte van het aantal werklozen met duizend op jaarbasis levert naar schatting jaarlijks 9 extra immigranten uit deze landen op. Hoeveel immigranten per jaar naar Nederland komen als gevolg van de economie hangt samen met de economische situatie in Nederland in een bepaald jaar (zie voor de cijfers van de vraag naar buitenlandse arbeid paragraaf 3.2)¹⁾.

Samen verklaren deze twee factoren 85 procent van de variantie in het jaarlijkse aantal immigranten dat in het verleden uit deze landen naar Nederland kwam. De verwachting is dat de trend zich ook in de toekomst zal doorzetten. Zo werven Nederlandse instellingen voor het hoger onderwijs steeds meer studenten uit het buitenland. Dit is deels om de demografische daling van de Nederlandse instroom te compenseren, wat ook nog voor de toekomst wordt verwacht. Verder is de aanname dat ook de stijging van de arbeidsimmigratie uit deze landen voorlopig zal aanhouden. Aangenomen wordt dat deze trend over tien jaar afgelopen zal zijn. Voor de periode daarna wordt zoals eerder aangegeven vanwege de toenemende onzekerheden in de voorspellingen uitgegaan van constante aantallen immigranten (zie paragraaf 3.2).

4.1.2 EU-Oost: EU-uitbreiding 2004

In 2004 zijn tien extra landen lid geworden van de EU. Het aantal immigranten dat uit deze landen naar Nederland is gekomen is sterk toegenomen. Waar in 1999 ongeveer 2 duizend immigranten uit deze landen naar Nederland kwamen, waren dit in 2019 meer dan 37 duizend immigranten. De volgende factoren verklaren de immigratie uit deze landen in het verleden:

• Toetreding tot EU in 2004. Het directe effect van de toetreding was naar schatting een structurele verhoging van de jaarlijkse immigratie uit deze landen naar Nederland met 4 duizend.
• Algemene trend 2005-2014. Er is een duidelijke stijgende trend in het aantal immigranten uit deze landen van 2005 tot en met 2014. Als gevolg van deze trend groeide sinds de toetreding de immigratie jaarlijks met 2,6 duizend. De verdere toename van de immigratie uit deze landen in 2015 en 2016 (zie figuur 4.1.1) was niet structureel, maar hing samen met de toen gunstige economische conjunctuur in Nederland.
• Vrije arbeidsmarkt vanaf 2007. Burgers van de landen die in 2004 toegetreden zijn tot de EU hebben vanaf halverwege 2007 het recht gekregen om zonder werkvergunning in Nederland te werken. Deze verandering is vanaf 2008 te zien in de immigratiecijfers. Als gevolg van deze verandering ligt de immigratie uit deze landen naar schatting structureel 2 duizend hoger.
• Economie. Net als bij de oude lidstaten hangt ook voor de 2004-lidstaten de omvang van de immigratie samen met de economische conjunctuur. Voor de 2004-lidstaten wordt de samenhang tussen economie en immigratie uit data vanaf 2008 geschat, aangezien personen uit deze lidstaten vanaf toen in Nederland konden komen werken. Een toename van het aantal vacatures ten opzichte van het aantal werklozen met duizend op jaarbasis geeft naar schatting jaarlijks 10 extra immigranten.
• Brexit. Tot slot wordt aangenomen dat de Brexit invloed heeft op het aantal personen dat uit deze landen naar Nederland immigreert. Een deel van de immigranten uit de landen die in 2004 lid werden van de EU die zonder een Brexit naar het Verenigd Koninkrijk zou zijn gegaan, komt nu mogelijk naar Nederland (zie ook Office for National Statistics, 2017). Op basis van de regressiemodellen wordt geschat dat hierdoor na 2016 een nieuwe stijgende trend is ingezet, waardoor de immigratie uit deze landen jaarlijks met 1,2 duizend groeide.

Samen verklaren deze factoren 84 procent van de immigratiepatronen in het verleden. De eerste drie factoren (toetreding, algemene trend en toegang tot arbeidsmarkt) hangen direct of indirect samen het met lid worden van de EU. In totaal ligt de immigratie uit deze landen in 2019 structureel 32 duizend immigranten hoger als gevolg van het lid worden van de EU. De verwachting is dat een deel van deze toename tijdelijk zal zijn. Dit omdat waarschijnlijk steeds meer arbeidskrachten in de herkomstlanden zelf nodig zullen zijn aangezien de economieën in deze landen groeien en de werkloosheid er relatief laag is (zie ook ABN AMRO, 2019). De aanname is dat deze daling de komende vijf jaar nog niet plaats zal vinden en dat in de tien jaar daarna de immigratie geleidelijk met 8 duizend zal afnemen. De trend als gevolg van de Brexit wordt in vijf jaar geleidelijk afgebouwd. Aangezien deze trend er nog niet lang is, wordt voor deze prognose aangenomen dat de trend niet lang aanhoudt.

4.1.3 EU-Oost: EU-uitbreiding 2007

In 2007 zijn Bulgarije en Roemenië lid geworden van de EU. Ook vanuit deze landen is het aantal immigranten duidelijk toegenomen. Zo was het aantal immigranten uit Bulgarije en Roemenië in 1999 minder dan duizend en in 2019 bijna 19 duizend. Voor het opstellen van de immigratieprognose voor deze landen wordt vrijwel hetzelfde model gebruikt als voor de landen die in 2004 toegetreden zijn tot de EU:

• Toetreding tot EU in 2007. De immigratie uit deze landen ligt structureel 6 duizend hoger als direct effect van hun toetreding tot de EU.
• Vrije arbeidsmarkt 2014. Personen uit deze landen hebben in 2014 rechten gekregen om in andere EU-lidstaten te werken. Dit heeft de immigratie naar schatting structureel met nog eens 2,4 duizend verhoogd.
• Economie. Voor Bulgarije en Roemenië is ervoor gekozen om de samenhang tussen de immigratie en de economische conjunctuur te schatten op data vanaf 2008, net als bij de toetreders uit 2004. Deze groep kon weliswaar pas vanaf 2014 zonder werkvergunning in Nederland aan de slag, maar wanneer het economie-effect op basis van data vanaf 2014 geschat zou worden, zou er te weinig data zijn voor een redelijke schatting van de mate waarin immigratie uit deze landen samenhangt met conjunctuurbewegingen van de economie. Een toename van het aantal vacatures ten opzichte van het aantal werklozen met duizend op jaarbasis geeft naar schatting jaarlijks 4 extra immigranten.
• Brexit. Tot slot is ook hier de Brexit gekoppeld aan het immigratiepatroon uit deze landen. Na 2016 is een trend ingezet waardoor de immigratie jaarlijks met naar schatting 2,6 duizend groeide.

Deze factoren verklaren 94 procent van de variantie in het aantal immigranten dat in het verleden naar Nederland kwam. Net als bij de toetreders in 2004 is er vanuit Bulgarije en Roemenië een structurele stijging geweest in de immigratie als gevolg van het lid worden van de EU (het toetreden en het recht om in alle lidstaten te kunnen werken). Ook bij deze groep is de aanname dat een deel van deze stijging (een kwart) tijdelijk zal zijn en dat de immigratie uit deze landen daardoor op termijn weer zal gaan dalen. Aangezien Bulgarije en Roemenië zeven jaar later vrije toegang hebben gekregen tot de Nederlandse arbeidsmarkt dan de groep landen die in 2004 toegetreden zijn, wordt verondersteld dat de daling ook zeven jaar later begint dan bij de toetreders uit 2004. Ook de Brexit-trend wordt een aantal jaar doorgetrokken.

4.1.4 EU-Oost: Kroatië (EU-uitbreiding 2013)

In (juli) 2013 is Kroatië lid geworden van de EU. Het aantal personen dat uit Kroatië naar Nederland immigreerde was voorafgaand aan het lidmaatschap van de EU zeer beperkt. Na toetreding tot de EU is dit aantal duidelijk toegenomen.

4.1.5 EU-West: Verenigd Koninkrijk (uitgetreden in 2020)

In 2016 stemde in het Verenigd Koninkrijk een meerderheid van de kiezers voor een vertrek uit de EU en in 2020 verliet dit land officieel de EU. Deze Brexit heeft op verschillende manieren invloed op het aantal immigranten dat naar Nederland komt. Ten eerste zijn er personen van elders die zonder een Brexit naar het Verenigd Koninkrijk zouden gaan, maar die nu naar Nederland komen. Zoals eerder aangegeven is hier bij het schatten van het aantal immigranten uit verschillende Europese landen ook rekening mee gehouden. Ten tweede kan de Brexit invloed hebben op het aantal personen dat uit het Verenigd Koninkrijk naar Nederland komt. Tot nog toe is dit niet zichtbaar: de immigratie uit het Verenigd Koninkrijk heeft zich sinds 2017 op dezelfde manier ontwikkeld als de immigratie uit de andere oude EU-lidstaten. Dezelfde factoren als voor de oude Europese lidstaten blijken een goede verklaring voor het immigratiepatroon uit het Verenigd Koninkrijk:

• Trend. Jaarlijks groeit de immigratie naar schatting met 200 als gevolg van een trend die inzette vanaf 2006.
• Economie. Een toename van het aantal vacatures ten opzichte van het aantal werklozen met duizend op jaarbasis geeft naar schatting jaarlijks 4 extra immigranten uit het Verenigd Koninkrijk.

De trend en de economie verklaren 79 procent van de variantie van het aantal immigranten dat vanuit het Verenigd Koninkrijk naar Nederland kwam. De trend wordt in vijf jaar tijd geleidelijk afgebouwd. De reden dat deze trend niet langer doorgetrokken wordt is dat de Brexit – in prognosetermen – een relatief nieuw proces is. Daarom is het op dit moment nog niet zeker op welke manier de Brexit het aantal immigranten vanuit het Verenigd Koninkrijk in de verdere toekomst gaat beïnvloeden.

4.1.6 EU-totaal

Figuur 4.1.6.1 geeft de immigratieprognose uit de EU-landen inclusief het Verenigd Koninkrijk weer rekening houdend met corona. Voor de toekomst worden geen asielimmigranten uit deze landen verwacht. Na de daling in 2020 als gevolg van corona neemt de immigratie vanaf 2021 weer toe. Op lange termijn wordt verwacht dat ongeveer 120 duizend personen per jaar uit deze landen naar Nederland zullen komen.

4.2 Veronderstellingen overig Europa

Een aantal Europese landen is geen lid van de EU (geweest). Denk hierbij aan landen zoals enkele Balkanlanden (bijvoorbeeld Bosnië-Herzegovina, Montenegro en Servië), IJsland, Noorwegen, Oekraïne, Rusland en Zwitserland.

Voor deze prognosegroep was er eind jaren ’90 een flinke stijging van het totale aantal immigranten. Dit werd veroorzaakt door de conflicten in (voormalig) Joegoslavië. Het aantal asielimmigranten wordt voor de Bevolkingsprognose apart berekend. Daarom wordt ook voor de overige Europese landen het aantal immigranten gemodelleerd en geschat minus het aantal asielimmigranten. Ook hier zijn de twee standaardvariabelen (trend en economie) een goede verklaring voor deze immigratiestroom:

• Trend. Het aantal immigranten dat uit deze landen naar Nederland komt stijgt sinds 2008. Een mogelijke oorzaak voor deze trend is indirect de uitbereiding van de EU. Zoals eerder aangegeven hebben de landen die in 2004 toegetreden zijn tot de EU halverwege 2007 rechten gekregen om zich vrij te vestigen in Nederland. Dit geldt niet voor landen buiten de EU. Het is echter mogelijk dat het bedrijfsleven in Nederland vanwege deze toetreding meer ingespeeld raakte op buitenlandse werknemers en dat daarom ook buitenlands arbeidspotentieel van buiten de EU aangetrokken werd. Jaarlijks groeit de immigratie uit deze landen naar schatting met 600 door deze trend.
• Economie. Een toename van het aantal vacatures ten opzichte van het aantal werklozen met duizend op jaarbasis geeft jaarlijks naar schatting 3 extra immigranten uit overig Europa.

Samen verklaren deze twee factoren 98 procent van het aantal immigranten uit overig Europa. Aangezien de trend al langer bestaat en de komende jaren mogelijk nog verstrekt wordt door de Brexit, wordt verwacht dat ook de komende tien jaar de immigratie uit deze landen verder zal stijgen.

Figuur 4.2.1 geeft de prognose voor deze prognosegroep weer inclusief asielimmigratie en rekening houdend met corona. Op de lange termijn worden ongeveer 2 duizend asielimmigranten uit deze landen verwacht. Door corona was er een daling van het aantal immigranten uit deze landen. Op lange termijn wordt aangenomen dat jaarlijks ongeveer 17 duizend personen uit de overige Europese landen naar Nederland komen.

4.3 Veronderstellingen klassieke immigratielanden

4.3.1 Marokko en Turkije

De laatste 15 jaar zijn er jaarlijks gemiddeld ongeveer 2,4 duizend mensen uit Marokko naar Nederland geïmmigreerd en gemiddeld bijna 4 duizend uit Turkije. De aard van de immigratie uit deze landen kent een bijzonder patroon. Zo speelt gezinsimmigratie een belangrijke rol voor deze landen. Bij Marokkanen had meer dan 70 procent van de immigratie in de periode 1999-2018 gezin als motief, waarbij het zowel om gezinsvormende migratie kon gaan als om immigranten die meereisden met een gezinslid dat met een ander motief migreerde. Bij Turken was dit iets minder dan de helft; bij hen was arbeid ook een relatief veel voorkomend migratiemotief (zie ook bijlage 2). Vanwege dit bijzondere patroon worden voor deze twee landen andere modellen gebruikt om de aantallen immigranten in de toekomst te schatten.

Als indicatie voor gezinsimmigratie wordt gekeken naar cijfers over migratiehuwelijken. Een migratiehuwelijk is een huwelijk met een persoon van de eerste generatie die in hetzelfde kalenderjaar immigreert en trouwt met iemand van dezelfde achtergrond die al in Nederland woont (CBS StatLine 2020d). De figuren 4.3.1.1. en 4.3.1.2 geven voor respectievelijk Marokko en Turkije het aantal migratiehuwelijken (donkerblauwe lijnen), het aantal niet-asielimmigranten zonder migratiehuwelijk (de groene lijnen) en het totale aantal niet-asielimmigranten (lichtblauwe lijn) weer.

4.3.2 Antillen, Indonesië en Suriname

Sinds 2005 komen jaarlijks ongeveer 3,5 duizend personen naar Nederland vanuit de Antillen, ongeveer 2 duizend uit Suriname en ongeveer 1,6 duizend uit Indonesië.

Voor de Antillen en Suriname blijkt de economie in Nederland samen te hangen met het aantal immigranten dat in het verleden jaarlijks uit deze gebieden naar Nederland kwam. Een toename van het aantal vacatures ten opzichte van het aantal werklozen met duizend op jaarbasis geeft naar schatting 7 extra immigranten vanuit de Antillen en 3 vanuit Suriname. Verder zijn er voor deze landen geen duidelijke trends zichtbaar.

De economische situatie in Nederland hangt niet significant samen met het aantal immigranten dat uit Indonesië naar Nederland komt. De migratiemotieven van deze personen zijn anders. Voor hen is de studie het meest voorkomende motief (zie ook bijlage 2), waardoor de economische situatie in Nederland voor deze groep immigranten minder van invloed op de keuze om al dan niet naar Nederland te komen. Voor Indonesië wordt het aantal immigranten constant gehouden op het gemiddelde van de afgelopen twee decennia: ongeveer 1,7 duizend immigranten per jaar.

Figuur 4.3.2.1 geeft weer hoeveel personen uit de Antillen, Indonesië en Suriname naar verwachting naar Nederland zullen komen rekening houdend met corona. Vanuit deze landen worden weinig asielimmigranten verwacht. Ook hier wordt op korte termijn een daling verwacht samenhangend met corona. De samenhang met economie is voor de immigratie vanuit de Antillen sterker dan die vanuit Indonesië en Suriname. Zoals eerder aangegeven is de economische situatie in 2021 (volgens de prognose van het CPB) slechter dan de economische situatie in 2020. Daardoor wordt er voor de Antillen ook in dat jaar nog beperkte immigratie verwacht. Op langere termijn zullen naar verwachting jaarlijks ongeveer 3,9 duizend personen uit de Antillen naar Nederland komen. Na de dip in de immigratie als gevolg van het coronavirus wordt aangenomen dat jaarlijks ongeveer 2,5 duizend immigranten uit Suriname zich in Nederland zullen vestigen. Voor Indonesië wordt verwacht dat op de lange termijn bijna 1,7 duizend immigranten jaarlijks naar Nederland zullen komen.

4.4 Veronderstellingen Afrika

In de afgelopen decennia zijn er jaarlijks gemiddeld ongeveer 10 duizend personen uit Afrikaanse landen (exclusief Marokko) naar Nederland geïmmigreerd.

• Trend. Hoewel het aantal Afrikaanse immigranten vrij sterk schommelde in het verleden, komt dit voor belangrijk deel door schommelingen in asielimmigratie. Zoals aangegeven worden deze immigranten apart gemodelleerd. Voor de Afrikaanse immigratie minus de asielimmigratie is een model mogelijk waarbij op basis van en korte termijn, bijvoorbeeld vanaf 2016 een sterk stijgende trend gemodelleerd wordt. Hoewel dit model een goede fit met de data heeft is er voor gekozen niet van deze korte termijn stijging uit te gaan, omdat de trend betrekkelijk kort duurt en er geen duidelijke verklaring voor te geven is (beschikbare data geven geen aanleiding om aan te nemen dat dat deze stijging het resultaat is van de Brexit). Daarom is ervoor gekozen de trend te schatten op basis van data vanaf 1999 (ook dit model had een goede fit met de data). Op grond hiervan groeit de immigratie uit Afrikaanse landen naar schatting structureel met ruim 200 per jaar.
• Economie. Een toename van het aantal vacatures ten opzichte van het aantal werklozen met duizend op jaarbasis geeft naar schatting jaarlijks 7 extra immigranten uit Afrika per jaar.

Samen verklaren deze twee factoren 67 procent van de variantie in de aantallen niet-asielimmigranten die in het verleden naar Nederland kwamen. Om het aantal immigranten in de toekomst te voorspellen wordt de trend tien jaar doorgetrokken.

Figuur 4.4.2 geeft de aantallen immigranten voor Afrika (exclusief Marokko) in de toekomst inclusief asielimmigratie en rekening houdend met corona. Op de lange termijn worden ongeveer 5 duizend asielimmigranten per jaar verwacht. Ook voor Afrika is als gevolg van het coronavirus een daling in het aantal immigranten zichtbaar. Op langere termijn wordt verwacht dat jaarlijks in totaal 18,6 duizend personen zich vanuit Afrika in Nederland zullen vestigen.

4.5 Veronderstellingen Azië

In de Bevolkingsprognose 2020-2070 is Azië opgesplitst in twee delen. De groep Aziatische landen die in het Midden-Oosten ligt (zoals Syrië) en de meer Oostelijke Aziatische landen (zoals China en India).

4.5.1 Aziatisch Midden-Oosten

Uit Aziatische landen die in het Midden-Oosten liggen komen relatief veel asielimmigranten naar Nederland.

• Trend. Voor de Aziatische landen in het Midden-Oosten is er een duidelijke gestaag groeiende trend over de hele waarneemperiode van het aantal immigranten dat naar Nederland is gekomen. Op basis van deze trend groeit het aantal immigranten in de toekomst jaarlijks met krap 300.
• Economie. Een toename van het aantal vacatures ten opzichte van het aantal werklozen met duizend op jaarbasis geeft naar schatting per jaar 4 extra immigranten uit deze landen.

Samen verklaren deze twee factoren 86 procent van de aantallen immigranten in het verleden. De trend in het aantal immigranten uit de Aziatische landen in het Midden-Oosten (asielimmigratie buiten beschouwing gelaten) bestaat zoals gezegd al langere tijd. Daarom wordt voor het opstellen van de prognose voor deze landengroep de trend de komende tien jaar doorgetrokken.

Figuur 4.5.1.2 geeft de totale prognose voor de Aziatische landen uit het Midden-Oosten weer inclusief asielimmigratie en rekening houdend met corona. Voor de lange termijn wordt van structureel 9 duizend asielmigranten per jaar uit het Aziatische Midden Oosten uitgegaan. Na een afname van de immigratie in 2020 als gevolg van corona is de verwachting dat op lange(re) termijn jaarlijks ongeveer 20 duizend immigranten vanuit de Aziatisch landen in het Midden-Oosten naar Nederland zullen komen.

4.5.2 Oostelijk Azië

Voor de Oost-Aziatische landen (onder andere China, India, Zuid-Korea, Vietnam, de Filipijnen en Sri Lanka; uitgezonderd Japan en Indonesië) is er een duidelijk stijgende trend in het aantal immigranten vanaf 1999. Waar in 1999 iets meer dan 5 duizend immigranten uit deze landen naar Nederland kwamen, is dit in 2018 opgelopen tot meer dan 25 duizend. Er zijn twee factoren die de ontwikkeling van de immigratie uit deze landen verklaren:

• Trend. Er is voor deze groep landen duidelijk een stijgende trend zichtbaar voor de waarneemperiode (1999-2019). Op basis van deze trend vanaf 1999 groeit de immigratie uit deze landen jaarlijks naar schatting met 1,1 duizend.
• Economie. Een toename van het aantal vacatures ten opzichte van het aantal werklozen met duizend op jaarbasis geeft naar schatting jaarlijks 12 extra immigranten uit Oostelijk Azië.

Samen verklaren deze twee factoren 95 procent van de variantie in het aantal immigranten dat in het verleden naar Nederland is gekomen. Aangezien het om een langjarige trend gaat, wordt aangenomen dat de komende tien jaar ook nog extra immigranten uit deze landen naar Nederland zullen komen. In die tien jaar wordt deze trend geleidelijk afgebouwd.

Figuur 4.5.2.1 geeft de totale prognose voor de Oost-Aziatische landen weer inclusief asielimmigratie en rekening houdend met corona. Voor de lange termijn wordt van structureel 700 asielmigranten per jaar uit Oostelijk Azië uitgegaan. In 2020 is het aantal immigranten uit deze landen sterk gedaald als gevolg van het coronavirus. Verwacht wordt dat het aantal immigranten vanaf 2021 weer toe zal nemen. Op langere termijn zullen naar verwachting jaarlijks ongeveer 35 duizend personen uit Oostelijk Azië naar Nederland komen.

4.6 Veronderstellingen Latijns-Amerika

Van 1999 tot en met 2007 lag het aantal immigranten uit Latijns-Amerika ongeveer rond de 4 duizend. Daarna was er een stijging. In 2019 kwamen er bijna 12 duizend personen uit Latijns-Amerikaanse landen naar Nederland.

• Trend. Als gevolg van een stijgende trend vanaf 2008 groeit de immigratie uit deze landen jaarlijks met 500 personen.
• Economie. Een toename van het aantal vacatures ten opzichte van het aantal werklozen met duizend op jaarbasis geeft naar schatting jaarlijks 4 extra immigranten uit Latijns Amerika.

96 procent van de variantie in het aantal immigranten dat in het verleden uit deze landen naar Nederland kwam, wordt verklaard door deze twee factoren. Aangezien het een redelijk stabiele en consequente trend is die reeds enkele jaren duurt, wordt aangenomen dat ook de komende tien jaar nog extra personen uit deze landen naar Nederland zullen komen. De trend zal in deze tien jaar geleidelijk afgebouwd worden.

Figuur 4.6.1 geeft de totale prognose voor Latijns-Amerikaanse landen weer inclusief asielimmigratie en rekening houdend met corona. Asielimmigratie speelt geen grote rol bij immigratie uit deze regio en dat wordt ook voor de toekomst verondersteld: er wordt uitgegaan van minder dan honderd asielmigranten per jaar structureel. Na een daling in 2020 als gevolg van het coronavirus wordt verwacht dat op lange termijn jaarlijks ongeveer 14,8 duizend personen uit Latijns-Amerika zullen komen om zich in Nederland te vestigen.

4.7 Veronderstellingen overig buiten Europa (Noord-Amerika, Japan en Oceanië)

Het gaat hier om landen uit Noord-Amerika, uit Oceanië en om Japan. Ook voor deze landengroep blijkt het traditionele model met een trendfactor en een factor voor de economie in Nederland een goede verklaring voor de waargenomen immigratiepatronen.

• Trend. Als gevolg van de stijgende trend in de immigratie vanaf 2008 groeit de immigratie uit deze landen jaarlijks met naar schatting 500 personen.
• Economie. Een toename van het aantal vacatures ten opzichte van het aantal werklozen met duizend op jaarbasis geeft naar schatting jaarlijks 4 extra immigranten uit deze landen.

Samen verklaren deze twee factoren 99 procent van de variantie van de immigratie in het verleden. Aangezien het hier ook om een jarenlange trend gaat, is ook hier de aanname dat deze trend ook de komende jaren zal doorzetten. In tien jaar tijd wordt deze stijging geleidelijk afgebouwd.

Figuur 4.7.1 geeft het verwachte aantal immigranten voor deze landengroep weer, op basis van de trend, de economie en corona. Asielimmigratie uit deze landen is zeldzaam. Ook hier is de verwachting dat het aantal immigranten na de daling als gevolg van het coronavirus na 2020 weer zal toenemen. Op de langere termijn zullen jaarlijks naar verwachting ongeveer 14 duizend personen uit deze landen zich in Nederland vestigen.

4.8 Veronderstellingen immigratie (remigratie) van in Nederland geboren personen

In de voorgaande paragrafen ging het om de immigratie van mensen met een eerste generatie migratieachtergrond, dat wil zeggen immigranten die in het buitenland geboren zijn. Er zijn echter ook personen die in Nederland geboren zijn en die, nadat zij naar het buitenland geëmigreerd zijn, naar verloop van tijd terugkomen naar Nederland. Hieronder vallen zowel personen met een Nederlandse achtergrond (beide ouders in Nederland geboren) als personen met een tweede generatie migratieachtergrond (zelf in Nederland geboren, met minimaal één ouder die niet in Nederland geboren is).

In 2019 kwamen meer dan 35 duizend in Nederland geboren personen terug naar Nederland nadat zij eerder geëmigreerd waren. Het model om het aantal immigranten dat in Nederland geboren is te kunnen schatten is gebaseerd op terugkeercijfers. Van de emigranten met een Nederlandse achtergrond keerde in het verleden ruim 70 procent uiteindelijk weer terug. Van de emigranten met een tweede generatie migratieachtergrond deed ongeveer 55 procent dit.

Het aantal in Nederland geboren immigranten voor de toekomst wordt geschat door het percentage dat terugkeert toe te passen op het aantal in Nederland geboren emigranten. De daling van het aantal in Nederland geboren personen dat emigreert door de coronapandemie geeft de komende jaren een verlaging van de immigratie van deze groep. Figuur 4.8.1 geeft de verwachte immigratieaantallen voor de toekomst weer. Voor de komende jaren wordt eerst een daling verwacht als gevolg van de coronapandemie en op termijn zal het aantal in Nederland geboren immigranten naar verwachting ongeveer 32 duizend per jaar zijn.

4.9 Totale prognose immigratie

Figuur 4.9.1 geeft zowel het waargenomen als het verwachte totale aantal immigranten weer, dus voor alle prognosegroepen samen. Ter vergelijking is ook het verwachte aantal immigranten van eerdere prognoses weergegeven.

Op korte termijn wordt een stijging van de immigratie verwacht na de dip als gevolg van corona. Voor de lange termijn gaat de Bevolkingsprognose 2020-2070 uit van ruim 290 duizend immigranten per jaar. Dit zijn ongeveer 28 duizend immigranten per jaar meer dan in 2019. De immigratie zal in de toekomst van jaar op jaar fluctueren. Daarom moet dit aantal van 290 duizend immigranten per jaar gezien worden als een schatting van het structurele niveau van de immigratie over een langere periode en niet als een puntschatting per jaar. In de inschatting van dit structurele niveau zitten nog grote onzekerheden als gevolg van onder andere de economische conjunctuur en internationale conflicten. Het CBS verwacht dat het aantal immigranten de komende decennia waarschijnlijk (met 67% zekerheid) tussen de 240 duizend en 360 duizend per jaar zal liggen.

Voor de lange termijn zijn er nauwelijks verschillen tussen de Kernprognose uit 2019 (Stoeldraijer, van Duin en Huisman, 2019) en de huidige prognose. De kleine verschillen komen doordat nu actuelere immigratiecijfers beschikbaar zijn (definitieve cijfers van 2019 en voorlopige maandcijfers uit 2020) en doordat er meer gedetailleerde modellen zijn gebruikt om de aantallen immigranten in de toekomst te schatten. Wel worden er meer immigranten verwacht dan in de Bevolkingsprognose 2017-2060 (Stoeldraijer, van Duin en Huisman, 2017). Hier spelen processen zoals de Brexit een rol. Ook bleek de stijging in de Europese immigratie langer aan te houden dan eerder verondersteld.

Tabel B1 geeft de gemiddelde coronafactor per prognosegroep weer voor de periode april tot en met oktober 2020. Deze coronafactor wordt berekend vanaf april en niet vanaf maart aangezien de eerste lock down vanwege het corona-virus in Nederland halverwege maart ingevoerd werd. Oktober 2020 is de eindmaand van de berekening aangezien toen de meest recente immigratiecijfers beschikbaar waren voor het opstellen van de Bevolkingsprognose 2020-2070.

Indien de coronafactor 1 is, betekent dit dat de immigratie in 2020 exact hetzelfde was als in 2019 (rekening houdend met trendverschillen en verschillen in economische situatie). Dit zou betekenen dat corona geen (cijfermatige) invloed heeft gehad op de immigratie. Hoe lager de coronafactor hoe sterker het effect van corona op het aantal immigranten.

Gemiddeld genomen heeft corona cijfermatig het minste invloed gehad op de immigratie uit de oude EU-lidstaten (EU-West), de Nederlandse Antillen en Suriname. Uit deze landen is gemiddeld genomen minder dan 10 procent van de immigratie niet gekomen als gevolg van corona.

Het effect van corona was daarentegen het sterkst voor Afrikaanse landen en landen in het Midden-Oosten. Meer dan de helft van de immigratie die je normaal zou verwachten uit deze landen heeft niet plaatsgevonden als gevolg van de coronapandemie. Zoals in dit artikel beschreven is asielimmigratie een bepalend onderdeel van de immigratie uit deze landen. Het sterke effect van corona op de immigratie vanuit deze landen kan verklaard worden door feitelijk minder asielaanvragen en mogelijk ook door achterstanden in de verwerking van asielaanvragen als gevolg van capaciteitsproblemen bij de IND. Dit laatste is minder waarschijnlijk aangezien ook de maandelijkse data van asielaanvragen een afname van het aantal asielaanvragen in deze periode laten zien (CBS StatLine, 2020e).

Migratiemotieven EU-/EFTA-landen

Figuur B2.1 toont de afgeleide migratiemotieven van immigranten die op het moment van immigratie de nationaliteit hadden van landen die op dat moment tot de Europese Unie (EU) of de European Free Trade Association (EFTA) behoorden (CBS StatLine, 2020f). Immigranten van binnen de EU/EFTA hebben geen verblijfsvergunning van de IND nodig. Het afgeleid migratiedoel is door het CBS bepaald op basis van activiteiten die de immigrant na immigratie in Nederland ontplooit.

Migratiemotieven niet-EU-/EFTA-landen

De figuren B2.2 tot en met B2.8 geven de migratiemotieven voor niet- EU-/EFTA-landen weer (CBS StatLine, 2020g). De bron voor het migratiemotief is de eerst verleende vergunning aan de immigrant. Deze informatie is afkomstig van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Bij de IND wordt per immigrant één migratiemotief vastgelegd.