Overheidsfinanciën, tweede kwartaal 2023
Over deze publicatie
In deze publicatie is naast de kerncijfers van de overheidsfinanciën in het tweede kwartaal ook een vergelijking van de sociale zekerheidsuitgaven met andere Europese landen.
1. Overheidsschuld gedaald in tweede kwartaal van 2023
Net als in 2022 sloot de overheid het tweede kwartaal met een af overschot. De overheidsinkomsten waren ruim 1 miljard euro hoger dan de uitgaven. De overheidsschuld nam in het tweede kwartaal van 2023 af met ruim 4 miljard euro naar 470 miljard euro, ofwel 46,9 procent van het bruto binnenlands product (bbp).
Wel zijn de overheidsuitgaven in het tweede kwartaal harder gestegen dan de inkomsten in vergelijking met hetzelfde kwartaal een jaar eerder. Het overheidssaldo daalde hierdoor met 1 miljard euro ten opzichte van het tweede kwartaal van 2022.
Op jaarbasis, gemeten over de periode van het derde kwartaal 2022 tot en met het tweede kwartaal 2023, is er sprake van een tekort. Uitgedrukt als percentage van het bruto binnenlands product (bbp) bedroeg het tekort 0,2 procent. In de Miljoenennota wordt voor heel 2023 uitgegaan van een tekort van 1,6 procent van het bbp en een overheidsschuld van 47,6 procent bbp.
Inkomsten (% bbp) | Uitgaven (% bbp) | ||
---|---|---|---|
'09 | 1e kwartaal | 43,5 | 44,4 |
'09 | 2e kwartaal | 43,3 | 45,2 |
'09 | 3e kwartaal | 43,2 | 46,8 |
'09 | 4e kwartaal | 42,7 | 47,9 |
'10 | 1e kwartaal | 42,7 | 48,2 |
'10 | 2e kwartaal | 43,0 | 48,7 |
'10 | 3e kwartaal | 42,6 | 48,5 |
'10 | 4e kwartaal | 42,8 | 48,2 |
'11 | 1e kwartaal | 43,1 | 47,8 |
'11 | 2e kwartaal | 42,8 | 47,5 |
'11 | 3e kwartaal | 43,2 | 47,3 |
'11 | 4e kwartaal | 42,7 | 47,1 |
'12 | 1e kwartaal | 42,7 | 47,0 |
'12 | 2e kwartaal | 43,0 | 47,0 |
'12 | 3e kwartaal | 42,8 | 47,1 |
'12 | 4e kwartaal | 43,1 | 47,0 |
'13 | 1e kwartaal | 43,6 | 47,2 |
'13 | 2e kwartaal | 43,8 | 47,1 |
'13 | 3e kwartaal | 44,1 | 47,0 |
'13 | 4e kwartaal | 43,9 | 46,8 |
'14 | 1e kwartaal | 43,6 | 46,6 |
'14 | 2e kwartaal | 43,7 | 46,6 |
'14 | 3e kwartaal | 43,7 | 46,3 |
'14 | 4e kwartaal | 43,8 | 46,1 |
'15 | 1e kwartaal | 44,0 | 46,0 |
'15 | 2e kwartaal | 43,6 | 45,6 |
'15 | 3e kwartaal | 43,2 | 45,2 |
'15 | 4e kwartaal | 42,9 | 44,8 |
'16 | 1e kwartaal | 42,8 | 44,5 |
'16 | 2e kwartaal | 43,3 | 44,3 |
'16 | 3e kwartaal | 43,8 | 44,2 |
'16 | 4e kwartaal | 43,8 | 43,6 |
'17 | 1e kwartaal | 44,1 | 43,2 |
'17 | 2e kwartaal | 43,8 | 42,8 |
'17 | 3e kwartaal | 43,7 | 42,5 |
'17 | 4e kwartaal | 43,8 | 42,5 |
'18 | 1e kwartaal | 44,0 | 42,3 |
'18 | 2e kwartaal | 44,0 | 42,1 |
'18 | 3e kwartaal | 44,1 | 42,1 |
'18 | 4e kwartaal | 43,8 | 42,3 |
'19 | 1e kwartaal | 44,0 | 42,4 |
'19 | 2e kwartaal | 43,9 | 42,3 |
'19 | 3e kwartaal | 43,8 | 42,3 |
'19 | 4e kwartaal | 43,9 | 42,1 |
'20 | 1e kwartaal | 43,7 | 42,3 |
'20 | 2e kwartaal | 43,7 | 44,9 |
'20 | 3e kwartaal | 43,8 | 45,9 |
'20 | 4e kwartaal | 44,1 | 47,8 |
'21 | 1e kwartaal | 44,0 | 49,1 |
'21 | 2e kwartaal | 43,9 | 47,4 |
'21 | 3e kwartaal | 43,7 | 46,8 |
'21 | 4e kwartaal | 43,7 | 46,0 |
'22 | 1e kwartaal | 43,2 | 44,7 |
'22 | 2e kwartaal | 43,6 | 43,8 |
'22 | 3e kwartaal | 43,4 | 43,7 |
'22 | 4e kwartaal | 43,4 | 43,5 |
23 | 1e kwartaal | 43,3 | 43,3 |
23 | 2e kwartaal | 43,3 | 43,5 |
De inkomsten van de overheid stegen in het tweede kwartaal van 2023 met 10 miljard euro ten opzichte van het tweede kwartaal van 2022. De toename kwam voornamelijk door de gestegen belasting- en premie-inkomsten van de overheid. De vennootschapsbelasting steeg met bijna 5 miljard euro, de loon- en inkomstenheffingen met 3 miljard euro en de overige premie-inkomsten van de overheid met 2 miljard euro. Ook namen de btw-inkomsten en de energiebelasting beide toe met 1 miljard euro. Hiertegenover stond dat de aardgasbaten met bijna 4 miljard euro daalden ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder.
De uitgaven van de overheid stegen in het tweede kwartaal van 2023 met 11 miljard euro in vergelijking met het voorgaande jaar. De sociale uitkeringen namen met bijna 5 miljard euro toe. Hieronder vallen ook de zorguitgaven die met 2 miljard euro stegen. Daarnaast deed de overheid een kapitaalinjectie in netbeheerder TenneT van bijna 2 miljard euro en heeft de Hoge Raad bepaald dat de overheid een schadevergoeding van 1 miljard euro moet betalen aan de obligatiehouders die in 2013 werden onteigend bij de nationalisatie van SNS Reaal en SNS Bank. Tot slot vielen de loonkosten van de overheid ook 2 miljard euro hoger uit ten opzichte van het tweede kwartaal van 2022.
EMU-norm (% bbp) | Overheidsschuldquote (EMU) (% bbp) | ||
---|---|---|---|
'08 | 1e kwartaal | 60 | 43,9 |
'08 | 2e kwartaal | 60 | 43,8 |
'08 | 3e kwartaal | 60 | 44,1 |
'08 | 4e kwartaal | 60 | 54,7 |
'09 | 1e kwartaal | 60 | 57,5 |
'09 | 2e kwartaal | 60 | 56,6 |
'09 | 3e kwartaal | 60 | 57,2 |
'09 | 4e kwartaal | 60 | 56,8 |
'10 | 1e kwartaal | 60 | 57,6 |
'10 | 2e kwartaal | 60 | 59,2 |
'10 | 3e kwartaal | 60 | 59,0 |
'10 | 4e kwartaal | 60 | 59,3 |
'11 | 1e kwartaal | 60 | 59,4 |
'11 | 2e kwartaal | 60 | 60,4 |
'11 | 3e kwartaal | 60 | 61,1 |
'11 | 4e kwartaal | 60 | 61,7 |
'12 | 1e kwartaal | 60 | 62,5 |
'12 | 2e kwartaal | 60 | 64,0 |
'12 | 3e kwartaal | 60 | 64,9 |
'12 | 4e kwartaal | 60 | 66,2 |
'13 | 1e kwartaal | 60 | 66,6 |
'13 | 2e kwartaal | 60 | 68,3 |
'13 | 3e kwartaal | 60 | 67,8 |
'13 | 4e kwartaal | 60 | 67,7 |
'14 | 1e kwartaal | 60 | 67,1 |
'14 | 2e kwartaal | 60 | 68,6 |
'14 | 3e kwartaal | 60 | 68,1 |
'14 | 4e kwartaal | 60 | 67,9 |
'15 | 1e kwartaal | 60 | 68,9 |
'15 | 2e kwartaal | 60 | 66,7 |
'15 | 3e kwartaal | 60 | 65,8 |
'15 | 4e kwartaal | 60 | 64,7 |
'16 | 1e kwartaal | 60 | 64,3 |
'16 | 2e kwartaal | 60 | 63,3 |
'16 | 3e kwartaal | 60 | 61,7 |
'16 | 4e kwartaal | 60 | 61,9 |
'17 | 1e kwartaal | 60 | 59,7 |
'17 | 2e kwartaal | 60 | 59,0 |
'17 | 3e kwartaal | 60 | 57,2 |
'17 | 4e kwartaal | 60 | 57,0 |
'18 | 1e kwartaal | 60 | 55,2 |
'18 | 2e kwartaal | 60 | 54,1 |
'18 | 3e kwartaal | 60 | 53,0 |
'18 | 4e kwartaal | 60 | 52,4 |
'19 | 1e kwartaal | 60 | 50,9 |
'19 | 2e kwartaal | 60 | 50,9 |
'19 | 3e kwartaal | 60 | 49,2 |
'19 | 4e kwartaal | 60 | 48,6 |
'20 | 1e kwartaal | 60 | 49,4 |
'20 | 2e kwartaal | 60 | 55,2 |
'20 | 3e kwartaal | 60 | 55,3 |
'20 | 4e kwartaal | 60 | 54,7 |
'21 | 1e kwartaal | 60 | 55,1 |
'21 | 2e kwartaal | 60 | 54,1 |
'21 | 3e kwartaal | 60 | 52,2 |
'21 | 4e kwartaal | 60 | 51,7 |
'22 | 1e kwartaal | 60 | 50,0 |
'22 | 2e kwartaal | 60 | 50,0 |
'22 | 3e kwartaal | 60 | 48,2 |
'22 | 4e kwartaal | 60 | 50,1 |
23 | 1e kwartaal | 60 | 48,3 |
23 | 2e kwartaal | 60 | 46,9 |
In het tweede kwartaal van 2023 daalde de overheidsschuld met 4 miljard euro naar 470 miljard euro. De schuld daalde vooral doordat de overheid per saldo ongeveer 6 miljard euro aan leningen afloste. Daarnaast heeft de overheid per saldo voor ruim 1 miljard euro aan obligaties uitgegeven in het tweede kwartaal. Hierbij is sprake van een verschuiving tussen de kort- en langlopende obligaties die per saldo respectievelijk daalden met ruim 11 miljard euro en stegen met bijna 13 miljard euro. De daling van de overheidsschuld viel hoger uit dan het overschot omdat de overheid de aflossing van de schuld voornamelijk heeft gefinancierd met een onttrekking aan de girale deposito’s bij De Nederlandsche Bank (DNB).
Uitgedrukt als percentage van het bbp, daalde de overheidsschuld in het tweede kwartaal van 2023 van 48,3 procent naar 46,9 procent. Daarmee is er twee kwartalen op een rij een daling van de overheidsschuld zowel in absolute zin als uitgedrukt als percentage van het bbp. De overheidsschuld uitgedrukt als percentage bbp is sinds het derde kwartaal van 2008 niet meer zo laag geweest.
2022 | 2022 | 2022 | 2023 | 2023 | ||
---|---|---|---|---|---|---|
2e kwartaal | 3e kwartaal | 4e kwartaal | 1e kwartaal | 2e kwartaal | ||
Inkomsten | Miljard euro | 106,4 | 95,5 | 112,0 | 110,5 | 116,2 |
Uitgaven | Miljard euro | 104,3 | 102,9 | 113,6 | 104,4 | 115,0 |
Saldo | Miljard euro | 2,1 | -7,4 | -1,6 | 6,1 | 1,2 |
Overheidsschuld | Miljard euro | 458,2 | 451,0 | 480,5 | 474,4 | 470,0 |
Saldo | % bbp1) | -0,2 | -0,3 | -0,1 | -0,1 | -0,2 |
Overheidsschuld | % bbp1) | 50,0 | 48,2 | 50,1 | 48,4 | 46,9 |
StatLine: Overheidsfinanciën; kerncijfers 1) Saldo en bbp op jaarbasis, gemeten als de som van vier kwartalen. |
2. Sociale zekerheidsuitgaven Europees vergeleken
De lidstaten van de Europese Unie (EU) zijn ervoor verantwoordelijk om huishoudens sociale zekerheid te bieden. Dit doen ze onder andere door de financiële lasten van huishoudens te verlichten. De EU monitort de uitgaven aan sociale zekerheid van de lidstaten door middel van de European System of Integrated Social PROtection Statistics (ESSPROS). ESSPROS is ontwikkeld als methode om sociale zekerheidsuitgaven statistisch te kunnen observeren en lidstaten met elkaar te kunnen vergelijken.
De cijfers die voor de ESSPROS worden gemaakt, publiceert het CBS voor Nederland in de tabel Sociale Beschermingsuitkeringen, waarin deze methodiek gevolgd wordt. Sociale beschermingsuitkeringen zijn een verzamelnaam voor uitkeringen van wettelijke sociale voorzieningen, socialezekerheidsfondsen en pensioenverzekeringen. De uitkeringen beschermen tegen risico’s die in te delen zijn naar acht functies: ziekte/gezondheidszorg, invaliditeit, ouderdom, nabestaanden, gezin, werkloosheid, huisvesting en sociale uitsluiting niet elders geclassificeerd.
Figuur 2.1 laat de uitgaven aan de werkloosheidsfunctie van ESSPROS voor Nederland zien van 2005 tot en met 2021. De werkloosheiduitgaven omvatten inkomensgarantie of inkomenssteun in geld of in natura voor werkeloosheid. In Nederland gaat het dan om onder andere de Werkloosheidswet (WW), Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) en de bijstand.
Functie: Werkloosheid (mln euro) | |
---|---|
2005 | 6456 |
2006 | 5520 |
2007 | 4766 |
2008 | 4269 |
2009 | 5505 |
2010 | 6778 |
2011 | 6873 |
2012 | 7374 |
2013 | 8860 |
2014 | 9471 |
2015 | 8889 |
2016 | 8236 |
2017 | 7608 |
2018 | 6634 |
2019 | 6013 |
2020 | 8430 |
2021* | 6627 |
In figuur 2.2 is de jaarlijkse ontwikkeling in de werkeloosheidsuitgaven afgezet tegen de ontwikkeling van de werkloosheid. De ontwikkeling van de werkloosheidsuitgaven correleert in hoge mate met de ontwikkeling van de werkloosheid in de weergegeven periode. Voor 2020 is de stijging in ESSPROS werkloosheidsuitgaven echter veel groter dan de stijging van de werkloosheid. Dit komt voornamelijk doordat de overheidsuitgaven in het kader van de Tijdelijke Overbruggingsregeling Zelfstandige Ondernemers, of Tozo, ook wordt meegenomen in de ESSPROS-functie werkloosheid. De overheid introduceerde tijdelijke steunmaatregelen tijdens de corona-uitbraak om ondernemers, werkenden en bedrijven zekerheid te bieden. De uitgaven aan deze tijdelijke regeling leiden er toe dat de ontwikkeling in figuur 2.2 voor 2020 verder uit elkaar ligt dan in andere jaren.
Ontwikkeling ESSPROS uitgaven aan werkloosheid (%) | Ontwikkeling werkloosheid (%) | |
---|---|---|
2006 | -0,14 | -0,12 |
2007 | -0,14 | -0,11 |
2008 | -0,10 | -0,08 |
2009 | 0,29 | 0,15 |
2010 | 0,23 | 0,12 |
2011 | 0,01 | -0,01 |
2012 | 0,07 | 0,14 |
2013 | 0,20 | 0,21 |
2014 | 0,07 | 0,01 |
2015 | -0,06 | -0,05 |
2016 | -0,07 | -0,11 |
2017 | -0,08 | -0,15 |
2018 | -0,13 | -0,16 |
2019 | -0,09 | -0,08 |
2020 | 0,40 | 0,10 |
2021 | -0,21 | -0,12 |
Figuur 2.3 laat de werkloosheidsuitgaven volgens ESSPROS per hoofd van de bevolking zien voor Nederland, drie omliggende Europese lidstaten en het EU-gemiddelde. In Nederland stegen de werkloosheidsuitgaven per hoofd van de bevolking minder snel dan in omringende landen. Dit verschil is niet alleen ontstaan door de afwijkende ontwikkeling van de werkloosheid in 2020 in deze landen. Het (niet) meenemen van bepaalde steunmaatregelen in de werkloosheidsuitgaven volgens de ESSPROS methodologie is ook van invloed. In Nederland bestonden de steunmaatregelen ter ondersteuning van de economie relatief meer uit het verlenen van belastinguitstel1), wat niet meegenomen wordt in de weergegeven ESSPROS werkloosheidsuitgaven. Dit was bij de andere landen minder het geval. Daarnaast worden de uitgaven aan de Noodmaatregel Overbruggingskrediet Werkgelegenheid (NOW) niet gezien als sociale beschermingsuitkeringen maar als subsidies omdat bedrijven de ontvangende partij zijn. Indien de uitgaven aan de NOW wel waren mee genomen, dan zouden de werkloosheidsuitgaven in Nederland veel sterker zijn gestegen.
Jaar | EU-gemiddelde (2021 niet beschikbaar) (euro) | België (euro) | Duitsland (euro) | Frankrijk (euro) | Nederland (euro) |
---|---|---|---|---|---|
2012 | 410,76 | 1117,33 | 380,05 | 603,51 | 426,74 |
2013 | 417,35 | 1111,87 | 381,73 | 617,51 | 503,42 |
2014 | 399,08 | 1123,09 | 369,7 | 622,98 | 531,71 |
2015 | 382,64 | 1035,1 | 356,68 | 629,46 | 496,75 |
2016 | 370,98 | 861,57 | 354,07 | 642,19 | 456,5 |
2017 | 354,37 | 651,83 | 351,95 | 637,79 | 412,85 |
2018 | 339,87 | 617,23 | 331,61 | 626,57 | 349,29 |
2019 | 340,28 | 537,44 | 338,65 | 639,38 | 305,67 |
2020 | 594,86 | 942,55 | 609,76 | 995,61 | 419,23 |
2021 | 864,84 | 669,96 | 898,47 | 377,97 |
Recente publicaties en cijfers
Op het gebied van de overheidsfinanciën zijn in de afgelopen kwartalen de onderstaande publicaties uitgebracht. Cijfers zijn te vinden in de CBS databank StatLine. Meer informatie is benaderbaar via de themapagina Overheid en politiek.
Publicaties
Inkomsten en uitgaven overheid over 2022 bijna in evenwicht
Gemeenten begroten ruim 7 procent meer kosten voor 2023
Waterschappen heffen ruim 3,5 miljard euro in 2023
Provinciale uitgaven per inwoner hoog in het Noorden
Gemeenten begroten 12,2 miljard euro aan heffingsopbrengsten in 2023
StatLine
Overheid; schuldgaranties, buiten balans PPS, niet-renderende leningen
Overheidsfinanciën; kerncijfers
Overheid; financiële balans, marktwaarde, overheidssectoren
Overheidsinkomsten; transacties en overheidssectoren
Overheid; ontvangen belastingen en wettelijke premies
Overheidsschuld; schuldtitel, geldgever, waarderingsgrondslag, sectoren
Overheidsuitgaven; transacties en overheidssectoren
Saldo en schuld; overheidssectoren
Overheidsproductie en -consumptie; transacties en overheidssectoren
Centrale overheid; inkomsten en uitgaven per maand op kasbasis
Socialezekerheidsfondsen: inkomsten en uitgaven
Overheidsbalans; activa en passiva
Overheid; sociale uitkeringen
Waterschappen; tarieven heffingen
Opbrengsten waterschapsheffingen; begrotingen en realisatie
Decentrale overheden; EMU-saldo, begroting 2020-2022
Kerncijfers gemeentebegrotingen, heffingen per gemeente
Kerncijfers gemeentebegrotingen, heffingen naar regio en grootteklasse
Gemeentebegrotingen; heffingen naar regio en grootteklasse
Gemeentebegrotingen; heffingen per gemeente
Decentrale overheden; EMU-saldo, begroting 2019-2021