3. Resultaten

3.1 Loopbanen van jongeren

3.1.1 Traditionele methode

De traditionele methode om naar loopbanen te kijken is aan de hand van percentages. In de eerste plaats kan er dan gekeken worden naar de groep in zijn geheel. Deze resultaten staan in figuur 3.1.1.1.

Deze figuur toont dat gedurende de levensloop het aandeel jongeren met een vast contract toeneemt van 28,2 procent naar 51,4 procent. Het aandeel flexibele contracten neemt juist af van 31,9 procent naar 24,3 procent en ook het aandeel jongeren dat onderwijs volgt daalt van 28,6 procent naar slechts 0,6 procent bij de 32-jarigen. Gedurende de loopbaan kiezen steeds meer jongeren ervoor om als zelfstandige aan de slag te gaan: waar slechts 1,9 procent van de jongeren op 23-jarige leeftijd als zelfstandige werkt, neemt dit aandeel toe tot 8,6 procent bij 32-jarigen. Het aandeel niet-werkende jongeren stijgt voornamelijk naarmate ze ouder worden. Vanaf de leeftijd van 30 jaar daalt het aandeel niet-werkende jongeren licht.

3.1.2 Loopbaanstatistieken

Hoewel de figuur uit de vorige paragraaf al veel inzicht geeft in het verloop van de vroege loopbanen van jongeren, blijft het beeld beperkt. Zo wordt bijvoorbeeld niet duidelijk in hoeverre jongeren die op hun 32e een flexibel contract hebben hun gehele voorafgaande loopbaan in flexibele contracten hebben gewerkt, of dat zij hun flexbaan hebben afgewisseld met periodes van werkloosheid, of juist een vast contract vaarwel hebben gezegd om weer op een flexibel contract aan de slag te gaan. Loopbaanstatistieken kunnen hier een eerste inzicht in geven.

Tabel 3.1.2.1 toont de loopbaanstatistieken voor de totale populatie. Hieruit blijkt dat de jongeren gemiddeld 73 procent van hun vroege loopbaan werkend doorbrengen, waarvan 42,8 procentpunt in een vast contract. Jongeren zijn gemiddeld 13,3 procent van hun vroege loopbaan niet werkzaam. Het gemiddeld aantal verschillende arbeidsmarktposities (staten) in een loopbaan is 2,43 en jongeren maken gemiddeld 2,25 transities gedurende hun loopbaan. 14,9 procent van de jongeren heeft een loopbaan zonder enige transitie. Van deze 14,9 procent heeft 63,7 procent de hele periode een vast contract (dit is tevens de meest voorkomende loopbaan); 11,8 procent de hele tijd een flexibel contract; is 4,8 procent de hele periode zelfstandige; en werkt 19,1 procent de hele periode niet. Een verwaarloosbaar aantal jongeren studeert de gehele periode. Voor de overige 85,1 procent van de jongeren geldt dat er minstens één transitie van arbeidsmarktpositie plaatsvindt gedurende de loopbaan. Er zijn zelfs een paar jongeren die ieder jaar een andere arbeidsmarktpositie hebben. De entropie van de sequenties is 0,407 en de complexiteit is 0,313. Op zichzelf zeggen deze laatste twee gevallen echter niet zoveel: deze worden met name interessant bij het bekijken van verschillende subgroepen.

3.1.3 Sequentieanalyse

De loopbaanstatistieken geven al een beter beeld van de gemiddelde individuele loopbaan, maar de diversiteit in de loopbanen, en ook de dynamiek ervan, blijft nog altijd onzichtbaar. Jongeren zijn gemiddeld 78,2 procent van hun loopbaan aan het werk, maar is dat aaneengesloten met een periode van niet werken ervoor of erna? Of worden de werkzame periodes onderbroken door kortere niet-werkzame periodes? En is dat anders voor mensen met een flexibel contract dan voor mensen met een vast contract?

Om een beter inzicht te verkrijgen in de dynamiek in de loopbanen van jongeren, is er de sequentieanalyse. Voor de sequentieanalyse van de totale groep jongeren wordt een indexplot gemaakt voor hun loopbanen (figuur 3.1.3.1). Iedere horizontale lijn toont een loopbaan vanaf het 23e levensjaar tot en met het 32e levensjaar. Een lijn die bijvoorbeeld van donkerblauw naar lichtblauw loopt toont een loopbaan die begint met een flexibel contract en overgaat naar een vast contract. De loopbanen zijn gesorteerd op de eerste arbeidsmarktpositie, en vervolgens op de laatste arbeidsmarktpositie, waardoor de relatie tussen het begin van de loopbaan en het eind van de loopbaan duidelijker wordt.

De figuur toont dat de loopbanen van jongeren veel meer diversiteit vertonen dan af te leiden is uit de standaardtabel. In de 468 026 loopbanen komen 63 732 verschillende loopbanen voor, waarvan 41 326 loopbanen slechts één keer. Zoals enigszins was af te leiden uit figuur 3.1.1.1, zijn er vrij veel loopbanen die beginnen met een flexibel contract en die na een aantal jaar worden vervolgd door een vast contract. Figuur 3.1.3.1 laat echter ook zien dat dit lang niet altijd een rechttoe-rechtaantraject is: veel jongeren die beginnen met een flexibel contract wisselen nog enkele keren van arbeidsmarktpositie voordat zij langere tijd in een vast contract werken. Er zijn ook veel jongeren die beginnen met een vast contract, maar na verloop van tijd ook van arbeidsmarktpositie wisselen: sommigen krijgen weer een flexibel contract, anderen werken enige tijd niet. Wel valt op het eerste gezicht op dat een groter deel van de jongeren die beginnen met een flexibel contract op het 32^e levensjaar niet werkt dan van de jongeren die beginnen met een vast contract.

Ook de jongeren die niet werkzaam zijn op hun 23^e blijven niet per definitie gedurende de gehele gemeten periode zonder werk. Een substantieel deel vindt gedurende de loopbaan een plek op de arbeidsmarkt: zij hebben ook periodes flexibel of soms ook vast werk, of volgen een opleiding. Voor een deel van hen heeft dit geresulteerd in stabiel werk, of in ieder geval in het hebben van werk op hun 32^e. Een ander deel verlaat de arbeidsmarkt na verloop van tijd weer: zij werken op hun 32^e niet meer. Ook is er een substantiële groep jongeren die gedurende de hele periode niet gewerkt heeft.

De jongeren die op hun 23e nog studeren zijn daar op hun 32e in het algemeen inmiddels wel klaar mee. Veel van deze jongeren vinden werk, en een substantiële groep maakt na een flexibel contract de transitie naar vast werk. Ook voor deze groep geldt echter dat veel jongeren eerst nog enkele keren van arbeidsmarktpositie wisselen voordat zij in een bestendiger arbeidsmarktpositie belanden.

3.2 Loopbanen van jongeren naar geslacht

3.2.1 Traditionele methode

De resultaten gesplitst naar geslacht volgens de gebruikelijke methode kunnen worden gevonden in figuur 3.2.1.1 en 3.2.1.2. Deze tonen dat de verschillen tussen mannen en vrouwen op 23-jarige leeftijd beperkt zijn: de voornaamste verschillen zijn dat mannen vaker dan vrouwen als zelfstandige werken, terwijl vrouwen vaker dan mannen niet werken. Deze verschillen blijven bestaan naarmate de leeftijd toeneemt. Vrouwen hebben verder iets vaker een flexibel contract dan mannen, terwijl mannen iets vaker een vast contract hebben of nog studeren. Naarmate de leeftijd stijgt, hebben mannen ten opzichte van vrouwen vaker een flexibel contract, en hebben vrouwen ten opzichte van mannen juist vaker een vast contract.

3.2.2 Loopbaanstatistieken

In de loopbaanstatistieken (tabel 3.2.2.1), zijn de verschillen, op een aantal uitzonderingen na, vrij beperkt. Het gemiddeld aantal doorlopen staten per sequentie voor mannen en vrouwen is praktisch gelijk. Ook het aantal transities is vrijwel identiek. De entropie en de complexiteit van de sequenties lijken op het eerste oog ook minimaal te verschillen tussen mannen en vrouwen. Doordat de onderzoekspopulatie echter zeer groot is, zijn de verschillen in alle sequentiekenmerken wel significant (p<0,001). Iets grotere verschillen zien we in de tijd die wordt doorgebracht in de verschillende arbeidsmarktposities: vrouwen zijn gemiddeld langere tijd niet werkzaam, terwijl mannen gemiddeld langere tijd doorbrengen als zelfstandige.

3.2.3 Sequentieanalyse

Tot slot bekijken we de resultaten van de sequentieanalyses voor mannen en vrouwen apart. De indexplots zijn te vinden in figuur 3.2.3.1. De figuren vertonen op het oog vrij veel overeenkomsten, wat niet heel verrassend is, gezien de grote overeenkomsten die tabel 3.2.2.1 eerder liet zien. Wel zien we weer dat de loopbanen niet zo lineair verlopen als die figuren 3.2.1.1 en 3.2.1.2 suggereren. Vrouwen zijn iets vaker dan mannen de gehele periode niet werkzaam, en raken ook vaker vanuit een werkende situatie zonder werk. Dit heeft mogelijk te maken met het feit dat vrouwen hun loopbaan vaker onderbreken zodra er kinderen komen. Deze figuren laten goed zien hoe de indexplots en de loopbaanstatistieken elkaar aanvullen: waar deze indexplots op het oog niet zoveel van elkaar verschillen, kunnen de loopbaanstatistieken laten zien waar die beperkte verschillen toch nog zitten. De loopbaanstatistieken missen echter, zoals we eerder ook al constateerden, de dynamiek die in de loopbanen zit, maar die in dit geval voor mannen en vrouwen redelijk overeenkomt.

3.3 Loopbanen van jongeren naar opleidingsniveau

3.3.1 Traditionele methode

Na de vergelijking tussen mannen en vrouwen, gaan we hier na in hoeverre de loopbanen van jongeren verschillen naar opleidingsniveau.

Figuur 3.3.1.1 tot en met 3.3.1.3 tonen dat de verschillen in loopbaanverloop tussen opleidingsniveaus veel groter zijn dan de verschillen tussen mannen en vrouwen. Het grootste verschil zit hem in het aandeel niet-werkende jongvolwassenen. Zo werkt maar liefst 31,4 procent van de laagopgeleide jongeren op 23-jarige leeftijd niet, en neemt dit toe tot 42,1 procent als zij 30 zijn. Onder hoogopgeleide jongeren is het percentage niet-werkenden op 23-jarige leeftijd slechts 3,3 en neemt dit toe tot maximaal 7,2 op 30-jarige leeftijd. Middelbaar opgeleiden zijn ook behoorlijk minder vaak niet-werkzaam dan laagopgeleiden: slechts 9,1 procent van de middelbaar opgeleide jongeren werkt op 23-jarige leeftijd niet, en dit percentage loopt op tot 17,2 procent op 30-jarige leeftijd.

Op 23-jarige leeftijd hebben hoogopgeleiden relatief vaak een flexibel contract en relatief minder vaak een vast contract. Naarmate de jongeren ouder worden, veranderen deze verhoudingen snel: op 25-jarige leeftijd hebben hoogopgeleiden al vaker dan laagopgeleiden een vast contract, en op 28-jarige leeftijd hebben zij ook vaker dan middelbaar opgeleiden een vast contract. Laagopgeleiden beginnen relatief het vaakst op jonge leeftijd al te werken als zelfstandige, maar naarmate de jongvolwassenen ouder worden, gaan middelbaar opgeleiden en hoogopgeleiden ook steeds vaker aan de slag als zelfstandige.

3.3.2 Loopbaanstatistieken

Volgens de loopbaanstatistieken (tabel 3.3.2.1) zijn de verschillen naar opleidingsniveau groter dan de verschillen die we eerder hebben gezien tussen mannen en vrouwen. Laagopgeleiden zijn gemiddeld een groter deel van hun loopbaan niet-werkzaam dan middelbaar en hoogopgeleiden. Middelbaar opgeleiden brengen gemiddeld de meeste tijd werkend door, vaak ook in een vast contract. Hoogopgeleiden brengen echter nog een groot deel van hun loopbaan in onderwijs door.

Bij de resterende maten zien we dat hoogopgeleiden gemiddeld het hoogst scoren: zij bezoeken het hoogste aantal verschillende staten, maken de meeste transities, hebben de minst voorspelbare loopbanen (hoge entropie) en ook de meest complexe loopbanen. Laagopgeleiden scoren op alle indicatoren het laagst, en middelbaar opgeleiden zitten ertussenin, hoewel hun scores dichter bij die van de laagopgeleiden liggen dan bij die van de hoogopgeleiden. Hoewel deze uitkomsten technisch gezien kloppen, kunnen ze echter niet geïnterpreteerd worden als een teken dat de loopbanen van hoogopgeleide jongeren minder stabiel zijn dan de loopbanen van laagopgeleiden. Een belangrijke verklarende factor voor de hogere scores van hoogopgeleide jongeren is namelijk dat zij gedurende de geobserveerde periode vaak nog de transitie van onderwijs naar werk maken. Deze onderwijsfase ligt bij lager en middelbaar opgeleiden vóór de geobserveerde periode, en telt dus niet mee in deze statistieken. Onderwijs is echter nog een extra arbeidsmarktpositie, wat dus het aantal bezochte staten verhoogt, en de transitie van onderwijs naar werk verhoogt dus ook het aantal transities. Als gevolg hiervan stijgen ook de entropie en complexiteit. Het is dus ook belangrijk om die inhoudelijke blik mee te nemen in de interpretatie van de uitkomsten.

3.3.3 Sequentieanalyse

Figuur 3.3.3.1 toont de indexplots van de loopbanen van jongeren naar opleidingsniveau. De figuren tonen duidelijk de verschillen die ook al naar voren kwamen in tabel 5. Zo is niet-werken een veel vaker voorkomende arbeidsmarktpositie onder laagopgeleiden dan onder middelbaar en vooral hoogopgeleiden, terwijl relatief veel hoogopgeleiden nog enige tijd doorbrengen in het onderwijs. Wat deze figuren verder tonen is dat relatief veel laagopgeleide jongeren langdurig niet werken, en dat het vaak niet lukt voor langere tijd toe te treden tot de arbeidsmarkt. Ook valt op dat van de laagopgeleide jongeren die op hun 23e een vast of een flexibel contract hebben een betrekkelijk grote groep uiteindelijk alsnog uitstroomt naar een situatie zonder werk. Onder middelbaar en hoogopgeleiden komt dit veel minder vaak voor.

Hoogopgeleide jongeren die op hun 23e nog studeerden, vinden op termijn werk in flexibele en vaste banen. Wat opvalt is dat hoogopgeleide jongeren die op hun 23e een tijdelijk of vast contract hadden toch nog regelmatig, en vaker dan middelbaar en laagopgeleide jongeren, voor een korte periode weer onderwijs gaan volgen. Een reden hiervoor kan zijn dat de terugkeer naar onderwijs kan resulteren in het hogere opleidingsniveau dat pas gemeten wordt op 32-jarige leeftijd.

3.4 Loopbanen van jongeren naar geslacht en opleidingsniveau

3.4.1 Traditionele methode

Tot slot kunnen de percentages ook worden opgesplitst naar zowel geslacht als opleidingsniveau. Op die manier worden zowel de verschillen zichtbaar tussen mannen en vrouwen naar opleidingsniveau, als die tussen opleidingsniveaus naar geslacht. Deze uitkomsten staan in de figuren 3.4.1.1 t/m 3.4.1.6.

3.4.2 Loopbaanstatistieken

Bij de analyse van de loopbaanstatistieken (tabel 3.4.2.1) valt iets bijzonders op: waar de verschillen tussen mannen en vrouwen als zodanig nog zeer beperkt waren (zie sectie 3.2.2), zijn de verschillen tussen mannen en vrouwen, opgesplitst naar opleidingsniveau, vaak groter. Bij lager en middelbaar opgeleiden zien we dat mannen meer tijd van hun loopbaan werkend besteden dan vrouwen, terwijl hoogopgeleide vrouwen meer tijd aan het werk zijn dan hoogopgeleide mannen. Hoogopgeleide mannen brengen meer tijd door in onderwijs. Bij lager en middelbaar opgeleiden brengen vrouwen meer tijd niet-werkzaam door dan mannen.

Bij laagopgeleiden geldt dat vrouwen minder verschillende staten en minder transities hebben dan mannen, en hierdoor ook voorspelbaardere (lage entropie) en minder complexe loopbanen. Dit hangt mogelijk samen met het feit dat deze vrouwen een groot deel van hun loopbaan niet-werkzaam doorbrengen. Al deze verschillen zijn significant. Bij de middelbaar opgeleiden blijkt juist het omgekeerde en hebben vrouwen meer verschillende staten en vooral ook meer transities, en hierdoor minder voorspelbare (hogere entropie) en complexere loopbanen dan mannen. Dit hangt waarschijnlijk samen met het feit dat deze vrouwen meer tijd niet werkzaam doorbrengen dan mannen. Bij hoogopgeleiden hebben mannen echter meer verschillende staten, resulterend in minder voorspelbare en complexere loopbanen. Opvallend is dat het gemiddelde aantal transities niet significant verschilt tussen hoogopgeleide mannen en vrouwen, terwijl mannen wel gemiddeld meer verschillende staten hebben. Mogelijk komt dit doordat mannen relatief meer tijd in onderwijs doorbrengen dan vrouwen.

3.4.3 Sequentieanalyse

Wanneer we sequentieanalyse gebruiken om de groepsverschillen op basis van geslacht en opleidingsniveau te visualiseren, worden de verschillen die we in figuren 3.4.1.1 tot en met 3.4.1.6 en tabel 3.4.2.1 zagen in één oogopslag duidelijk. Waar de plots van laagopgeleide mannen en vrouwen behoorlijk van elkaar verschillen, zijn die verschillen veel moeilijker te zien in de figuren voor hoogopgeleide mannen en vrouwen. Zo zien we dat langdurig niet-werken met name veel voorkomt onder laagopgeleide vrouwen, en in mindere mate bij laagopgeleide mannen. Bovendien zien we dat het vaker laagopgeleide vrouwen dan laagopgeleide mannen zijn die vanuit een werkzame situatie met een vast of flexibel contract doorstromen naar een niet-werkzame situatie.

3.5 Typologie van vroege loopbanen

Tot slot hebben we een typologie gemaakt van de verschillende soorten vroege loopbanen in deze populatie. In dit proces liepen we tegen het praktische probleem aan dat we door het grote aantal individuen in onze populatie niet alle loopbanen tegelijkertijd konden analyseren. Om dit probleem te omzeilen hebben we eerst een sequentieanalyse gedaan voor alle sequenties die minstens twee keer voorkwamen in de data. Dit was het geval voor 22 406 verschillende sequenties, die in totaal 426 700 individuen vertegenwoordigden. Voor deze groep hebben de we gelijkenis van de sequenties berekend met de Hamming-distance, en de sequenties vervolgens op basis van hun gelijkenis geclusterd met een Ward-clustering. We hebben kwalitatief bepaald hoeveel clusters de typologie moest hebben, en zijn uitgekomen op zes clusters. Bij zeven clusters zou er een splitsing ontstaan tussen een cluster met langdurig in onderwijs blijven en een cluster met een kortdurende periode van onderwijs, gevolgd door een transitie naar flexibel werk. Ook omdat het cluster met loopbanen met langdurig onderwijs relatief klein zou worden ten opzichte van de andere clusters, leek dat onderscheid ons geen substantiële toevoeging.

Vervolgens hebben we voor ieder van deze zes clusters de representatieve (medoid) sequentie genomen, en de resterende 41 326 eenmalig voorkomende sequenties gekoppeld aan de meest overeenkomende representatieve sequentie (ook weer berekend met de Hamming-distance). Als een sequentie evenveel leek op meer dan één van de representatieve sequenties, werd die sequentie random bij één van die meest lijkende representatieve sequenties ingedeeld.

De zes clusters worden weergegeven in tabel 3.5.1. Hierin staan indexplots van de clusters en beschrijvende statistieken over de verdeling naar geslacht, opleidingsniveau, en de combinatie tussen geslacht en opleidingsniveau. Ook heeft ieder cluster een (allitererende) naam gekregen die past bij de typen vroege loopbanen in dat cluster (Mattijssen, Pavlopoulos & Smits, 2018). We bespreken de clusters één voor één.

Het eerste cluster van de typologie, Voornamelijk Vast, bestaat uit vroege loopbanen die voornamelijk gekenmerkt worden door vast werk. Dit is het grootste van de zes clusters, 34,5 procent van de jongvolwassenen zit in deze groep. Gemiddeld brengen zij in dit cluster bijna 9,5 jaar van hun loopbaan werkend door. Een deel van de jongvolwassenen in dit cluster heeft de hele periode een vast contract, terwijl een ander deel eerst nog studeert of een flexibel contract heeft alvorens de overstap naar een vast contract te maken. Gemiddeld hebben deze jongvolwassenen bijna 8 jaar van hun loopbaan een vast contract. Vrouwen zijn licht oververtegenwoordigd in dit cluster, net als mensen met een middelbare opleiding. Laagopgeleiden, en met name laagopgeleide vrouwen, zijn redelijk ondervertegenwoordigd in dit cluster. Het aantal doorlopen staten en transities is in dit cluster het laagst, met als gevolg dat de entropie en de complexiteit van dit cluster ook het laagst zijn. Dit zijn dus de meest stabiele vroege loopbanen.

In het tweede cluster, Tragere Transitie, vinden we vroege loopbanen die gekenmerkt worden door latere transities naar vast werk. Veel jongvolwassenen in dit cluster beginnen hun vroege loopbaan nog in onderwijs of in een flexibel contract, maar zij maken rond hun 28e levensjaar de transitie naar een vast contract. Sommige jongeren hebben op hun 23e al een vast contract, maar wisselen dat vrij snel om voor een flexibel contract (bij een andere werkgever), en stappen daarna weer over naar een vast contract. 22,5 procent van de jongvolwassenen zit in dit cluster, waarvan iets meer mannen dan gemiddeld. Ook hoogopgeleiden zijn oververtegenwoordigd, terwijl laagopgeleiden juist minder vaak dit type vroege loopbaan meemaken. Gemiddeld brengen de jongvolwassenen in dit cluster ruim 8,5 jaar van hun loopbaan werkend door, waarvan gemiddeld bijna 5 jaar in een vast contract. Jongvolwassenen in dit cluster maken relatief veel transities en hebben hier door ook hogere scores op entropie en complexiteit.

De vroege loopbanen in het derde cluster, Telkens Tijdelijk, bestaan hoofdzakelijk uit het werken in flexibele contracten. Sommigen hebben aan het begin of het eind van hun vroege loopbaan een vast contract, maar de rest van hun vroege loopbaan brengen zij door in een flexibel contract. Gemiddeld brengen de jongvolwassenen in dit cluster 71,2 procent van hun loopbaan in een flexibel contract door. 12,5 procent van de jongvolwassenen heeft een loopbaan die past bij dit cluster. Hoewel laagopgeleiden licht oververtegenwoordigd zijn, zijn vooral de middelbaar opgeleiden sterk oververtegenwoordigd in dit cluster. Hoogopgeleiden zijn daarentegen sterk ondervertegenwoordigd. Wel valt op dat bij vrouwen de laagopgeleiden niet oververtegenwoordigd zijn, en bij de mannen juist wel. Hoewel ook in dit cluster één soort arbeidsmarkpositie centraal staat, zijn de vroege loopbanen in dit cluster minder stabiel dan in Voornamelijk Vast: het aantal doorlopen staten en het aantal transities ligt hoger, wat resulteert in een hogere entropie en complexiteit. Aangezien flexibele contracten minder zekerheid bieden dan vaste contracten, is dit verschil niet geheel verrassend.

Jongvolwassenen die gaan werken als zelfstandige staan centraal in cluster vier, Zelfbedruipende Zelfstandigen. Dit is met 7,2 procent van de loopbanen het kleinste cluster. Hoewel een deel van hen gedurende de hele vroege loopbaan als zelfstandige werkt, geldt voor de meerderheid dat zij eerst in een flexibele of vaste baan hebben gewerkt voordat zij de transitie naar zelfstandigheid maakten. Een kleinere groep maakt vanuit school de transitie naar werk als zelfstandige. Gemiddeld brengen deze jongvolwassenen 55,1 procent van hun loopbaan als zelfstandige door. In dit cluster zijn mannen sterk oververtegenwoordigd, evenals middelbaar opgeleiden. Hoewel het aantal verschillende staten in dit cluster vrij hoog is, is het aantal transities vrij laag. Hierdoor is dit cluster stabieler dan Tragere Transitie.