Arbeidsmarktprofiel van zorg en welzijn

2.1         Werknemers en zelfstandigen

1,5 miljoen werkenden in zorg en welzijn

Halverwege 2020 waren ruim 1,5 miljoen en werknemers en zelfstandigen actief in de bedrijfstak zorg en welzijn[6]. Alleen in de handel werken meer mensen. In het tweede kwartaal van 2020 was wel sprake van een lichte afname (seizoengecorrigeerd) van het aantal werkzame personen in zorg en welzijn, vergeleken met een kwartaal eerder.

Het aantal werkenden in zorg en welzijn groeide in de afgelopen twintig jaar het snelst van alle bedrijfstakken. In 2019 waren bijna anderhalf keer zoveel mensen aan de slag als in 2000. In deze periode groeide het aantal werkenden in de totale economie met 17 procent.

De werkgelegenheid is niet constant gestegen, maar nam vooral toe in de periode 2000-2010. Het aantal werkenden groeide gestaag naar een voorlopig hoogtepunt in 2012 met ruim 1,4 miljoen werkzame personen. Daarna volgde een periode van krimp. Vanaf 2017 groeide het aantal werkenden jaarlijks met 2 tot 3 procent. In 2019 bereikte dit aantal een nieuw jaarrecord.

Aandeel zelfstandigen onder gemiddelde

Halverwege 2020 waren 227 duizend zelfstandigen aan de slag; 15 procent van alle werkenden in deze bedrijfstak. Ten opzichte van 2000 is het aantal zelfstandigen met 85 duizend gegroeid. Het aandeel zelfstandigen is vergeleken met twintig jaar eerder nagenoeg gelijk gebleven, en nog altijd lager dan gemiddeld in de economie (17 procent). Tot zelfstandigen behoren onder andere huisartsen, fysiotherapeuten en medisch specialisten. In deze beroepen werkt men overigens ook wel in loondienst.

2.2 Werknemers en zelfstandigen naar branches

VVT grootste branche, relatief veel zelfstandigen onder huisartsen

In dit artikel wordt een indeling van de bedrijfstak zorg en welzijn gehanteerd in tien branches conform het AZW-programma, tenzij anders aangegeven. Deze tien branches samen worden aangeduid als ‘Zorg en welzijn breed’ [7]. Het verschil met ‘Zorg en welzijn smal’ is dat de kinderopvang daarin niet wordt meegeteld. Verpleging, verzorging en thuiszorg (VVT) is veruit de grootste branche met 384 duizend werkenden [8]; 28 procent van zorg en welzijn in 2019. Deze branche is ruim anderhalf keer zo groot als de branche ziekenhuizen en overige medische specialistische zorg, waar 17 procent werkt. Daarna volgen overige zorg en welzijn [9] en gehandicaptenzorg.

Naar verhouding zijn de meeste zelfstandigen te vinden bij de huisartsen en gezondheidscentra, met ongeveer een derde van het aantal werkenden in die branche. Dit aandeel is vrijwel hetzelfde in overige zorg en welzijn. Dit is een zeer diverse branche met onder andere tandartsen, fysiotherapeuten en verloskundigen. In deze branche is het absolute aantal zelfstandigen met 55 duizend het grootst. Onder Universitair Medische Centra (UMC’s) is het aantal zelfstandigen zowel absoluut als relatief het kleinst.

Ontwikkeling werkzame beroepsbevolking naar branche

Ondanks de aantrekkende werkgelegenheid bleef de groei beduidend achter bij de totale economie in de tweede helft van de jaren tien. De branches maakten tussen 2015 en 2019 een verschillende ontwikkeling door. Ten opzichte van 2015 steeg het aantal werkenden op basis van de Enquête Beroepsbevolking naar verhouding het meest in de branche huisartsenzorg en gezondheidscentra en het minst in de ziekenhuisbranche [10]. Daarbij moet worden aangemerkt dat het aantal werkenden in de huisartsenbranche in 2019 het kleinst was, op de jeugdzorg na. De VVT en gehandicaptenzorg krompen in 2019 licht ten opzichte van 2015. Aan het eind van deze periode is de ontwikkeling in sommige branches een andere kant opgegaan. Zo werkten er in 2019 meer mensen in de VVT en was het aantal werkenden in de gehandicaptenzorg vergelijkbaar met een jaar eerder. Verder groeide sociaal werk en kinderopvang relatief het meest en kromp geen enkele branche noemenswaardig.

2.3 Arbeidsduur werkzame beroepsbevolking

Drie kwart deeltijdwerker

In 2019 werkte drie kwart in zorg en welzijn in deeltijd (minder dan 35 uur per week). In de gehele economie was dat ongeveer de helft. Uitschieter is de VVT, waar bijna 9 op de 10 werknemers en zelfstandigen in deeltijd werken.

Met name het aandeel werkenden met een werkweek van 20 tot 35 uur springt eruit: 57 procent. Het aandeel werkenden met een relatief kleine deeltijdbaan (tot 20 uur per week) was, net als in de gehele economie, 18 procent. Opnieuw is het aandeel in de VVT het grootst. Het aandeel dat minder dan 12 uur per week werkte, was relatief klein.

Over de gehele linie wordt minder vaak voltijds (35 uur of meer) gewerkt dan in de gehele economie (51 procent). Alleen UMC’s komen in de buurt (49 procent). Relatief lange werkweken van meer dan 40 uur komen vooral in de huisartsenbranche vaker voor dan gemiddeld in de gehele economie.

2.4 Dienstverband werknemers

Meeste vaste arbeidsrelaties in geestelijke gezondheidszorg

In 2019 had 82 procent van de werknemers een vaste arbeidsrelatie. Zij hadden een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd en een vast aantal uren per week. In de gehele economie was dit minder dan drie kwart. De verschillen tussen de branches zijn beperkt.

Vooral in de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) werken veel werknemers met een vast contract (88 procent). Overige zorg en welzijn heeft met 24 procent naar verhouding de meeste werknemers met een flexibele arbeidsrelatie. Ook in de welzijnsbranches jeugdzorg, kinderopvang en sociaal werk is het aandeel flexibele arbeidskrachten bovengemiddeld binnen zorg en welzijn. Werknemers met een flexibele arbeidsrelatie zijn bijvoorbeeld uitzendkrachten, oproepkrachten of werknemers met een tijdelijk contract, die voor bepaalde tijd óf een variabel aantal uren per week werken.

3.1 Leeftijd en geslacht

Meeste 55-plussers in verpleging, verzorging en thuiszorg

In het eerste kwartaal van 2020 was 24 procent van de werknemers 55 jaar of ouder; begin 2010 was dit nog 15 procent. Uitschieter is VVT, waar begin 2020 29 procent van de werknemers 55-plusser was. De vergrijzing gaat in de zorg harder dan gemiddeld. In het eerste kwartaal van 2010 was 17 procent van alle 55-pluswerknemers nog te vinden in zorg en welzijn. Tien jaar later was dat toegenomen tot 20 procent.

De vergrijzing gaat vooral ten koste van de vertegenwoordiging van 35- tot 55-jarigen onder de werknemers. Behoorde in het eerste kwartaal van 2010 nog ruim de helft van de werknemers in zorg en welzijn tot deze leeftijdscategorie, begin 2020 waren dat er nog ruim 4 op de 10. Werknemers tot 35 jaar bleven vrijwel gelijk vertegenwoordigd.

Grootste aandeel vrouwen in kinderopvang

In het eerste kwartaal van 2020 was 84 procent van de werknemers vrouw. Van alle werknemers in de economie was dat 47 procent. Vrouwen zijn al jaren relatief sterk vertegenwoordigd. Het aandeel vrouwen in deze bedrijfstak lag tien jaar geleden al op hetzelfde niveau. In de kinderopvang, VVT, en huisartsen en gezondheidscentra zijn zelfs meer dan 9 op de 10 werknemers vrouw. In UMC’s zijn vrouwen naar verhouding het minst vertegenwoordigd, maar nog altijd zijn ze ruim in de meerderheid.

Onder zelfstandigen was het aandeel vrouwen in zorg en welzijn met 68 procent aanzienlijk lager in 2019 [11]. Desondanks is zorg en welzijn ook inclusief zelfstandigen de bedrijfstak met de grootste vertegenwoordiging van vrouwen.

3.2 Hoogst behaald onderwijsniveau werknemers

Vooral middelbaar en hoogopgeleiden bij jeugdzorg en UMC’s

Eind 2019 was 44 procent van de werknemers in zorg en welzijn middelbaar opgeleid. Dat betekent dat zij havo, vwo, of mbo (2 of hoger) als hoogst behaald onderwijsniveau hebben. Een vergelijkbaar aandeel is hoogopgeleid, oftewel heeft een hbo- of wo-diploma. Ruim 1 op de 10 werknemers is laagopgeleid (basisonderwijs, vmbo of mbo-1). In alle branches heeft meer dan drie kwart van de werknemers een middelbaar of hoog opleidingsniveau. Dit was voor 96 procent van de werknemers het geval in de jeugdzorg en de UMC’s. In VVT was dit aandeel met 77 procent het laagst. Mede door routinematige werkzaamheden werken in deze branche relatief veel laagopgeleiden [12].

Afgezet tegen de werkzame beroepsbevolking (inclusief zelfstandigen) was het aandeel hoogopgeleiden (45 procent) in zorg en welzijn bovengemiddeld vergeleken met de gehele economie (38 procent) volgens de meest recente gegevens (vierde kwartaal van 2018) [13]. Ook de vertegenwoordiging van middelbaar opgeleiden was relatief groot in deze bedrijfstak met 44 procent van de werkenden. In alle bedrijfstakken was dit gemiddeld 40 procent.

3.3 Beroepen per branche

Verzorgenden, en sociaal werkers, groeps- en woonbegeleiders meest voorkomende beroepsgroepen

In 2019 waren verzorgenden (17 procent), en sociaal werkers, groeps- en woonbegeleiders (13 procent) de meest voorkomende beroepsgroepen[14]. In de gehandicaptenzorg is ruim de helft sociaal werker, groeps- of woonbegeleider, terwijl in VVT naar verhouding de meeste verzorgenden (intramuraal en thuiszorg) actief zijn. Medisch-specialistische artsen oefenen hun beroep relatief vaak uit in UMC’s. Het aandeel gespecialiseerde verpleegkundigen is het grootst in ziekenhuizen en overige medisch specialistische zorg. In de kinderopvang is de beroepenstructuur weinig divers. Het overgrote deel bestaat uit leidsters en begeleiders. Daarentegen komen in de ziekenhuisbranche en in de VVT relatief veel verschillende beroepen voor.

4.1 Openstaande vacatures

Vacaturegraad gemiddeld

Om de personele krapte tussen bedrijfstakken van verschillende omvang te vergelijken wordt de vacaturegraad gehanteerd. Dit is het aantal openstaande vacatures per duizend werknemersbanen, die – naast gegevens over werkzoekenden – een indicatie van de spanning op de arbeidsmarkt geeft. In het tweede kwartaal van 2020 lag de vacaturegraad met 25 vacatures per duizend banen rond het gemiddelde voor de gehele economie. Ten opzichte van vijf jaar geleden is de vacaturegraad in vrijwel alle bedrijfstakken gestegen. In zorg en welzijn was deze halverwege 2020 bijna verdubbeld ten opzichte van medio 2015. Alleen in openbaar bestuur en bouwnijverheid steeg de vacaturegraad sneller.

4.2 Moeilijk vervulbare vacatures

8 op de 10 vacatures moeilijk vervulbaar bij huisartsenpraktijken

In het vierde kwartaal van 2019 gaven werkgevers aan dat gemiddeld 7 op de 10 openstaande vacatures in hun organisatie moeilijk vervulbaar waren [16]. In alle branches ervaren werkgevers wervingsproblemen. Bij de huisartsen en gezondheidscentra is 80 procent van de vacatures moeilijk vervulbaar. In de overige zorg en welzijn is dat 78 procent van de vacatures. Ook in de grotere branches GGZ, VVT, en ziekenhuizen, UMC’s en overige medisch specialistische zorg hebben werkgevers te maken met vacatures die moeilijk vervulbaar zijn. Ondanks deze wervingsproblemen groeit de werkgelegenheid in de meeste branches wel.

Het aandeel moeilijk vervulbare vacatures geeft een beeld van een kwantitatieve en kwalitatieve mismatch op de arbeidsmarkt. In beroepen met moeilijk vervulbare vacatures zijn relatief weinig werkzoekenden beschikbaar per openstaande vacature of lukt het werkgevers niet of nauwelijks om geschikte mensen te vinden met specifieke kennis en vaardigheden. Of zorg en welzijn een bedrijfstak is met veel moeilijk vervulbare vacatures is niet bekend. Wel blijkt uit onderzoek van het UWV dat zorg- en medische beroepen volgens de meest recente gegevens uit 2018 behoorden tot de negen beroepsrichtingen waarin moeilijk vervulbare vacatures zich concentreren. Daarbij gaat het ook om bijvoorbeeld technische, ICT- en financiële beroepen [17]. Binnen zorg en welzijn zijn met name arbeidskrachten op middelbaar en hoger beroepsniveau moeilijk te vinden, in het bijzonder verzorgenden individuele gezondheidszorg (ig) en verpleegkundigen [18].

5.1 In- en uitstroom

Instroom vlakt af, uitstroom neemt geleidelijk toe

Vooral afname instroom jeugdzorg en groei uitstroom kinderopvang

Verloop op het totaal aantal werknemers bij sociaal werk het grootst

Aandeel herintreders en zij-instromers grootst in sociaal werk

Veel uitstroom vanuit sociaal werk en jeugdzorg

5.2 Instroom vanuit opleiding zorg en welzijn

Aantal gediplomeerden laatste drie jaar gegroeid

Sectorrendement neemt toe

Instroom in opleidingen zorg en welzijn stijgt

6.1 Werkdruk en werktevredenheid

Werkdruk bovengemiddeld in zorg en welzijn

Te hoge werkdruk vooral ervaren in ziekenhuisbranche

78 procent van de werknemers tevreden met hun werk

Loonontwikkeling zorg en welzijn in de buurt van gemiddelde in economie

6.2 Ziekteverzuim

Ziekteverzuim hoog, vooral in verpleging, verzorging en thuiszorg

Dit artikel geeft een beeld van de kenmerken van de arbeidsmarkt van zorg en welzijn en de ontwikkelingen op korte en langere termijn. Ondanks het gebruik van cijfers tot en met het eerste en tweede kwartaal van 2020 sluit dit onderzoek niet geheel aan op de meeste actuele stand van zaken. In hoeverre de coronacrisis effect heeft gehad op de hier gepresenteerde ontwikkelingen kon op basis van de beschikbare cijfers niet worden onderzocht.

Met ruim 1,5 miljoen werkzame personen is zorg en welzijn - na handel - de grootste bedrijfstak van Nederland. Er werken anderhalf keer zoveel personen als twintig jaar eerder. In deze periode steeg ook het aantal zelfstandigen, maar met 15 procent was het aandeel in het tweede kwartaal van 2020 lager dan gemiddeld onder alle bedrijfstakken. Zelfstandigen komen naar verhouding het meest voor bij huisartsenpraktijken en gezondheidscentra. Van het grote aantal werkenden in zorg en welzijn is drie kwart in deeltijd actief, tegen gemiddeld ongeveer de helft in de gehele economie. Werknemers hebben vaker dan gemiddeld een vast dienstverband, met name in de geestelijke gezondheidszorg.

In tien jaar tijd steeg het aandeel 55-plussers van 15 procent naar bijna een kwart van de werknemers. Dit ligt ruim boven het gemiddelde van 20 procent, en ook de stijging was bovengemiddeld. De vergrijzing was in het eerste kwartaal van 2020 met 29 procent het sterkst in de branche verpleging, verzorging en thuiszorg (VVT). In zorg en welzijn is het aandeel vrouwen onder werknemers het hoogst van alle bedrijfstakken. Met gemiddeld ruim 9 vrouwen op de 10 werknemers is kinderopvang de uitschieter. Middelbaar en hoogopgeleiden zijn vooral te vinden in de jeugdzorg en UMC’s.

De vacaturegraad is gemiddeld, vergeleken met andere bedrijfstakken. Wel behoren zorgberoepen tot de beroepsrichtingen met relatief veel moeilijk vervulbare vacatures. Bij gemiddeld 7 op de 10 vacatures per werkgever was sprake van wervingsproblemen in deze bedrijfstak.

De meest recente cijfers van begin 2020 wijzen voorzichtig op afvlakkende instroom in en toename van uitstroom van werknemers uit zorg en welzijn na jaren waarin de werkgelegenheid aantrok, waarbij de instroom de uitstroom steeds verder overtrof. Begin 2020 was het personeelsverloop bij sociaal werk op het totaal aantal werknemers het grootst. In deze branche is de vertegenwoordiging van herintreders en zij-instromers verhoudingsgewijs het grootst. Via de ziekenhuisbranche komen juist relatief weinig werknemers terug of op latere leeftijd voor het eerst de zorg binnen. Na sociaal werk is de uitstroom het grootst uit de jeugdzorg. Instroom in zorg en welzijn vanuit een opleiding in deze richting vertoonde de laatste jaren een stijgende lijn; met name onder hbo’ers.

Ruim drie kwart van de werknemers in zorg en welzijn is tevreden met het werk. Zij zijn in het algemeen vaker tevreden met hun werk dan gemiddeld in andere bedrijfstakken. Qua arbeidsomstandigheden, waaronder werkdruk, scoort zorg en welzijn juist iets minder dan gemiddeld. Ruim de helft van de werknemers in de ziekenhuiszorg, jeugdzorg en kinderopvang ervoer eind 2019 een (veel) te hoge werkdruk. Het ziekteverzuim is in deze bedrijfstak, samen met de industrie, het hoogst. De cao-loonontwikkeling ligt iets onder het gemiddelde van de economie, maar bleef daar de afgelopen twintig jaar in de buurt. Iets minder dan 30 procent van de werknemers in zorg en welzijn geeft aan voldoende betaald te krijgen.
Op brancheniveau valt op dat in de VVT gemiddeld twee derde van het aantal openstaande vacatures moeilijk vervulbaar is. Desondanks behoorde VVT tot de branches met de grootste groei van de instroom in het eerste kwartaal van 2020, ten opzichte van een jaar eerder. In VVT is het aandeel deeltijdwerkers het grootst. Ook is het ziekteverzuim hier het hoogst van alle branches.

Ook bij huisartsen en gezondheidscentra gingen relatief veel moeilijk vervulbare vacatures gepaard met een verhoudingsgewijs sterke groei van de instroom. Ook was de tevredenheid met het werk het grootst van alle branches en behoorde het ziekteverzuim tot de laagste percentages.

In de GGZ, en ziekenhuizen en overige medisch specialistische zorg is relatief vaak sprake van moeilijk vervulbare vacatures. Meer dan gemiddeld ervaren werknemers de werkdruk als (veel) te hoog. Het personeelsverloop is naar verhouding klein, maar in beide branches zijn relatief veel 55-plussers werkzaam die relatief dicht bij hun pensioen staan.

Jeugdzorg en sociaal werk zijn als welzijnsbranches gericht op hulp en ondersteuning bij opvoeding, opgroeien en participeren in de samenleving. Volgens werkgevers zijn er relatief weinig moeilijk vervulbare vacatures in deze branches. De arbeidsmarktsituatie oogt echter grillig door een relatief groot personeelsverloop. Daarnaast kampen relatief veel werknemers in de jeugdzorg met een hoge werkdruk.

Resumerend springt zorg en welzijn op een aantal terreinen in het oog vergeleken met andere bedrijfstakken. Met 1,5 miljoen werknemers is het een van de grootste sectoren op het gebied van werkgelegenheid. Bovendien is het een sector met een grote vertegenwoordiging van vrouwen. De bedrijfstak kent naar verhouding een hoog ziekteverzuim en een hoog percentage 55-plussers. Bovendien wordt veel werk in deeltijd (met name 20 tot 35 uur per week) uitgevoerd. Bijna de helft van de werknemers in zorg en welzijn ervaart een (veel) te hoge werkdruk. Toch is een ruime meerderheid van de werknemers tevreden met het werk. De spanning op de arbeidsmarkt in zorg en welzijn, in dit onderzoek uitgedrukt door middel van de vacaturegraad, is gemiddeld vergeleken met andere bedrijfstakken. Desondanks heeft de bedrijfstak te maken met veel moeilijk vervulbare vacatures: per werkgevers betreft dat gemiddeld 7 op de 10 vacatures. Niettemin hield de groei van de werkgelegenheid de laatste jaren aan.

1) RIVM, 2018, Volksgezondheid Toekomstverkenning 2018:
CBS/TNO, Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden

2) UWV, 2020, Factsheet arbeidsmarkt: sociaal werk, jeugdzorg en kinderopvang 

3) SEO, 2013, Economische groei en de vraag naar zorg: Macro-economische tegenkrachten in het ramingsmodel van het Capaciteitsorgaan. Amsterdam

4) Tweede Kamer, vergaderjaar 2017-2018, 29282, nr. 303. Ministerie van VWS, OCW en SZW – Actieprogramma Werken in de zorg.

5) Cijfers kabinet-Rutte II (2012-2017)

6) Bedrijfstak zorg en welzijn (AZW-programma) en bedrijfstak Q Gezondheids- en welzijnszorg (CBS). In dit artikel wordt de aanduiding ‘bedrijfstak zorg en welzijn’ gebruikt.
Op het reguliere CBS StatLine publiceert het CBS cijfers over de arbeidsmarkt zoals banen, werkgelegenheid, verzuim, en vacatures per bedrijfstak. Dit gebeurt volgens de Standaard bedrijfsindeling 2008 (SBI 2008). ‘Bedrijfstak’ of ‘branche’ zijn gangbare termen voor groepen van bedrijven met dezelfde hoofdactiviteit.
De zorg- en welzijnsbedrijfstak valt bijna samen met de SBI-bedrijfstak Q gezondheids- en welzijnszorg. Het enige verschil is dat bij de subbranche ‘sociaal werk overig’ (een restcategorie, waaronder overig maatschappelijk advies) alleen de werkenden worden meegeteld die onder de cao sociaal werk vallen. Door deze verschillende afbakening kan het voorkomen dat cijfers op CBS StatLine afwijken van cijfers over hetzelfde onderwerp op de specifieke databank voor zorg en welzijn AZW StatLine. 

7) Zorg en welzijn (breed) omvat:

• Universitair medische centra: zeer gespecialiseerde zorg;
• Ziekenhuizen en overige medisch specialistische zorg: inclusief praktijken van medisch specialisten en dagbehandelingscentra (geen psychiaters en tandheelkundig specialisten);
• Geestelijke gezondheidszorg (GGZ): inclusief verslavingszorg, psychiaters, psychotherapeuten en psychologen;
• Huisartsen en gezondheidscentra (huisartsenzorg);
• Verpleging, verzorging en thuiszorg: samentelling van categorieën: verpleeghuizen, verzorgingshuizen en thuiszorg;
• Gehandicaptenzorg: inclusief huizen en dagverblijven voor verstandelijk gehandicapten en psychiatrische cliënten, en huizen voor niet-verstandelijk gehandicapten;
• Sociaal werk: maatschappelijke opvang, welzijn breed, maatschappelijk werk en overig sociaal werk;
• Jeugdzorg: inclusief verblijven met overnachting, dagverblijven en ambulante jeugdzorg;
• Kinderopvang: inclusief peuterspeelzaalwerk, dagopvang, tussenschoolse opvang en buitenschoolse opvang voor kinderen voordat zij beginnen met het voortgezet onderwijs;
• Overige zorg en welzijn.

8) Dit betreft de werkzame beroepsbevolking en omvat personen die in Nederland wonen en werken (exclusief de institutionele bevolking). Zij zijn in de leeftijd van 15 tot 75 jaar. Bij betaald werk gaat het om werkzaamheden ongeacht de arbeidsduur.

9) Deze categorie is een samentelling van categorieën:
- praktijken van tandartsen;
- tand-heelkundig specialisten;
- verloskundigen;
- fysiotherapeuten;
- overige paramedische praktijken (geen fysiotherapie of psychologie) en alternatieve genezers;
- arbobegeleiding en re-integratie;
- preventieve gezondheidszorg (geen arbobegeleiding);
- medische laboratoria, trombosediensten en overig behandelingsondersteunend onderzoek;
- ambulancediensten en centrale posten Ambulancediensten en centrale posten;
- samenwerkingsorganen op het gebied van gezondheidszorg en overige gezondheidszorgondersteunende diensten.

10) Op AZW StatLine wordt niet alleen gepubliceerd over de werkzame beroepsbevolking (werknemers en zelfstandigen) per AZW-branche op basis van de Enquête Beroepsbevolking (EBB), maar ook over het aantal werknemers per AZW-branche op basis van de Statistiek Werkgelegenheid en Lonen (SWL). Voor enkele AZW-branches laten de uitkomsten uit beide bronnen een verschillende ontwikkeling zien. Hier speelt mee dat de waarnemingsmethode verschilt en dat afbakeningen van doelpopulatie en verslagperiode niet identiek zijn. Volgens beide bronnen steeg het aantal werknemers in 2019 ten opzichte van 2015 naar verhouding het meest in de branches kinderopvang, jeugdzorg en de huisartsenzorg en gezondheidscentra, maar volgens de EBB was de toename in de kinderopvang minder sterk dan volgens de SWL. En waar het aantal werknemers in de verpleging, verzorging en thuiszorg en in de gehandicaptenzorg volgens de EBB tussen 2015 en 2019 licht afnam, laat de SWL een toename zien.

11) Zie tabel Arbeidsvolume; bedrijfstak, geslacht, nationale rekeningen

12) M. Speet en A.L. Francke, 2004, Individuele professionalisering van verpleegkundigen in de beroepsopleiding en in de praktijk. Nivel.
 
13) Zie tabel Werkzame beroepsbevolking; bedrijf

14) Om beroepen te kunnen indelen naar niveau en richting gebruikt het CBS de International Standard Classification of Occupations 2008 (ISCO) en de hiervan afgeleide Beroepenindeling ROA-CBS 2014 (BRC 2014). De ISCO is de internationale beroepenclassificatie van de International Labour Organization (ILO).
In de tabel zijn zowel BRC-beroepsgroepen als BRC-beroepen gepresenteerd. Als binnen een beroepsgroep vooral één beroep voorkomt, is de BRC-beroepsgroep opgenomen. Komen binnen een beroepsgroep meerdere beroepen relatief vaak voor, dan zijn de BRC-beroepen opgenomen in plaats van de BRC-beroepsgroep.
De informatie in de tabel is gebaseerd op de Enquête Beroepsbevolking (EBB). In de EBB gaat het om werknemers én zelfstandigen. Hierdoor is het aantal werkenden in zorg- en welzijn iets hoger dan in de AZW Werknemersenquête (WNE), waarin het alleen om werknemers gaat. Daarentegen gaat het in de EBB alleen om werkenden met de grootste werkkring in de zorg en welzijn, terwijl het in de WNE om alle werknemers met een werkkring in de zorg gaat.

15) In de vragenlijst voor de werknemers wordt via een open vraag aan respondenten gevraagd welke functie ze hebben. Ze moeten daarbij zo specifiek mogelijk zijn. Dus niet alleen aangeven dat ze verpleegkundige zijn, maar bijvoorbeeld Psychiatrisch verpleegkundige, Verpleegkundige niveau 4 of Verpleegkundige op de spoedeisende hulp (SEH). De antwoorden worden vervolgens deels automatisch en deels handmatig geclassificeerd volgens de International Standard Classification of Occupation (ISCO). Specifiek voor het onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn (AZW) is binnen deze classificatie meer detail aangebracht, de zogeheten vijfde laag. Voor elk van de onderscheiden beroepen binnen die vijfde laag is bepaald of het gaat om een cliëntgebonden of niet-cliëntgebonden functie. In dit onderzoek is gebruik gemaakt van steekproefgegevens. Een steekproef is nooit helemaal representatief voor de populatie. Om hiervoor te corrigeren en om aantallen te kunnen geven die overeenkomen met de populatieomvang, is gebruik gemaakt van ophooggewichten.

16) Zie AZW-Werkgeversenquête tweede meting 2019. Bij AZW-panelonderzoek wordt separaat informatie verzameld van werkgevers van UMC’s, en ziekenhuizen en overige medisch-specialistische zorg. Bij publicatie van de uitkomsten zijn deze branches samengenomen.

17) UWV, 2018, Moeilijk vervulbare vacatures: landelijk overzicht van beroepen.

18) UWV, 2020, Factsheet zorg maart 2020.

19) In dit artikel wordt een instromer gedefinieerd als iemand die als werknemer actief is in de bedrijfstak zorg en welzijn, terwijl dat een jaar eerder nog niet het geval was. Iemand die uitstroomt is als werknemer gestopt met werken in deze bedrijfstak. Als een werknemer uitstroomt, en zelfstandige wordt in zorg en welzijn, telt deze ook als uitstroom. In- en uitstroom binnen en tussen branches van zorg en welzijn worden buiten beschouwing gelaten.

20) Een zij-instromer is een werknemer die op het peilmoment ingestroomd is binnen zorg en welzijn, bij het begin van deze werknemersbaan ouder is dan 25 en nooit eerder in loondienst in zorg en welzijn gewerkt heeft.

21) Een herintreder is een werknemer die op het peilmoment ingestroomd is binnen zorg en welzijn. Een jaar voorafgaand aan de start van de baan was de werknemer niet werkzaam in de bedrijfstak zorg en welzijn, maar meer dan een jaar voorafgaand aan de start van de baan is de werknemer op enig moment wel werkzaam geweest in de bedrijfstak zorg en welzijn.

22) In de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden van CBS en TNO wordt werkdruk bij werknemers gemeten aan de hand van de volgende vragen: Moet u erg snel werken? Moet u heel veel werk doen? Moet u extra hard werken? Deze vragen werden in 2019 beantwoord door 58 duizend werknemers in de leeftijd van 15 tot 75 jaar. In de uitkomsten op CBS StatLine wordt het percentage respondenten samengenomen dat met ‘altijd’ of ‘vaak’ antwoordt. Zie o.a. Psychosociale arbeidsbelasting (PSA) werknemers; bedrijfstak en Psycho-sociale arbeidsbelasting werknemers; beroep

De doelpopulatie bestaat uit alle werknemers van 15 tot en met 74 jaar die in Nederland werken. Alle personen met de volgende eigenschappen komen in het steekproefkader:
-is volgens de afleiding van het CBS op basis van data uit de Polisadministratie op 29 maart 2019 een werknemer,
- is minimaal 15 jaar en maximaal 74 jaar op 1 oktober 2019,
- is geregistreerd als ingezetene in de Basisregistratie Personen (BRP) ten tijde van de steekproeftrekking,
- behoort tot een particulier huishouden op 15 mei 2019
Het steekproefkader van de NEA 2019 bevat 7,6 miljoen personen.

23) In de AZW Werknemersenquête wordt werknemers gevraagd of ze hun werkdruk gemiddeld genomen (veel) te hoog, goed of (veel) te laag vinden. De doelpopulatie bestaat uit werknemers van 16 jaar en ouder in de zorg- en welzijnssector. Deze sector is afgebakend op basis van de Standaard Bedrijfsindeling (SBI). In de tweede meting van 2019 bestond de nettosteekproef uit iets minder dan 28 duizend werknemers in zorg en welzijn. Zie ook: Werknemers in de zorg en welzijn; kerncijfers arbeidsomstandigheden.

24) De Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden bevat de volgende vraag over werktevredenheid: in hoeverre bent u (werknemer), alles bij elkaar genomen, tevreden met uw werk? Ook wordt uitgevraagd: in hoeverre bent u, alles bij elkaar genomen, tevreden met uw arbeidsomstandigheden? De cijfers betreffen in beide gevallen het percentage werknemers met de antwoordcategorieën ‘tevreden’ en ‘zeer tevreden’. Zie verder: Duurzame inzetbaarheid werknemers; bedrijfstak In de AZW Werknemersenquête is tevredenheid met het werk vastgesteld met de volgende vraag: ‘Hoe tevreden of ontevreden bent u, alles bijeengenomen, met uw werk?’. Het betreft hier het percentage werknemers dat heeft geantwoord met ‘zeer tevreden’ of ‘tevreden’.

25) Uitkomsten werknemersenquête AZW 1e meting 2019

26) Zie Werkgelegenheid; banen, lonen, arbeidsduur, SBI2008; kerncijfers

27) StatLine AZW: Werknemers in de zorg en welzijn; arbeidsomstandigheden

28) De definitie van ziekteverzuim volgens de kwartaalenquête ziekteverzuim is hetzelfde als op AZW StatLine. In laatstgenoemde bron is het ziekteverzuimpercentage inclusief het verzuim langer dan een jaar en exclusief zwangerschaps- en bevallingsverlof. Zie verder tabel Ziekteverzuimpercentage; bedrijfstakken (SBI 2008) en bedrijfsgrootte

Arbeidsrekeningen

Enquête beroepsbevolking (EBB)

Indexcijfers van cao-lonen

Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA)

Statistiek werkgelegenheid en lonen (SWL)

Kwartaalenquête vacatures en ziekteverzuim

Werkgeversenquête (WGE)

Werknemersenquête (WNE)