Een analyse van het verhuisgedrag van zestigers

Verhuizen mensen rond pensionering vaker naar een andere regio?

In Nederland is van een verhuispiek rond de pensioenleeftijd nauwelijks sprake (figuur 1). In 2017 was de helft van de werknemers die stopten met werken op dat moment 65 jaar (CBS, 2019). Vlak na die leeftijd is er een zeer geringe verhoging te zien in de verhuismobiliteit. Dat er van een piek nauwelijks sprake is, kan te maken hebben met de spreiding van de leeftijd waarop mensen met pensioen gaan (Komp et al., 2010). Bij paren kan bovendien meespelen dat de partner nog werkt, waardoor er nog steeds een binding is met een woonlocatie.

Waar verhuizen zestigers naartoe?

De richting van de verhuizingen van zestigers wordt beschreven aan de hand van verhuizingen die gedurende 2017 plaatsvonden. In dat jaar verhuisden bijna 80 duizend personen tussen 60 en 70 jaar. Iets minder dan de helft van die groep verhuisde naar een andere gemeente.

Met de term drentenieren wordt de trek aangeduid van vooral welgestelde onlangs gepensioneerden vanuit de steden of de Randstad naar het rustige en groene platteland in het oosten en noorden van Nederland, met uitzondering van het uiterste noorden. Drenthe trekt in verhouding tot het aantal zestigers dat er al woont de meeste nieuwe zestigers aan. In 2019 kwamen er door binnenlandse verhuizingen in Drenthe per saldo bijna 500 nieuwe zestigers bij. Dat zijn er 7 per duizend van de zittende zestigers. Na Drenthe trokken Gelderland en Zeeland per saldo relatief de meeste zestigers. Zestigers die naar Zeeland verhuizen vestigen zich vooral op Schouwen-Duiveland, Walcheren en Beveland, maar veel minder in Zeeuws-Vlaanderen. Binnen Gelderland zijn vooral de Achterhoek en de Veluwe populaire woonbestemmingen. Ook enkele locaties aan de Noordzeekust zoals Bergen en Texel trekken veel zestigers aan. Uit de noordvleugel van de Randstad vertrekken naar verhouding de meeste zestigers. Dit geldt bijvoorbeeld voor Groot-Amsterdam, de IJmond, de Gooi- en Vechtstreek en Utrecht. Ook uit de regio’s van Rotterdam en Den Haag vertrekken relatief veel zestigers. In Noord-Brabant en Limburg zijn er betrekkelijk weinig verschuivingen in het aantal zestigers als gevolg van binnenlandse verhuizingen.

Welke zestigers verhuizen naar een andere regio?

Een gebrek aan financiële middelen kan ervoor zorgen dat de wens om naar een andere regio te verhuizen niet kan worden gerealiseerd. Zestigers die in 2016 over een afstand van meer dan 25 kilometer naar een andere provincie verhuisden zijn dan ook bovengemiddeld welvarend: 24 procent van deze groep behoorde tot de meest welvarende 20 procent van de bevolking, 17 procent behoorde tot het laagste kwintiel (figuur 5). Minder welvarende zestigers verhuizen vaker over korte afstand. Voor alle provincies geldt dat de binnenlandse migranten vaker tot de 20 procent meest welvarenden behoren dan degenen die niet over lange afstand verhuisden. Van de drie provincies die per saldo de meeste zestigers aantrekken heeft Drenthe de minst welvarende instroom. Van de nieuwkomers in Drenthe behoort 21 procent tot het hoogste kwintiel. In Gelderland en Zeeland is dat 28 procent. Ook in Limburg en Overijssel valt op dat de nieuwkomers aanzienlijk vaker tot de meest welvarende groep behoren dan de mensen die al in die provincies woonden en niet verhuisden. Flevoland trekt naar verhouding weinig zestigers aan en het doorsnee welvaartsniveau van de zestigers die er over langere afstand naartoe verhuizen ligt relatief laag.

Met behulp van een multinomiaal logistisch regressiemodel is onderzocht welke factoren samenhangen met de waarschijnlijkheid dat zestigers over korte afstand (minder dan 5 km), middellange afstand (5 tot 25 km) of lange afstand (meer dan 25 km) verhuizen. 

Het blijkt dat zestigers zonder betaald werk vaker over lange afstand verhuizen, vooral als zij recent zijn gepensioneerd. De samenhang tussen pensionering en verhuizingen over kortere afstand is minder sterk. Alleenstaanden verhuizen vaker dan zestigers met een partner, over zowel korte als lange afstand. Als er nog minderjarige kinderen thuis wonen is de kans dat zestigers verhuizen kleiner, zeker over langere afstand. Gezinnen met kinderen verhuizen niet vaak naar een andere regio omdat zij door school en sociale netwerken meer aan de regio zijn verbonden (Fischer en Malmberg, 2001).

Alleenstaanden die gaan samenwonen verhuizen logischerwijs relatief vaak. Samenwonen vergroot de kans om over lange afstand te verhuizen het sterkst. Ook de migratieachtergrond van zestigers speelt een rol. Degenen met een migratieachtergrond, vooral een niet-westerse, hebben een lagere verhuismobiliteit. Dit geldt voor verhuizingen over korte afstand, maar sterker voor verhuizingen over langere afstand. Zestigers met een migratieachtergrond verhuizen dus minder vaak naar een andere regio in Nederland.

Binnen de groep zestigers geldt dat de verhuismobiliteit met de leeftijd afneemt. De verhuisgeschiedenis van zestigers speelt eveneens een belangrijke rol. Zestigers die in een andere provincie wonen dan hun geboorteprovincie zijn eerder in hun leven al eens over langere afstand verhuisd en hebben mogelijk minder lokale banden opgebouwd dan zestigers die in hun geboorteprovincie wonen. Degenen die niet meer in hun geboorteprovincie wonen hebben een aanzienlijk grotere kans om over lange afstand te verhuizen dan degenen die wel in de provincie wonen waar zij zijn geboren. Die laatste groep verhuist juist wat vaker over korte afstand. Ook zestigers die in de jaren ervoor al waren verhuisd, verhuisden vaker, zowel over korte als lange afstand.

Uit de analyse blijkt dat zestigers die in het westen van Nederland wonen vaker over lange afstand verhuizen dan zestigers uit andere delen van het land. Dit is in lijn met de beschrijvende resultaten per regio. Zestigers die in een stedelijke gemeente wonen, verhuizen bovendien wat vaker over lange afstand dan zestigers uit landelijke gemeenten. Ook dit geeft aan dat de dominante verhuisstroom van zestigers gaat van de stad naar een meer landelijke woonomgeving.

Ook speelt het eigendom van de woning een rol. Zestigers met een huurwoning in de private sector verhuizen het vaakst, gevolgd door degenen met een koopwoning. Zestigers in een sociale huurwoning verhuizen aanzienlijk minder vaak naar een andere regio. Hoewel welvarende zestigers het vaakst over lange afstand verhuizen (zie figuur 5) valt deze samenhang weg als met andere kenmerken, zoals het eigendom van de woning en de verhuisgeschiedenis, rekening wordt gehouden.

Ten slotte is gekeken naar de rol van uitwonende familieleden. De resultaten van de regressieanalyse bevestigen het belang van familieleden buiten het huishouden in het verhuisgedrag van zestigers. De kans dat zestigers over lange afstand verhuizen is aanzienlijk kleiner als hun ouders en/of kinderen in de buurt wonen (figuur 6). Zestigers van wie de ouders binnen een straal van 10 kilometer wonen, realiseren hun verhuiswensen vaak op korte afstand: zij verhuizen vaker over korte afstand en minder vaak over lange afstand dan zestigers van wie beide ouders reeds zijn overleden. Voor zestigers van wie de ouders verder weg wonen geldt het tegenovergestelde: zij verhuizen minder vaak over korte en vaker over langere afstand dan zestigers zonder ouders. Als zestigers ver van hun ouders wonen en over lange afstand verhuizen, blijkt de verhuizing bovendien in de meeste gevallen in de richting van de ouders te zijn.

Het effect van dichtbij wonende kinderen is sterker dan van dichtbij wonende ouders. Zestigers met een kind binnen 10 kilometer afstand verhuizen bijna vier keer minder vaak over een afstand van 25 kilometer of meer dan zestigers zonder uitwonende kinderen. Als het dichtstbij wonende kind verder weg woont vergroot dit juist de kans dat zestigers over langere afstand verhuizen. In meerderheid gaan deze verhuizingen, net als bij zestigers met verder weg wonende ouders, in de richting van het kind. 

Dichter bij de kinderen als er kleinkinderen zijn

Dichterbij familie en vrienden

In het WoON is aan mensen die willen verhuizen gevraagd of de wens om dichterbij familie of vrienden te gaan wonen een reden kan zijn om te verhuizen. Van de zestigers die bij voorkeur naar een andere woonplaats willen verhuizen, geeft iets meer dan een kwart aan dat bij vrienden of familie in de buurt wonen hiervoor de belangrijkste reden is, nog eens 6 procent noemt dit als een van de redenen. Bij andere leeftijdsgroepen wordt dichter bij familie of vrienden wonen minder vaak als belangrijkste reden voor de verhuiswens gegeven. Voor jongere leeftijden vormen studie, werk, de woning, uit-huis-gaan, samenwonen of scheiden vaker dan voor zestigers de belangrijkste reden om naar een andere woonplaats te willen verhuizen.

Bij zestigers en zeventigplussers is het verschil tussen mannen en vrouwen opvallend. Van de vrouwen van 60 tot 70 jaar die naar een andere woonplaats willen verhuizen wil ruim een derde dat vooral om dichter bij familie of vrienden te wonen. Van de mannen uit deze leeftijdsgroep is dit maar 18 procent (figuur 8).

Verbondenheid met de woonomgeving

Zestigers wonen vaak al lang op dezelfde plek. Meer dan 55 procent van de zestigers woont al twintig jaar of langer op hetzelfde adres, bijna een derde zelfs dertig jaar of langer (figuur 9). Slechts 13 procent van de zestigers woont korter dan tien jaar op het huidige adres. Het is niet verwonderlijk dat zestigers vaak langer op het huidige adres wonen dan jongeren omdat hun wooncarrière verder gevorderd is.

Ouderen zijn sterker dan jongeren gehecht aan hun woning, hun buurt en hun woonplaats (figuur 10). Vooral de buurt vinden zij erg belangrijk. Van de zestigers geeft ruim twee derde aan (zeer) gehecht te zijn aan de buurt. Van de dertigers is dit minder dan de helft en van de twintigers minder dan 40 procent. Van de zestigers geeft 81 procent aan (zeer) gehecht te zijn aan de woonplaats, 85 procent is (zeer) gehecht aan de huidige woning. Die percentages liggen bij jongere leeftijden lager, maar de verschillen zijn kleiner dan bij de hechting aan de buurt. De cijfers wijzen er dus op dat vooral de mate waarin mensen georiënteerd zijn op hun buurt toeneemt met de leeftijd. Dit blijkt ook uit het feit dat 85 procent van de zestigers aangeeft zich (zeer) thuis te voelen in de buurt. Van de twintigers voelt twee derde zich (zeer) thuis in de buurt.  

De gegevens die voor dit onderzoek zijn gebruikt komen uit het Stelsel van Sociaal-Statistische Bestanden (SSB) en het Woon Onderzoek Nederland (WoON) uit 2015. Uit het SSB is een bestand samengesteld van alle personen die op 1 januari 2016 60 tot 70 jaar waren. Dit bestand beslaat met jaarlijkse peilmomenten de periode van 31 december 2012 tot en met 31 december 2016. Alleen de zestigers die gedurende de gehele waarnemingsperiode in Nederland woonden, zijn in de analyses opgenomen (N = 2 032 750). Het bestand bevat op persoonsniveau gegevens over onder andere de huishoudenssituatie, de arbeidsloopbaan, het welvaartsniveau, de migratieachtergrond, de woning, de geboortegemeente en de x- en y-coördinaten van de woonlocatie. De woonlocaties en de huishoudenssituaties van de juridische ouders en kinderen van de zestigers zijn eraan gekoppeld. Hiermee zijn voor alle peilmomenten de hemelsbrede afstanden tussen de zestigers en hun ouders en kinderen berekend. In de analyses is steeds uitgegaan van de afstand tot het dichtstbij wonende, uitwonende kind en de dichtstbij wonende, uitwonende ouder. Bijna 80 procent van de 60- tot -70-jarigen had aan het einde van 2016 uitwonende kinderen in Nederland, van 13 procent leefde nog één of beide ouders. Zestigers met uitwonende kinderen wonen gemiddeld ruim 14 kilometer van hun dichtstbij wonende kind. Bijna drie kwart van hen woont binnen 10 kilometer. Zestigers wonen gemiddeld 27 kilometer van hun ouders, ongeveer 55 procent woont binnen 10 kilometer.

Op basis van dit SSB-bestand is door middel van multinomiale logistische regressieanalyse onderzocht welke kenmerken van zestigers van invloed zijn op de waarschijnlijkheid dat zij gedurende 2016 over bepaalde afstanden verhuisden. Hiermee is onderzocht wat het effect is van pensionering en de afstand tot eventuele ouders en uitwonende kinderen. Voor de subpopulaties van zestigers met uitwonende kinderen zijn aanvullende analyses uitgevoerd, eveneens door middel van multinomiale logistische regressieanalyse. Voor zestigers met een uitwonend kind binnen 10 kilometer afstand op 31 december 2015 is onderzocht welke kenmerken van zestigers en hun kinderen de kans vergroten of verkleinen dat zij gedurende 2016 over lange afstand verhuizen. Voor zestigers van wie het dichtstbij wonende kind op 31 december 2015 verder weg woonde dan 10 kilometer is onderzocht welke kenmerken van henzelf en hun kinderen de kans beïnvloeden dat zij gedurende 2016 met een verhuizing de afstand tot dit kind met ten minste 5 kilometer vergrootten of juist verkleinden. Beschrijvende statistieken van de variabelen die zijn opgenomen in deze modellen zijn weergegeven in tabel B1.

Het WoON is een grootschalig, representatief vragenlijstonderzoek waarmee om de drie jaar informatie wordt verzameld over allerlei onderwerpen die te maken hebben met wonen en woonwensen. In 2015 bevatte het WoON bijna 9 duizend zelfstandig wonende respondenten van 60 tot 70 jaar. Gebaseerd op deze bron wordt beschreven in welke mate zestigers willen verhuizen en binding hebben met hun woning en met hun woonomgeving, ook in vergelijking met andere leeftijdsgroepen. Voor zowel de binding met de woning als de binding met de woonomgeving is op basis van respectievelijk twee en zeven vragen uit de vragenlijst een schaalscore berekend. De schaalscore van de binding met de woning (Cronbach’s Alpha = .706) is bepaald aan de hand van antwoorden op de volgende vragen:
1) Hoe tevreden bent u met uw huidige woning?
2) Hoe gehecht bent u aan uw huidige woning?

De schaalscore van de binding met de woonomgeving (Cronbach’s Alpha = .788) is bepaald op basis van antwoorden op de volgende vragen en stellingen:
1) Hoe tevreden bent u met uw huidige woonomgeving?
2) In welke mate bent u gehecht aan uw woonplaats?
3) Hoe tevreden bent u met de streek waarin u woont?
4) Ik ben gehecht aan deze buurt.
5) Ik voel me thuis in deze buurt.
6) Ik heb veel contact met mijn directe buren.
7) Ik heb veel contact met overige buurtbewoners.
Door middel van een multinomiale logistische regressieanalyse is achterhaald in hoeverre de wens om binnen de woonplaats te verhuizen of naar elders te verhuizen wordt beïnvloed door de binding met de woning en de woonomgeving en in hoeverre dit effect verschilt tussen leeftijdsgroepen. Beschrijvende statistieken van de variabelen die zijn opgenomen in deze modellen zijn weergegeven in tabel B2.