Onderweg in Nederland (ODiN) 2023 - Onderzoeksbeschrijving

Dit document geeft een globale beschrijving van de uitvoering van het onderzoek Onderweg in Nederland (ODiN) in 2023.

1.1 Leeswijzer

In hoofdstuk 2 zijn een aantal kenmerken van het ODiN beschreven, zoals het doel, de onderzoeksfasen en het meer- en maatwerk. De belangrijkste verschillen tussen ODiN 2023 ten opzichte van ODiN 2022 staan vermeld in hoofdstuk 3. De hoofdstukken 4 tot en met 6 beschrijven respectievelijk de steekproeftrekking, het veldwerk en het verwerkingsproces van het onderzoek.

In bijlage A wordt een aantal zaken toegelicht die van belang zijn bij het gebruik van het ODiN-databestand en de interpretatie van de resultaten. Bijlage B bevat de deelgebieden van het meerwerk en bijlage C het weegmodel. Enkele kerncijfers op basis van ODiN 2023 zijn te vinden in bijlage D. Marges behorende bij de randtotalen van die gepresenteerde kerncijfers staan in bijlage E. Meer gedetailleerde resultaten worden gepubliceerd op StatLine, de elektronische databank van het CBS.

Naast deze onderzoeksbeschrijving verschijnt er jaarlijks een landelijke plausibiliteitsrapportage en is er een handleiding beschikbaar voor het gebruik van het databestand.

1.2 Meer informatie

Cijfers op basis van het ODiN zijn te vinden op StatLine, de elektronische databank van het CBS:
https://opendata.cbs.nl

De databestanden van ODiN en OViN kunnen aangevraagd en gedownload worden via DANS (Data Archiving and Networked Services):
http://easy.dans.knaw.nl

Voor het uitvoeren van uitgebreide analyses, eventueel met gebruik van andere data van het CBS, kan informatie gevonden worden op:
https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/maatwerk-en-microdata/microdata-zelf-onderzoek-doen

Voor publicaties over het thema verkeer en vervoer, waaronder van ODiN, kunt u de internetsite van het CBS raadplegen:
https://www.cbs.nl/nl-nl/maatschappij/verkeer-en-vervoer

Als u vragen heeft naar aanleiding van de documentatie, dan kunt u via onderstaand e-mailadres terecht bij de infoservice van het CBS:
infoservice@cbs.nl

Het onderzoek Onderweg in Nederland (ODiN) is het nationale mobiliteitsonderzoek onder inwoners van Nederland. Verplaatsingsonderzoek kent in Nederland een lange geschiedenis. Sinds 1978 onderzoekt het CBS de mobiliteit van personen in Nederland. Tussen 1978 en 2004 gebeurde dit onder de naam Onderzoek Verplaatsingsgedrag (OVG). In de periode 2004 tot en met 2009 werd het onderzoek in opdracht van Rijkswaterstaat uitgevoerd door het bureau SocialData onder de naam Mobiliteitsonderzoek Nederland (MON). Met ingang van 2010 kwam de uitvoering van het mobiliteitsonderzoek weer terug bij het CBS, als Onderzoek Verplaatsingen in Nederland (OViN). Het laatste onderzoeksjaar waarvoor op de OViN-werkwijze het mobiliteitsonderzoek is uitgevoerd is 2017. Met ingang van 2018 is het onderzoek gewijzigd en gaat het verder onder de naam Onderweg in Nederland, kortweg ODiN.

2.1 Doel van het onderzoek

Het doel van het onderzoek ODiN is om bruikbare informatie te leveren over de dagelijkse mobiliteit van de Nederlandse bevolking ten behoeve van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, andere overheden, beleids- en onderzoeksinstanties en de maatschappij. De informatie wordt onder andere gebruikt bij het ontwikkelen en toetsen van het verkeer- en vervoerbeleid in Nederland.

Het ODiN bestaat uit een basisonderzoek op landelijk niveau en eventuele verdichtingen of aanvullende onderzoeken. Het basisonderzoek is een dagelijks en continu onderzoek naar het verplaatsingsgedrag van inwoners van Nederland dat dagelijks plaatsvindt. Aan de respondenten wordt gevraagd om voor één bepaalde dag van het jaar op te geven waar ze die dag naartoe zijn gegaan, met welk doel, met welk vervoermiddel en hoe lang het duurde om er te komen. Daarnaast zijn er vragen naar andere relevante zaken zoals (elektrische) fietsbezit, gemiddeld gebruik van vervoermiddelen en vragen over onderwijs en maatschappelijke positie. Aanvullend worden gegevens, bijvoorbeeld voertuig- en rijbewijsbezit, gekoppeld uit registers.

Op grond van dit onderzoek kan informatie worden verkregen over alle dagelijkse verplaatsingen, ook tijdens vakantie, door inwoners van Nederland op Nederlands grondgebied.

2.2 Onderzoeksprocessen

Het onderzoek wordt in drie hoofdfases uitgevoerd, te weten:

1. Steekproeftrekking
2. Veldwerk
3. Verwerking

Tijdens de steekproeftrekking wordt bepaald welke personen een uitnodiging ontvangen om mee te doen aan het onderzoek. Ook wordt dan aan elke steekproefpersoon een weekdag toegekend waarover deze persoon zijn of haar gegevens dient in te vullen. Na de steekproeftrekking volgt het veldwerk. Dit omvat het samenstellen en verzenden van het enquêtemateriaal en het verzamelen van de respons. De verzamelde gegevens worden gecodeerd en opgenomen in een veldwerkbestand. De data in het veldwerkbestand wordt gecontroleerd, aangevuld en bewerkt in het verwerkingsproces. De weging is een belangrijk onderdeel van de verwerking. Daarbij worden de weegfactoren bepaald om de gegevens zo representatief mogelijk te maken voor de hele Nederlandse bevolking. De weegfactoren worden gekoppeld aan het bestand waarna analyses met gewogen resultaten uitgevoerd kunnen worden. In de hoofdstukken 4 tot en met 6 worden de fases nader toegelicht.

2.3 Meer- en maatwerk

Het basisonderzoek van ODiN meet op nationaal niveau informatie over het verplaatsingsgedrag van inwoners van Nederland van 6 jaar of ouder. Het basisonderzoek kan goed worden gebruikt om uitspraken te doen over het verplaatsingsgedrag in heel Nederland. Het basisonderzoek leent zich ook voor het doen van uitspraken op regionaal niveau, maar daarbij geldt dat de betrouwbaarheid van het resultaat afneemt naarmate het geografisch schaalniveau lager is. Het kan dan ook nodig zijn kenmerken op een hoger aggregatieniveau te berekenen (in minder klassen bijvoorbeeld) om te zorgen voor voldoende betrouwbare resultaten.

Aanvullende informatiebehoefte op aanvraag kent twee vormen. In de eerste plaats kan er behoefte zijn aan een vergroting van de responsaantallen op regionaal niveau. Daarnaast kan er gevraagd worden naar aanvullende (verbredende of verdiepende) informatie over een specifiek (beleids)thema. In het eerste geval spreken we van meerwerk, in het tweede geval van maatwerk.

Meerwerk is een optie wanneer de steekproef en de respons van het basisonderzoek onvoldoende groot zijn om op een lager aggregatieniveau betrouwbare uitspraken te doen. Het basisonderzoek kan wel worden gebruikt om uitspraken te doen over het verplaatsingsgedrag in heel Nederland, maar bijvoorbeeld niet over het verplaatsingsgedrag in de regio Arnhem-Nijmegen. Wanneer in zo’n regio meer respondenten voor het ODiN worden benaderd, kan verdiepend onderzoek op regionaal niveau wél plaatsvinden. Deze extra respondenten krijgen dezelfde vragen als in het basisonderzoek. De responsen van de meerwerkrespondenten worden altijd samen gewogen met die van het basisonderzoek en ook samen met de landelijke responsen geleverd in één databestand.

Van maatwerk is sprake wanneer als aanvulling op het basisonderzoek wordt ingespeeld op actuele beleidsthema’s of andere specifieke onderzoeksvragen. In dat geval krijgen respondenten van het basisonderzoek een extra vragenlijst met aanvullende vragen. Maatwerk kan eventueel op regionaal niveau worden uitgevoerd. In dat geval spreken we van ‘regionaal maatwerk’.

Wanneer gebruikers behoefte hebben aan meer- of maatwerk, of een combinatie van beide, kunnen zij daarvoor een verzoek indienen bij het CBS. Voor meer- en maatwerk gelden wel een aantal criteria, waaronder:

• De kwaliteit van het ODiN-basisonderzoek mag niet worden beïnvloed door het meer- of maatwerk.
• De opdrachtgever van een verzoek om meer- of maatwerk stemt ermee in dat de responsen onderdeel gaan uitmaken van het databestand en in die zin openbaar worden gemaakt.

2.4 Uitgevoerd meer- en maatwerk in 2023

In 2023 waren er drie meerwerkonderzoeken. In opdracht van de Vervoerregio Amsterdam is het meerwerk Noordvleugel uitgevoerd. Dit meerwerk betreft sinds 2022 het gehele gebied van de beide provincies Noord-Holland en Flevoland. Het tweede meerwerkonderzoek betreft het meerwerk in opdracht van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag in de gelijknamige regio. Tenslotte is er het meerwerk in opdracht van de Gemeente en de Provincie Utrecht in alle gemeenten van de provincie Utrecht. In bijlage B worden de indelingen van de meerwerkgebieden in deelregio's, gemeenten en wijken gepresenteerd.

Het onderzoek ODiN is in 2023 grotendeels op dezelfde wijze uitgevoerd als in het voorgaande onderzoeksjaar. Er zijn enkele verschillen en deze worden in dit hoofdstuk toegelicht.

Een wijziging die meerdere procesonderdelen raakt is de overgang naar een nieuwe herkomstindeling. Het CBS stapt namelijk over op twee nieuwe indelingen van het persoonskenmerk herkomst over de migratieachtergrond van een persoon. Onderzocht is welke herkomstindeling voor ODiN het beste alternatief is als het doel is de methodebreuk te minimaliseren. In plaats van de indeling naar westerse en niet-westerse migratieachtergrond kwam uit analyses de indeling naar herkomstland als beste naar voren. Het gebruik van deze indeling geeft de minste verschillen ten opzichte van de huidige herkomstvariabele. De voor ODiN gebruikte onderverdeling van herkomstland is een driedeling: Nederland, Europa (excl. Nederland) en Buiten Europa.

Bij deze indeling speelt het geboorteland van de ouders een rol indien de persoon in Nederland is geboren. Wanneer de moeder in het buitenland is geboren, dan is dat leidend in het bepalen van de herkomst. Wanneer de moeder in Nederland is geboren of het geboorteland van de moeder onbekend is, dan wordt het geboorteland van de vader gebruikt. Dit leidt tot de nu volgende toekenningen:

• Herkomstland is Nederland als de persoon en zijn beide ouders in Nederland zijn geboren.
  
  
• Herkomstland is Europa als
• de persoon in Europa (exclusief Nederland) is geboren
• òf als de persoon in Nederland is geboren en de moeder elders in Europa is geboren
• òf als de persoon en de moeder in Nederland zijn geboren en de vader elders in Europa is geboren.
• Het herkomstland wordt Buiten-Europa als
• de persoon buiten Europa is geboren
• òf als de persoon in Nederland is geboren en de moeder buiten Europa is geboren
• òf als de persoon en de moeder in Nederland zijn geboren en de vader buiten Europa is geboren.

De nieuwe herkomstindeling is in ODiN 2023 doorgevoerd in de verwerking, de weging en het databestand. In de StatLine-tabellen zal de variabele herkomst(land) met ingang van ODiN 2023 niet meer gepubliceerd worden. Bij ODiN 2024 wordt de indeling naar herkomstland ook doorgevoerd in de steekproeftrekking en de respondentbenadering.

3.1 Steekproeftrekking

In deze paragraaf staan de wijzigingen in de steekproeftrekking ten opzichte van ODiN 2022.

Wijzigingen meerwerk

Voor het meerwerk Noordvleugel is in 2023 een responswens binnen de gemeente Amsterdam gehanteerd voor het stadsdeel Zuidoost en voor het stadsgebied Weesp van elk 250 respondenten. In de steekproeftrekking is hiermee rekening gehouden.

3.2 Vragenlijst

De vragenlijst is niet gewijzigd ten opzichte van ODiN 2022.

3.3 Verwerkingsproces

In het verwerkingsproces zijn uiteraard wijzigingen doorgevoerd die vrijwel jaarlijks optreden zoals van jaartallen, gewijzigde regionale indelingen (waaronder gemeentelijke herindelingen en wijzigingen in het meerwerk), mutaties in treinstations en spoorwegverbindingen en dergelijke. Ook wijzigingen in de steekproeftrekking, de vragenlijst en het databestand hebben daar waar nodig geleid tot aanpassingen van het verwerkingsproces. Hieronder staan de wijzigingen in het proces beschreven waarvan de aard van de wijzigingen niet evident is.

Weging - regionale indelingen

De weegvariabelen met regionale indelingen in het weegmodel van ODiN 2023 zijn gewijzigd vanwege het toevoegen van twee oversamplingsgebieden: stadsgebied Weesp en stadsdeel Zuidoost. In de voorweging heeft het geleid tot het vervangen van de variabele oversampling51 door oversampling53. In de eindweging is de variabele Regio65 vervangen door Regio66 en de variabele Regio61 door Regio62 vanwege het wegnemen van Weesp uit de basisregio Gooi en Vechtstreek. Het gebruik van herkomstland (in plaats van herkomst) in het weegmodel heeft bij kruising met regio geleid tot een indeling in 55 gebieden (Regio55). Deze ingedikte indeling was nodig om voor elk gebied te zorgen voor voldoende waarnemingen per herkomstland.

Weging – voorweging

Net als voorgaande jaren wordt in de voorweging corrigeert voor verschillen in insluitkansen die met het steekproefontwerp te maken hebben en ook deels voor selectieve respons tussen de verschillende groepen. Zoals hiervoor al aangegeven is de regionale component met twee gebieden uitgebreid vanwege de wijzigingen in het meerwerk. Voor de periode-indeling is dit onderzoeksjaar een tweedeling toegepast op basis van het maandelijkse aantal respondenten. Januari, maart en november hadden relatief de hoogste aantallen respondenten, vandaar dat deze samen een periode vormen en de overige maanden deel uit maken van de tweede periode.

Weging – eindweging

In de eindweging is de variabele Herkomst3 vervangen door de variabele HerkLand3. Daartoe is ook de regio-variabele Regio55 gecreëerd.

3.4 Databestand

In deze paragraaf staan de belangrijkste wijzigingen in de codering en labels van het databestand ten opzichte van ODiN 2022 beschreven. Niet alle wijzigingen zijn beschreven: jaarlijkse wijzigingen in verband met het nieuwe kalenderjaar, gemeentelijke herindelingen en wijzigingen in treinstations zijn hieronder bijvoorbeeld niet opgenomen. Alle wijzigingen zijn uiteraard ook doorgevoerd in het codeboek.

Variabele HerkLand

De variabele Herkomst is vervangen door de variabele HerkLand (Herkomstland). Deze variabele kent de volgende indeling:

1. Nederland
2. Europa (excl. Nederland)
3. Buiten-Europa (incl. onbekend)

Variabele BuurtAdam

De gemeente Amsterdam is overgestapt op een nieuwe indeling in wijken en buurten. Ook de codering van wijken buurten is aangepast. De codering is niet numeriek meer, maar is nu alfanumeriek. Deze wijziging is doorgevoerd in het gehele onderzoeksproces van ODiN 2023.

Variabelen MRA, VertMRA en AankMRA

De variabelen met de gebiedsindeling van het meerwerk Noordvleugel zijn aangepast vanwege de herindeling van de gemeenten Amsterdam en Weesp. Weesp is daarom uit de regio Gooi en Vechtstreek verwijderd en toegevoegd aan de gemeente Amsterdam¹⁾. In de indeling van de variabelen MRA, VertMRA en AankMRA wordt het stadsgebied Weesp voortaan vermeld onder het stadsdeel dat als laatste werd opgevoerd (stadsdeel Zuidoost op positie 7). Stadsgebied Weesp krijgt dus waarde 8 en alle gebieden buiten de gemeente Amsterdam schuiven daarom een waarde op. Daarmee is de indeling van de variabele MRA (Metropoolregio Amsterdam) met ingang van ODiN 2023 als volgt:

1. Stadsdeel Centrum
2. Stadsdeel Noord
3. Stadsdeel West (incl. Westpoort)
4. Stadsdeel Nieuw-West
5. Stadsdeel Zuid
6. Stadsdeel Oost
7. Stadsdeel Zuidoost
8. Stadsgebied Weesp
9. Basisregio Waterland
10. Basisregio Zaanstreek
11. Basisregio IJmond
12. Basisregio Zuid-Kennemerland
13. Basisregio Meerlanden
14. Basisregio Amstelland
15. Basisregio Gooi en Vechtstreek
16. Basisregio Almere + Zeewolde
17. Basisregio Lelystad + Dronten
18. Noord-Holland Noord – Regio Alkmaar
19. Noord-Holland Noord – West-Friesland
20. Noord-Holland Noord – Kop van Noord-Holland
21. Urk & Noordoostpolder
22. Rest Nederland

Bovenstaande wijziging is op dezelfde wijze ook doorgevoerd in de verplaatsingsvariabelen VertMRA en AankMRA.

De steekproef van ODiN is een personensteekproef. De doelpopulatie van ODiN bestaat uit alle in Nederland woonachtige personen in particuliere huishoudens met een leeftijd van 6 jaar en ouder. De basis voor de steekproeftrekking is de Basisregistratie Personen (BRP). Steekproefpersonen waarvan geconstateerd wordt dat ze behoren tot de institutionele bevolking (bewoners van inrichtingen, instellingen en tehuizen (IIT)) worden niet benaderd²⁾.

In 2023 heeft het CBS zowel het basisonderzoek op landelijk niveau als drie regionale meerwerkonderzoeken uitgevoerd.

Voor het basisonderzoek worden iedere maand twee personensteekproeven getrokken: een steekproef voor het evenredig deel en een steekproef voor het aanvullend deel. De steekproeven voor het evenredig deel worden getrokken uit het steekproefkader dat is afgeleid uit de BRP en wordt gebruikt voor alle personensteekproeven van het CBS. De steekproeven voor het aanvullend deel en voor het meerwerk worden getrokken uit een schaduwkader³⁾. Ook het schaduwkader is afgeleid uit de BRP. Zowel het reguliere kader als het schaduwkader bevatten ongeveer zeven procent van de in de BRP ingeschreven Nederlandse bevolking van 6 jaar of ouder. Er is geen overlap tussen deze kaders. Voor de meerwerkonderzoeken geldt dat er iedere maand één steekproef wordt getrokken voor elke deelregio van het meerwerkgebied waarin verdichting nodig is.

De steekproeven zijn getrokken volgens een gestratificeerd tweetrapsmodel. In de eerste trap zijn per coropgebied systematisch (deel)gemeenten geselecteerd met kansen evenredig aan hun inwoneraantallen, waarbij tevens voor elke geselecteerde (deel)gemeente het aantal te trekken personen is bepaald. De tweede trap is een enkelvoudig aselecte steekproef van personen in de geselecteerde (deel)gemeenten, met omvangen per deelgemeente zoals vastgesteld in de eerste trap.

In de uitzet voor het aanvullend deel van het basisonderzoek en de beide meerwerkonderzoeken zijn moeilijk responderende groepen oververtegenwoordigd. Hiervoor is de geoperationaliseerde doelpopulatie opgedeeld in vijf strata, gebaseerd op leeftijd, herkomst en inkomen. Leeftijd is verdeeld in vijf categorieën: 6-17 jaar, 18-34 jaar, 35-54 jaar, 55-74 jaar en 75+. Herkomst wordt verdeeld in drie categorieën: personen met een niet-westerse achtergrond, personen met een westerse achtergrond en personen met een Nederlandse achtergrond. Personen waarvan de herkomst onbekend is worden ingedeeld bij de eerstgenoemde categorie. Voor inkomen wordt het gestandaardiseerd besteedbaar huishoudinkomen gebruikt en ook dit kenmerk wordt in twee categorieën verdeeld: lage inkomens (de laagste vier decielen en onbekenden) en hoge inkomens (de hoogste zes decielen). Met deze categorieën leidt uitkruising van leeftijd, herkomst en inkomen tot 5×3×2 = 30 groepen. Deze groepen zijn zodanig in vijf strata ingedikt dat responspercentages van groepen in hetzelfde stratum bij het basisonderzoek vergelijkbaar zijn en responspercentages van groepen in verschillende strata bij het basisonderzoek duidelijk anders zijn. In figuur 4.1 worden de vijf strata in vijf verschillende kleuren weergegeven.

Bij de steekproeftrekking worden meer personen getrokken dan uiteindelijk worden uitgezet. Dit wordt gedaan om te compenseren voor uitval bij de screening. Deze uitval betreft personen van wie het adres gedurende de afgelopen twaalf maanden al eerder in een CBS-steekproef voorkwam, personen van wie het adres behoort tot de adressen van de institutionele bevolking en personen van wie geen bruikbaar adres wordt verkregen bij de BRP. Indien meerdere personen woonachtig op hetzelfde adres getrokken worden, blijft na screening maximaal één persoon woonachtig op dit adres over. Na de screening volgt nog een uitdunning. Daarbij wordt het aantal steekproefpersonen beperkt tot de omvangen van de uit te zetten steekproefporties. Het resultaat na screening en uitdunning van de initiële steekproeftrekking is de uitzet. 
Bij ODiN wordt vervolgens aan iedere persoon in de uitzet een bepaalde dag van de week toegekend. Dit is de dag waarover de respondent in het veldwerk gevraagd wordt te responderen.

Een onderzoeksjaar bestaat uit 53 weekuitzetporties. Zo’n portie wordt gemaakt uit één of twee maandtrekkingen.

4.1 Realisatie steekproeftrekking in 2023

De steekproeftrekking voor het basisonderzoek in ODiN 2023 was gericht op het behalen van minimaal 45.000 bruikbare responsen. Bij de steekproef voor het meerwerk Noordvleugel was voor het deelgebied van de metropoolregio Amsterdam plus de gemeenten Zeewolde en Dronten een aantal 2.000 meerwerkresponsen maatgevend. Voor de deelregio Noord-Holland Noord betrof dat 700 respondenten (uit de landelijke en de meerwerksteekproef) voor elk van de drie deelregio’s van Noord-Holland Noord en voor Urk en Noordoostpolder was het gezamenlijke totaal ook 700 respondenten. Tenslotte gaat het binnen de gemeente Amsterdam voor het stadsdeel Zuidoost en voor het stadsgebied Weesp om elk 250 responsen. De steekproef voor het meerwerk MRDH was gericht op het behalen van 5.529 responsen uit de landelijke en de meerwerksteekproef. Voor het meerwerk in de provincie Utrecht gaat het om 3.924 responsen, waarvan 1.092 in de gemeente Utrecht en 2.832 in de overige gemeenten van de provincie.

Gedurende het gehele onderzoeksjaar wordt gemonitord of de responsaantallen aan de verwachtingen voldoen. Zodoende kan ingeschat worden of aan de responseisen voldaan wordt. In 2023 bleek het gedurende het jaar niet nodig om in te grijpen met extra steekproeftrekkingen. 
Voor het basisonderzoek zijn in 2023 in totaal 192.524 steekproefpersonen benaderd. De uitgezette steekproef voor het meerwerk Noordvleugel was 16.742, waarvan 1.851 in Noord-Holland Noord en 2.701 in Urk + Noordoostpolder. Voor het meerwerk MRDH zijn 30.909 personen benaderd en voor het meerwerkgebied Utrecht betrof het in totaal 17.224 personen, waarvan 5.228 in de gemeente Utrecht.

Het veldwerk bestaat uit het opstellen, verspreiden en verzamelen van enquêtemateriaal. Het ODiN (basisonderzoek en meerwerk) wordt waargenomen met behulp van internetwaarneming waarvoor steekproefpersonen per brief worden uitgenodigd.

Brieven en folders

Iedere persoon die in de ODiN-steekproef is gevallen, ontvangt een aanschrijfbrief met daarin het verzoek om deel te nemen aan het onderzoek. In de brief wordt vermeld over welke dag van de week (de invuldag) de respondent de vragenlijst dient in te vullen. Deze dag is reeds in de steekproeftrekking toegewezen. Het doel van het onderzoek, de samenwerking met het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en het feit dat dat deelnemers aan het onderzoek kans maken op een beloning (incentive) worden ook in de aanschrijfbrief aangegeven. De brief eindigt met een informed consent waarin staat dat het CBS de verzamelde gegevens aanvult met enkele reeds bij het CBS aanwezige achtergrondkenmerken uit andere bronnen. Bij de aanschrijfbrief wordt voor personen met een niet-westerse migratieachtergrond een folder bijgevoegd die specifiek is samengesteld voor ODiN.

Twee weken na de aanschrijfbrieven worden rappelbrieven verstuurd. Daarin staat opnieuw het verzoek om deel te nemen aan het onderzoek. De invuldag is daarbij gelijk aan de oorspronkelijk toegekende invuldag. Deze brief wordt alleen verstuurd aan steekproefpersonen waarvan geen respons is ontvangen en die niet bij het CBS hebben aangegeven niet te willen of kunnen deelnemen aan het onderzoek.

Vier weken na de aanschrijfbrieven, en dus twee weken na de eerste rappelbrieven, worden de tweede rappelbrieven verstuurd met wederom het verzoek om deel te nemen aan het onderzoek. De invuldag is ook nu onveranderd en dus gelijk aan de oorspronkelijk toegekende invuldag. Ook deze brief wordt alleen verstuurd aan steekproefpersonen waarvan nog geen respons is ontvangen via internet en die niet hebben aangegeven niet te willen of kunnen deelnemen aan het onderzoek. In de brief staat een uiterste datum tot wanneer de vragenlijst kan worden ingevuld. Daarna worden geen nieuwe rappels meer aan de betreffende steekproefpersoon verzonden.

Voor de uitvoering van de benaderstrategie worden dus drie typen brieven gebruikt: een aanschrijfbrief, een eerste rappel- en een tweede rappelbrief. Voor het invullen van vragenlijsten door kinderen van 6 jaar of ouder wordt door het CBS de volgende standaard werkwijze gehanteerd:

• voor kinderen in de leeftijd van 6 tot en met 12 jaar wordt de vragenlijst door de ouders/verzorgers ingevuld;
• voor kinderen in de leeftijd van 12 tot en met 15 jaar wordt aan de ouders/verzorgers gevraagd of het kind de vragenlijst zelf mag invullen. Indien dit niet het geval is mag de vragenlijst door de ouders/verzorgers worden ingevuld;
• kinderen in de leeftijd van 16 jaar of ouder vullen zelf de vragenlijst in.

Er zijn dus afzonderlijke brieven voor alle drie de leeftijdscategorieën.

De uitzet is verdeeld in weekporties en de brieven worden wekelijks verstuurd. Steekproefpersonen ontvangen op vrijdag in week t de aanschrijfbrief. Respons naar aanleiding van de aanschrijfbrief, kan dan betrekking hebben op week t-1 t/m week t+2. Respons naar aanleiding van de eerste rappelbrief, kan betrekking hebben op week t+1 t/m week t+4. Tenslotte kan respons naar aanleiding van de tweede rappelbrief, betrekking hebben op week t+3 t/m week t+7. Elke weekportie wordt afgesloten op de toegewezen invuldag in week t+7. De doorlooptijd van de internetwaarneming is hiermee voor alle weekporties gelijk, namelijk 45 dagen.

Website

Op de website van het CBS staat een pagina over ODiN (https://www.cbs.nl/onderweg) die is gericht op de respondent. Deze pagina is onder andere gericht op het informeren en enthousiasmeren van de respondent. De site bevat ook de voorlichtingsvideo ‘Onderweg in Nederland’. De site beoogt respons-bevorderend te werken.

Vragenlijst

Voor ODiN wordt een elektronische vragenlijst gebruikt voor de internetwaarneming. Met de vragenlijst wordt in vragenblokken huishoudinformatie, persoonsinformatie en informatie over verplaatsingen en ritten verzameld. In de brieven wordt vermeld welke dag van de week (de invuldag) aan de respondent is toegekend. Bij het inloggen in de vragenlijst wordt automatisch de meest recente datum behorende bij de aan de respondent toegewezen invuldag getoond. Dat kan ook de inlogdatum zelf zijn indien de respondent inlogt op de dag van de week die hem of haar is toegewezen. Deze werkwijze betekent dat een respondent in het uiterste geval maximaal zes dagen terug in de tijd hoeft te kijken. In de vragenlijst van ODiN wordt de respondent dagboeksgewijs aan de hand genomen om de dag door te nemen (place-based). Waar is de respondent geweest, hoe laat kwam hij daar aan, wat deed hij daar, hoe laat vertrok hij weer en welke vervoermiddelen zijn daar vervolgens voor gebruikt. Globaal gezien is er sprake van de volgende blokken in de vragenlijst:

1. Opening (controle persoonsgegevens en tonen van de datum van de invuldag);
2. Locatie uitvraag (tijdstippen, adressen en activiteiten);
3. Ritten uitvraag (tabel met vervoermiddelen, tijdstippen en afstanden en doorvragen over trein en autoverplaatsingen);
4. Vragen over bezit e-fiets, bezit auto, gemiddeld gebruik van vervoermiddelen en vragen over onderwijs en maatschappelijke positie;
5. Vragen over onkostenvergoeding reizen naar het werk
6. Vragen gerelateerd aan vervoersarmoede
7. Vragen en informatie met betrekking tot de verloting van de incentive.

De personen die responderen worden tevens geworven voor deelname aan vervolgonderzoeken. De vragenlijst is niet geschikt om op een smartphone in te kunnen vullen, vanwege de benodigde schermruimte om alles goed in beeld te brengen en te kunnen bedienen. Daarom heeft de vragenlijst een smartphone blokkade toegevoegd. In de brieven wordt dit ook medegedeeld. Mocht een respondent toch inloggen op een smartphone, dan verschijnt er een melding dat de vragenlijst niet werkt op een smartphone. Als een respondent inlogt op een tablet in de portretmodus (verticale stand) dan volgt de melding dat deze alleen werkt in de landschapmodus van een tablet en dat de respondent anders de vragenlijst moet invullen op een computer.

5.1 Realisatie veldwerk in 2023

Een belangrijke indicator voor de realisatie van het veldwerk is het responspercentage. Dit was in 2023 voor het landelijk onderzoek 26,3%. Voor het meerwerk Noordvleugel was het 24,0%, voor het meerwerk MRDH 21,7% en voor het meerwerk in de provincie Utrecht was dit 29,0%. Dit zijn percentages op basis van het veldwerk (volledige responsen ten opzichte van de uitzet) en daarbij is dus geen rekening gehouden met eventuele uitval in het verwerkingsproces.

De gegevens die via het veldwerk binnenkomen zijn niet direct geschikt voor analysedoeleinden. Om tot een bruikbaar databestand te komen worden eerst een aantal bewerkingsslagen op de data uitgevoerd. Hieronder staan de voornaamste onderdelen van het verwerkingsproces vermeld.

Afbakenen respons en converteren datamodel

In dit onderdeel van het verwerkingsproces worden de volledige en bruikbare responsen geselecteerd. Hierbij worden onder andere die responsen geselecteerd die betrekking hebben op het kalenderjaar waar op dat moment aan gewerkt wordt. Ook wordt in deze stap de overgang gemaakt van het uniforme vragenlijstmodel naar het datamodel dat beter geschikt is voor de verwerking.

Corrigeren

Om de responsen geschikt te maken voor verdere verwerking wordt op de data een aantal verschillende correcties uitgevoerd:

• Corrigeren van ritten met een te hoge of te lage snelheid.
• Corrigeren van ritten met een te lange reisduur.
• Corrigeren van ritten met een ritreisduur van 0 minuten.
• Corrigeren van ritten met een ritafstand van 0,0 kilometer.
• Corrigeren van verplaatsingstijden die niet overeenkomen met rittijden.

Veel van de punten die hierboven zijn vermeld worden (deels) afgevangen in de vragenlijst. Omdat de respondent soms teruggaat in de vragenlijst om zaken te corrigeren kunnen er uiteindelijk toch inconsistenties in de responsdata voor komen.

Typeren en coderen

Coderen heeft onder andere betrekking op het typeren of classificeren van antwoorden op open vragen. Voorbeelden hiervan zijn het doel van een verplaatsing en de gebruikte vervoermiddelen. Ook het bijzoeken van postcodes op basis van adresgegevens en het bijzoeken van informatie ten behoeve van grensoverschrijdende verplaatsingen valt hieronder.

Verrijken

De responsdata in het verwerkingsproces wordt verrijkt met data uit registers. Bij ODiN gaat het onder andere om:

• Geografische informatie gerelateerd aan het woonadres.
• Geografische informatie gerelateerd aan de verplaatsingspostcodes.
• Routeafstanden tussen verplaatsingspostcodes.
• Treinafstanden (koppeling op basis van gerespondeerde in- en uitstapstation)
• Persoons- en huishoudkenmerken (niet-geografische informatie).
• Rijbewijsbezit (voor respondent en huishoudleden).
• Reisrecht van studenten (OV-studentenchipkaart respondent; week/weekend).
• Voertuigbezit (voor respondent en huishoudleden).
• Kenmerken van leaseauto’s.

Gaafmaken

In ODiN zijn een aantal processen gericht op het uniform te maken en/of te laten passen van de responsen bij de onderzoeksafbakening. Het betreft de volgende processen:

• Correctie van verplaatsingen naar ritten.
• Samenvoegen OV-ritten.
• Verwijderen vliegtuigritten.
• Splitsen grensoverschrijdende verplaatsingen.
• Verwijderen geheel buitenlandse verplaatsingen.

Afleiden

Om van de variabelen in de verwerking te komen tot de variabelen in het databestand vinden afleidingen plaats. In sommige gevallen betreft het eenvoudige afleidingen. Bijvoorbeeld om van leeftijd (variabele Leeftijd) naar leeftijdsklasse (variabele KLeeft) te komen. In andere gevallen gaat het om complexe afleidingen. Zo moet voor de afleiding van het motief (KMotiefV) in sommige gevallen naar het doel van voorgaande verplaatsingen van de respondent worden gekeken. De meeste afleidingen vinden plaats nadat alle verwerkingsprocessen zijn doorlopen. Daarop zijn een aantal uitzonderingen. Een aantal voorlopige afleidingen worden al veel eerder in het proces uitgevoerd, omdat het voor de verwerking belangrijke variabelen betreft (zoals het soort verplaatsing, het doel en het vervoermiddel) of omdat een oorspronkelijke status bewaard moet worden (bijvoorbeeld of het vertrek- of aankomstadres een vakantieadres was).

Wegen

Van alle respondenten wordt informatie verzameld over het verplaatsingsgedrag op één bepaalde dag van het jaar. Om op basis van het ODiN toch uitspraken te kunnen doen over het hele jaar en over de hele Nederlandse bevolking van 6 jaar of ouder (exclusief personen in instellingen, inrichtingen en tehuizen) moeten de steekproefresultaten worden opgehoogd naar de totale doelpopulatie.

Een steekproef is nooit perfect representatief voor de werkelijke populatie. Voor een deel komt dit door de steekproeftrekking, maar een belangrijkere oorzaak is selectieve non-respons. Sommige groepen doen nu eenmaal eerder mee aan enquêtes mee te doen dan andere. Door te wegen naar achtergrondkenmerken wordt voor de selectiviteit in de steekproef gecorrigeerd. Achtergrondkenmerken die in de weging worden meegenomen zijn variabelen die van belang zijn voor het verplaatsingsgedrag, zoals leeftijd, geslacht, inkomen, stedelijkheidsgraad en voertuigbezit.

Het weegproces van ODiN start met een voorweging om de insluit- of startgewichten voor de eindweging te benaderen. In de voorweging wordt corrigeert voor verschillen in insluitkansen die met het steekproefontwerp te maken hebben en ook deels voor selectieve respons tussen de verschillende groepen. De voorweging bestaat gewoonlijk uit 3 elementen, namelijk de doelgroepen (strata) uit de steekproef, een regionale component en een eventuele periode-indeling. In de voorweging wordt de daadwerkelijk toegepaste stratificatie van het steekproefontwerp meegenomen. Het betreft de indeling van de doelgroepbenadering op basis van inkomen, leeftijd en herkomst. De regionale component bestaat doorgaans uit de meerwerkgebieden met een specifieke responswens. De periode-indeling wordt gebaseerd op eventuele bijzonderheden in de respondentbenadering en/of een ongelijke verdeling van de respons gedurende het onderzoeksjaar.

Na de voorweging volgt de eindweging. Het weegmodel hiervan bevat tientallen termen. In de eindweging wordt ook een correctie uitgevoerd voor mogelijke extra non-respons onder vakantiegangers. Dit is dus een correctie op persoonsniveau die corrigeert voor het gegeven dat inwoners van Nederland een deel van het jaar in het binnen- of buitenland op vakantie zijn en hierdoor niet of ánders responderen dan wanneer ze het gehele jaar thuis zouden verblijven. De correctiegewichten van ODiN zorgen ervoor dat de selectiviteit van de respons rond en tijdens vakantieperioden wordt verminderd. Dit gebeurt door de waargenomen vakantiekenmerken (of de dag begon of eindigde op een vakantieadres) te relateren aan bijbehorende populatieschattingen van het aantal vakantiegangers uit het Continu Vakantieonderzoek (CVO).

De eindweging leidt uiteindelijk tot weegfactoren voor de afzonderlijke personen (persoonsgewichten). Deze worden aan het verwerkingsbestand gekoppeld. Vervolgens worden van de persoonsgewichten de weegfactoren voor huishoudens en voor verplaatsingen afgeleid. In bijlage C is het weegmodel van ODiN beschreven.

Bestandscontrole en analyse

Op het databestand vinden talrijke controles plaats om te bezien of de data juist, logisch en onderling consistent zijn. Het databestand van ODiN bevat uiteindelijk alleen respondenten die gedurende het verwerkingsproces gaaf, dat wil zeggen bruikbaar, zijn bevonden. Als dat het geval is, is het bestand klaar om tabellen voor de rapportages en StatLine te maken. De uitkomsten in de tabellen worden vergeleken met die van voorgaande jaren en zo mogelijk met resultaten uit andere onderzoeken om na te gaan of de resultaten plausibel zijn. Als het databestand en de resultaten plausibel zijn bevonden, dan kan worden overgegaan tot publicatie.

6.1 Realisatie verwerkingsproces in 2023

Voor het verwerkingsproces zijn in totaal 64.908 volledige responsen opgehaald uit het veldwerkbestand met een invuldatum in 2023. Daarvan werden 499 responsen in het verwerkingsproces als onbruikbaar bestempeld, omdat deze vanwege onlogische gegevens foutief waren en niet gaaf te maken waren. In het databestand van ODiN 2023 zijn daarmee uiteindelijk 64.459 responsen aanwezig.

In deze bijlage worden een aantal zaken toegelicht die van belang zijn bij het gebruik van het ODiN-databestand en de interpretatie van de kerntabellen in bijlage D en op StatLine.

A.1 Definitie ODiN

ODiN omvat de dagelijkse mobiliteit van de Nederlandse bevolking van 6 jaar of ouder, exclusief personen in instellingen, inrichtingen en tehuizen, op Nederlands grondgebied in een jaar⁴⁾.

“De dagelijkse mobiliteit…”

De dagelijkse mobiliteit is de reguliere mobiliteit inclusief vakantiemobiliteit en exclusief (werkgerelateerde) serieverplaatsingen, exclusief mobiliteit met zware vrachtvoertuigen en exclusief mobiliteit met vliegtuigen. 

“van de Nederlandse bevolking van 6 jaar of ouder, exclusief personen in instellingen, inrichtingen en tehuizen…”

De doelpopulatie van het ODiN bestaat uit alle in Nederland woonachtige personen van 6 jaar en ouder die deel uitmaken van particuliere huishoudens en ingeschreven zijn bij de Basisregistratie Persoonsgegevens. Bewoners van instellingen, inrichtingen en tehuizen (IIT) worden buiten beschouwing gelaten, omdat zij in hun verplaatsingsgedrag beperkt zijn of beperkt worden.

“in Nederland…”

Met het ODiN worden alleen de verplaatsingen op Nederlands grondgebied onderzocht. Verplaatsingen die geheel in het buitenland plaatsvinden, zijn niet in het databestand opgenomen. Grensoverschrijdende verplaatsingen zijn wel in het databestand opgenomen. Voor de ritten van deze verplaatsingen zijn de ritafstand en de ritreisduur deels toegekend aan Nederland en deels aan het buitenland. In publicaties over de resultaten van het ODiN wordt dit buitenlandse deel buiten beschouwing gelaten⁵⁾.

“in een jaar.”

Een ODiN-jaar is gelijk aan een kalenderjaar.

A.2 Betrouwbaarheidsmarges

ODiN is een steekproefonderzoek. Dat wil zeggen dat slechts een gedeelte van de totale doelpopulatie wordt onderzocht. Uitspraken op populatieniveau gaan daardoor gepaard met een bepaalde onzekerheid. Met behulp van betrouwbaarheidsmarges kan deze onzekerheid worden uitgedrukt. De betrouwbaarheidsmarges zijn afhankelijk van de omvang van de steekproef. In het algemeen geldt: hoe groter de omvang van de steekproef, hoe groter de betrouwbaarheid en dus hoe kleiner de betrouwbaarheidsmarges.

Bij het uitvoeren van analyses met het databestand van ODiN kan blijken dat de resultaten onvoldoende betrouwbaar zijn voor publicatie. Dit is voornamelijk het geval als er op een laag aggregatieniveau wordt geanalyseerd. Het aantal waarnemingen is dan te klein. Een voorbeeld hiervan is een analyse naar bromfietsgebruik op gemeenteniveau. Ook bij situaties die in de praktijk zelden voorkomen, zoals een analyse naar de afgelegde afstand van personen van 75 jaar en ouder op een motorfiets, is de betrouwbaarheid meestal onvoldoende. Bij dergelijke analyses is het aantal waarnemingen vaak zo klein dat de betrouwbaarheid onacceptabel laag wordt. De vuistregels die doorgaans worden toegepast zijn: 1) het aantal ongewogen, unieke respondenten waarop een cijfer is gebaseerd bedraagt minimaal 50. 2) de relatieve marge op een schatting is kleiner is dan 50%. Voor sommige analyses is het mogelijk het aantal waarnemingen te vergroten door meerdere ODiN-jaren samen te nemen. Een nadeel van het stapelen van jaren is echter dat recente ontwikkelingen minder duidelijk naar voren komen, omdat de uitkomsten gesmooth worden door de stapeling.

A.3 Ondervertegenwoordiging en vertekening van bepaalde gegevens

A.3.1 Vrachtautoverplaatsingen

Een speciale vorm van beroepsmatige verplaatsingen zijn de (serie)verplaatsingen per vrachtauto. Deze hebben in het ODiN voor de variabele Verpl de waarde 7 of 8. De beroepsmatige verplaatsingen per vrachtauto zijn in het algemeen ondervertegenwoordigd en worden daarom ook niet meegenomen in de berekeningen van de resultaten die het CBS publiceert. Vrachtautoverplaatsingen voor privédoeleinden (als ze al voor komen) zijn als reguliere verplaatsingen in het databestand opgenomen.

A.3.2 Toeren/wandelen

Verplaatsingen met als doel toeren of wandelen zijn in ODiN, net als bij OViN, als gehele verplaatsing in het bestand opgenomen. In de periode van het OVG en MON van 1999 t/m 2009 werden deze verplaatsingen gesplitst in twee verplaatsingen (een heen- en een terugreis).

A.4 Gebruik weegfactoren

Het databestand bevat de gemeten verplaatsingsgegevens (steekproefdata) en drie weegfactoren: één voor personen (FactorP), één voor verplaatsingen (factorV) en één voor huishoudens (FactorH). Door gebruik te maken van deze weegfactoren kunnen de steekproefdata representatief worden gemaakt voor de totale populatie.

De ophoogfactoren worden door middel van het proces van weging berekend. Daarbij wordt gewogen naar (veelal combinaties van) verschillende kenmerken, zoals leeftijdsklasse en provincie. In het bestand zijn veel van deze kenmerken ook als variabele vertegenwoordigd en soms ook op een gedetailleerder niveau, zoals leeftijd en gemeente. Omdat voor het bepalen van de ophoogfactoren voor sommige kenmerken klassen (bijvoorbeeld leeftijdsklasse) zijn gebruikt, zal toepassing van de ophoogfactoren op gedetailleerdere kenmerken (in dit geval leeftijd), kunnen leiden tot vertekening. Een gedetailleerde schatting met de data in het ODiN-bestand is dan mogelijk geen goede afspiegeling van de populatie op dat detailniveau.

A.5 Gebruik cijfers voertuigbezit

In het bestand is informatie aanwezig over voertuigbezit. Hierdoor kan met het bestand een totaal aantal voertuigen in Nederland worden berekend. Dit geschatte totaal op basis van ODiN-gegevens wijkt mogelijk af van totalen die men op StatLine vindt over het voertuigenpark op basis van registers. Dit komt omdat de informatie in het ODiN-bestand een combinatie is van register- en responsinformatie en omdat er andere definities gehanteerd worden. Tevens zijn in het weegmodel niet alle detailkenmerken met betrekking tot voertuigbezit opgenomen. ODiN-schattingen van opgehoogde aantallen vervoermiddelen worden berekend met de ophoogfactoren die volgen uit het weegmodel waardoor ook afwijkingen ten opzichte van StatLine-informatie over het voertuigpark kunnen ontstaan.

A.6 Gebruik OV-cijfers

Reizigerskilometers met de trein en met de bus, tram en metro op basis van ODiN hebben grote betrouwbaarheidsmarges. Het totaal aantal reizigerskilometers met bus, tram en metro is mogelijk betrouwbaarder af te leiden uit de jaarverslagen van de openbaar vervoerbedrijven. Ook voor het totaal aantal reizigerskilometers met de trein zijn de jaarverslagen van de spoorwegbedrijven de meest geschikte bron. De cijfers van ODiN over het openbaar vervoer zijn wel geschikt voor (trendmatige) analyses van de modal split⁶⁾.

A.7 Gebruik geografische variabelen

In het databestand ODiN zijn op persoonsniveau een aantal geografische variabelen opgenomen, zoals gemeente, provincie en Corop-gebied. Het gaat hier om geografische indelingen die het gebied aanduiden waar de respondent woont. Daarmee is dus de mobiliteit van de bewoners van zo’n gebied te berekenen. Deze variabelen kunnen echter niet zomaar gebruikt worden om de totale mobiliteit in een bepaald gebied te berekenen. Verplaatsingen vinden tenslotte niet alleen binnen het (woon)gebied plaats. Er dient dus rekening te worden gehouden met reizigers die het gebied verlaten en reizigers die het gebied binnenkomen. Dit kan door gebruik te maken van vertrek- en aankomstpostcodes en geografische variabelen op verplaatsingsniveau en door aannames te doen voor routeberekening.

A.8 Verschillen tussen jaren

Gezien het karakter van het onderzoek (steekproefonderzoek) gaf vergelijking van mobiliteitsgegevens van jaar tot jaar al gedurende de OVG en MON jaren een beperkt inzicht in de ontwikkeling van de mobiliteit. Voor ODiN is het vergelijken van cijfers met eerdere OViN, MON en OVG jaren niet mogelijk aangezien de methodebreuk niet gekwantificeerd is. Datzelfde geldt voor de vergelijking van OViN met MON en OVG. Met voortgezet onderzoek naar trendmodellering is in 2020 voor het eerst een trend geschat voor de reeks OVG 1999 t/m 2003 – MON 2004 t/m 2009 – OViN 2010 t/m 2017 en ODiN vanaf 2018. Deze reeks is op StatLine gepubliceerd (onder het thema 'verkeer en vervoer / mobiliteit van personen') en wordt vooralsnog jaarlijks geüpdatet na het beschikbaar komen van een nieuwe jaargang van ODiN.

A.9 Per persoon per dag (p.p.p.d.)

De mobiliteitscijfers over het aantal verplaatsingen en de afgelegde afstand worden vaak uitgedrukt in gemiddelden per persoon per dag (p.p.p.d.). De betekenis van het begrip p.p.p.d. kan het best uitgelegd worden aan de hand van een voorbeeld. We nemen daarvoor het gemiddeld aantal afgelegde kilometers per persoon per dag voor het motief 'Van en naar het werk'. Dit is niet hetzelfde als de gemiddelde afstand die men aflegt van de vertreklocatie naar het werk en van het werk naar de aankomstlocatie, want de totale afgelegde afstand voor het motief ‘Van en naar het werk’ is niet gedeeld door het aantal werkenden, maar door de totale doelpopulatie van ODiN (inwoners van Nederland van 6 jaar of ouder in particuliere huishoudens) en geldt dus bijvoorbeeld ook voor een 6-jarige die uiteraard niet werkt. Dezelfde parallel is te trekken voor alle andere cijfers uit het ODiN waar p.p.p.d. achter staat: bij p.p.p.d. is gedeeld door de totale doelpopulatie in plaats van door de voor dat cijfer ‘relevante’ populatie. De achterliggende gedachte hiervan is dat, conform de realiteit, alle ontwikkelingen binnen de gehele doelpopulatie het totale verplaatsingsgedrag beïnvloeden. Dus is niet alleen de ‘relevante’ populatie van belang bij het bepalen van het mobiliteitscijfer, maar de totale doelpopulatie. Daarnaast is het door het gebruik van het gemiddelde p.p.p.d. mogelijk om eenvoudiger te berekeningen of mobiliteit toe of afneemt als enkel de bevolking (in een gebied) toe of afneemt.

In deze bijlage staan de indelingen in deelgebieden van de meerwerkgebieden vermeld. De indelingen zijn opgebouwd uit gemeenten. Daar waar gemeenten ten behoeve van de steekproeftrekking zijn opgedeeld zijn ook wijk- of buurtnummers vermeld.

In ODiN worden landelijke en meerwerkresponsen in de weging geïntegreerd. Daarom is in het weegmodel via diverse regionale variabelen onderscheid gemaakt tussen de landsdekkende provincies en meerwerkgebieden. Hierdoor is het mogelijk om het landelijke deel goed te kunnen blijven schatten zonder verstoring door meerwerkresponsen. Dit onderscheid naar regio gebeurt echter niet voor alle weegtermen, maar alleen voor een aantal belangrijke kenmerken. Deze beperking is er om te voorkomen dat het weegmodel te gedetailleerd wordt en daardoor de spreiding van de gewichten te groot.

Weegmodel voorweging ODiN 2023

Regio_oversampling53 x Periode2vw
+ Doelgroep5 x Periode2vw 

Weegmodel eindweging ODiN 2023

Regio66 * Geslacht2 (1)
+ Regio62 * (Inkomen5 + Leeftijd4 + HHgrootte4) (2), (3), (4)
+ Regio55 * HerkLand3 (5)
+ Geslacht2 * HHgrootte4 (6)
+ Geslacht2 * Leeftijd18 (7)
+ Geslacht2 * Herkland3 (8)
+ Stedelijkheid5 * Leeftijd9 * Geslacht2 (9)
+ Maand12 * Weekdag7 (10)
+ Provincie12 * Maand12 (11)
+ Provincie12 * Weekdag7 (12)
+ Leeftijd9 * Maand12 (13)
+ Leeftijd9 * Weekdag7 (14)
+ Stedelijkheid5 * Maand12 (15)
+ Stedelijkheid5 * Weekdag7 (16)
+ HerkLand3 * Weekdag7 (17)
+ Bouwjaar7 (18)
+ Brandstof4 (19)
+ Leeftijd9 * (Personenautobezit2 + PersonenautobezitHH2) (20), (21)
+ PersonenautobezitHH4 (22)
+ Geslacht2 * (Bestelautobezit2 + BestelautobezitHH2) (23), (24)
+ Geslacht2 * Bijtelling2 (25)
+ BijtellingHH3 (26)
+ Geslacht2 * (Bromsnorfietsbezit2 + BromsnorfietsbezitHH2) (27), (28)
+ Geslacht2 * (Motorfietsbezit2 + MotorfietsbezitHH2) (29), (30)
+ Inkomen10 (31)
+ SEC4 (32)
+ VakBin2 * (LeeftijdV4 + Periode2 + Schoolvakantieregio3) (33), (34), (35)
+ VakZakBui2 * (LeeftijdV4 + Periode2 + Schoolvakantieregio3) (36), (37), (38)
+ Geslacht2 * RijbewijsAu2 (39)
+ HerLand3 * RijbewijsAu2 (40)
+ PersonenautobezitHH2 * RijbewijsAu2 (41)
+ MotorfietsbezitHH2 * RijbewijsMo2 (42)
+ BromsnorfietsbezitHH2 * RijbewijsBr2 (43)
+ OVstudentenkaart3 * (Weekend2 + Geslacht2) (44), (45)

Categorie-indelingen van de weegvariabelen uit de voorweging

Doelgroep5 (Doelgroepen van doelgroepbenadering) 

1. stratum 1
2. stratum 2
3. stratum 3
4. stratum 4
5. stratum 5

Periode2vw (Periode voor voorweging)

1. januari, maart en november
2. februari + april t/m oktober + december

Regio_oversampling53 (Woonregio in 53 klassen)

1. gemeente Amsterdam
2. stadsdeel Zuidoost
3. stadsgebied Weesp
4. basisregio Waterland
5. basisregio Zaanstreek
6. basisregio IJmond
7. basisregio Zuid-Kennemerland
8. basisregio Meerlanden
9. basisregio Amstelland
10. basisregio Gooi en Vechtstreek
11. basisregio Almere + Zeewolde
12. basisregio Lelystad + Dronten
13. Noord-Holland Noord – Regio Alkmaar
14. Noord-Holland Noord – West-Friesland
15. Noord-Holland Noord – Kop van Noord-Holland
16. Urk & Noordoostpolder
17. MRDH regio Den Haag Centrum
18. MRDH regio Den Haag Zuidwest
19. MRDH regio Den Haag Noordwest
20. MRDH regio Den Haag Oost
21. MRDH regio Haaglanden Zuidwest
22. MRDH regio Haaglanden Zuid
23. MRDH regio Haaglanden Oost
24. MRDH regio Haaglanden Noord
25. MRDH regio Rotterdam Noord: Centrum en Delfshaven
26. MRDH regio Rotterdam Noord: Overschie, Hillegersberg-Schiebroek en Prins Alexander
27. MRDH regio Rotterdam Noord: Kralingen-Crooswijk en Noord
28. MRDH regio Rotterdam Zuid
29. MRDH regio Rijnmond Noordwest
30. MRDH regio Rijnmond Noord/Noordoost
31. MRDH regio Rozenburg en Voorne Putten
32. MRDH regio Rijnmond Zuid/Zuidoost
33. Utr De Ronde Venen en Stichtse Vecht (noord)
34. Utr Stichtse Vecht (zuid)
35. Utr Woerden
36. Utr Lopik, Montfoort, IJsselstein en Oudewater
37. Utr Vijfheerenlanden
38. Utr De Bilt en Zeist (noord)
39. Utr Zeist (zuid)
40. Utr Nieuwegein
41. Utr Houten
42. Utr Utrechtse Heuvelrug (west) en Bunnik
43. Utr Utrechtse Heuvelrug (oost), Wijk bij Duurstede en Rhenen
44. Utr Renswoude en Veenendaal
45. Utr Baarn, Eemnes en Soest (noord)
46. Utr Amersfoort (zuid), Leusden, Soest (zuid) en Woudenberg
47. Utr Amersfoort (midden)
48. Utr Amersfoort (noord) en Bunschoten
49. Utr Utrecht: West, Noordwest en Overvecht
50. Utr Utrecht: Noordoost en Oost
51. Utr Utrecht: Binnenstad, Zuid en Zuidwest
52. Utr Utrecht: Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern
53. de rest van Nederland

Categorie-indelingen van de weegvariabelen uit de eindweging

Weegvariabelen gerelateerd aan de woonregio

Provincie12 (Provincie woonadres)

1. Groningen
2. Friesland
3. Drenthe
4. Overijssel
5. Flevoland
6. Gelderland
7. Utrecht
8. Noord-Holland
9. Zuid-Holland
10. Zeeland
11. Noord-Brabant
12. Limburg

Regio66 (Woonregio in 66 klassen)

1. gemeente Amsterdam - stadsdeel Centrum
2. gemeente Amsterdam - stadsdeel Noord 
3. gemeente Amsterdam - stadsdeel West (incl. Westpoort) 
4. gemeente Amsterdam - stadsdeel Nieuw-West 
5. gemeente Amsterdam - stadsdeel Zuid 
6. gemeente Amsterdam - stadsdeel Oost 
7. gemeente Amsterdam - stadsdeel Zuidoost 
8. gemeente Amsterdam - stadsgebied Weesp
9. basisregio Waterland 
10. basisregio Zaanstreek 
11. basisregio IJmond 
12. basisregio Zuid-Kennemerland
13. basisregio Meerlanden 
14. basisregio Amstelland 
15. basisregio Gooi en Vechtstreek 
16. basisregio Almere + Zeewolde 
17. basisregio Lelystad + Dronten
18. Noord-Holland Noord – Regio Alkmaar
19. Noord-Holland Noord – West-Friesland
20. Noord-Holland Noord – Kop van Noord-Holland
21. Groningen 
22. Friesland 
23. Drenthe 
24. Overijssel 
25. Urk & Noordoostpolder 
26. Gelderland 
27. rest van Zuid-Holland 
28. Zeeland 
29. Noord-Brabant 
30. Limburg 
31. MRDH regio Den Haag Centrum
32. MRDH regio Den Haag Zuidwest
33. MRDH regio Den Haag Noordwest
34. MRDH regio Den Haag Oost
35. MRDH regio Haaglanden Zuidwest
36. MRDH regio Haaglanden Zuid
37. MRDH regio Haaglanden Oost
38. MRDH regio Haaglanden Noord
39. MRDH regio Rotterdam Noord: Centrum en Delfshaven
40. MRDH regio Rotterdam Noord: Overschie, Hillegersberg-Schiebroek en Prins Alexander
41. MRDH regio Rotterdam Noord: Kralingen-Crooswijk en Noord
42. MRDH regio Rotterdam Zuid
43. MRDH regio Rijnmond Noordwest
44. MRDH regio Rijnmond Noord/Noordoost
45. MRDH regio Rozenburg en Voorne Putten
46. MRDH regio Rijnmond Zuid/Zuidoost
47. Utr De Ronde Venen en Stichtse Vecht (noord)
48. Utr Stichtse Vecht (zuid)
49. Utr Woerden
50. Utr Lopik, Montfoort, IJsselstein en Oudewater
51. Utr Vijfheerenlanden
52. Utr De Bilt en Zeist (noord)
53. Utr Zeist (zuid)
54. Utr Nieuwegein
55. Utr Houten 
56. Utr Utrechtse Heuvelrug (west) en Bunnik
57. Utr Utrechtse Heuvelrug (oost), Wijk bij Duurstede en Rhenen
58. Utr Renswoude en Veenendaal
59. Utr Baarn, Eemnes en Soest (noord)
60. Utr Amersfoort (zuid), Leusden, Soest (zuid) en Woudenberg
61. Utr Amersfoort (midden)
62. Utr Amersfoort (noord) en Bunschoten
63. Utr Utrecht: West, Noordwest en Overvecht
64. Utr Utrecht: Noordoost en Oost
65. Utr Utrecht: Binnenstad, Zuid en Zuidwest
66. Utr Utrecht: Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern 

Regio62 (Woonregio in 62 klassen) 

1. gemeente Amsterdam - stadsdeel Centrum 
2. gemeente Amsterdam - stadsdeel Noord 
3. gemeente Amsterdam - stadsdeel West (incl. Westpoort) 
4. gemeente Amsterdam - stadsdeel Nieuw-West 
5. gemeente Amsterdam - stadsdeel Zuid 
6. gemeente Amsterdam - stadsdeel Oost 
7. gemeente Amsterdam - stadsdeel Zuidoost 
8. gemeente Amsterdam - stadsgebied Weesp
9. Waterland en Zaanstreek 
10. IJmond en Zuid-Kennemerland 
11. Amstelland en Meerlanden 
12. Gooi en Vechtstreek 
13. Flevopolder
14. Noord-Holland Noord – Regio Alkmaar
15. Noord-Holland Noord – West-Friesland
16. Noord-Holland Noord – Kop van Noord-Holland
17. Urk & Noordoostpolder
18. Groningen 
19. Friesland 
20. Drenthe 
21. Overijssel 
22. Gelderland 
23. rest van Zuid-Holland 
24. Zeeland 
25. Noord-Brabant 
26. Limburg 
27. MRDH regio Den Haag Centrum
28. MRDH regio Den Haag Zuidwest
29. MRDH regio Den Haag Noordwest
30. MRDH regio Den Haag Oost
31. MRDH regio Haaglanden Zuidwest
32. MRDH regio Haaglanden Zuid
33. MRDH regio Haaglanden_Oost
34. MRDH regio Haaglanden Noord
35. MRDH regio Rotterdam Noord: Centrum en Delfshaven
36. MRDH regio Rotterdam Noord: Overschie, Hillegersberg-Schiebroek en Prins Alexander
37. MRDH regio Rotterdam Noord: Kralingen-Crooswijk en Noord
38. MRDH regio Rotterdam Zuid
39. MRDH regio Rijnmond Noordwest
40. MRDH regio Rijnmond Noord/Noordoost
41. MRDH regio Rozenburg en Voorne Putten
42. MRDH regio Rijnmond Zuid/Zuidoost
43. Utr De Ronde Venen en Stichtse Vecht (noord)
44. Utr Stichtse Vecht (zuid)
45. Utr Woerden
46. Utr Lopik, Montfoort, IJsselstein en Oudewater
47. Utr Vijfheerenlanden
48. Utr De Bilt en Zeist (noord)
49. Utr Zeist (zuid)
50. Utr Nieuwegein
51. Utr Houten 
52. Utr Utrechtse Heuvelrug (west) en Bunnik
53. Utr Utrechtse Heuvelrug (oost), Wijk bij Duurstede en Rhenen
54. Utr Renswoude en Veenendaal
55. Utr Baarn, Eemnes en Soest (noord)
56. Utr Amersfoort (zuid), Leusden, Soest (zuid) en Woudenberg
57. Utr Amersfoort (midden)
58. Utr Amersfoort (noord) en Bunschoten
59. Utr Utrecht: West, Noordwest en Overvecht
60. Utr Utrecht: Noordoost en Oost
61. Utr Utrecht: Binnenstad, Zuid en Zuidwest
62. Utr Utrecht: Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern

Regio55 (Woonregio in 55 klassen)

1. gemeente Amsterdam - stadsdeel Centrum 
2. gemeente Amsterdam - stadsdeel Noord 
3. gemeente Amsterdam - stadsdeel West (incl. Westpoort) 
4. gemeente Amsterdam - stadsdeel Nieuw-West 
5. gemeente Amsterdam - stadsdeel Zuid 
6. gemeente Amsterdam - stadsdeel Oost 
7. gemeente Amsterdam - stadsdeel Zuidoost + stadsgebied Weesp
8. Waterland en Zaanstreek 
9. IJmond en Zuid-Kennemerland 
10. Amstelland en Meerlanden 
11. Gooi en Vechtstreek 
12. Flevoland
13. Noord-Holland Noord – Regio Alkmaar
14. Noord-Holland Noord – West-Friesland
15. Noord-Holland Noord – Kop van Noord-Holland
16. Groningen 
17. Friesland 
18. Drenthe 
19. Overijssel 
20. Gelderland 
21. rest van Zuid-Holland 
22. Zeeland 
23. Noord-Brabant 
24. Limburg 
25. MRDH regio Den Haag Centrum
26. MRDH regio Den Haag Zuidwest
27. MRDH regio Den Haag Noordwest
28. MRDH regio Den Haag Oost
29. MRDH regio Haaglanden Zuidwest
30. MRDH regio Haaglanden Zuid
31. MRDH regio Haaglanden_Oost
32. MRDH regio Haaglanden Noord
33. MRDH regio Rotterdam Noord: Centrum en Delfshaven
34. MRDH regio Rotterdam Noord: Overschie, Hillegersberg-Schiebroek en Prins Alexander
35. MRDH regio Rotterdam Noord: Kralingen-Crooswijk en Noord
36. MRDH regio Rotterdam Zuid
37. MRDH regio Rijnmond Noordwest
38. MRDH regio Rijnmond Noord/Noordoost
39. MRDH regio Rozenburg en Voorne Putten
40. MRDH regio Rijnmond Zuid/Zuidoost
41. Utr De Ronde Venen en Stichtse Vecht (noord)
42. Utr Stichtse Vecht (zuid)
43. Utr Woerden + Lopik, Montfoort, IJsselstein en Oudewater
44. Utr Vijfheerenlanden + Nieuwegein
45. Utr Houten 
46. Utr Utrechtse Heuvelrug (west) en Bunnik + Zeist (zuid)
47. Utr Utrechtse Heuvelrug (oost), Wijk bij Duurstede en Rhenen + Renswoude en Veenendaal
48. Utr Baarn, Eemnes en Soest (noord)
49. Utr Amersfoort (zuid), Leusden, Soest (zuid) en Woudenberg + De Bilt en Zeist (noord)
50. Utr Amersfoort (midden)
51. Utr Amersfoort (noord) en Bunschoten
52. Utr Utrecht: West, Noordwest en Overvecht
53. Utr Utrecht: Noordoost en Oost
54. Utr Utrecht: Binnenstad, Zuid en Zuidwest
55. Utr Utrecht: Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern

Schoolvakantieregio3 (Schoolvakantieregio woonadres) 

1. noord 
2. midden 
3. zuid

Stedelijkheid5 (Stedelijkheid woongemeente) 

1. zeer sterk stedelijk 
2. sterk stedelijk 
3. matig stedelijk 
4. weinig stedelijk 
5. niet stedelijk

Overige weegvariabelen in de eindweging op alfabetische volgorde

Weegvariabelen gerelateerd aan inkomen betreffen het gestandaardiseerd besteedbaar huishoudinkomen. Alle inkomensgegevens zijn van het jaar voorafgaand aan het onderzoeksjaar met status voorlopig. Alle weegvariabelen aangaande voertuigbezit bevatten het voertuigbezit op basis van de registerinformatie op naam. Leaseauto’s worden daarbij dus niet meegeteld. Het beschikken over een leaseauto is opgenomen in aparte weegvariabelen over de bijtelling. Bromfietsbezit betreft bromfietsen, snorfietsen, brommobielen en overige bijzondere bromfietsen. Bouwjaar en brandstof zijn die van de hoofdauto. De hoofdauto wordt bepaald op basis van 1) type auto, 2) brandstof, 3) datum toelating en 4) gewicht.

Bestelautobezit2 (Bestelautobezit OP in 2 klassen)

0. nee 
1. ja

BestelautobezitHH2 (Bestelautobezit huishouden in 2 klassen)

0. nee 
1. ja

Bijtelling2 (Persoon met bijtelling)

1. Geen sprake van privégebruik van bedrijfsauto
2. Wel sprake van privégebruik van bedrijfsauto

BijtellingHH3 (Aantal personen met bijtelling in het huishouden in 3 klassen)

1. 0 personen met bijtelling
2. 1 persoon met bijtelling
3. 2 of meer personen met bijtelling

Bouwjaar7 (Bouwjaarklasse van de hoofdauto van de onderzoekspersoon)

1. 1900 - < enquetejaar-12 >
2. < enquetejaar-11 > - < enquetejaar-9 >
3. < enquetejaar-8 > - < enquetejaar-6 >
4. < enquetejaar-5 > - < enquetejaar-3 >
5. < enquetejaar-2 >
6. < enquetejaar-1 > of later
7. geen auto of onbekend

Brandstof4 (Brandstof van de hoofdauto van de onderzoekspersoon)

1. diesel 
2. benzine 
3. overig 
4. geen auto of onbekend

Bromsnorfietsbezit2 (Bromvoertuigbezit OP in 2 klassen)

0. nee
1. ja

BromsnorfietsbezitHH2 (Bromvoertuigbezit huishouden in 2 klassen)

0. nee 
1. ja

Geslacht2 (Geslacht van de onderzoekspersoon (OP)) 

1. man
2. vrouw

HerkLand3 (Herkomstland in 3 klassen) 

1. Nederland
2. Europa (excl. Nederland)
3. Buiten-Europa (incl. onbekend)

HHgrootte4 (Huishoudgrootte in 4 klassen)

1. 1-persoonshuishouden
2. 2-persoonshuishouden
3. 3-persoonshuishouden
4. huishouden met 4 of meer personen

Inkomen10 (Gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van het huishouden in 10 klassen)

De 10 klassen zijn gebaseerd op de decielen van huishoudinkomen op huishoudniveau.

1. 1e deciel 
2. 2e deciel 
3. 3e deciel 
4. 4e deciel (incl. inkomen onbekend) 
5. 5e deciel 
6. 6e deciel 
7. 7e deciel 
8. 8e deciel 
9. 9e deciel 
10. laatste deciel

Inkomen5 (Gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van het huishouden in 5 klassen) 

De 5 klassen zijn gebaseerd op de kwintielen van huishoudinkomen op huishoudniveau. 

1. 1e kwintiel 
2. 2e kwintiel (incl. inkomen onbekend) 
3. 3e kwintiel 
4. 4e kwintiel 
5. laatste kwintiel

Leeftijd18 (Leeftijd in 18 klassen) 

1. 6 - 7 jaar 
2. 8 - 11 jaar 
3. 12 - 14 jaar 
4. 15 - 17 jaar 
5. 18 - 19 jaar 
6. 20 - 24 jaar 
7. 25 - 29 jaar 
8. 30 - 34 jaar 
9. 35 - 39 jaar 
10. 40 - 44 jaar 
11. 45 - 49 jaar 
12. 50 - 54 jaar 
13. 55 - 59 jaar 
14. 60 - 64 jaar 
15. 65 - 69 jaar 
16. 70 - 74 jaar 
17. 75 - 79 jaar 
18. 80 jaar of ouder

Leeftijd9 (Leeftijd in 9 klassen) 

1. 6 - 11 jaar 
2. 12 - 17 jaar 
3. 18 - 24 jaar 
4. 25 - 29 jaar 
5. 30 - 39 jaar 
6. 40 - 49 jaar 
7. 50 - 64 jaar
8. 65 - 74 jaar
9. 75 jaar of ouder

Leeftijd4 (Leeftijd in 4 klassen)

1. 6 - 17 jaar
2. 18 - 34 jaar 
3. 35 - 54 jaar 
4. 55 jaar of ouder

LeeftijdV4 (Leeftijd in 4 klassen, voor kruising met vakantie afwezigheid) 

1. 6 - 14 jaar
2. 15 - 29 jaar 
3. 30 - 64 jaar 
4. 65 jaar of ouder

Maand12 (Rapportagemaand) 

1. januari 
2. februari 
3. maart
4. april
5. mei
6. juni 
7. juli 
8. augustus 
9. september 
10. oktober 
11. november 
12. december

Motorfietsbezit2 (Motorfietsbezit OP in 2 klassen) 

0. nee 
1. ja

MotorfietsbezitHH2 (Motorfietsbezit huishouden in 2 klassen) 

0. nee 
1. ja

OVstudentenkaart3 (Bezit OP van een OV-studentenreisproduct in 3 klassen) 

1. nee 
2. weekabonnement 
3. weekendabonnement

Periode2 (Tweedeling van de rapportagemaand naar zomerperiode en rest van het jaar)

1. zomer (juli, augustus, september) 
2. overige maanden

Personenautobezit2 (Personenautobezit OP in 2 klassen) 

0. nee 
1. ja

PersonenautobezitHH4 (Personenautobezit huishouden in 4 klassen) 

1. geen auto’s 
2. 1 auto 
3. 2 auto’s 
4. 3 of meer auto’s

PersonenautobezitHH2 (Personenautobezit huishouden in 2 klassen) 

0. nee 
1. ja

RijbewijsAu2 (Rijbewijsbezit OP voor auto) 

0. nee 
1. ja

RijbewijsBr2 (Rijbewijsbezit OP voor bromfiets) 

0. nee 
1. ja

RijbewijsMo2 (Rijbewijsbezit OP voor motor) 

0. nee 
1. ja

SEC4 (Sociaal-economische categorie in 4 klassen) 

1. werknemer 
2. zelfstandige 
3. uitkering 
4. overig (incl. onbekend)

VakBin2 (Vakantie in het binnenland in 2 klassen) 

0. OP heeft geen binnenlandse vakantie 
1. OP heeft binnenlandse vakantie

VakZakBui2 (Vakantie of zakelijke reis in het buitenland in 2 klassen) 

0. OP heeft geen vakantie of zaken in het buitenland 
1. OP heeft vakantie of zaken in het buitenland

Weekdag (Rapportageweekdag) 

1. zondag 
2. maandag 
3. dinsdag
4. woensdag 
5. donderdag 
6. vrijdag 
7. zaterdag

Weekend (Gebaseerd op rapportageweekdag) 

1. zaterdag, zondag 
2. maandag t/m vrijdag