Jeugdhulp 2023

Rijk en gemeenten hebben ieder een verantwoordelijkheid voor hulp aan jongeren; gemeenten zijn sinds 2015 verantwoordelijk voor jeugdzorg en het rijk is verantwoordelijk voor het functioneren van het systeem als zodanig, de stelselverantwoordelijkheid. Om gemeenten en rijk daarbij te ondersteunen is in de Jeugdwet een regeling opgenomen over het ontsluiten van beleidsinformatie. De beleidsinformatie gaat over jeugdhulpgebruik en de inzet van jeugdbescherming en jeugdreclassering. Jeugdhulpaanbieders en gecertificeerde instellingen dienen hierover gegevens te verstrekken aan het CBS.

In deze rapportage staan de voorlopige resultaten over jeugdhulp in 2023. De resultaten over jeugdbescherming en jeugdreclassering worden in een aparte rapportage beschreven.

Jeugdhulp is gedefinieerd als de hulp en zorg zoals deze bedoeld en beschreven is in de Jeugdwet. Het betreft hulp en zorg aan jongeren en hun ouders bij psychische, psychosociale en of gedragsproblemen, een verstandelijke beperking van de jongere, of opvoedingsproblemen van de ouders. Het CBS verzamelt bij jeugdhulpverleners alleen gegevens over jeugdhulp die direct aan de jeugdhulpverlener wordt vergoed door de gemeente, de zogenaamde zorg in natura. Gegevens over jeugdhulp die door de cliënt zelf wordt vergoed met een persoonsgebonden budget (PGB), worden aan het CBS verstrekt door de Sociale verzekeringsbank (SVB). Particulier gefinancierde jeugdhulp, waarbij de hulp door de ouders zelf wordt betaald, valt buiten dit onderzoek.

Uit figuur 0.0.1 blijkt dat in 2023 ruim 469 duizend jongeren jeugdhulp hebben ontvangen. In 97 procent van de gevallen wordt de zorg direct door de gemeente aan de jeugdhulpverlener vergoed. Een klein deel van de jongeren met jeugdhulp, 1 procent, maakte alleen gebruik van een PGB. Het aantal jongeren dat gebruik maakt van een PGB neemt al jaren af.

De in dit rapport gepubliceerde aantallen over 2023 zijn de voorlopige resultaten, weergegeven met een *. Elk jaar blijkt dat het definitieve resultaat iets meer jongeren met jeugdhulp laat zien dan de voorlopige cijfers. Voor 2022 waren er in de definitieve versie 1,7 procent meer jongeren dan in de voorlopige versie. Op grond hiervan verwachten we dat het totaal aantal jongeren met jeugdhulp in 2023 nog met 8 duizend zal toenemen tot 477 duizend jongeren. Dat zou een stijging zijn van 2,7 procent ten opzichte van 2022 en dat zou betekenen dat 1 op elke 9,3 jongere tot en met 22 jaar en 1 op de 7,2 jongeren tot en met 17 jaar jeugdhulp in natura en/of een jeugd-PGB krijgt. De gegevens van de SVB over jeugdhulpontvangers met een PGB bevat geen zorginhoudelijke informatie. Overal waar in het vervolg jeugdhulp staat bedoelen we dan ook de jeugdhulp die is geleverd volgens het zorg in natura-principe.

De afgelopen jaren heeft het CBS enkele wijzigingen doorgevoerd bij het samenstellen van de cijfers. In de bijlage staat een toelichting hoe deze wijzigingen van invloed zijn geweest op de uitkomsten.

In 2023 kregen 465 duizend jongeren jeugdhulp in natura. In 2022 waren dit er 460 duizend. De meeste jongeren, 96 procent, kregen jeugdhulp zonder verblijf. Dat wil zeggen dat zij niet op de locatie van de jeugdhulpaanbieder overnachtten. Van hen kregen bijna 24 duizend jongeren in 2023 zowel jeugdhulp zonder als jeugdhulp met verblijf. Dit is mogelijk als de zorg gedurende het jaar wijzigt of als de jongere bij de ene jeugdhulpaanbieder verblijft en tegelijkertijd ook hulp zonder verblijf krijgt van een andere jeugdhulpaanbieder. 

In 2023 ontvingen de meeste jeugdhulpjongeren, 72 procent, ambulante jeugdhulp op de locatie van de jeugdhulpaanbieder. Er waren in 2023 ruim 7 duizend jongeren meer met deze hulpvorm dan in 2022. Ruim 21 procent van de jongeren met jeugdhulp kreeg deze in het eigen netwerk, 15 procent kreeg jeugdhulp van het wijk- of buurtteam van de gemeente en 7 procent kreeg daghulp op locatie van de jeugdhulpaanbieder. Ook hier geldt dat jongeren in een jaar meerdere hulpvormen kunnen hebben gehad.

Het aantal jongeren dat door het wijk- of buurtteam van de gemeente wordt geholpen neemt iets af. Gemeenten vertalen zelf de definitie van jeugdhulp uit de jeugdwet naar de praktijksituatie in hun eigen wijkteam. Bij veel wijkteams lopen vraagverheldering, planvorming, doorverwijzing en eventueel hulpverlening in meer of mindere mate door elkaar. Hierdoor is het onderscheid tussen jongeren die wel of niet jeugdhulp van het wijkteam krijgen, en dus bij het CBS moeten worden aangeleverd, soms lastig te maken. Als gevolg hiervan zijn niet alleen de aantallen jongeren met wijkhulp tussen gemeenten moeilijk vergelijkbaar, ook laat de ontwikkeling in de tijd soms een grillig verloop zien.

Bijna 42 duizend jongeren kregen in 2023 jeugdhulp met verblijf. Dat is 9 procent van alle jongeren met jeugdhulp. Hiervan waren 19 duizend jongeren in een pleeggezin opgenomen. Bijna 7 duizend jongeren kregen gezinsgerichte opvang. In 2023 hadden 1 675 jongeren een gesloten plaatsing. Dat waren er 165 minder dan in 2022. 18 duizend jongeren kregen een andere vorm van jeugdhulp met verblijf (figuur 1.0.3).

1.1 10,4 procent van de jongeren ontvangt jeugdhulp

Jeugdhulp is in principe bedoeld voor personen tot 18 jaar. Deze leeftijdsgrens is niet heel hard. Sinds 1 juli 2018 lopen sommige vormen van jeugdhulp zoals pleegzorg standaard door tot 21 jaar. In uitzonderlijke gevallen kan de jeugdhulp worden voortgezet tot de leeftijd van 23 jaar. Van alle 4,5 miljoen jongeren in de leeftijd tot en met 22 jaar kreeg 10,4 procent jeugdhulp in 2023. Als de groep van 18 tot en met 22-jarigen buiten beschouwing gelaten wordt, ontving 13,5 procent van alle jongeren jeugdhulp in deze periode.

Jongens ontvangen vaker jeugdhulp dan meisjes. Dit geldt zowel voor jeugdhulp met verblijf als voor jeugdhulp zonder verblijf. In 2023 kregen 217 duizend meisjes en 248 duizend jongens jeugdhulp. Het aandeel meisjes met jeugdhulp neemt de laatste jaren licht toe, met name bij jeugdhulp zonder verblijf (figuur 1.1.1).

1.2 Jongeren met verblijf ouder dan jongeren zonder verblijf

De meeste jongeren met jeugdhulp in 2023 hadden een basisschoolleeftijd, 78 duizend van hen waren 4 tot en met 7 jaar oud en 146 duizend waren 8 tot en met 11 jaar. Nederland kende op 1 januari 2023 739 duizend 8 t/m 11-jarigen. Van hen kreeg dus bijna 20 procent jeugdhulp. Van de 1,17 miljoen Nederlandse jongeren van 12-17 jaar kregen er 194 duizend jeugdhulp in 2023. Dat is 16,6 procent.

Van de jongeren met jeugdhulp zonder verblijf was ruim 55 procent jonger dan 12 jaar, bij jeugdhulp met verblijf was bijna 39 procent jonger dan 12 jaar. Het aandeel jongeren van 18 jaar en ouder met jeugdhulp met verblijf, ten opzichte van alle jongeren met jeugdhulp met verblijf, is toegenomen van 8,7 procent in 2020 naar 11,4 procent in 2023. 

1.3 Jeugdhulp hangt samen met kenmerken van ouders en huishouden

Uit CBS-onderzoek¹⁾ is gebleken dat bepaalde achtergrondkenmerken van de ouders en het huishouden van de jongere in meer of mindere mate samenhang vertonen met het krijgen van jeugdhulp. Dat wil overigens niet zeggen dat jeugdhulp het gevolg is van deze kenmerken of een combinatie ervan. Van een aantal achtergrondkenmerken²⁾ is in deze paragraaf weergegeven hoe de situatie van jongeren met jeugdhulp afwijkt van de jongeren zonder jeugdhulp.

Bij 73 procent van de Nederlandse jongeren woonden beide juridische ouders in hetzelfde huishouden. Voor jongeren met jeugdhulp zonder verblijf was dit 61 procent en bij jongeren met jeugdhulp met verblijf slechts 22 procent.
Hetzelfde patroon is te zien voor jongeren uit huishoudens waar ook gebruik wordt gemaakt van ondersteuning op grond van de wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) of waarin zorgkosten zijn gemaakt voor geestelijke gezondheidszorg (GGZ) dan wel GGZ-medicatie is voorgeschreven. Bijna 6 procent van alle kinderen in Nederland woont in een huishouden waarin ook gebruik wordt gemaakt van de WMO en 24 procent in een huishouden met GGZ-zorg en/of medicatie. Bij jongeren met jeugdhulp zonder verblijf was dit veel hoger met respectievelijk 13 en 45 procent en bij jongeren met jeugdhulp met verblijf zelfs 36 en 57 procent. 
Bijna 5 procent van alle jongeren in Nederland heeft iemand in het huishouden die als verdachte van een misdrijf is aangemerkt. Bij jongeren met jeugdhulp zonder verblijf was dit 7 procent en bij jongeren met jeugdhulp met verblijf 23 procent.

In Nederland wonen 647 duizend jongeren tot en met 22 jaar in een huishouden³⁾ met een inkomen dat tot de laagste 20 procent van alle huishoudinkomens behoort. Van hen ontving 15,7 procent jeugdhulp in 2023. Het aandeel jongeren met jeugdhulp daalt naarmate het huishoudinkomen hoger is. In de 20 procent rijkste huishoudens kreeg 6,6 procent van de jongeren jeugdhulp.
Van alle 4,2 miljoen Nederlandse jongeren tot en met 22 jaar, waarvan het huishoudinkomen bekend is, kreeg in 2023 0,9 procent jeugdhulp met verblijf. In de 20 procent laagste inkomens kreeg 2,9 procent jeugdhulp met verblijf. Dat is ruim drie keer zo vaak.

Ongeveer 90 procent van de jongeren die in 2023 jeugdhulp kregen, zijn geboren in Nederland. De meeste van hen, 70 procent, hebben ouders die ook in Nederland zijn geboren. Uit figuur 1.3.3 blijkt dat 10 procent van hen jeugdhulp zonder verblijf kreeg in 2023 en bijna 1 procent jeugdhulp met verblijf.

Van in Nederland geboren jongeren met minstens een ouder die in Suriname geboren is, heeft 13,6 procent jeugdhulp zonder verblijf. Bijna twee procent van deze jongeren kregen jeugdhulp met verblijf in 2023. In de groep jongeren die in Nederland zijn geboren met een ouder uit het Nederlands-Caribisch gebied kreeg het grootste aandeel jeugdhulp met verblijf, namelijk 3,1 procent. Dat is ruim vijf keer meer dan bijvoorbeeld bij in Nederland geboren jongeren met een Marokkaanse of Turkse ouder, waarvan een relatief laag aandeel jeugdhulp met verblijf krijgt.

1.4 6 procent jeugdhulpontvangers ook in jeugdbescherming

Bijna 93 procent van de 465 duizend jongeren met jeugdhulp in 2023 ontving alleen jeugdhulp en daarnaast geen andere vorm van jeugdzorg. Van de jongeren met jeugdhulp kreeg ruim 6 procent naast jeugdhulp ook jeugdbescherming en 890 jongeren kregen naast jeugdhulp en jeugdbescherming ook jeugdreclassering (figuur 1.4.1). Bij ruim 3 duizend jongeren was naast jeugdhulp ook een jeugdreclasseringsmaatregel van kracht zonder jeugdbescherming (0,7 procent). 

Jongeren tot en met drie jaar die jeugdhulp met verblijf kregen, hadden in 64 procent van de gevallen ook jeugdbescherming. Bij jongeren van 4 tot en met 7 jaar was dit 58 procent en bij jongeren van 8 tot en met 11 jaar 48 procent. 
Van de jongeren met jeugdhulp zonder verblijf had bijna 8 procent van de 0 tot en met 3-jarigen ook jeugdbescherming. Van de 4 tot en met 7-jarigen had 6 procent ook jeugdbescherming en van de 8 tot en met 11-jarigen 5 procent.

Jongeren kunnen pas vanaf 12 jaar een jeugdreclasseringsmaatregel opgelegd krijgen en jeugdbescherming houdt op zodra de jongere de leeftijd van achttien jaar bereikt.

1.5 Grote regionale verschillen in aandeel jeugdhulp

Van de in totaal 465 duizend jongeren met jeugdhulp in 2023 woonden er 98 duizend in Zuid-Holland⁴⁾. Zeeland had het kleinste aantal, ruim 11 duizend Zeeuwse jongeren ontvingen jeugdhulp. De meeste jongeren in jeugdhulp kwamen uit Amsterdam (22 duizend), Den Haag (16 duizend), Rotterdam (13 duizend) en Utrecht (11 duizend). Echter, wanneer wordt gekeken naar het aandeel van de jongeren met jeugdhulp ten opzichte van alle jongeren in de gemeente, dan blijkt dat in de gemeenten Tiel en Veendam meer dan 19 procent van de jongeren tot 18 jaar jeugdhulp kreeg (zie figuur 1.5.1). De gemeenten Nissewaard, Best, Weert en Cranendonck hadden met meer dan 4 procent het hoogste aandeel jongeren van 18 jaar en ouder met jeugdhulp.

In relatie tot de bevolkingsomvang van de gemeente, werd de meeste jeugdhulp verleend in gemeenten met 100 tot 150 duizend inwoners (figuur 1.5.5). Van de jongeren tot en met 17 jaar uit die gemeenten ontving 14,6 procent jeugdhulp. Het percentage jongeren van 18 tot en met 22 jaar met jeugdhulp was het hoogst in de vier grote steden met meer dan 250 duizend inwoners.

2.1 Kleine groei aantal hulptrajecten in 2023 

In 2023 waren ruim 668 duizend jeugdhulptrajecten actief. Dat waren er 5 duizend meer dan in 2022, een toename van 0,7 procent. Het aantal trajecten jeugdhulp door het wijk- of buurtteam nam met ruim 3 procent af, de overige jeugdhulp zonder verblijf nam met 1,5 procent toe en de jeugdhulp met verblijf daalde met 1,4 procent (figuur 2.1.1). De ervaring uit 2022 leert dat het definitieve aantal jeugdhulptrajecten 3 procent hoger lag dan de voorlopige uitkomsten. De hier gepresenteerde voorlopige uitkomsten over 2023 zullen bij de definitieve versie naar verwachting hoger uitkomen en dus nog verder groeien ten opzichte van 2022. 

In 2023 zijn 302 duizend nieuwe jeugdhulptrajecten gestart. Dat is een daling van ruim 5 procent ten opzichte van 2022. Bijna 45 procent van de trajecten die op enig moment in 2023 actief waren, is ook in dat jaar begonnen. In 2022 was 48 procent van alle trajecten ook in dat jaar begonnen.
Het aantal trajecten ambulante jeugdhulp was in 2023 ruim 1,7 procent hoger dan in 2022, maar het aantal nieuw begonnen trajecten daalde van 195 duizend naar 185 duizend (figuur 2.1.2)

Het aantal trajecten gesloten plaatsing daalde van 2 175 in 2022 naar 1 895 in 2023. Het aantal nieuw begonnen trajecten nam met 245 af.

Bij 22,1 procent van de nieuw begonnen jeugdhulptrajecten in 2023 was sprake van herhaald beroep (figuur 2.1.4). Dat wil zeggen dat de jongeren die in deze periode een nieuw jeugdhulptraject startten, in de vijf voorafgaande jaren al eerder jeugdhulp hebben gehad. Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt naar het soort jeugdhulp dat eerder is ontvangen.
Het aandeel herhaald beroep van de nieuw begonnen jeugdhulptrajecten was in 2023 ongeveer even hoog als in 2022. Het aandeel herhaald beroep van trajecten jeugdhulp met verblijf nam in dezelfde periode af. 

Bij 3,5 procent van de 302 duizend trajecten die in 2023 zijn gestart, was sprake van crisis bij aanvang. Dat gold met name bij trajecten jeugdhulp met verblijf. Daarvan is ruim 21 procent gestart met crisis. Bij 29 procent van de nieuw aangevangen trajecten gesloten plaatsing in 2023 was sprake van crisis. In 2022 was dit bijna 26 procent. Bij pleegzorg nam het percentage gestart met crisis toe van 13 procent in 2022 naar 18 procent in 2023 en bij gezinsgerichte jeugdhulp met verblijf steeg het aandeel met crisis gestarte trajecten van 12 procent in 2022 naar 16 procent in 2023. Of er sprake is van crisis is gebaseerd op het oordeel van de jeugdhulpprofessional. 

2.2 Meeste jeugdhulp doorverwezen door de huisarts

In 2023 werd bijna 38 procent van de jeugdhulptrajecten gestart na verwijzing door een huisarts en 31 procent via een gemeentelijke toegang. Uitgesplitst naar hulpvorm blijkt dat de huisarts bijna 40 procent van de in 2023 nieuw begonnen trajecten jeugdhulp zonder verblijf heeft verwezen (figuur 2.2.1) en 6 procent van de nieuw begonnen trajecten jeugdhulp met verblijf (figuur 2.2.2). 

Vanaf 2021 zijn alle trajecten met de hulpvorm uitgevoerd door het wijk- of buurtteam ondergebracht in de categorie ‘geen verwijzer’. Dit betreft jeugdhulptrajecten waarvoor geen verwijzing nodig is, de zogenaamde vrij toegankelijke jeugdhulp. Wijkhulp is immers per definitie vrij toegankelijk. Wel kan het zo zijn dat bijvoorbeeld de huisarts de jongere of diens ouders heeft geadviseerd om contact op te nemen met het wijkteam, maar dit is formeel gezien geen verwijzing. Bij de aantallen over 2020 is een deel van de wijkhulptrajecten nog geclassificeerd met de verwijzer zoals die door de wijkteams is aangeleverd, veelal gemeentelijke toegang, gecertificeerde instelling of huisarts. Dit kan enige vertekening in deze categorieën geven.

De meeste Jeugdhulp met verblijf wordt doorverwezen via de gemeente (46 procent) en door Gecertificeerde Instellingen (34 procent).

2.3 Jeugdhulptrajecten duren meestal korter dan een jaar

Van de trajecten die in 2023 zijn afgesloten, duurde 32 procent korter dan zes maanden en 62 procent duurde korter dan een jaar. 

Na de methodewijziging van 2020 (zie bijlage) worden definitieve cijfers pas vastgesteld wanneer ook de gegevens over het eerste halfjaar van het volgende verslagjaar beschikbaar zijn. Trajecten die in het tweede halfjaar van 2023 zijn aangeleverd zonder einddatum en die ontbreken in het eerste halfjaar van 2024 worden door het CBS alsnog voorzien van een einddatum in het tweede halfjaar op basis van de gemiddelde duur van de trajecten waarvan wel een einddatum is aangeleverd.
Hierdoor is besloten om bij de presentatie van de voorlopige cijfers het aantal afgesloten trajecten niet te presenteren, omdat dit aantal nog te onbetrouwbaar is. De gemiddelde duur en de reden beëindiging van trajecten waarvan nu al bekend is dat ze afgesloten zijn, wordt wel weergegeven. De definitieve uitkomsten zullen naar verwachting niet wezenlijk afwijken van het beeld uit de voorlopige uitkomsten.