Auteur: Wouter Jonkers Publicatiedatum: 26-3-2024 00:00

Gemeente Amsterdam heeft hoogste eigen vermogen per inwoner

Over deze publicatie

In dit artikel wordt het eigen vermogen van gemeenten vergeleken. Het eigen vermogen is het verschil tussen de waarde van de bezittingen en de schulden. Om gemeenten van verschillende grootte te kunnen vergelijken, wordt het eigen vermogen consequent omgeslagen naar het aantal inwoners. Zowel de twee grootste gemeenten van het land als de allerkleinste blijken een hoog eigen vermogen per inwoner te hebben.

1. Inleiding

In dit artikel wordt het eigen vermogen van gemeenten vergeleken. Het eigen vermogen is het verschil tussen de waarde van de bezittingen en de schulden. Om gemeenten van verschillende grootte te kunnen vergelijken, wordt consequent gekeken naar het eigen vermogen per inwoner. De focus ligt in dit artikel op gemeenten met een buitengewoon hoog of laag eigen vermogen. Ook de vier grootste gemeenten komen aan de orde, plus de allerkleinste. Behalve naar het eigen vermogen zelf komen ook de onderliggende bezittingen en schulden aan bod, net als de voornaamste posten hierbinnen. Aan de hand hiervan wordt een verklaring gezocht voor opmerkelijke verschillen.

2. De gemeentelijke verschillen in eigen vermogen

Eind 2022 bedroeg het totale eigen vermogen van Nederlandse gemeenten bijna 39,7 miljard euro, ofwel 2254 euro per inwoner. De waarde van het bezit bedroeg gemiddeld 5666 euro per inwoner en de schulden 3412 euro per inwoner.

2.1 Eigen vermogen gemeenten, hoogste en laagste drie, eind 2022
Gemeente	Eigen vermogen per inwoner (euro per inwoner)
Amsterdam	9045,76
Brielle	6468,71
Rozendaal	5934,51
Nederland	2257,00
Montfoort	470,33
Westervoort	426,73
Vlissingen	129,21

2.1 Eigen vermogen gemeenten, hoogste en laagste drie, eind 2022
Gemeente	Eigen vermogen per inwoner (euro per inwoner)
Amsterdam	9045,76
Brielle	6468,71
Rozendaal	5934,51
Nederland	2257,00
Montfoort	470,33
Westervoort	426,73
Vlissingen	129,21

Er bestaan grote verschillen tussen gemeenten. Van alle gemeenten had Amsterdam eind 2022 met 9046 euro het hoogste eigen vermogen per inwoner. Behalve Amsterdam blijken ook de allerkleinste gemeenten van het land een relatief hoog eigen vermogen te hebben. Zo vormt het Gelderse Rozendaal samen met Brielle de rest van de top-drie. Onderaan staat Vlissingen, met slechts 129 euro per inwoner.

2.2 Eigen vermogen gemeenten, van hoog naar laag, eind 2022
Cumulatieve aantal	Eigen vermogen gemeenten (euro per inwoner)
1	9045,8
2	6468,7
3	5934,5
4	5833,2
5	5729,3
6	4779,3
7	4618,2
8	4506,5
9	4405,1
10	4294
11	4210,8
12	4128
13	3943,4
14	3921,6
15	3844,4
16	3721,7
17	3547,6
18	3521,5
19	3489,6
20	3484,6
21	3184,5
22	3142,6
23	3140,6
24	3115,8
25	3070,1
26	3047,8
27	3031
28	3009,6
29	2957,8
30	2911,2
31	2904,7
32	2892,3
33	2867,9
34	2865,8
35	2865,4
36	2810,5
37	2754,5
38	2700,7
39	2681,5
40	2633
41	2623,5
42	2616,9
43	2605,4
44	2604,6
45	2569,1
46	2556,8
47	2545,9
48	2479,7
49	2464,6
50	2461,4
51	2452,9
52	2434,4
53	2424
54	2423
55	2419,9
56	2409,4
57	2399,9
58	2397,2
59	2382,2
60	2370
61	2362,6
62	2332,8
63	2298,7
64	2297,4
65	2292,4
66	2276,2
67	2260,4
68	2252,4
69	2250
70	2248,8
71	2246,8
72	2239,3
73	2237,9
74	2208,1
75	2204,2
76	2202,3
77	2197,7
78	2190,5
79	2185,2
80	2179,6
81	2173,3
82	2169,4
83	2156,3
84	2147,9
85	2147,7
86	2137,9
87	2126,6
88	2115,8
89	2112,8
90	2109,8
91	2103,1
92	2102,2
93	2098,5
94	2098,5
95	2083,2
96	2062,3
97	2050,4
98	2048,6
99	2043
100	2041,2
101	2040,9
102	2025,4
103	2020,3
104	2011,5
105	2003,4
106	2002
107	2000,7
108	2000,5
109	1989
110	1979,6
111	1979
112	1977,8
113	1977,5
114	1964,7
115	1958,8
116	1935,2
117	1934,1
118	1933
119	1918
120	1895,3
121	1887,4
122	1880,3
123	1878,8
124	1862,3
125	1842,9
126	1832,2
127	1832,2
128	1810,7
129	1808,3
130	1800,3
131	1792,9
132	1788,2
133	1778,2
134	1746,9
135	1737,6
136	1736,1
137	1735,1
138	1722,4
139	1721
140	1702,4
141	1691,1
142	1688,8
143	1686,4
144	1681,8
145	1679,7
146	1677,5
147	1675,3
148	1671,9
149	1665,5
150	1664,1
151	1654,4
152	1652,5
153	1651
154	1645
155	1639,6
156	1633,6
157	1632,9
158	1632,1
159	1629
160	1628,1
161	1626,5
162	1618,2
163	1617
164	1616
165	1615,6
166	1608,7
167	1606,2
168	1602,5
169	1601,6
170	1599,7
171	1599
172	1597,9
173	1586,6
174	1570,5
175	1562,7
176	1555
177	1551,1
178	1548,1
179	1547,5
180	1534,6
181	1532,6
182	1531,7
183	1529,3
184	1527,2
185	1526,9
186	1523,1
187	1519,5
188	1515
189	1511,5
190	1510,4
191	1505,5
192	1504,5
193	1501,4
194	1499,5
195	1498
196	1496,3
197	1490,4
198	1486,5
199	1486,3
200	1480,4
201	1478,2
202	1477,4
203	1461,4
204	1450,4
205	1449,1
206	1436,1
207	1426,4
208	1423,4
209	1420,1
210	1418,3
211	1417,4
212	1414,7
213	1405,3
214	1405
215	1404,1
216	1391,9
217	1384,6
218	1382,7
219	1379,6
220	1377,4
221	1373,9
222	1372,6
223	1355,9
224	1352,8
225	1348,7
226	1345,8
227	1338,7
228	1324,7
229	1316,4
230	1316,3
231	1311,6
232	1311,3
233	1310,8
234	1308,9
235	1300,4
236	1291
237	1290,8
238	1282,6
239	1279,7
240	1272,6
241	1269,9
242	1247,5
243	1247,2
244	1244,9
245	1239,8
246	1223,5
247	1222,2
248	1213,7
249	1207
250	1204,8
251	1201,2
252	1195,8
253	1185,4
254	1172,7
255	1167,5
256	1167,4
257	1164,2
258	1152,3
259	1151,7
260	1149,1
261	1146,7
262	1145,8
263	1142
264	1129,7
265	1129,1
266	1124,7
267	1122,4
268	1117
269	1115,2
270	1112,8
271	1111,8
272	1111
273	1107,9
274	1100,3
275	1090,1
276	1086,1
277	1079,5
278	1070,6
279	1061,9
280	1059,4
281	1046
282	1041,6
283	1035,6
284	1020,1
285	1013,9
286	1009,8
287	1008,5
288	1007,9
289	1004,7
290	1000,1
291	989,8
292	980,8
293	968,7
294	957,3
295	956
296	954,8
297	953,3
298	951,7
299	926
300	924,1
301	920,4
302	914,7
303	911,1
304	906,1
305	903,2
306	903,1
307	901,4
308	892,9
309	875,8
310	870,3
311	835,4
312	834,3
313	833,7
314	831
315	827,1
316	820,8
317	814,5
318	812,3
319	811,7
320	809,5
321	799,4
322	795,2
323	789,5
324	782,9
325	773,1
326	771,9
327	759,8
328	757,1
329	753,2
330	752,8
331	743,6
332	724
333	716,9
334	705,4
335	697,9
336	692,6
337	659,4
338	652,8
339	645
340	626,8
341	494,1
342	470,3
343	426,7
344	129,2

2.2 Eigen vermogen gemeenten, van hoog naar laag, eind 2022
Cumulatieve aantal	Eigen vermogen gemeenten (euro per inwoner)
1	9045,8
2	6468,7
3	5934,5
4	5833,2
5	5729,3
6	4779,3
7	4618,2
8	4506,5
9	4405,1
10	4294
11	4210,8
12	4128
13	3943,4
14	3921,6
15	3844,4
16	3721,7
17	3547,6
18	3521,5
19	3489,6
20	3484,6
21	3184,5
22	3142,6
23	3140,6
24	3115,8
25	3070,1
26	3047,8
27	3031
28	3009,6
29	2957,8
30	2911,2
31	2904,7
32	2892,3
33	2867,9
34	2865,8
35	2865,4
36	2810,5
37	2754,5
38	2700,7
39	2681,5
40	2633
41	2623,5
42	2616,9
43	2605,4
44	2604,6
45	2569,1
46	2556,8
47	2545,9
48	2479,7
49	2464,6
50	2461,4
51	2452,9
52	2434,4
53	2424
54	2423
55	2419,9
56	2409,4
57	2399,9
58	2397,2
59	2382,2
60	2370
61	2362,6
62	2332,8
63	2298,7
64	2297,4
65	2292,4
66	2276,2
67	2260,4
68	2252,4
69	2250
70	2248,8
71	2246,8
72	2239,3
73	2237,9
74	2208,1
75	2204,2
76	2202,3
77	2197,7
78	2190,5
79	2185,2
80	2179,6
81	2173,3
82	2169,4
83	2156,3
84	2147,9
85	2147,7
86	2137,9
87	2126,6
88	2115,8
89	2112,8
90	2109,8
91	2103,1
92	2102,2
93	2098,5
94	2098,5
95	2083,2
96	2062,3
97	2050,4
98	2048,6
99	2043
100	2041,2
101	2040,9
102	2025,4
103	2020,3
104	2011,5
105	2003,4
106	2002
107	2000,7
108	2000,5
109	1989
110	1979,6
111	1979
112	1977,8
113	1977,5
114	1964,7
115	1958,8
116	1935,2
117	1934,1
118	1933
119	1918
120	1895,3
121	1887,4
122	1880,3
123	1878,8
124	1862,3
125	1842,9
126	1832,2
127	1832,2
128	1810,7
129	1808,3
130	1800,3
131	1792,9
132	1788,2
133	1778,2
134	1746,9
135	1737,6
136	1736,1
137	1735,1
138	1722,4
139	1721
140	1702,4
141	1691,1
142	1688,8
143	1686,4
144	1681,8
145	1679,7
146	1677,5
147	1675,3
148	1671,9
149	1665,5
150	1664,1
151	1654,4
152	1652,5
153	1651
154	1645
155	1639,6
156	1633,6
157	1632,9
158	1632,1
159	1629
160	1628,1
161	1626,5
162	1618,2
163	1617
164	1616
165	1615,6
166	1608,7
167	1606,2
168	1602,5
169	1601,6
170	1599,7
171	1599
172	1597,9
173	1586,6
174	1570,5
175	1562,7
176	1555
177	1551,1
178	1548,1
179	1547,5
180	1534,6
181	1532,6
182	1531,7
183	1529,3
184	1527,2
185	1526,9
186	1523,1
187	1519,5
188	1515
189	1511,5
190	1510,4
191	1505,5
192	1504,5
193	1501,4
194	1499,5
195	1498
196	1496,3
197	1490,4
198	1486,5
199	1486,3
200	1480,4
201	1478,2
202	1477,4
203	1461,4
204	1450,4
205	1449,1
206	1436,1
207	1426,4
208	1423,4
209	1420,1
210	1418,3
211	1417,4
212	1414,7
213	1405,3
214	1405
215	1404,1
216	1391,9
217	1384,6
218	1382,7
219	1379,6
220	1377,4
221	1373,9
222	1372,6
223	1355,9
224	1352,8
225	1348,7
226	1345,8
227	1338,7
228	1324,7
229	1316,4
230	1316,3
231	1311,6
232	1311,3
233	1310,8
234	1308,9
235	1300,4
236	1291
237	1290,8
238	1282,6
239	1279,7
240	1272,6
241	1269,9
242	1247,5
243	1247,2
244	1244,9
245	1239,8
246	1223,5
247	1222,2
248	1213,7
249	1207
250	1204,8
251	1201,2
252	1195,8
253	1185,4
254	1172,7
255	1167,5
256	1167,4
257	1164,2
258	1152,3
259	1151,7
260	1149,1
261	1146,7
262	1145,8
263	1142
264	1129,7
265	1129,1
266	1124,7
267	1122,4
268	1117
269	1115,2
270	1112,8
271	1111,8
272	1111
273	1107,9
274	1100,3
275	1090,1
276	1086,1
277	1079,5
278	1070,6
279	1061,9
280	1059,4
281	1046
282	1041,6
283	1035,6
284	1020,1
285	1013,9
286	1009,8
287	1008,5
288	1007,9
289	1004,7
290	1000,1
291	989,8
292	980,8
293	968,7
294	957,3
295	956
296	954,8
297	953,3
298	951,7
299	926
300	924,1
301	920,4
302	914,7
303	911,1
304	906,1
305	903,2
306	903,1
307	901,4
308	892,9
309	875,8
310	870,3
311	835,4
312	834,3
313	833,7
314	831
315	827,1
316	820,8
317	814,5
318	812,3
319	811,7
320	809,5
321	799,4
322	795,2
323	789,5
324	782,9
325	773,1
326	771,9
327	759,8
328	757,1
329	753,2
330	752,8
331	743,6
332	724
333	716,9
334	705,4
335	697,9
336	692,6
337	659,4
338	652,8
339	645
340	626,8
341	494,1
342	470,3
343	426,7
344	129,2

Eind 2022 lag het eigen vermogen per inwoner van 262 van de 344 gemeenten tussen de 1000 en de 3000 euro. Slechts 28 gemeenten hadden een eigen vermogen van meer dan 3000 euro per inwoner. Er waren 54 gemeenten met een eigen vermogen per inwoner van minder dan 1000 euro.

Naast Amsterdam ook Rotterdam en de kleinste gemeenten een hoog eigen vermogen

Van de vier grote steden had Amsterdam eind 2022 met 9046 euro verreweg het hoogste eigen vermogen per inwoner, maar ook het eigen vermogen van Rotterdam was met 4294 euro per inwoner relatief hoog. Het eigen vermogen per inwoner van Den Haag en Utrecht week weinig af van het landelijk gemiddelde.

2.4 Eigen vermogen gemeenten naar grootteklasse, eind 2022
Grootteklasse	Eigen vermogen (euro per inwoner)	Bezit (euro per inwoner)	Schulden (euro per inwoner)
Minder dan 5 000 inwoners	4092	12173	8081
5 000 tot 10 000 inwoners	2106	5624	3518
10 000 tot 20 000 inwoners	1798	4388	2590
20 000 tot 50 000 inwoners	1621	4193	2572
50 000 tot 100 000 inwoners	1677	4919	3242
100 000 tot 150 000 inwoners	2289	6015	3726
150 000 tot 250 000 inwoners	1910	5747	3837
250 000 inwoners of meer	5203	10548	5345

2.4 Eigen vermogen gemeenten naar grootteklasse, eind 2022
Grootteklasse	Eigen vermogen (euro per inwoner)	Bezit (euro per inwoner)	Schulden (euro per inwoner)
Minder dan 5 000 inwoners	4092	12173	8081
5 000 tot 10 000 inwoners	2106	5624	3518
10 000 tot 20 000 inwoners	1798	4388	2590
20 000 tot 50 000 inwoners	1621	4193	2572
50 000 tot 100 000 inwoners	1677	4919	3242
100 000 tot 150 000 inwoners	2289	6015	3726
150 000 tot 250 000 inwoners	1910	5747	3837
250 000 inwoners of meer	5203	10548	5345

Behalve de twee grootste gemeenten van het land hadden ook de allerkleinste gemeenten, met minder dan vijfduizend inwoners, eind 2022 een hoog eigen vermogen per inwoner. De allerkleinste gemeenten bestaan uit het nabij Arnhem gelegen Rozendaal en de Waddeneilanden Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog. Met uitzondering van Terschelling hadden al deze gemeenten eind 2022 een bovengemiddeld eigen vermogen per inwoner. Het eigen vermogen per inwoner van Terschelling lag dicht bij het landelijk gemiddelde.

2.5 Eigen vermogen gemeenten met minder dan 5 duizend inwoners, eind 2022
	Eigen vermogen per inwoner (euro per inwoner)
Rozendaal	5934,51
Ameland	5729,31
Schiermonnikoog	4210,81
Vlieland	4128,03
Terschelling	2169,35

2.5 Eigen vermogen gemeenten met minder dan 5 duizend inwoners, eind 2022
	Eigen vermogen per inwoner (euro per inwoner)
Rozendaal	5934,51
Ameland	5729,31
Schiermonnikoog	4210,81
Vlieland	4128,03
Terschelling	2169,35

3. De verschillen in eigen vermogen ontleed

In het vervolg van dit artikel wordt ingegaan op de oorzaken en achtergronden van de verschillen in eigen vermogen. De focus ligt hier op de grootste en de kleinste gemeenten en de gemeenten met het hoogste en het laagste eigen vermogen per inwoner. Hoe kan de ene gemeente een eigen vermogen van niet veel meer dan 100 euro per inwoner hebben en de andere een van meer dan 9000 euro per inwoner?

Alvorens in te gaan op de resultaten eerst wat achtergrondinformatie. Gemeenten baseren hun financiële verantwoording op het stelsel van lasten en baten. In dit stelsel worden ook de voorzieningen en de overlopende passiva tot de schulden gerekend. Een voorziening is een “spaarpotje” om toekomstige verplichtingen of risico’s mee af te kunnen dekken. Overlopende passiva betreffen onder meer nog niet betaalde rekeningen. Een kanttekening bij de cijfers over het eigen vermogen is dat de boekwaarde van met name het materieel bezit kan worden beïnvloed door de wijze van waardering en afschrijvingen van activa. Deze kan per gemeente verschillen.

De schulden in dit artikel wijken af van de EMU-schuld van gemeenten, die wordt bepaald op basis van het transactiestelsel. Bij het bepalen van de EMU-schuld worden voorzieningen en de overlopende passiva dan ook niet tot de schulden gerekend. Daarnaast worden de financiële gegevens van gemeenten voor het bepalen van de EMU-schuld nog geconfronteerd met cijfers van partijen die de leningen verstrekt hebben, zoals financiële instellingen en andere overheden. Hierdoor kunnen op macroniveau nog correcties kunnen worden gemaakt.

Boekhouding gemeenten versus cijfers CBS

Het CBS ontvangt cijfers over het eigen vermogen in het kader van Iv3, de informatie voor derden die standaard door lagere overheden wordt verstrekt. Deze cijfers worden zonder check of correctie individueel per gemeente gepubliceerd als open data. Vervolgens voeren medewerkers van het CBS controles uit en worden indien nodig correcties doorgevoerd. Deze gecorrigeerde cijfers worden op StatLine geplaatst, maar niet per individuele gemeente. Het CBS publiceert naast de totalen van alle gemeenten wel cijfers per grootteklasse en COROP-gebied.

De cijfers in dit artikel betreffen de door het CBS gecorrigeerde. Voor de gemeenten die in het artikel worden genoemd is gecontroleerd of de CBS-cijfers overeenkomen met de cijfers in hun papieren jaarrekeningen. Voor de cijfers over het eigen vermogen was dat bij alle gemeenten het geval. Bij afzonderlijke balansposten bestonden er bij de gemeenten Brielle, Rozendaal, Vlissingen, Ameland en Schiermonnikoog kleine verschillen met de jaarrekeningen, met name bij de overlopende activa en passiva. Daarom worden de balansposten van deze gemeenten niet afzonderlijk getoond in een grafiek.

Amsterdam bezit veel grond, Rotterdam heeft weinig schulden

Het eigen vermogen van een gemeente kan hoog zijn doordat de boekwaarde van het bezit van een gemeente hoog is, doordat een gemeente weinig schulden heeft of door een combinatie van beide. Het hoge eigen vermogen van de gemeente Amsterdam komt niet door lage schulden. Integendeel, per inwoner had de hoofdstad eind 2022 veel hogere schulden dan de gemiddelde Nederlandse gemeente. Tegenover deze hoge schulden stond echter een hoge waarde van het bezit. De gemeente Amsterdam bezit vooral veel grond, wat onder meer samenhangt met het veelvuldig voorkomen van erfpacht in de hoofdstad. Ook de boekwaarde van bedrijfsgebouwen en infrastructuur is er relatief hoog. De bedrijfsgebouwen betreffen behalve gebouwen voor gemeentelijke huisvesting onder meer onderwijsgebouwen en parkeergarages. Tot slot had Amsterdam ook veel financiële bezittingen, zoals deelnemingen in onder meer Schiphol, het Havenbedrijf Amsterdam, Alliander, het Gemeentelijk Vervoerbedrijf, de Johan Cruijff Arena en de afvalverwerker AEB Holding.

Rotterdam had eind 2022 eveneens relatief veel bedrijfsgebouwen in bezit. Ook het financieel bezit per inwoner was hoog. Dit gaat onder meer om deelnemingen in Stedin, Evides, Schiphol, de RET en het havenbedrijf. De havenstad had relatief weinig schulden. Het grondbezit van de gemeente is naar verhouding bescheiden.

3.1 Vermogensbestanddelen vier grootste gemeenten, eind 2022
		Nederland (euro per inwoner)	Amsterdam (euro per inwoner)	Rotterdam (euro per inwoner)	Den Haag (euro per inwoner)	Utrecht (euro per inwoner)
Activa	Gronden en terreinen	903	9889,792247	272,6311582	1030,689336	1024,705625
Activa	Bedrijfsgebouwen	1530	2500,201103	2371,011247	1745,222861	2938,1447
Activa	Infrastructuur	1191	2915,450703	1138,095224	503,4702584	367,7173561
Activa	Overige niet-financiële activa	633	209,2738432	737,4959571	482,2041968	948,8082632
Activa	Financiële activa	1410	2707,270179	2187,629297	2455,08902	735,2688285
Activa
Passiva (excl. eigen vermogen)	Voorzieningen	395	475,8988164	183,5192565	289,6748745	197,2496468
Passiva (excl. eigen vermogen)	Vaste schuld	2227	7229,895098	1032,823875	2652,744675	2339,909704
Passiva (excl. eigen vermogen)	Kortlopende schuld	311	808,4957168	336,9012675	386,4626493	381,6792416
Passiva (excl. eigen vermogen)	Overlopende passiva	480	661,9365014	859,6483734	641,0247607	798,3959038

3.1 Vermogensbestanddelen vier grootste gemeenten, eind 2022
		Nederland (euro per inwoner)	Amsterdam (euro per inwoner)	Rotterdam (euro per inwoner)	Den Haag (euro per inwoner)	Utrecht (euro per inwoner)
Activa	Gronden en terreinen	903	9889,792247	272,6311582	1030,689336	1024,705625
Activa	Bedrijfsgebouwen	1530	2500,201103	2371,011247	1745,222861	2938,1447
Activa	Infrastructuur	1191	2915,450703	1138,095224	503,4702584	367,7173561
Activa	Overige niet-financiële activa	633	209,2738432	737,4959571	482,2041968	948,8082632
Activa	Financiële activa	1410	2707,270179	2187,629297	2455,08902	735,2688285
Activa
Passiva (excl. eigen vermogen)	Voorzieningen	395	475,8988164	183,5192565	289,6748745	197,2496468
Passiva (excl. eigen vermogen)	Vaste schuld	2227	7229,895098	1032,823875	2652,744675	2339,909704
Passiva (excl. eigen vermogen)	Kortlopende schuld	311	808,4957168	336,9012675	386,4626493	381,6792416
Passiva (excl. eigen vermogen)	Overlopende passiva	480	661,9365014	859,6483734	641,0247607	798,3959038

Amsterdam heeft hoge inkomsten uit erfpacht, maar ook hoge rentelasten

De vermogenspositie van gemeenten heeft ook gevolgen voor de inkomsten en kosten van gemeenten. Het type bezit is daarbij van belang: grond en bedrijfsgebouwen kunnen pacht- en huuropbrengsten opleveren, financieel bezit rente en / of dividend. Infrastructuur levert echter zelden wat op.

De gemeente Amsterdam ontvangt meer erfpacht dan de andere grote steden¹⁾. Tegenover de veel hogere erfpachtbaten van Amsterdam staat dat de gemeente ook meer rentelasten had.

3.2 Gemeentelijke rentelasten vier grote steden, 2022
Gemeente	Rentelasten per inwoner (euro per inwoner)
Amsterdam	70,92
Utrecht	56,91
Den Haag	50,67
Rotterdam	21,19

3.2 Gemeentelijke rentelasten vier grote steden, 2022
Gemeente	Rentelasten per inwoner (euro per inwoner)
Amsterdam	70,92
Utrecht	56,91
Den Haag	50,67
Rotterdam	21,19

Gemiddeld hebben de kleinste gemeenten, net als Amsterdam en Rotterdam, relatief veel bezit per inwoner. In tegenstelling tot in Amsterdam gaat het niet om gronden, maar vooral om bedrijfsgebouwen, financieel bezit en overige niet-financiële activa (onder meer woningen). Dit laatste komt doordat vooral Vlieland en Ameland relatief veel woningen bezitten. De hoge waarde van de bezittingen van woningen en bedrijfsgebouwen van Vlieland hangt onder meer samen met de aanwezigheid van de Boswijk, een woonbuurt voor ouderen waarvan woningen en andere gebouwen in bezit van de gemeente zijn. De gemeente Ameland heeft een Gemeentelijk Woningbedrijf dat zich richt op het aanbieden van betaalbare huurwoningen aan inwoners met een laag inkomen.

3.3 Vermogensbestanddelen alle Nederlandse gemeenten versus gemeenten met minder dan 5 duizend inwoners, eind 2022
		Nederland (euro per inwoner)	Gemeenten met minder dan 5 duizend inwoners (euro per inwoner)
Activa	Gronden en terreinen	903	588
Activa	Bedrijfsgebouwen	1530	2497
Activa	Infrastructuur	1191	1884
Activa	Overige niet-financiele activa	633	3455
Activa	Financieel bezit	1410	3748
Passiva	Vaste schuld	2227	5465
Passiva	Kortlopende schuld	311	425
Passiva	Voorzieningen en overlopende passiva	875	2191

3.3 Vermogensbestanddelen alle Nederlandse gemeenten versus gemeenten met minder dan 5 duizend inwoners, eind 2022
		Nederland (euro per inwoner)	Gemeenten met minder dan 5 duizend inwoners (euro per inwoner)
Activa	Gronden en terreinen	903	588
Activa	Bedrijfsgebouwen	1530	2497
Activa	Infrastructuur	1191	1884
Activa	Overige niet-financiele activa	633	3455
Activa	Financieel bezit	1410	3748
Passiva	Vaste schuld	2227	5465
Passiva	Kortlopende schuld	311	425
Passiva	Voorzieningen en overlopende passiva	875	2191

Vlieland, Schiermonnikoog en Rozendaal hebben ook relatief veel financieel bezit. Voor Ameland, Schiermonnikoog en vooral Vlieland geldt wel dat er hoge schulden tegenover de hoge waarde van de bezittingen staan. Rozendaal heeft daarentegen nauwelijks schulden, terwijl de gemeente relatief veel rekening-courant-tegoeden bij het Rijk heeft.

Brielle erg lage schulden, Vlissingen erg hoge

Brielle, de gemeente met eind 2022 het op een na hoogste eigen vermogen per inwoner, had relatief lage schulden. Daarnaast was de (boek)waarde van de bedrijfsgebouwen en de infrastructuur relatief hoog. Brielle zal overigens eind 2023 niet meer in de top-drie staan, want de gemeente is per 1 januari 2023 met Hellevoetsluis en Westvoorne gefuseerd tot de nieuwe gemeente Voorne aan Zee.

Vlissingen was eind 2022 de gemeente met het laagste eigen vermogen per inwoner. Deze Zeeuwse gemeente had eind 2022 een relatief hoge vaste schuld. Dit betreft leningen die door financiële instellingen zijn verstrekt. Daarnaast is de waarde van de gronden en bedrijfsgebouwen in bezit van de gemeente relatief laag. Vlissingen is de enige gemeente in Nederland met een Artikel 12-status, wat inhoudt dat de gemeente haar financiële zelfstandigheid deels heeft ingeleverd en extra geld uit het gemeentefonds ontvangt om de financiële positie te versterken. Vlissingen heeft deze status overigens al sinds 2014. De hoge schuldenlast hangt onder meer samen met grote verliezen op het nieuwbouwproject Scheldekwartier.

Amsterdam en Brielle in 2012 ook al het hoogste eigen vermogen per inwoner

Het relatief hoge eigen vermogen van Amsterdam en Brielle bestaat al geruime tijd. Eind 2012 had Brielle met 9133 euro het hoogste eigen vermogen per inwoner van alle gemeenten, gevolgd door Amsterdam met 8855 euro. Vlissingen was destijds niet de gemeente met het laagste eigen vermogen per inwoner. Dat was Ten Boer, met een negatief eigen vermogen van 1101 euro per inwoner. Deze gemeente vroeg in 2013 de Artikel 12-status aan en fuseerde in 2021 met Delfzijl en Appingedam tot de nieuwe gemeente Eemsdelta.

3.4 Eigen vermogen gemeenten, hoogste en laagste drie, eind 2012
	2012 (euro per inwoner)
Brielle	9133
Amsterdam	8855
Vlieland	7049
Nederland	1790
Heerenveen	-363
Beuningen	-1027
Ten Boer	-1101

3.4 Eigen vermogen gemeenten, hoogste en laagste drie, eind 2012
	2012 (euro per inwoner)
Brielle	9133
Amsterdam	8855
Vlieland	7049
Nederland	1790
Heerenveen	-363
Beuningen	-1027
Ten Boer	-1101

¹⁾ In de Iv3 worden alleen de totale pachtopbrengsten (inclusief precario, zoals liggelden voor woonboten en door de horeca betaalde vergoedingen voor het gebruik van de openbare ruimte) geregistreerd; erfpachtopbrengsten worden niet apart onderscheiden. Amsterdam, Den Haag en Utrecht vermelden in hun jaarverslagen wel de erfpachtopbrengsten. Zie :
- Jaarverslag 2022 gemeente Amsterdam, pagina 199.
- Jaarverslag 2022 gemeente Den Haag, pagina 266.
- Jaarverslag 2022 gemeente Utrecht, pagina 74.
Rotterdam boekte in totaal bijna 30 miljoen euro aan pachtopbrengsten. De totale pachtopbrengsten van Rotterdam zijn veel lager dan de canonopbrengsten uit de erfpacht van Amsterdam (157 miljoen euro).

4. Conclusies

Alle gemeenten tezamen hadden eind 2022 een eigen vermogen per inwoner van 2254 euro. Er zijn echter aanzienlijke verschillen tussen de gemeenten. Amsterdam had van alle gemeenten met 9054 euro het hoogste eigen vermogen per inwoner, Vlissingen met 129 euro het laagste. Het hoge eigen vermogen per inwoner van Amsterdam komt doordat de hoofdstad veel bezittingen heeft, vooral in de vorm van grond. De schulden per inwoner zijn juist relatief hoog in vergelijking met het Nederlandse gemiddelde.

Van de vier grote steden had ook Rotterdam een bovengemiddeld eigen vermogen per inwoner. In tegenstelling tot de hoofdstad had Rotterdam relatief lage schulden. Brielle had eind 2022 het op een na hoogste eigen vermogen per inwoner. Deze Zuid-Hollandse gemeente had lage schulden. Daarnaast was de (boek)waarde van de bedrijfsgebouwen en de infrastructuur er relatief hoog. Het hoge eigen vermogen per inwoner van Amsterdam en Brielle is niet van vandaag of gisteren. Ook in 2012 hadden deze twee gemeenten al het hoogste eigen vermogen per inwoner.

Het kleine Gelderse Rozendaal heeft het op twee na hoogste eigen vermogen per inwoner. Deze gemeente gaat (nagenoeg) schuldenvrij door het leven. Ook andere gemeenten met minder dan 5 duizend inwoners hadden een hoog eigen vermogen. De schulden per inwoner waren in deze gemeenten relatief hoog, maar daar stond veel bezit tegenover, onder meer in de vorm van woningen.

Vlissingen had eind 2022 een relatief hoge vaste schuld. Dit betreft leningen die door financiële instellingen zijn verstrekt. Daarnaast was de waarde van de gronden en bedrijfsgebouwen in bezit van de gemeente relatief laag. Vlissingen is de enige gemeente in Nederland met een Artikel 12-status. De situatie van Vlissingen hangt samen met grote verliezen op een nieuwbouwwijk.

Relevante links