De regionale economie 2023

De regionale economie is een jaarlijkse publicatie van het CBS over regionale ontwikkelingen op het gebied van economische groei, bedrijven en arbeidsmarkt. Vanaf deze editie zal De regionale economie in het voorjaar verschijnen in plaats van december, waardoor sneller dan voorheen actuele jaarcijfers worden gepresenteerd. Zo bevat deze editie cijfers over de regionale economische groei, werkloosheid, spanning op de arbeidsmarkt en het bedrijfsleven in 2023. Een tweede primeur is een hoofdstuk over regionale brede welvaart. Het begrip brede welvaart omvat naast materiële welvaart ook niet-materiële thema’s zoals welzijn, gezondheid en milieu. Hiermee worden regionale verschillen in kwaliteit van leven in de volle breedte belicht.  

De oorsprong van de publicatie De regionale economie ligt in de regionale rekeningen, een onderdeel van de nationale rekeningen, het stelsel waarmee onder meer het bruto binnenlands product wordt berekend. De regionale rekeningen leveren onder andere regionale cijfers over de economische groei, het bbp per hoofd van de bevolking, de werkgelegenheid en de verdeling van de toegevoegde waarde over de bedrijfstakken. Daarnaast worden in deze publicatie ook gegevens gebruikt uit de bedrijfsstatistieken en de sociaaleconomische en ruimtelijke statistieken.  
Tot 2020 publiceerde het CBS over de regionale economische groei alleen jaarcijfers. Tijdens de coronacrisis groeide echter de behoefte aan actuelere cijfers om de regionale impact van corona beter in beeld te krijgen. Daarom maakt het CBS sinds 2020 ook regionale economische groeicijfers per kwartaal. In hoofdstuk 2 wordt op basis van de kwartaalcijfers de regionale economische groei in 2023 besproken. De ontwikkeling van de economie wordt geschetst aan de hand van het bbp voor de provincies, de regio’s en de vier grote steden¹⁾. Ook wordt ingegaan op de regionale productiestructuur en de regionale economie vergeleken met de periode voor corona.

Hoofdstuk 3 gaat in op de ontwikkelingen van bedrijven in de regio wat betreft aantallen nieuwe en opgeheven vestigingen en faillissementen. Hierbij wordt ook ingegaan op hoe ondernemers de bedrijfsvoering in 2023 ervaren aan de hand van het ondernemersvertrouwen, concurrentiepositie en schuldenlast.

Hoofdstuk 4 beschrijft de arbeidsmarkt in de provincies en de grote steden aan de hand van de werkgelegenheid en werkzame personen — zowel werknemers als zelfstandigen. Ook de verschillen in regionale werkloosheid komen aan bod, evenals de spanning op de arbeidsmarkt in 2023.

Hoofdstuk 5 geeft een overzicht van de regionale verschillen in brede welvaart. Aan de hand van verschillende indicatoren, zoals tevredenheid, vertrouwen in instituties en veiligheid, wordt inzicht gegeven in kwaliteit van leven op regionaal niveau. Hierbij worden de regio’s binnen de Noord-Holland en Noord-Brabant uitgelicht.

In dit hoofdstuk staat de regionaal-economische ontwikkeling in 2023 centraal. Daarbij wordt eerst kort ingegaan op het algemene beeld en de verschillen tussen provincies, en daarna verder ingezoomd op bedrijfstakken en binnen-provinciale regio’s. Tot slot wordt gekeken welke regionale verschillen er zijn in de economische groei sinds 2019.

Bescheiden groei in 2023

In 2023 groeide de Nederlandse economie met 0,1 procent, een stuk minder dan de groei van 4,3 procent het jaar ervoor. Naast de bescheiden economische groei was er sprake van een relatief hoge inflatie en een gestegen rente. Ook het volume van de wereldhandel en de consumptie van huishoudens namen af. Deze ontwikkelingen leidden ertoe dat in alle regio’s de economische groei lager was dan het jaar ervoor. 

Industrie bepaalt regionale economische ontwikkeling in 2023

De meeste provincies lieten in 2023 een bescheiden economische groei zien, tussen de 0 en de 1 procent. Hiermee zijn de regionale groeicijfers substantieel lager dan in 2022. In vier provincies was er zelfs sprake van krimp: Groningen, Drenthe, Limburg en Zeeland. In 2022 was in bijna alle provincies nog sprake van een groei van 3 procent of meer. 

De provincie Groningen liet met 9,1 procent de grootste krimp zien. Dit hangt echter samen met de afbouw van de gaswinning. Als de delfstoffenwinning buiten beschouwing wordt gelaten, groeide de economie in Groningen met 0,7 procent. Ook in de provincie Drenthe werd de lichte krimp (van 0,2 procent) veroorzaakt door een afname van de delfstoffenwinning. Los van de delfstoffenwinning was in Drenthe een groei van 0,4 procent.

In Zeeland kromp de economie met 0,8 procent, voornamelijk door tegenvallende resultaten in de industrie, handel en vervoer. Deze bedrijfstakken zorgden een jaar eerder juist voor een bovengemiddelde groei: na Noord-Holland was de Zeeuwse economie in 2022 de sterkste groeier. Ook in Limburg zorgde een daling van de toegevoegde waarde in de industrie, handel en vervoer voor een kleinere economie dan in 2022. In zowel Zeeland als Limburg bestaat de bedrijfstak industrie vooral uit chemische industrie, waar in 2023 door kostenstijgingen minder productie plaatsvond.

In Noord-Holland en Noord-Brabant was er in 2023 de hoogste bbp-ontwikkeling, namelijk 1,2 en 1,1 procent. In Noord-Holland droeg vooral een stijging van de toegevoegde waarde in de overige zakelijke diensten hieraan bij. Een daling in de industriële productie remde de groei echter af. Dit in tegenstelling tot Noord-Brabant waar de industrie een andere samenstelling heeft dan andere provincies. De Noord-Brabantse industrie heeft een relatief klein aandeel energie-intensieve industrie en is daardoor minder gevoelig voor hoge energieprijzen. 

Van de vier grote steden groeide de economie van Den Haag het meest in 2023, gevolgd door Amsterdam en Utrecht. De economie van Rotterdam bleef in omvang gelijk. In Den Haag bedroeg de groei in 2023 1,9 procent. Dit kwam vooral door een groei van zakelijke dienstverlening en overheidsdiensten.

De economische groei van Utrecht en Amsterdam was in 2023 vergelijkbaar, namelijk 1,2 respectievelijk 1,0 procent. De productie van de financiële dienstverlening kromp in 2023 beduidend. Deze branche heeft in zowel Amsterdam en Utrecht een relatief grote invloed op de economie. In Utrecht was er ook een neerwaartse ontwikkeling door een dalende productie van de vervoersector. In beide steden zorgde vooral de zakelijke dienstverlening voor de groei van de economie.

In Rotterdam bleef de economie vorig jaar gelijk van omvang. Evenals in 2022 was van de vier grote steden de economische groei van Rotterdam het laagst. Vanwege de haven van Rotterdam zijn handel en vervoer de belangrijkste economische activiteiten. In 2023 krompen deze sectoren, terwijl de meeste andere bedrijfstakken wel licht groeiden. 

Lagere economische groei in alle regio’s

De cijfers over economische groei kunnen worden uitgesplitst naar 52 zogeheten COROP-plus-regio’s. In alle regio’s was de economische groei in 2023 lager dan in 2022. In 12 regio’s kromp de economie. Alleen de regio’s Haarlemmermeer en omgeving en Zuidoost-Noord-Brabant groeiden met 2 procent of meer. In 2022 groeide de economie nog in 49 regio’s met meer dan 2 procent. 

De economie van Delfzijl was de enige regio die zowel in 2022 als in 2023 kromp, namelijk met 0,7 respectievelijk 2,7 procent. Een flinke afname in de industrie veroorzaakte in beide jaren de economische krimp. Ook in Zeeuws-Vlaanderen en IJmond daalde de omvang van de industrie in 2023 aanzienlijk. De typen industrie in deze regio’s zijn gevoelig voor de hoge energieprijzen die in de loop van 2022 ontstonden.

Binnen Zeeland wel economische groei

Ondanks dat de economie in de provincie Zeeland als geheel kromp, boekte de regio Overig Zeeland in 2023 vooruitgang. Deze regio groeide met 1,1 procent. In tegenstelling tot Zeeuws-Vlaanderen is de industrie hier wel gegroeid. Daarnaast hadden de sectoren zorg, horeca en de energievoorziening ook een positief jaar. De toegevoegde waarde van Overig Zeeland droeg in 2023 al met al voor 70 procent bij aan het totaal van Zeeland. 

Regio’s economisch hersteld van coronapandemie

In 2020 kromp de economie in bijna elke regio als gevolg van maatregelen tegen verspreiding van het coronavirus. In de daaropvolgende jaren herstelde de economie weer. In 2021 en begin 2022 waren er echter nog wel coronamaatregelen van kracht. 2023 was het eerste jaar zonder beperkingen. Hoe staan de regionale economieën ervoor in vergelijking met de periode vóór corona?

In 50 van de 52 regio’s lag de economie boven het niveau van vier jaar eerder (prijzen 2019). De twee uitzonderingen waren Overig Groningen en Delfzijl en omgeving. Voor beide regio’s was corona echter niet de oorzaak. In Overig Groningen vond in deze jaren namelijk een sterke afbouw van gaswinning plaats. Als deze buiten beschouwing wordt gelaten, was het bbp in de regio 9,3 procent hoger dan vier jaar eerder.

De regio Delfzijl en omgeving had in vergelijking met het landelijke beeld maar beperkte negatieve invloed van de coronapandemie in 2020. In 2021 was de economie in de regio 0,1 procent groter dan in 2019, in 2022 1,1 procent. In de jaren daarna kreeg de regio echter te maken met een krimp van de industrie en de sector vervoer en opslag. De krimp van deze voor de regio erg belangrijke bedrijfstakken was dusdanig dat de economie in zijn geheel onder het niveau van 2019 zakte. 

Haarlemmermeer en omgeving in 2023 weer boven niveau van 2019

In de regio Haarlemmermeer en omgeving was de economie in 2023 voor het eerst sinds het begin van de coronapandemie groter dan in 2019. Dit kwam door economisch herstel van de luchthaven Schiphol en de stabiele groei van een aantal andere bedrijfstakken. De toegevoegde waarde van vervoer en opslag en van verhuur en overige zakelijke diensten herstelde zich na een forse krimp in 2020. Het niveau van deze bedrijfstakken lag in 2023 nog wel onder het niveau van 2019, mede doordat het aantal vluchten en passagiers van en naar Schiphol in 2023 nog steeds lager was dan voor de coronapandemie²⁾. De bedrijfstakken handel, ICT en zakelijke dienstverlening groeiden in Haarlemmermeer en omgeving gestaag door tijdens deze perioden. In deze bedrijfstakken waren de resultaten in de regio in ieder opeenvolgend jaar hoger dan in 2019.

Drie regio’s met zeer sterke groei

Er waren in 2023 drie regio’s waar de economie 12 procent of meer groter was dan in 2019. Dit waren Zuidoost-Noord-Brabant, Zuidoost-Utrecht en Flevoland-Midden. In Zuidoost-Noord-Brabant kwam dit door een groei van de industrie. Vooral de groei van machine-industrie speelde hierin een grote rol. Zuidoost-Utrecht groeide vooral in de financiële dienstverlening. In Flevoland-Midden had de handel de grootste bijdrage in de stijging.

Toelichting methode

Raming regionale economische groei 2023
De raming van de regionale economische groei 2023 maakt gebruik van de onderliggende kwartaalramingen van de regionale rekeningen. Deze kwartalen zijn geraamd met behulp van nationale kwartaalontwikkelingen van de toegevoegde waarde per bedrijfstak. Daarbij is de aanname dat de groei van een bepaalde bedrijfstak over de regio’s gelijk is en dat verschillen in economische groei worden verklaard door de verschillen tussen de regionale bedrijfstakstructuren. Wanneer het bijvoorbeeld minder goed gaat in de industrie, dan zal dit voornamelijk zijn weerslag hebben in de regio’s waarin veel industrie is gevestigd.

Daarnaast wordt in een aantal regio’s gecorrigeerd voor specifieke bedrijven. Dit zijn grote bedrijven waarvan de groeiontwikkeling sterk kan afwijken van de nationale ontwikkeling. De ontwikkeling van het desbetreffende bedrijf wordt gebruikt om de ontwikkeling van de regio waarin het bedrijf is gevestigd te corrigeren.

De regionale economische groeicijfers van 2023 geven de volumeontwikkeling weer van de toegevoegde waarde ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder. Dit geeft een benadering van de economische groei oftewel de volumeontwikkeling van het bruto binnenlands product (bbp). Het verschil tussen de toegevoegde waarde en het bbp zijn de productgebonden belastingen en subsidies. Deze twee posten kunnen bij de kwartaalraming niet worden geregionaliseerd. Ondanks deze beperking, geven de cijfers inzicht in de regionale verschillen in economische groei. De regionale groeicijfers 2023 die in dit hoofdstuk aan bod komen, sluiten aan op de cijfers van de nationale rekeningen.  

Dit hoofdstuk gaat in op de ontwikkelingen in het bedrijfsleven op provinciaal niveau. Onderwerpen als oprichtingen en opheffingen, waaronder faillissementen, maar ook het aantal fysieke winkelvestigingen per provincie worden beschreven. Het hoofdstuk sluit af met een blik op het ondernemersvertrouwen en andere onderwerpen uit de Conjunctuurenquête Nederland, zoals digitalisering en duurzaamheid.

Sterke toename bedrijfsvestingen in Flevoland en Zuid-Holland

In 2022 nam het aantal bedrijfsvestigingen in Nederland toe met 3,7 procent. In de provincies Flevoland en Zuid-Holland nam het aantal bedrijfsvestigingen sterker toe dan gemiddeld. In beide provincies waren aan het begin van 2023 vijf procent of meer vestigingen dan een jaar eerder. In de provincies Limburg en Drenthe groeide het aantal vestigingen ook, maar minder sterk dan gemiddeld in Nederland.

Voor alle provincies gold dat het aantal bedrijfsvestigingen in 2022 minder sterk steeg dan in het jaar ervoor. Vooral in Noord-Holland en Noord-Brabant kwamen er relatief minder bedrijfsvestigingen bij. 

Aan het begin van 2023 telde Nederland bijna 2,4 miljoen bedrijfsvestigingen. Dat waren er ruim 83 duizend meer dan aan het begin van 2022. Het gaat vooral om bedrijfsvestigingen met 1 werkzaam persoon. In 75 procent van de vestigingen in Nederland was 1 persoon werkzaam. In Zeeland was het aandeel vestigingen met 1 werkzame persoon het kleinst (68 procent), in Noord-Holland het grootst (78 procent). Noord-Holland kende het kleinste aandeel bedrijfsvestigingen met 10 of meer werkzame personen (4 procent). In Overijssel had bijna 6 procent van de bedrijfsvestigingen 10 of meer werkzame personen begin 2023. In Zeeland kwamen bedrijfsvestigingen met 2 tot 10 werkzame personen relatief vaak voor met ruim 22 procent van de vestigingen, tegen 17 procent gemiddeld in Nederland. 

Van alle bedrijfsvestigingen in Nederland waren ruim vier op de tien vestigingen te vinden in Noord- en Zuid-Holland. De provincies Drenthe en Zeeland hadden ieder een aandeel van 2 procent in het totaalaantal bedrijfsvestigingen in Nederland; het kleinste aandeel onder de provincies.

Toename bedrijfsopheffingen in 2022

Het aandeel opgeheven vestigingen in het totaal aantal vestigingen bedroeg 6,1 procent in 2022. In Flevoland sloot 6,9 procent van de vestigingen de deuren, het hoogst van alle provincies in 2022. In Fryslân was het aandeel opgeheven vestigingen het kleinst (5,3 procent). In alle provincies nam het aandeel opgeheven vestigingen in het totaal toe in 2022. Het aandeel oprichtingen bleef veelal gelijk of nam licht af.

In 2022 werden ruim 56 procent meer bedrijfsvestigingen opgeheven dan in het jaar ervoor. In dezelfde periode nam het aantal oprichtingen toe met bijna 4 procent. In Fryslân, Noord-Brabant, Drenthe en Overijssel werden minder vestigingen opgericht dan in 2021. 

In alle provincies meer bedrijven failliet in 2023

In 2023 zijn, niet gecorrigeerd voor zittingsdagen, 3 271 bedrijven en instellingen, inclusief eenmanszaken, failliet verklaard. Dat is 52 procent meer dan in 2022. Toen bedroeg het aantal faillissementen 2 145. Het aantal faillissementen in 2023 was nog steeds lager dan in 2019, het laatste volledige jaar voor corona.

In alle provincies zijn in 2023 meer bedrijven failliet verklaard dan in 2022. Het grootst was de stijging in Noord-Brabant met 270 bedrijven (81 procent). De provincies Zuid-Holland, Noord-Brabant en Noord-Holland telden de meeste faillissementen, maar ook de meeste bedrijven.

Alle provincies ervaren daling in aantal winkels

In alle provincies nam het aantal fysieke winkelvestigingen af in 2022 (gemiddeld -2,0 procent). Procentueel gezien was de afname het grootst in Flevoland (-3,5 procent), gevolgd door Limburg en Overijssel (beide -2,3 procent). In Drenthe en Fryslân nam het aantal winkels het minst af.

Ondernemers in alle provincies negatief gestemd

In alle provincies was het ondernemersvertrouwen, de stemmingsindicator van het Nederlands bedrijfsleven, negatief aan het begin van het vierde kwartaal van 2023. In Zeeland was het ondernemersvertrouwen³⁾ met -15,1 het laagst van alle provincies, gevolgd door ondernemers in Fryslân, Drenthe en Limburg. Ondernemers in Flevoland waren het minst negatief gestemd. Het cijfer kwam daar uit op -3,9. Het landelijke ondernemersvertrouwen kwam uit op -7,6.

Oordeel over concurrentiepositie het laagst in Flevoland en Zeeland

Van de ondernemers in Flevoland en Zeeland gaf per saldo ruim 5 procent aan dat de concurrentiepositie op de Nederlandse markt in het vierde kwartaal van 2023 is verslechterd. Daarmee zijn ondernemers in die provincies het meest negatief gestemd over hun concurrentiepositie op de Nederlandse markt. Voor beide provincies gold dat ondernemers in dezelfde periode in het jaar ervoor nog positief oordeelden over de concurrentiepositie. Landelijk waren er ongeveer evenveel ondernemers die een verbetering dan wel verslechtering zagen (0,3 procent).

In Noord-Holland oordeelden ondernemers het vaakst positief over hun concurrentiepositie op de Nederlandse markt. Per saldo gaf bijna 3 procent een verbetering te zien in de afgelopen drie maanden. Het oordeel van ondernemers in Utrecht en Gelderland over hun concurrentiepositie verbeterde.

Verwachting personeelssterkte positief

In alle provincies verwachtten ondernemers een uitbreiding van het personeelsbestand. Ondernemers in Utrecht zijn met een saldo van ruim 26 procent het meest positief gestemd over de uitbreiding. In Flevoland daarentegen verwachtte per saldo bijna 3 procent van de ondernemers een toename. Flevoland is daarmee de provincie waarin ondernemers het minst positief gestemd waren over uitbreiding van het personeelsbestand. Landelijk gezien verwachtte iets meer dan 16 procent een groei. Hoewel de verwachting positief is, zijn ondernemers in bijna alle provincies per saldo negatiever dan in dezelfde periode vorig jaar. In Utrecht bleef het sentiment gelijk, en alleen in Zuid-Holland en Zeeland waren ondernemers positiever gestemd.

Bijna 2 op de 10 bedrijven in Zeeland kent hogere schuldenlast 

Voor bijna 19 procent van de bedrijven in Zeeland gold dat hun schuldenlast hoger lag dan in het jaar ervoor. Landelijk gold dit voor 12 procent van de bedrijven. Drenthe kende het kleinste aandeel bedrijven met hogere schulden dan in het jaar ervoor. 

Bijna een op de tien bedrijven in Zeeland en Drenthe beoordeelde hun schuldenlast als problematisch. Daarmee oordeelde Zeeuwse en Drentse ondernemers het meest pessimistisch over hun schuldenlast. Gemiddeld beoordeelde ruim 6 procent van de bedrijven in Nederland de schuldenlast als problematisch. 

Groningse bedrijven vinden bedrijfsvoering vaker grotendeels duurzaam

Bedrijven in Groningen beoordeelden hun bedrijfsvoering het vaakst als grotendeels of helemaal duurzaam (39 procent). Gemiddeld oordeelde dat bijna 35 procent van de bedrijven in Nederland hun bedrijfsvoering als grotendeels of helemaal duurzaam was. Bedrijven in Zeeland gaven het minst vaak aan dat hun bedrijfsvoering duurzaam of grotendeels duurzaam was. Dit gold voor een kwart van de Zeeuwse bedrijven. Ook bedrijven in Limburg oordeelden minder vaak dat hun bedrijfsvoering grotendeels duurzaam was.

Ruim acht op de tien bedrijven in Nederland gaven aan maatregelen genomen te hebben voor een duurzame bedrijfsvoering zoals op het gebied van energie, uitstoot of milieubewust omgaan met grondstoffen, bedrijfsmiddelen en afval. Dit aandeel verschilt niet veel per provincie. Van de bedrijven ervaarde 68 procent belemmeringen bij het verduurzamen van het bedrijf. Bedrijven in Limburg en Drenthe ervaarden vaker dan gemiddeld belemmeringen. Dit betrof respectievelijk 75 en 74 procent van de bedrijven in deze provincies. 

Merendeel bedrijven in Noord-Holland ervaren (zeer) positieve impact van digitalisering

Bijna zes van de tien bedrijven in Noord-Holland gaf aan (zeer) positieve effecten van ondernomen digitaliseringsinitiatieven in de afgelopen 12 maanden te ervaren. Bedrijven in Groningen ervaarden het minst vaak positieve impact (44 procent). Ongeveer een even groot deel van de Groningse ondernemers ervaarde geen of nauwelijks merkbare impact (46 procent). Gemiddeld ervaarde bijna 55 procent van alle bedrijven de afgelopen 12 maanden een positieve impact van digitalisering op de groei en ontwikkeling van het bedrijf.

Twee derde van Drentse bedrijven ervaren belemmeringen bij digitalisering

Van alle provincies in Nederland kende Drenthe het grootste aandeel bedrijven die belemmeringen ervaarden bij het digitaliseren (67 procent). Bedrijven in Noord-Holland ondervonden het minst vaak belemmeringen. Dit gold voor bijna vijf op de tien bedrijven in deze provincie.

Bedrijven in Zeeland gaven relatief vaak aan te hoge kosten te ervaren als belemmering bij het ondernemen van digitaliseringsinitiatieven. Hoge kosten waren voor 31 procent van de Zeeuwse bedrijven een belemmering terwijl dit gemiddeld voor 18 procent van de Nederlandse bedrijven gold. Bedrijven in Utrecht (24 procent) gaven het vaakst aan een tekort aan kundig personeel als belangrijkste belemmering te zien terwijl 20 procent van de bedrijven in Nederland aangaf dit als belemmering te zien.

In dit hoofdstuk wordt de ontwikkeling op de arbeidsmarkt in de provincies en de grote steden besproken. Er wordt ingegaan op de werkgelegenheid, de werkloosheid en de spanning op de arbeidsmarkt. Ook wordt ingezoomd op de arbeidsparticipatie per gemeente.

Sterke groei werkgelegenheid

De werkgelegenheid steeg in 2022 sterk, met 3,6 procent. Dit is een toename van 285 duizend arbeidsjaren. In 2021 zorgde het economisch herstel na de coronacrisis ook al voor een flinke werkgelegenheidsgroei, die toen uitkwam op een groei van 189 duizend arbeidsjaren. Het verdere herstel zorgde ervoor dat de werkgelegenheid in 2022 nog sterker toenam. 

De werkgelegenheid groeide in alle provincies met 3 procent of meer ten opzichte van 2021. Noord-Holland had met 4,2 procent de grootste toename. Groningen en Drenthe hadden de kleinste groei (3,2 procent). In 2021 groeide de werkgelegenheid in die twee provincies juist harder dan landelijk.

Behalve in arbeidsjaren kan de werkgelegenheid ook worden weergegeven in het aantal werkzame personen. In totaal waren in 2022 ruim 10,1 miljoen mensen werkzaam in Nederland. Dat zijn er ruim 384 duizend meer dan een jaar eerder, een toename van 3,9 procent. In 2021 groeide het aantal werkzame personen met bijna 189 duizend. 

Zuid-Holland kende in absolute aantal de grootste stijging, ruim 79 duizend. In Noord-Holland groeide dit aantal met ruim 78 duizend en in Noord-Brabant met bijna 58 duizend. Deze drie provincies nemen meer dan de helft van de stijging voor hun rekening. Relatief gezien steeg het aantal werkzame personen het sterkst in Noord-Holland, met 4,4 procent. In 2021 was de groei van het aantal werkzame personen in Noord-Holland nog het laagst van alle provincies, met 1,6 procent.

Meer zelfstandigen

In 2022 werkte bijna 83 procent van de werkzame personen in Nederland in loondienst. De overige werkenden zijn zelfstandigen. Met circa 21 procent zijn er Fryslân en Zeeland relatief veel zelfstandigen. In Utrecht werken relatief veel mensen in loondienst. De groei van het aantal zelfstandigen was in 2022 met 5,6 procent fors hoger dan de groei van het totaal aantal werkzame personen, dat met 3,9 procent steeg. In Zuid-Holland was de groei van het aantal zelfstandigen het grootst met bijna 20 duizend.

In bijna alle bedrijfstakken is het aandeel zelfstandigen in Fryslân hoger dan landelijk. Daarnaast hangt het aandeel van zelfstandigen in het aantal werkzame personen ook samen met de economische structuur in de verschillende provincies. In de bedrijfstakken landbouw en bouwnijverheid werken relatief veel zelfstandigen. Deze bedrijfstakken zijn in Fryslân relatief groot. In de provincie Utrecht is het aandeel van zelfstandigen het laagst, maar is wel de grootste stijging zichtbaar. In Utrecht is de zakelijke dienstverlening een relatief grote bedrijfstak. In deze bedrijfstak is het aantal zelfstandigen de afgelopen jaren sterk toegenomen.

Werkloosheid

In 2023 was het werkloosheidspercentage in de twaalf Nederlandse provincies nagenoeg gelijk aan 2022. In drie provincies daalde het 0,1 procentpunt, in vijf steeg het 0,1 procentpunt en in vier provincies bleef het werkloosheidspercentage gelijk. Groningen kende met 4,0 procent van de beroepsbevolking de hoogste werkloosheid, Zeeland met 2,9 procent de laagste. Het werkloosheidspercentage steeg in 2023 in twee van de vier grote steden: in Amsterdam met 0,3 procentpunt, in Utrecht 0,2 procentpunt. In Rotterdam en Den Haag bleef de werkloosheid gelijk. Rotterdam kent al jaren de hoogste werkloosheid van de vier grote steden (5,3 procent in 2023).  

Afname spanning arbeidsmarkt in 2023

In 2023 was de spanning op de Nederlandse arbeidsmarkt voor het eerst sinds de coronaperiode iets lager dan het voorafgaande jaar. De spanning nam af van 127 naar 118 openstaande vacatures per 100 werklozen. De afname gold voor alle twaalf provincies. Net als in 2022 was de spanning in 2023 het hoogst in Zeeland, met 154 vacatures per 100 werklozen. De spanning is ook relatief hoog in de provincie Utrecht. De spanning was relatief laag in de provincies Flevoland en Groningen met respectievelijk 93 en 91 vacatures per 100 werklozen in 2023. 

Arbeidsparticipatie

In 2023 hadden ruim 7 op de 10 Nederlanders van 15 tot 75 jaar betaald werk. De zogenoemde nettoarbeidsparticipatie⁴⁾ was het hoogst in de provincie Utrecht (75,6 procent) en het laagst in Limburg (69,1 procent). De arbeidsparticipatie steeg in 2023 in alle provincies.

In 2023 was de arbeidsparticipatie in 341 van de 345 Nederlandse gemeenten hoger dan in 2022. De arbeidsparticipatie was in 2023 het laagst in gemeenten in het uiterste zuiden en noordoosten van Nederland. Hierbij speelt mee dat dit gemeenten zijn met relatief veel ouderen, die gemiddeld minder vaak betaald werk hebben. Vier gemeenten hadden een arbeidsparticipatie van 66,0 procent of lager. Het betrof Vaals, Kerkrade, Heerlen en Westerwolde. De hoogste arbeidsparticipatie kenden de gemeenten Urk, Renswoude, Staphorst, Pijnacker-Nootdorp en Aalsmeer. In deze gemeenten was de arbeidsdeelname hoger dan 78,0 procent.

Er zijn grote regionale verschillen in brede welvaart binnen Nederland. Voor een deel gaat het om niveauverschillen: de brede welvaart is relatief hoger in sommige regio’s en relatief lager in andere regio’s. De verschillen komen ook voort uit andere patronen: regio’s hebben een relatief lagere brede welvaart in het ene thema en een hogere in een ander thema. In dit hoofdstuk beschrijven we deze verschillen in niveaus en patronen van brede welvaart ‘hier en nu’ en ‘later’ voor de provincies. Daarnaast worden Noord-Holland en Noord-Brabant uitgelicht, twee provincies waarin de verschillen in brede welvaart tussen de COROP-gebieden relatief groot zijn.

Brede welvaart relatief hoog in provincie Utrecht

Op provinciaal niveau is duidelijk te zien dat relatieve niveaus van brede welvaart binnen Nederland verschillen. De brede welvaart ‘hier en nu’ is over het geheel genomen relatief hoog in Utrecht en Overijssel en relatief laag in Limburg en Groningen. De brede welvaart ‘later’ is juist relatief hoog in Fryslân en Flevoland en relatief laag in Zuid-Holland. Voor andere provincies zijn de uitkomsten minder eenduidig.

De relatief hoge brede welvaart ‘hier en nu’ in Utrecht en Overijssel blijkt bij beide provincies uit goede gezondheid en een hoog vertrouwen in anderen en in instituties. In Utrecht is ook de materiële welvaart relatief hoog, terwijl in Overijssel juist subjectief welzijn, tevredenheid over de woning en de woonomgeving relatief hoog zijn.

De relatief lage brede welvaart ‘hier en nu’ in Groningen en Limburg wordt gekenmerkt door relatief laag subjectief welzijn, lage besteedbare inkomens en een hoge uitstoot van broeikasgassen per inwoner. In Groningen is de tevredenheid met woningen en woonomgeving relatief laag net als de beschikbaarheid van natuur- en bosgebieden. In Limburg is de gezondheid relatief laag. Voor beide provincies geldt dat zij laag scoren bij de indicatoren voor het thema samenleving.

De relatief hoge brede welvaart ‘later’ in Fryslân en Flevoland komt voornamelijk door een relatief hoog natuurlijk kapitaal. Daarnaast zijn in Fryslân de schulden van huishoudens relatief laag en zijn de ervaren gezondheid en de sociale cohesie hoog. In Flevoland is er naast het natuurlijk kapitaal ook een hoge arbeidsduur per week.