Overheidsfinanciën, tweede kwartaal 2021
Kleiner overheidstekort in het tweede kwartaalOver deze publicatie
In deze publicatie is naast de kerncijfers van de overheidsfinanciën ook aandacht voor ontwikkelingen in de steunmaatregelen in het tweede kwartaal, de waarde van overheidsdeelnemingen en het aardgasbezit.
Overheidstekort daalt in tweede kwartaal
De uitgaven van de overheid bedroegen in het tweede kwartaal van 2021 ruim 102 miljard euro. In dezelfde periode had de overheid 93 miljard euro aan inkomsten, waardoor het overheidstekort in het tweede kwartaal van 2021 uitkwam op 9 miljard euro. Daarmee is het tekort van de Nederlandse overheid 12 miljard euro lager dan in dezelfde periode vorig jaar. Uitgedrukt als percentage van het bruto binnenlands product (bbp) kwam het tekort op jaarbasis, gemeten over de periode van het derde kwartaal 2020 tot en met het tweede kwartaal 2021, uit op 4,2 procent bbp. Mede door het tekort nam de overheidsschuld in het tweede kwartaal met 8 miljard euro toe. De schuld kwam aan het einde van het tweede kwartaal van 2021 uit op 54,2 procent bbp.
| Jaar | Kwartaal | EMU-norm (% bbp) | Overheidssaldo op jaarbasis (% bbp) |
|---|---|---|---|
| 2009 | 1e kwartaal | -3 | -0,86 |
| 2009 | 2e kwartaal | -3 | -1,91 |
| 2009 | 3e kwartaal | -3 | -3,48 |
| 2009 | 4e kwartaal | -3 | -5,17 |
| 2010 | 1e kwartaal | -3 | -5,52 |
| 2010 | 2e kwartaal | -3 | -5,69 |
| 2010 | 3e kwartaal | -3 | -5,85 |
| 2010 | 4e kwartaal | -3 | -5,32 |
| 2011 | 1e kwartaal | -3 | -4,66 |
| 2011 | 2e kwartaal | -3 | -4,72 |
| 2011 | 3e kwartaal | -3 | -4,11 |
| 2011 | 4e kwartaal | -3 | -4,46 |
| 2012 | 1e kwartaal | -3 | -4,31 |
| 2012 | 2e kwartaal | -3 | -4,05 |
| 2012 | 3e kwartaal | -3 | -4,33 |
| 2012 | 4e kwartaal | -3 | -4,01 |
| 2013 | 1e kwartaal | -3 | -3,73 |
| 2013 | 2e kwartaal | -3 | -3,36 |
| 2013 | 3e kwartaal | -3 | -2,96 |
| 2013 | 4e kwartaal | -3 | -3,00 |
| 2014 | 1e kwartaal | -3 | -3,05 |
| 2014 | 2e kwartaal | -3 | -2,98 |
| 2014 | 3e kwartaal | -3 | -2,65 |
| 2014 | 4e kwartaal | -3 | -2,26 |
| 2015 | 1e kwartaal | -3 | -2,11 |
| 2015 | 2e kwartaal | -3 | -2,13 |
| 2015 | 3e kwartaal | -3 | -2,14 |
| 2015 | 4e kwartaal | -3 | -2,09 |
| 2016 | 1e kwartaal | -3 | -1,79 |
| 2016 | 2e kwartaal | -3 | -1,09 |
| 2016 | 3e kwartaal | -3 | -0,54 |
| 2016 | 4e kwartaal | -3 | 0,01 |
| 2017 | 1e kwartaal | -3 | 0,78 |
| 2017 | 2e kwartaal | -3 | 0,90 |
| 2017 | 3e kwartaal | -3 | 1,15 |
| 2017 | 4e kwartaal | -3 | 1,32 |
| 2018 | 1e kwartaal | -3 | 1,67 |
| 2018 | 2e kwartaal | -3 | 1,83 |
| 2018 | 3e kwartaal | -3 | 1,97 |
| 2018 | 4e kwartaal | -3 | 1,43 |
| 2019 | 1e kwartaal | -3 | 1,58 |
| 2019 | 2e kwartaal | -3 | 1,59 |
| 2019 | 3e kwartaal | -3 | 1,37 |
| 2019 | 4e kwartaal | -3 | 1,72 |
| 2020 | 1e kwartaal | -3 | 1,33 |
| 2020 | 2e kwartaal | -3 | -1,27 |
| 2020 | 3e kwartaal | -3 | -2,47 |
| 2020 | 4e kwartaal | -3 | -4,18 |
| 2021 | 1e kwartaal | -3 | -5,79 |
| 2021 | 2e kwartaal | -3 | -4,19 |
| 1)gemeten als de som van vier kwartalen | |||
Het overheidstekort is onder andere afgenomen doordat de inkomsten van de overheid weer aantrokken in het tweede kwartaal, deze stegen met 11 miljard euro ten opzichte van hetzelfde kwartaal in 2020. Met name de vennootschapsbelasting steeg aanzienlijk met ruim 4 miljard euro. Ook nam de BTW toe met bijna 2 miljard euro. In deze periode daalden de uitgaven juist met ruim 1 miljard euro. De Nederlandse overheid verstrekte in het afgelopen kwartaal bijna 9 miljard euro minder subsidies dan in hetzelfde kwartaal een jaar eerder. Destijds verstrekte de Nederlandse overheid met name veel subsidies om het bedrijfsleven en de zorg door de coronacris heen te geleiden. Over de verschillende economische steunmaatregelen van de overheid is in deze kwartaalmonitor meer te lezen.
| Jaar | Kwartaal | Deposito's (mld. euro) | Kortlopend schuldpapier (mld. euro) | Langlopend schuldpapier (mld. euro) | Kortlopende leningen (mld. euro) | Langlopende leningen (mld. euro) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2008 | 1e kwartaal | 2,7 | 24,3 | 192,8 | 10,5 | 44,9 |
| 2008 | 2e kwartaal | 2,6 | 24,5 | 198,0 | 8,7 | 44,3 |
| 2008 | 3e kwartaal | 2,7 | 32,7 | 191,2 | 12,8 | 44,3 |
| 2008 | 4e kwartaal | 2,6 | 84,6 | 201,0 | 10,8 | 54,9 |
| 2009 | 1e kwartaal | 2,6 | 69,3 | 208,0 | 14,8 | 75,6 |
| 2009 | 2e kwartaal | 2,0 | 54,9 | 208,7 | 21,7 | 73,6 |
| 2009 | 3e kwartaal | 1,9 | 68,4 | 206,5 | 11,2 | 72,4 |
| 2009 | 4e kwartaal | 1,7 | 58,4 | 213,5 | 10,0 | 71,1 |
| 2010 | 1e kwartaal | 1,6 | 56,5 | 221,6 | 8,9 | 70,5 |
| 2010 | 2e kwartaal | 1,5 | 45,0 | 240,3 | 12,0 | 73,5 |
| 2010 | 3e kwartaal | 1,5 | 55,4 | 235,7 | 13,8 | 67,8 |
| 2010 | 4e kwartaal | 1,4 | 53,8 | 242,7 | 12,2 | 68,6 |
| 2011 | 1e kwartaal | 1,5 | 50,7 | 246,4 | 15,6 | 68,5 |
| 2011 | 2e kwartaal | 1,5 | 48,2 | 262,8 | 9,7 | 68,6 |
| 2011 | 3e kwartaal | 1,6 | 52,2 | 258,9 | 14,9 | 68,9 |
| 2011 | 4e kwartaal | 1,8 | 43,9 | 268,1 | 17,5 | 70,0 |
| 2012 | 1e kwartaal | 1,5 | 37,5 | 278,5 | 17,9 | 71,6 |
| 2012 | 2e kwartaal | 1,3 | 29,2 | 293,1 | 19,2 | 74,2 |
| 2012 | 3e kwartaal | 1,2 | 29,1 | 296,5 | 22,7 | 73,6 |
| 2012 | 4e kwartaal | 1,1 | 33,0 | 300,7 | 26,4 | 71,2 |
| 2013 | 1e kwartaal | 1,1 | 32,0 | 306,7 | 25,6 | 70,0 |
| 2013 | 2e kwartaal | 1,1 | 30,0 | 324,3 | 19,7 | 72,2 |
| 2013 | 3e kwartaal | 1,2 | 38,8 | 317,1 | 17,4 | 71,9 |
| 2013 | 4e kwartaal | 1,2 | 26,2 | 323,6 | 25,5 | 70,5 |
| 2014 | 1e kwartaal | 1,2 | 26,7 | 326,7 | 23,2 | 67,6 |
| 2014 | 2e kwartaal | 1,1 | 30,0 | 337,1 | 19,9 | 67,8 |
| 2014 | 3e kwartaal | 1,1 | 31,4 | 331,1 | 22,0 | 68,9 |
| 2014 | 4e kwartaal | 1,1 | 23,4 | 336,0 | 26,1 | 69,2 |
| 2015 | 1e kwartaal | 1,3 | 17,3 | 341,4 | 36,6 | 67,9 |
| 2015 | 2e kwartaal | 1,5 | 16,1 | 340,4 | 27,0 | 68,2 |
| 2015 | 3e kwartaal | 1,7 | 24,9 | 329,9 | 26,5 | 68,3 |
| 2015 | 4e kwartaal | 1,9 | 14,1 | 335,6 | 26,4 | 68,1 |
| 2016 | 1e kwartaal | 1,4 | 13,7 | 334,9 | 28,7 | 67,8 |
| 2016 | 2e kwartaal | 1,6 | 16,0 | 330,7 | 26,5 | 67,5 |
| 2016 | 3e kwartaal | 2,2 | 15,9 | 323,2 | 24,9 | 67,3 |
| 2016 | 4e kwartaal | 3,9 | 16,6 | 326,2 | 24,1 | 67,6 |
| 2017 | 1e kwartaal | 1,6 | 15,4 | 321,4 | 20,9 | 67,7 |
| 2017 | 2e kwartaal | 1,9 | 18,1 | 317,8 | 20,7 | 67,8 |
| 2017 | 3e kwartaal | 2,3 | 20,3 | 308,9 | 18,7 | 67,5 |
| 2017 | 4e kwartaal | 2,0 | 17,0 | 316,9 | 19,8 | 64,7 |
| 2018 | 1e kwartaal | 1,6 | 15,5 | 310,9 | 20,7 | 64,2 |
| 2018 | 2e kwartaal | 1,6 | 20,9 | 305,5 | 17,4 | 63,8 |
| 2018 | 3e kwartaal | 2,0 | 24,2 | 298,4 | 17,2 | 64,1 |
| 2018 | 4e kwartaal | 1,6 | 22,0 | 302,6 | 15,5 | 64,0 |
| 2019 | 1e kwartaal | 1,8 | 21,3 | 294,7 | 16,9 | 63,5 |
| 2019 | 2e kwartaal | 1,8 | 20,4 | 302,1 | 15,5 | 63,9 |
| 2019 | 3e kwartaal | 2,8 | 20,4 | 291,6 | 16,1 | 64,1 |
| 2019 | 4e kwartaal | 1,7 | 17,1 | 294,5 | 16,5 | 64,8 |
| 2020 | 1e kwartaal | 1,1 | 24,6 | 287,9 | 24,3 | 65,0 |
| 2020 | 2e kwartaal | 1,4 | 55,1 | 304,3 | 15,4 | 65,2 |
| 2020 | 3e kwartaal | 1,5 | 60,8 | 301,6 | 11,6 | 65,5 |
| 2020 | 4e kwartaal | 1,6 | 51,9 | 305,2 | 10,3 | 65,7 |
| 2021 | 1e kwartaal | 1,4 | 39,2 | 322,3 | 10,7 | 65,7 |
| 2021 | 2e kwartaal | 1,7 | 31,1 | 339,1 | 9,4 | 65,8 |
De overheidsschuld nam in het tweede kwartaal van 2021 toe met 8 miljard euro tot een niveau van 447 miljard euro. Dit is de hoogste stand sinds het derde kwartaal van 2015. Het Rijk gaf per saldo voor 17 miljard euro aan langlopend schuldpapier uit in het tweede kwartaal en loste 8 miljard euro af op het kortlopende schuldpapier. Verder ging het Rijk per saldo nieuwe leningen aan voor een bedrag van 1 miljard euro; op de leningen van de gemeenten werd juist 2 miljard euro afgelost.
| 2020 | 2020 | 2020 | 2021 | 2021 | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2e kwartaal | 3e kwartaal | 4e kwartaal | 1e kwartaal | 2e kwartaal | ||
| Inkomsten | Miljard euro | 82,5 | 81,4 | 91,4 | 93,6 | 93,1 |
| Uitgaven | Miljard euro | 103,3 | 92,2 | 103 | 96,8 | 102,1 |
| Saldo | Miljard euro | -20,8 | -10,7 | -11,5 | -3,2 | -9,1 |
| Overheidsschuld | Miljard euro | 441,3 | 440,9 | 434,8 | 439,2 | 447,1 |
| Saldo | % bbp1) | -1,3 | -2,5 | -4,2 | -5,8 | -4,2 |
| Overheidsschuld | % bbp1) | 55 | 55,1 | 54,3 | 54,9 | 54,2 |
| StatLine: Overheidsfinanciën; kerncijfers 1) Op jaarbasis, gemeten als de som van vier kwartalen. | ||||||
Uitgaven steunmaatregelen verder afgenomen in tweede kwartaal
In het tweede kwartaal van 2021 bedroegen de overheidsuitgaven aan coronagerelateerde steunmaatregelen ruim 5 miljard euro1. Dit is wederom lager dan in het voorgaande kwartaal. De uitgaven bedroegen toen 8 miljard euro2. In vergelijking met het tweede kwartaal van 2020 zijn de steunmaatregelen bijna gehalveerd. In totaal hebben de steunmaatregelen inmiddels voor meer dan 40 miljard euro bijgedragen aan de overheidsuitgaven.
| Regeling | Eerste kwartaal 2020 (mld. euro) | Tweede kwartaal 2020 (mld. euro) | Derde kwartaal 2020 (mld. euro) | Vierde kwartaal 2020 (mld. euro) | Eerste kwartaal 2021 (mld. euro) | Tweede kwartaal 2021 (mld. euro) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| NOW | 0,6 | 6,8 | 3,2 | 3,4 | 3 | 1,8 |
| TOZO | 0 | 1,2 | 0,5 | 0,3 | 0,3 | 0,2 |
| TOGS/TVL | 0,1 | 0,8 | 0,7 | 1,3 | 2,5 | 0,9 |
| Overig | 0 | 1,5 | 1,1 | 5,3 | 2,2 | 2,4 |
De NOW (Tijdelijke Noodmaatregel voor Overbrugging Werkgelegenheid) is verreweg de grootste kostenpost. In het tweede kwartaal is 1,8 miljard euro aan NOW-subsidies verstrekt. Dit bedrag is ruim een miljard euro lager dan in het voorgaande kwartaal. De NOW compenseert ondernemers voor een deel van de loonkosten bij een omzetdaling. Sinds de invoering in april 2020 is met deze regeling een bedrag van 19 miljard euro gemoeid.
Na de NOW is de TVL (Tegemoetkoming Vaste Lasten) de grootste kostenpost het tweede kwartaal. De overheid gaf 0,9 miljard euro uit aan deze steunmaatregel. Dat is ruim 1,5 miljard euro minder dan vorig kwartaal. De TVL is de opvolger van de TOGS (Tegemoetkoming Ondernemers Getroffen Sectoren COVID-19). De TOGS en TVL zijn beide tegemoetkomingen voor ondernemers die direct schade ondervinden van de diverse kabinetsmaatregelen om het coronavirus in te dammen, zoals het sluiten van de horeca. De TOGS omvatte een vast bedrag van 4000 euro per onderneming, terwijl de TVL afhankelijk is van het omzetverlies. De totaal uitgekeerde TOGS en TVL tegemoetkomingen komen uit op ruim 6 miljard euro.
Lokale overheden verstrekten in het tweede kwartaal 0,2 miljard euro aan zelfstandig ondernemers via de Tozo. Dit is 0,1 miljard euro minder dan vorig kwartaal. De Tozo (Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers) ondersteunt zelfstandig ondernemers die door de coronacrisis in financiële moeilijkheden komen. Lokale overheden keerden in het kader van deze regeling in totaal bijna 2,6 miljard euro uit.
Naast de drie bovenstaande noodmaatregelen was de overheid in het tweede kwartaal ook zo’n 2,4 miljard euro kwijt aan diverse kleinere steunmaatregelen. Bijna de helft hiervan hangt samen met de kosten die worden gemaakt door bijvoorbeeld de gemeentelijke gezondheidsdiensten, veiligheidsregio’s en het RIVM. Daarnaast werd er wederom 0,4 miljard euro uitgegeven aan ondersteuning van het openbaar vervoer. Het onderwijs ontving 0,2 miljard euro voor continuïteit van het onderwijs en extra hulp voor de klas. Ook werd er 0,1 miljard euro uitgetrokken voor nieuwkomers in het onderwijs om onverhoopte achterstanden te verhelpen door extra programma’s aan te bieden.
1 Dit bedrag betreft de niet-financiële transacties van de overheid, exclusief overdrachten binnen de overheid.
2 De cijfers over het eerste kwartaal van 2021 zijn bijgesteld en kunnen daardoor afwijken van cijfers uit de voorgaande kwartaalmonitor.
Waarde overheidsdeelnemingen meer dan 100 miljard euro
Aan het eind van het tweede kwartaal van 2021 bezat de overheid voor 106 miljard euro aan deelnemingen in ondernemingen. Dit betreft zowel publieke als private ondernemingen. Het overgrote deel daarvan is in handen van de centrale overheid. Lokale overheden bezitten bijna een kwart van alle overheidsdeelnemingen. De dividendinkomsten uit deze deelnemingen van de overheid lagen in de eerste helft van 2021 op een aanmerkelijk lager niveau dan in voorgaande jaren.
| Jaar | Kwartaal | Centrale overheid (mld euro) | Lokale overheid (mld euro) |
|---|---|---|---|
| 2010 | 1e kwartaal | 66,430 | 19,710 |
| 2010 | 2e kwartaal | 66,468 | 19,670 |
| 2010 | 3e kwartaal | 66,078 | 19,683 |
| 2010 | 4e kwartaal | 66,143 | 19,299 |
| 2011 | 1e kwartaal | 63,895 | 19,455 |
| 2011 | 2e kwartaal | 62,767 | 19,504 |
| 2011 | 3e kwartaal | 59,788 | 19,559 |
| 2011 | 4e kwartaal | 60,909 | 19,581 |
| 2012 | 1e kwartaal | 63,183 | 19,848 |
| 2012 | 2e kwartaal | 62,781 | 20,149 |
| 2012 | 3e kwartaal | 66,778 | 20,413 |
| 2012 | 4e kwartaal | 69,252 | 20,736 |
| 2013 | 1e kwartaal | 68,719 | 20,757 |
| 2013 | 2e kwartaal | 65,293 | 20,760 |
| 2013 | 3e kwartaal | 68,961 | 21,101 |
| 2013 | 4e kwartaal | 67,381 | 21,465 |
| 2014 | 1e kwartaal | 66,758 | 21,643 |
| 2014 | 2e kwartaal | 66,207 | 21,701 |
| 2014 | 3e kwartaal | 67,027 | 21,934 |
| 2014 | 4e kwartaal | 68,779 | 22,114 |
| 2015 | 1e kwartaal | 71,416 | 22,305 |
| 2015 | 2e kwartaal | 72,788 | 22,484 |
| 2015 | 3e kwartaal | 70,673 | 22,640 |
| 2015 | 4e kwartaal | 75,271 | 22,790 |
| 2016 | 1e kwartaal | 77,547 | 23,077 |
| 2016 | 2e kwartaal | 77,533 | 23,292 |
| 2016 | 3e kwartaal | 79,846 | 23,532 |
| 2016 | 4e kwartaal | 79,100 | 23,637 |
| 2017 | 1e kwartaal | 80,453 | 23,998 |
| 2017 | 2e kwartaal | 75,995 | 24,367 |
| 2017 | 3e kwartaal | 76,254 | 24,733 |
| 2017 | 4e kwartaal | 77,512 | 25,070 |
| 2018 | 1e kwartaal | 76,151 | 25,263 |
| 2018 | 2e kwartaal | 76,364 | 25,476 |
| 2018 | 3e kwartaal | 75,342 | 25,670 |
| 2018 | 4e kwartaal | 77,232 | 25,902 |
| 2019 | 1e kwartaal | 80,408 | 25,967 |
| 2019 | 2e kwartaal | 84,613 | 26,078 |
| 2019 | 3e kwartaal | 88,718 | 26,193 |
| 2019 | 4e kwartaal | 84,769 | 27,903 |
| 2020 | 1e kwartaal | 82,360 | 23,847 |
| 2020 | 2e kwartaal | 85,208 | 23,893 |
| 2020 | 3e kwartaal | 85,843 | 23,961 |
| 2020 | 4e kwartaal | 85,074 | 24,016 |
| 2021 | 1e kwartaal | 81,627 | 24,113 |
| 2021 | 2e kwartaal | 81,382 | 24,175 |
StatLine: Overheidsdeelnemingen
StatLine: Overheidsfinanciën; financiële balans
De ontwikkeling van de waarde van overheidsdeelnemingen werd in 2020 deels bepaald door de coronacrisis. De waarde van bijvoorbeeld ABN AMRO, NS en Schiphol kelderde in 2020. Daarnaast verkochten 44 gemeenten hun belang in Eneco voor ruim vier miljard euro. Wel bleef de totale waardedaling van de overheidsdeelnemingen in 2020 uiteindelijk beperkt tot 3,6 miljard euro doordat de waarde van DNB in 2020 fors steeg.
In het eerste halfjaar van 2021 daalde de waarde van de overheidsdeelnemingen met ongeveer 3,5 miljard euro. Dit kwam met name doordat de waardering van DNB in de eerste helft van dit jaar met 5 miljard euro afnam. Daar stond onder andere tegenover dat het belang in ABN AMRO ruim een miljard euro meer waard werd als gevolg van de gestegen beurskoers.
| 1e kwartaal (mln euro) | 2e kwartaal (mln euro) | 3e kwartaal (mln euro) | 4e kwartaal (mln euro) | |
|---|---|---|---|---|
| 2008 | 457 | 1359 | 511 | 1273 |
| 2009 | 587 | 1405 | 446 | 1751 |
| 2010 | 716 | 653 | 241 | 1308 |
| 2011 | 264 | 717 | 445 | 192 |
| 2012 | 859 | 905 | 213 | 331 |
| 2013 | 2067 | 1177 | 164 | 452 |
| 2014 | 1352 | 1251 | 153 | 469 |
| 2015 | 777 | 1587 | 507 | 179 |
| 2016 | 377 | 1329 | 532 | 358 |
| 2017 | 231 | 1431 | 656 | 121 |
| 2018 | 180 | 1755 | 653 | 167 |
| 2019 | 719 | 1392 | 582 | 133 |
| 2020 | 1089 | 518 | 237 | 201 |
| 2021* | 293 | 572 | ||
| * tot en met het tweede kwartaal voor 2021 | ||||
StatLine: Overheidsinkomsten; transacties en overheidssectoren
Het deelnemingenbezit levert de overheid ook dividenduitkeringen op waarvan de hoogte vaak samenhangt met de in het voorgaande jaar gemaakte winst. De overheidsinkomsten uit dividenden daalden in 2020 met bijna 800 miljoen euro naar een niveau van ongeveer 2 miljard euro. In 2020 boekten veel ondernemingen een slecht resultaat. Als gevolg daarvan werd er vorig jaar vaak geen dividend over 2019 uitgekeerd of werd dit uitgesteld naar 2021. Voor die laatste mogelijkheid koos bijvoorbeeld de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG), waar zowel het Rijk als lokale overheden eigenaar van zijn. De overheid kreeg in 2020 de meeste dividendinkomsten door haar belang in DNB (ruim 600 miljoen euro), gevolgd door dividendinkomsten uit de Gasunie (bijna 300 miljoen euro). In 2021 liggen de dividendinkomsten halverwege het jaar aanmerkelijk lager dan over dezelfde periode vorig jaar. Dit ligt voornamelijk aan een aanmerkelijk lagere winstuitkering van DNB, die in 2021 daalde naar 15 miljoen euro in verband met het opzetten van ruimere financiële buffers.
Aardgasbezit is verdampt
De schuld (EMU) van de Nederlandse overheid bedroeg eind 2020 bijna 435 miljard euro. Maar daar staan financiële en niet-financiële bezittingen tegenover. Het financiële bezit van de overheid, waaronder uitstaande leningen en deelnemingen, bedroeg op dat moment 274 miljard euro. De waarde van de niet-financiële bezittingen van de overheid bedroeg eind 2020 nagenoeg 500 miljard euro. In de grafiek hieronder is aangegeven welke bezittingen dit betreft in 2000, 2010 en 2020. De bezittingen in de jaren 2000 en 2010 zijn uitgedrukt in het gemiddelde prijsniveau van 2020.
In waarden gemeten is grond-, weg- en waterbouw (GWW) het belangrijkste niet-financiële bezit van de overheid. In de eerste twee decennia van de 21ste eeuw heeft de Nederlandse overheid flink aan de weg getimmerd. In deze periode is de waarde van GWW met 45 procent toegenomen. Mede door het wegvallen van het aardgasbezit vertegenwoordigt GWW in 2020 maar liefst 60 procent van het niet-financiële bezit van de overheid.
| Woningen en gebouwen (mld euro) | Grond-, weg- en waterbouw (mld euro) | Overige materiële activa inclusief voorraden (mld euro) | Immateriële activa (mld euro) | Grond inclusief overdrachtskosten (mld euro) | Aardgas en aardolie (mld euro) | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2000 | 95,4 | 205,6 | 28,1 | 21,7 | 58,5 | 124 |
| 2010 | 116,1 | 269,5 | 30,3 | 28,3 | 49,4 | 178,2 |
| 2020 | 98,1 | 298,8 | 27,9 | 34,6 | 37,3 | 2,9 |
| Waarde uitgedrukt in gemiddelde prijzen van het jaar 2020. De prijscorrectie is gebaseerd op de CPI, dit met als doel de relatieve waarden van individuele activa van jaar op jaar adequaat in beeld te brengen. | ||||||
StatLine: Overheidsbalans; activa en passiva
In een tijdsbestek van tien jaar is het bezit van aardgas en aardolie nagenoeg verdampt. Tussen 2000 en 2010 nam dit bezit juist fors toe, dit als gevolg van gestegen aardgasprijzen. Een stijgende aardgasprijs heeft tot gevolg dat prognoses van toekomstige aardgasbaten opwaarts worden bijgesteld. De fysieke aardgasvoorraad in de grond daalde in deze periode met 25 procent.
Na 2010 is de aardgaswinning voortgezet, maar in maart 2018 kondigde de regering een stapsgewijze reductie van de winning van het Gronings aardgas aan, en stopzetting in 2030. Deze maatregel werd genomen in reactie op de schade die de winning van aardgas in Groningen heeft veroorzaakt. Kort daarna stelde de Nederlandse overheid de toegestane winning meerdere malen neerwaarts bij. In september 2020 kondigde de overheid aan dat de sluiting van het Groningse gasveld halverwege 2022 een feit moet zijn. Een uitzondering wordt gemaakt voor extreem strenge winters. Dan kan alsnog een beroep worden gedaan op het Gronings aardgas.
Wanneer de winning ervan maatschappelijk onaanvaardbaar wordt, dan is een natuurlijke hulpbron, ongeacht de omvang, niets meer waard. Dit betekent dat de waarde van de aardgasreserves op de balans van de overheid in korte tijd sterk is afgenomen. Voor eind 2020 is de gezamenlijke waarde van het aardgas en aardolie vastgesteld op 3 miljard euro. Eind 2010 vertegenwoordigde het aardgas en aardolie, uitgedrukt in het gemiddelde prijspeil van 2020, nog een waarde van 178 miljard euro.
Recente publicaties en cijfers
Op het gebied van de overheidsfinanciën zijn in de afgelopen kwartalen de onderstaande publicaties uitgebracht. Cijfers zijn te vinden in de CBS databank StatLine. Meer informatie is benaderbaar via de themapagina Overheid en politiek.
Publicaties
Overheidsterkort daalt in tweede kwartaal 23 september 2021
Maandindicatoren Rijksoverheid 31 augustus 2021
Maatwerktabel: Inkomsten, uitgaven en saldo op kasbasis van de Rijksoverheid, 2018-2021 31 augustus 2021
Aanhoudend tekort in 2021 24 juni 2021
Overheidssaldo verslechtert maar minder dan in andere West-Europese landen 12 mei 2021
StatLine
Overheidsfinanciën; kerncijfers 23 september 2021
Overheid; financiële balans, marktwaarde, overheidssectoren 23 september 2021
Overheidsinkomsten; transacties en overheidssectoren 23 september 2021
Overheid; ontvangen belastingen en wettelijke premies 23 september 2021
Overheidsschuld; schuldtitel, geldgever, waarderingsgrondslag, sectoren 23 september 2021
Overheidsuitgaven; transacties en overheidssectoren 23 september 2021
Saldo en schuld; overheidssectoren 23 september 2021
Overheidsproductie en -consumptie; transacties en overheidssectoren 23 september 2021
Overheidsbalans; activa en passiva 31 augustus 2021
Socialezekerheidsfondsen: inkomsten en uitgaven 31 augustus 2021
Centrale overheid; inkomsten en uitgaven per maand op kasbasis 31 augustus 2021
Overheid; sociale uitkeringen 24 juni 2021
Waterschappen; tarieven heffingen 26 februari 2021
Opbrengsten waterschapsheffingen; begrotingen en realisatie 26 februari 2021
Decentrale overheden; EMU-saldo, begroting 2019-2021 5 februari 2021
Kerncijfers gemeentebegrotingen, heffingen per gemeente 27 januari 2021
Kerncijfers gemeentebegrotingen, heffingen naar regio en grootteklasse 27 januari 2021
Gemeentebegrotingen; heffingen naar regio en grootteklasse 27 januari 2021
Gemeentebegrotingen; heffingen per gemeente 27 januari 2021
Decentrale overheden; EMU-saldo, begroting 2019-2021 27 januari 2021