2. Dividendontvangsten overheid nemen verder af

De overheid ontvangt jaarlijks als aandeelhouder van ondernemingen diverse dividenduitkeringen. Deze ontvangsten kennen de laatste jaren een dalende trend. De afgelopen tien jaar zijn dividendontvangsten van de overheid zelfs meer dan gehalveerd, van 3,9 miljard euro in 2013 naar 1,8 miljard euro in 2022.

Er zijn meerdere redenen waarom de overheid ervoor kiest om aandelen van een onderneming te bezitten. Zo hebben sommige bedrijven een publiek belang dat niet door wet- en regelgeving voldoende geborgd kan worden. Door middel van het aandeelhouderschap kan de overheid in zulke gevallen invloed uitoefenen. Dit gaat vaak om ondernemingen die een publieke taak uitvoeren op het gebied van infrastructuur, zoals Schiphol of de NS. Daarnaast kan de Staat aandeelhouder worden omdat een bedrijf met grote belangen voor Nederland in crisis verkeert, waarbij een faillissement tot maatschappelijke problemen zou leiden. Hiervan is de nationalisatie van ABN AMRO tijdens de financiële crisis een goed voorbeeld. Dergelijke staatsdeelnemingen zijn in principe tijdelijk, terwijl de eerdergenoemde strategische aandeelhouderschappen meer een permanent karakter hebben.

Het merendeel van de dividendontvangsten komt van deelnemingen van het Rijk. De laatste jaren gaat dit om ongeveer twee derde van de totale dividendontvangsten van de overheid. Na het Rijk incasseren de gemeenten de hoogste dividendinkomsten, gevolgd door de provincies. De lokale overheden profiteren voornamelijk van winstuitkeringen van de havenbedrijven van Amsterdam en Rotterdam, de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) en nutsbedrijven. Het resterende deel van de dividendontvangsten is afkomstig van de overige lokale overheden, zoals waterschappen en instellingen zonder winstoogmerk behorende tot de lokale overheid.

De daling van de afgelopen tien jaar komt hoofdzakelijk door deelnemingen van het Rijk. In het bijzonder wordt deze ontwikkeling sterk gekleurd door de winstafdracht van De Nederlandsche Bank (DNB). Waar DNB in 2013 zo’n 1,8 miljard euro afdroeg aan de schatkist, mede door inkomsten uit Europese steunoperaties voor bestrijding van de financiële crisis, was dit in 2022 gedaald naar 15 miljoen euro. Ook de nationalisatie van een deel van de Nederlandse bankensector tijdens de financiële crisis drukt nog steeds een stempel op de dividendontvangsten van het Rijk. In 2022 leverden de winstuitkeringen van ABN AMRO en de Volksbank de overheid 0,6 miljard euro op. Dit is min of meer gelijk aan wat de bankensector in 2013 aan dividendontvangsten uitkeerde. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat de Staat destijds voor 100 procent aandeelhouder was van ABN AMRO, terwijl het belang in 2022 ondertussen was afgebouwd naar 56 procent. Daarnaast was de overheid destijds nog eigenaar van ASR Nederland. Sinds 2017 is ASR Nederland weer volledig geprivatiseerd. In de jaren 2016 tot en met 2019 schommelden de dividendontvangsten van de genationaliseerde banken rond de 0,9 miljard euro. Na bovengenoemde ondernemingen droegen de Gasunie, De Nederlandse Loterij en Ultra-Centrifuge Nederland (UCN) in 2022 het meeste bij de aan de dividendontvangsten van het Rijk. Dit ging in totaal om 0,4 miljard euro.