Publicatiedatum: 24-6-2021 06:30

Overheidsfinanciën, eerste kwartaal 2021

Aanhoudend tekort in 2021

Over deze publicatie

In deze publicatie is aandacht voor het effect van de coronacrisis op de overheidsfinanciën in het eerste kwartaal van 2021.

Aanhoudend tekort in 2021

In het eerste kwartaal van 2021 was het saldo van inkomsten en uitgaven van de Nederlandse overheid 3 miljard euro negatief. Het overheidssaldo is hiermee bijna 13 miljard euro lager uitgevallen dan in het eerste kwartaal van 2020. Zowel de sterke toename van de uitgaven als een daling van de inkomsten droegen bij aan het negatieve saldo. De uitgaven stegen met bijna 11 miljard euro ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder en de inkomsten daalden juist met 2 miljard euro in dezelfde periode. Uitgedrukt als percentage van het bruto binnenlands product (bbp) kwam het tekort op jaarbasis, gemeten over de periode van het tweede kwartaal 2020 tot en met het eerste kwartaal 2021, uit op 5,8 procent bbp. De overheidsschuld nam met ruim 4 miljard euro toe ten opzichte van eind 2020 en kwam aan het einde van het eerste kwartaal van 2021 uit op 54,9 procent bbp.

1.1 Overheidsinkomsten en -uitgaven op jaarbasis*
Jaar	Kwartaal	Inkomsten (% bbp)	Uitgaven (% bbp)
2008	1e kwartaal	42,7	42,7
2008	2e kwartaal	42,9	42,8
2008	3e kwartaal	43,1	42,7
2008	4e kwartaal	43,3	43,2
2009	1e kwartaal	43,3	44,1
2009	2e kwartaal	43,1	45,0
2009	3e kwartaal	43,0	46,5
2009	4e kwartaal	42,5	47,7
2010	1e kwartaal	42,5	48,0
2010	2e kwartaal	42,8	48,5
2010	3e kwartaal	42,4	48,2
2010	4e kwartaal	42,6	47,9
2011	1e kwartaal	42,9	47,5
2011	2e kwartaal	42,5	47,2
2011	3e kwartaal	42,9	47,0
2011	4e kwartaal	42,4	46,8
2012	1e kwartaal	42,4	46,8
2012	2e kwartaal	42,7	46,8
2012	3e kwartaal	42,5	46,9
2012	4e kwartaal	42,8	46,9
2013	1e kwartaal	43,3	47,0
2013	2e kwartaal	43,6	46,9
2013	3e kwartaal	43,9	46,8
2013	4e kwartaal	43,6	46,6
2014	1e kwartaal	43,3	46,4
2014	2e kwartaal	43,4	46,4
2014	3e kwartaal	43,4	46,1
2014	4e kwartaal	43,6	45,9
2015	1e kwartaal	43,7	45,8
2015	2e kwartaal	43,3	45,4
2015	3e kwartaal	42,9	45,0
2015	4e kwartaal	42,6	44,7
2016	1e kwartaal	42,6	44,4
2016	2e kwartaal	43,1	44,2
2016	3e kwartaal	43,6	44,1
2016	4e kwartaal	43,6	43,6
2017	1e kwartaal	43,9	43,1
2017	2e kwartaal	43,7	42,8
2017	3e kwartaal	43,6	42,4
2017	4e kwartaal	43,7	42,4
2018	1e kwartaal	43,9	42,2
2018	2e kwartaal	43,9	42,1
2018	3e kwartaal	44,0	42,0
2018	4e kwartaal	43,7	42,2
2019	1e kwartaal	43,9	42,3
2019	2e kwartaal	43,8	42,2
2019	3e kwartaal	43,6	42,2
2019	4e kwartaal	43,7	42,0
2020	1e kwartaal	43,6	42,2
2020	2e kwartaal	43,6	44,9
2020	3e kwartaal	43,6	46,0
2020	4e kwartaal	43,9	48,0
2021	1e kwartaal	43,6	49,4
* gemeten als de som van vier kwartalen

1.1 Overheidsinkomsten en -uitgaven op jaarbasis*
Jaar	Kwartaal	Inkomsten (% bbp)	Uitgaven (% bbp)
2008	1e kwartaal	42,7	42,7
2008	2e kwartaal	42,9	42,8
2008	3e kwartaal	43,1	42,7
2008	4e kwartaal	43,3	43,2
2009	1e kwartaal	43,3	44,1
2009	2e kwartaal	43,1	45,0
2009	3e kwartaal	43,0	46,5
2009	4e kwartaal	42,5	47,7
2010	1e kwartaal	42,5	48,0
2010	2e kwartaal	42,8	48,5
2010	3e kwartaal	42,4	48,2
2010	4e kwartaal	42,6	47,9
2011	1e kwartaal	42,9	47,5
2011	2e kwartaal	42,5	47,2
2011	3e kwartaal	42,9	47,0
2011	4e kwartaal	42,4	46,8
2012	1e kwartaal	42,4	46,8
2012	2e kwartaal	42,7	46,8
2012	3e kwartaal	42,5	46,9
2012	4e kwartaal	42,8	46,9
2013	1e kwartaal	43,3	47,0
2013	2e kwartaal	43,6	46,9
2013	3e kwartaal	43,9	46,8
2013	4e kwartaal	43,6	46,6
2014	1e kwartaal	43,3	46,4
2014	2e kwartaal	43,4	46,4
2014	3e kwartaal	43,4	46,1
2014	4e kwartaal	43,6	45,9
2015	1e kwartaal	43,7	45,8
2015	2e kwartaal	43,3	45,4
2015	3e kwartaal	42,9	45,0
2015	4e kwartaal	42,6	44,7
2016	1e kwartaal	42,6	44,4
2016	2e kwartaal	43,1	44,2
2016	3e kwartaal	43,6	44,1
2016	4e kwartaal	43,6	43,6
2017	1e kwartaal	43,9	43,1
2017	2e kwartaal	43,7	42,8
2017	3e kwartaal	43,6	42,4
2017	4e kwartaal	43,7	42,4
2018	1e kwartaal	43,9	42,2
2018	2e kwartaal	43,9	42,1
2018	3e kwartaal	44,0	42,0
2018	4e kwartaal	43,7	42,2
2019	1e kwartaal	43,9	42,3
2019	2e kwartaal	43,8	42,2
2019	3e kwartaal	43,6	42,2
2019	4e kwartaal	43,7	42,0
2020	1e kwartaal	43,6	42,2
2020	2e kwartaal	43,6	44,9
2020	3e kwartaal	43,6	46,0
2020	4e kwartaal	43,9	48,0
2021	1e kwartaal	43,6	49,4
* gemeten als de som van vier kwartalen

StatLine: Overheidsfinanciën; kerncijfers

De toename van de uitgaven met 11 miljard euro in het eerste kwartaal van 2021 werd voor het grootste deel veroorzaakt door subsidies die zijn verstrekt door de Nederlandse overheid om het bedrijfsleven door de coronacrisis heen te geleiden. Ook werden zorgverleners doorbetaald terwijl de reguliere zorg aanzienlijk was teruggelopen. Deze doorbetalingen zijn als subsidies geregistreerd. In totaal werd er voor bijna 7 miljard euro meer aan subsidies uitgegeven dan in het eerste kwartaal van vorig jaar. Over de verschillende economische steunmaatregelen van de overheid is in deze kwartaalmonitor meer te lezen.

De inkomsten van de overheid waren 2 miljard euro lager dan hetzelfde kwartaal vorig jaar. Met name de belastingontvangsten namen af in het eerste kwartaal. Zowel de loon- en inkomstenheffingen als de dividendbelasting daalden met 1 miljard euro in het eerste kwartaal van 2021.

1.2 Schuldquote
Jaar	Kwartaal	EMU-norm (% bbp)	Schuldquote (% bbp)
2001	1e kwartaal	60	51,4
2001	2e kwartaal	60	52,5
2001	3e kwartaal	60	51,1
2001	4e kwartaal	60	49,5
2002	1e kwartaal	60	50,0
2002	2e kwartaal	60	50,1
2002	3e kwartaal	60	49,4
2002	4e kwartaal	60	48,8
2003	1e kwartaal	60	49,9
2003	2e kwartaal	60	49,4
2003	3e kwartaal	60	50,4
2003	4e kwartaal	60	50,0
2004	1e kwartaal	60	51,0
2004	2e kwartaal	60	51,3
2004	3e kwartaal	60	51,7
2004	4e kwartaal	60	50,3
2005	1e kwartaal	60	50,1
2005	2e kwartaal	60	52,4
2005	3e kwartaal	60	50,7
2005	4e kwartaal	60	49,8
2006	1e kwartaal	60	49,2
2006	2e kwartaal	60	48,5
2006	3e kwartaal	60	47,4
2006	4e kwartaal	60	45,2
2007	1e kwartaal	60	45,3
2007	2e kwartaal	60	45,6
2007	3e kwartaal	60	44,5
2007	4e kwartaal	60	43,0
2008	1e kwartaal	60	43,9
2008	2e kwartaal	60	43,8
2008	3e kwartaal	60	44,1
2008	4e kwartaal	60	54,7
2009	1e kwartaal	60	57,5
2009	2e kwartaal	60	56,6
2009	3e kwartaal	60	57,2
2009	4e kwartaal	60	56,8
2010	1e kwartaal	60	57,6
2010	2e kwartaal	60	59,2
2010	3e kwartaal	60	59,0
2010	4e kwartaal	60	59,2
2011	1e kwartaal	60	59,4
2011	2e kwartaal	60	60,4
2011	3e kwartaal	60	61,1
2011	4e kwartaal	60	61,7
2012	1e kwartaal	60	62,5
2012	2e kwartaal	60	63,9
2012	3e kwartaal	60	64,9
2012	4e kwartaal	60	66,2
2013	1e kwartaal	60	66,6
2013	2e kwartaal	60	68,3
2013	3e kwartaal	60	67,8
2013	4e kwartaal	60	67,7
2014	1e kwartaal	60	67,1
2014	2e kwartaal	60	68,5
2014	3e kwartaal	60	68,1
2014	4e kwartaal	60	67,9
2015	1e kwartaal	60	68,9
2015	2e kwartaal	60	66,7
2015	3e kwartaal	60	65,8
2015	4e kwartaal	60	64,6
2016	1e kwartaal	60	64,3
2016	2e kwartaal	60	63,2
2016	3e kwartaal	60	61,7
2016	4e kwartaal	60	61,9
2017	1e kwartaal	60	59,7
2017	2e kwartaal	60	58,9
2017	3e kwartaal	60	57,2
2017	4e kwartaal	60	56,9
2018	1e kwartaal	60	55,2
2018	2e kwartaal	60	54,1
2018	3e kwartaal	60	53,0
2018	4e kwartaal	60	52,4
2019	1e kwartaal	60	50,8
2019	2e kwartaal	60	50,8
2019	3e kwartaal	60	49,2
2019	4e kwartaal	60	48,5
2020	1e kwartaal	60	49,3
2020	2e kwartaal	60	55,0
2020	3e kwartaal	60	55,1
2020	4e kwartaal	60	54,3
2021	1e kwartaal	60	54,9

1.2 Schuldquote
Jaar	Kwartaal	EMU-norm (% bbp)	Schuldquote (% bbp)
2001	1e kwartaal	60	51,4
2001	2e kwartaal	60	52,5
2001	3e kwartaal	60	51,1
2001	4e kwartaal	60	49,5
2002	1e kwartaal	60	50,0
2002	2e kwartaal	60	50,1
2002	3e kwartaal	60	49,4
2002	4e kwartaal	60	48,8
2003	1e kwartaal	60	49,9
2003	2e kwartaal	60	49,4
2003	3e kwartaal	60	50,4
2003	4e kwartaal	60	50,0
2004	1e kwartaal	60	51,0
2004	2e kwartaal	60	51,3
2004	3e kwartaal	60	51,7
2004	4e kwartaal	60	50,3
2005	1e kwartaal	60	50,1
2005	2e kwartaal	60	52,4
2005	3e kwartaal	60	50,7
2005	4e kwartaal	60	49,8
2006	1e kwartaal	60	49,2
2006	2e kwartaal	60	48,5
2006	3e kwartaal	60	47,4
2006	4e kwartaal	60	45,2
2007	1e kwartaal	60	45,3
2007	2e kwartaal	60	45,6
2007	3e kwartaal	60	44,5
2007	4e kwartaal	60	43,0
2008	1e kwartaal	60	43,9
2008	2e kwartaal	60	43,8
2008	3e kwartaal	60	44,1
2008	4e kwartaal	60	54,7
2009	1e kwartaal	60	57,5
2009	2e kwartaal	60	56,6
2009	3e kwartaal	60	57,2
2009	4e kwartaal	60	56,8
2010	1e kwartaal	60	57,6
2010	2e kwartaal	60	59,2
2010	3e kwartaal	60	59,0
2010	4e kwartaal	60	59,2
2011	1e kwartaal	60	59,4
2011	2e kwartaal	60	60,4
2011	3e kwartaal	60	61,1
2011	4e kwartaal	60	61,7
2012	1e kwartaal	60	62,5
2012	2e kwartaal	60	63,9
2012	3e kwartaal	60	64,9
2012	4e kwartaal	60	66,2
2013	1e kwartaal	60	66,6
2013	2e kwartaal	60	68,3
2013	3e kwartaal	60	67,8
2013	4e kwartaal	60	67,7
2014	1e kwartaal	60	67,1
2014	2e kwartaal	60	68,5
2014	3e kwartaal	60	68,1
2014	4e kwartaal	60	67,9
2015	1e kwartaal	60	68,9
2015	2e kwartaal	60	66,7
2015	3e kwartaal	60	65,8
2015	4e kwartaal	60	64,6
2016	1e kwartaal	60	64,3
2016	2e kwartaal	60	63,2
2016	3e kwartaal	60	61,7
2016	4e kwartaal	60	61,9
2017	1e kwartaal	60	59,7
2017	2e kwartaal	60	58,9
2017	3e kwartaal	60	57,2
2017	4e kwartaal	60	56,9
2018	1e kwartaal	60	55,2
2018	2e kwartaal	60	54,1
2018	3e kwartaal	60	53,0
2018	4e kwartaal	60	52,4
2019	1e kwartaal	60	50,8
2019	2e kwartaal	60	50,8
2019	3e kwartaal	60	49,2
2019	4e kwartaal	60	48,5
2020	1e kwartaal	60	49,3
2020	2e kwartaal	60	55,0
2020	3e kwartaal	60	55,1
2020	4e kwartaal	60	54,3
2021	1e kwartaal	60	54,9

StatLine: Overheidsfinanciën; kerncijfers

Aan het eind van het eerste kwartaal van 2021 bedroeg de overheidsschuld 439 miljard euro. De schuld is daarmee met 4 miljard euro toegenomen ten opzichte van eind 2020. Van deze toename was het grootste deel toe te schrijven aan mutaties in het uitgegeven schuldpapier van het Rijk. Het Rijk loste per saldo 13 miljard euro af op het kortlopend schuldpapier en trok 17 miljard euro aan door het uitgeven van langlopend schuldpapier.

De schuldquote is in het eerste kwartaal van 2021 gestegen naar 54,9 procent bbp. Hiermee nam de schuldquote met 0,6 procentpunt bbp toe ten opzichte van het laatste kwartaal van 2020. Aan het eind van het eerste kwartaal van 2020, toen de coronacrisis net was uitgebroken, bedroeg de schuldquote 49,3 procent bbp.

Kerncijfers Overheidsfinanciën
		2020	2020	2020	2020	2021
		1e kwartaal	2e kwartaal	3e kwartaal	4e kwartaal	1e kwartaal
Inkomsten	Miljard euro	95,7	82,5	81,4	91,4	93,6
Uitgaven	Miljard euro	86,1	103,3	92,2	103	96,7
Saldo	Miljard euro	9,6	-20,8	-10,7	-11,5	-3
Overheidsschuld	Miljard euro	403	441,3	440,9	434,8	439,2
Saldo	% bbp¹⁾	1,3	-1,3	-2,5	-4,2	-5,8
Overheidsschuld	% bbp¹⁾	49,3	55	55,1	54,3	54,9
StatLine: Overheidsfinanciën; kerncijfers ¹⁾ Op jaarbasis, gemeten als de som van vier kwartalen.

StatLine: Overheidsfinanciën; kerncijfers

Uitgaven steunmaatregelen afgenomen in eerste kwartaal

De overheid gaf in het eerste kwartaal van 2021 bijna 7 miljard euro¹ uit aan corona gerelateerde steunmaatregelen. Dit is lager dan in het voorgaande kwartaal, toen deze uitgaven meer dan 10 miljard euro² bedroegen. In totaal hebben de corona-gerelateerde steunmaatregelen inmiddels voor bijna 34 miljard euro bijgedragen aan de overheidsuitgaven. Met het volledige pakket aan uitgavenmaatregelen, dat doorloopt tot september 2021, is naar schatting van het kabinet ongeveer 70 miljard euro³ gemoeid.

2.1 Uitgaven overheid aan steunmaatregelen
Regeling	Eerste kwartaal 2020 (mld euro)	Tweede kwartaal 2020 (mld euro)	Derde kwartaal 2020 (mld euro)	Vierde kwartaal 2020 (mld euro)	Eerste kwartaal 2021 (mld euro)
NOW	0,6	6,8	3,2	3,4	3,0
TOZO	0	1,2	0,5	0,3	0,3
TOGS/TVL	0,1	0,8	0,7	1,3	2,5
Overig	0	1,5	1,1	5,3	1,2

2.1 Uitgaven overheid aan steunmaatregelen
Regeling	Eerste kwartaal 2020 (mld euro)	Tweede kwartaal 2020 (mld euro)	Derde kwartaal 2020 (mld euro)	Vierde kwartaal 2020 (mld euro)	Eerste kwartaal 2021 (mld euro)
NOW	0,6	6,8	3,2	3,4	3,0
TOZO	0	1,2	0,5	0,3	0,3
TOGS/TVL	0,1	0,8	0,7	1,3	2,5
Overig	0	1,5	1,1	5,3	1,2

De NOW (Tijdelijke Noodmaatregel voor Overbrugging Werkgelegenheid) is verreweg de grootste kostenpost. De NOW compenseert ondernemers voor een deel van de loonkosten bij een omzetdaling. Het UWV (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen), de uitvoerder van deze regeling, verstrekte 3 miljard euro aan NOW-subsidies in het eerste kwartaal van 2021. Dit bedrag is in lijn met de voorgaande twee kwartalen. Sinds de invoering in april 2020 is met deze regeling een bedrag van 17 miljard euro gemoeid. Hiermee is de NOW tot nu toe goed voor meer dan de helft van alle noodsteun.

Zelfstandig ondernemers die door de coronacrisis in financiële moeilijkheden komen worden ondersteund via de Tozo (Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers). De Tozo wordt voornamelijk uitgevoerd door de gemeenten. In het eerste kwartaal van 2021 is 0,3 miljard euro aan ondersteuning via de Tozo verstrekt, gelijk aan het voorgaande kwartaal. Hiermee komen de totaal uitgekeerde Tozo-subsidies op 2,4 miljard euro.

Een derde steunmaatregel voor ondernemers betreft de TOGS (Tegemoetkoming Ondernemers Getroffen Sectoren COVID-19). Deze steunmaatregel is eind juni 2020 opgevolgd door de TVL (Tegemoetkoming Vaste Lasten). De TOGS en TVL zijn beide tegemoetkomingen voor ondernemers die direct schade ondervinden van de diverse kabinetsmaatregelen om het coronavirus in te dammen, zoals het sluiten van de horeca. De TOGS omvatte een vast bedrag van 4 000 euro per onderneming, terwijl bij de TVL de tegemoetkoming afhankelijk is van het omzetverlies. De overheid gaf in het eerste kwartaal van 2021 bijna 2,5 miljard euro uit aan deze steunmaatregel, waarmee de totale ondersteuning uitkomt op ruim 5 miljard euro.

Naast de drie bovenstaande noodmaatregelen zijn er nog diverse andere steunmaatregelen van kleinere omvang. Dit kostte de overheid in het eerste kwartaal ruim een miljard euro. Zo werd 0,4 miljard uitgetrokken voor ondersteuning van het openbaar vervoer. In het voorgaande kwartaal ontving het openbaar vervoer voor 1,2 miljard euro aan steun. Ook bij andere maatregelen lag het zwaartepunt in de voorgaande kwartalen. Zo droeg het Rijk in het vierde kwartaal van 2020 ruim 2 miljard euro bij aan de coronabonus van zorgmedewerkers.

¹⁾Dit bedrag betreft de niet-financiële transacties van de overheid, exclusief overdrachten binnen de overheid.
²⁾ De cijfers over 2020 zijn bij de meest recente raming bijgesteld en kunnen daardoor afwijken van cijfers uit voorgaande kwartaalmonitoren.
³⁾ Bron: www.rijksfinancien.nl/overheidsfinancien-coronatijd/uitgavenmaatregelen-coronacrisis, inclusief financiële transacties.

Schuld in vreemde valuta blijft dalen

Het overgrote deel van de staatsschuld bestaat uit schulden afgesloten in euro’s. Daarnaast gaat de overheid ook schulden aan in vreemde valuta zoals dollars. Het CBS publiceert sinds verslagjaar 2009 cijfers over de uitsplitsing van de overheidsschuld aangegaan in euro’s en vreemde valuta. Waar de overheid aan het eind van het eerste kwartaal van 2009 omgerekend ruim 33 miljard euro aan schulden had uitstaan in vreemde valuta, bedroeg dat aan het eind van het eerste kwartaal van 2021 nog slechts 0,7 miljard euro.

3.1 Overheidsschuld in vreemde valuta
Jaar	Kwartaal	Valutarisico gehedged (mld euro)	Valutarisico niet gehedged (mld euro)
2009	1e kwartaal	11,529	21,802
2009	2e kwartaal	6,208	19,456
2009	3e kwartaal	9,920	17,703
2009	4e kwartaal	5,806	16,171
2010	1e kwartaal	8,249	16,160
2010	2e kwartaal	5,338	16,814
2010	3e kwartaal	8,558	14,099
2010	4e kwartaal	6,486	14,724
2011	1e kwartaal	1,842	12,863
2011	2e kwartaal	3,051	12,074
2011	3e kwartaal	5,056	12,101
2011	4e kwartaal	9,046	11,922
2012	1e kwartaal	14,834	10,791
2012	2e kwartaal	12,419	10,578
2012	3e kwartaal	14,138	9,779
2012	4e kwartaal	19,531	9,001
2013	1e kwartaal	14,474	8,653
2013	2e kwartaal	17,081	7,970
2013	3e kwartaal	18,701	7,183
2013	4e kwartaal	7,968	4,007
2014	1e kwartaal	8,452	1,207
2014	2e kwartaal	15,843	1,205
2014	3e kwartaal	15,460	1,293
2014	4e kwartaal	7	1,332
2015	1e kwartaal	6,908	1,439
2015	2e kwartaal	9,280	1,377
2015	3e kwartaal	11,559	1,270
2015	4e kwartaal	4,599	1,238
2016	1e kwartaal	3,768	1,163
2016	2e kwartaal	3,697	1,137
2016	3e kwartaal	3,627	1,131
2016	4e kwartaal	4,871	1,133
2017	1e kwartaal	1,027	1,121
2017	2e kwartaal	4,310	1,028
2017	3e kwartaal	8,050	0,932
2017	4e kwartaal	0,979	0,847
2018	1e kwartaal	1,568	0,749
2018	2e kwartaal	4,985	0,542
2018	3e kwartaal	10,853	0,541
2018	4e kwartaal	3,639	0,232
2019	1e kwartaal	6,619	0,233
2019	2e kwartaal	5,934	0,226
2019	3e kwartaal	6,780	0,232
2019	4e kwartaal	2,271	0,221
2020	1e kwartaal	5,393	0,223
2020	2e kwartaal	4,014	0,214
2020	3e kwartaal	0,749	0,200
2020	4e kwartaal	0,474	0,187
2021	1e kwartaal	0,474	0,192

3.1 Overheidsschuld in vreemde valuta
Jaar	Kwartaal	Valutarisico gehedged (mld euro)	Valutarisico niet gehedged (mld euro)
2009	1e kwartaal	11,529	21,802
2009	2e kwartaal	6,208	19,456
2009	3e kwartaal	9,920	17,703
2009	4e kwartaal	5,806	16,171
2010	1e kwartaal	8,249	16,160
2010	2e kwartaal	5,338	16,814
2010	3e kwartaal	8,558	14,099
2010	4e kwartaal	6,486	14,724
2011	1e kwartaal	1,842	12,863
2011	2e kwartaal	3,051	12,074
2011	3e kwartaal	5,056	12,101
2011	4e kwartaal	9,046	11,922
2012	1e kwartaal	14,834	10,791
2012	2e kwartaal	12,419	10,578
2012	3e kwartaal	14,138	9,779
2012	4e kwartaal	19,531	9,001
2013	1e kwartaal	14,474	8,653
2013	2e kwartaal	17,081	7,970
2013	3e kwartaal	18,701	7,183
2013	4e kwartaal	7,968	4,007
2014	1e kwartaal	8,452	1,207
2014	2e kwartaal	15,843	1,205
2014	3e kwartaal	15,460	1,293
2014	4e kwartaal	7	1,332
2015	1e kwartaal	6,908	1,439
2015	2e kwartaal	9,280	1,377
2015	3e kwartaal	11,559	1,270
2015	4e kwartaal	4,599	1,238
2016	1e kwartaal	3,768	1,163
2016	2e kwartaal	3,697	1,137
2016	3e kwartaal	3,627	1,131
2016	4e kwartaal	4,871	1,133
2017	1e kwartaal	1,027	1,121
2017	2e kwartaal	4,310	1,028
2017	3e kwartaal	8,050	0,932
2017	4e kwartaal	0,979	0,847
2018	1e kwartaal	1,568	0,749
2018	2e kwartaal	4,985	0,542
2018	3e kwartaal	10,853	0,541
2018	4e kwartaal	3,639	0,232
2019	1e kwartaal	6,619	0,233
2019	2e kwartaal	5,934	0,226
2019	3e kwartaal	6,780	0,232
2019	4e kwartaal	2,271	0,221
2020	1e kwartaal	5,393	0,223
2020	2e kwartaal	4,014	0,214
2020	3e kwartaal	0,749	0,200
2020	4e kwartaal	0,474	0,187
2021	1e kwartaal	0,474	0,192

OECD: Public Sector Debt, consolidated, nominal value

Hierbij dient te worden opgemerkt dat deze bedragen zowel de afgedekte als niet-afgedekte schuld in vreemde valuta omvatten. Onder de op StatLine gehanteerde definitie van ‘schuld in vreemde valuta’ vallen echter slechts schulden waarvan de risico’s als gevolg van veranderingen in de wisselkoers niet met valutaderivaten zijn afgedekt. Door wisselkoersschommelingen veranderen de aflossings- en renteverplichtingen in euro’s over tijd. Als de Nederlandse overheid bijvoorbeeld een lening in dollars aangaat en de koers van de dollar ten opzichte van de euro zou stijgen, dan heeft de overheid meer euro’s nodig om hetzelfde bedrag in dollars terug te betalen.

Valutaderivaten zijn financiële producten die dit risico afdekken. Een voorbeeld hiervan is een valutaswap. Dit is een overeenkomst waarbij twee partijen afspreken om in de toekomst een vast bedrag te ruilen voor een vast bedrag in een andere valuta. Als de overheid bijvoorbeeld weet dat het op een specifieke datum 10 miljoen dollar moet betalen, kan het een valutaswap afsluiten waarbij afgesproken wordt om op die datum een vast bedrag in euro’s te ruilen voor 10 miljoen dollar. Zodoende wordt het feitelijke valutarisico geëlimineerd.

Aan het eind van het eerste kwartaal van 2021 was het valutarisico van 71 procent van de schuld in vreemde valuta afgedekt met derivaten. Enkel voor de Antillenschuld droeg de Staat op dat moment nog een valutarisico. Deze schuld ontstond in 2010 toen de Nederlandse Antillen ophielden te bestaan. De Nederlandse Staat heeft toen een groot deel van de door Curaçao en Sint-Maarten aangegane geldleningen overgenomen ter ondersteuning van een gezonde financiële start.

Een belangrijk motief voor het aangaan van schulden in vreemde valuta is het vergroten van de investeerdersbasis. De overheid heeft daarom in het verleden zowel kort- als langlopend schuldpapier in vreemde valuta uitgegeven. Een andere reden is dat er sprake kan zijn van een kostenvoordeel als er een renteverschil bestaat tussen schulden aangegaan in eigen en vreemde valuta. De afname van de vreemde valutaschuld past daarom in de trend van de dalende rente: wanneer de rente in euro’s laag is, is er ook een kleinere prikkel om in buitenlandse valuta te lenen.

De financiële crisis droeg ook bij aan de toename in de vreemde valutaschuld aan het begin van 2009. Destijds schoot de Staat ING te hulp, waarbij werd afgesproken dat het economisch eigendom van leningen in dollars ter waarde van ruim 21 miljard euro overging naar de overheid. Deze leningen zijn uiteindelijk in 2014 volledig afgelost.

3.2 Overheidsschuld in vreemde valuta, uitgesplitst naar valuta
Jaar	Kwartaal	USD (mld euro)	ANG (mld euro)	CHF (mld euro)	GBP (mld euro)	JPY (mld euro)	NOK (mld euro)
2009	1e kwartaal	32,527	0	0,804	0	0	0
2009	2e kwartaal	24,935	0	0,729	0	0	0
2009	3e kwartaal	26,969	0	0,654	0	0	0
2009	4e kwartaal	21,398	0	0,579	0	0	0
2010	1e kwartaal	23,662	0	0,718	0	0,029	0
2010	2e kwartaal	21,238	0	0,857	0	0,057	0
2010	3e kwartaal	21,572	0	0,996	0	0,086	0
2010	4e kwartaal	18,642	1,32	1,134	0	0,114	0
2011	1e kwartaal	12,127	1,214	1,241	0	0,123	0
2011	2e kwartaal	12,454	1,191	1,348	0	0,132	0
2011	3e kwartaal	14,337	1,224	1,455	0	0,141	0
2011	4e kwartaal	18,037	1,22	1,561	0	0,15	0
2012	1e kwartaal	22,733	1,157	1,589	0	0,146	0
2012	2e kwartaal	20,188	1,051	1,616	0	0,142	0
2012	3e kwartaal	21,124	1,011	1,644	0	0,138	0
2012	4e kwartaal	25,745	0,986	1,669	0	0,132	0
2013	1e kwartaal	20,395	1,016	1,591	0	0,125	0
2013	2e kwartaal	22,483	0,937	1,513	0	0,118	0
2013	3e kwartaal	23,444	0,894	1,435	0	0,111	0
2013	4e kwartaal	9,689	0,828	1,354	0	0,104	0
2014	1e kwartaal	7,471	0,76	1,333	0	0,095	0
2014	2e kwartaal	14,885	0,765	1,312	0	0,086	0
2014	3e kwartaal	14,558	0,787	1,291	0,04	0,077	0
2014	4e kwartaal	6,141	0,813	1,269	0,04	0,069	0
2015	1e kwartaal	6,057	0,915	1,266	0,04	0,069	0
2015	2e kwartaal	8,436	0,848	1,264	0,04	0,069	0
2015	3e kwartaal	10,723	0,776	1,261	0	0,069	0
2015	4e kwartaal	3,772	0,739	1,258	0	0,068	0
2016	1e kwartaal	3,012	0,663	1,189	0	0,067	0
2016	2e kwartaal	3,013	0,636	1,119	0	0,066	0
2016	3e kwartaal	3,014	0,629	1,05	0	0,065	0
2016	4e kwartaal	4,33	0,63	0,979	0	0,065	0
2017	1e kwartaal	0,516	0,605	0,979	0	0,048	0
2017	2e kwartaal	3,218	0,532	0,979	0,577	0,032	0
2017	3e kwartaal	7,539	0,448	0,979	0	0,016	0
2017	4e kwartaal	0,475	0,372	0,979	0	0	0
2018	1e kwartaal	1,051	0,287	0,979	0	0	0
2018	2e kwartaal	4,311	0,237	0,979	0	0	0
2018	3e kwartaal	10,181	0,234	0,979	0	0	0
2018	4e kwartaal	2,66	0,232	0,979	0	0	0
2019	1e kwartaal	5,64	0,233	0,979	0	0	0
2019	2e kwartaal	4,955	0,226	0,979	0	0	0
2019	3e kwartaal	5,986	0,232	0,794	0	0	0
2019	4e kwartaal	1,477	0,221	0,794	0	0	0
2020	1e kwartaal	4,315	0,223	0,794	0,141	0	0,143
2020	2e kwartaal	3,102	0,214	0,474	0,438	0	0
2020	3e kwartaal	0,275	0,2	0,474	0	0	0
2020	4e kwartaal	0	0,187	0,474	0	0	0
2021	1e kwartaal	0	0,192	0,474	0	0	0

3.2 Overheidsschuld in vreemde valuta, uitgesplitst naar valuta
Jaar	Kwartaal	USD (mld euro)	ANG (mld euro)	CHF (mld euro)	GBP (mld euro)	JPY (mld euro)	NOK (mld euro)
2009	1e kwartaal	32,527	0	0,804	0	0	0
2009	2e kwartaal	24,935	0	0,729	0	0	0
2009	3e kwartaal	26,969	0	0,654	0	0	0
2009	4e kwartaal	21,398	0	0,579	0	0	0
2010	1e kwartaal	23,662	0	0,718	0	0,029	0
2010	2e kwartaal	21,238	0	0,857	0	0,057	0
2010	3e kwartaal	21,572	0	0,996	0	0,086	0
2010	4e kwartaal	18,642	1,32	1,134	0	0,114	0
2011	1e kwartaal	12,127	1,214	1,241	0	0,123	0
2011	2e kwartaal	12,454	1,191	1,348	0	0,132	0
2011	3e kwartaal	14,337	1,224	1,455	0	0,141	0
2011	4e kwartaal	18,037	1,22	1,561	0	0,15	0
2012	1e kwartaal	22,733	1,157	1,589	0	0,146	0
2012	2e kwartaal	20,188	1,051	1,616	0	0,142	0
2012	3e kwartaal	21,124	1,011	1,644	0	0,138	0
2012	4e kwartaal	25,745	0,986	1,669	0	0,132	0
2013	1e kwartaal	20,395	1,016	1,591	0	0,125	0
2013	2e kwartaal	22,483	0,937	1,513	0	0,118	0
2013	3e kwartaal	23,444	0,894	1,435	0	0,111	0
2013	4e kwartaal	9,689	0,828	1,354	0	0,104	0
2014	1e kwartaal	7,471	0,76	1,333	0	0,095	0
2014	2e kwartaal	14,885	0,765	1,312	0	0,086	0
2014	3e kwartaal	14,558	0,787	1,291	0,04	0,077	0
2014	4e kwartaal	6,141	0,813	1,269	0,04	0,069	0
2015	1e kwartaal	6,057	0,915	1,266	0,04	0,069	0
2015	2e kwartaal	8,436	0,848	1,264	0,04	0,069	0
2015	3e kwartaal	10,723	0,776	1,261	0	0,069	0
2015	4e kwartaal	3,772	0,739	1,258	0	0,068	0
2016	1e kwartaal	3,012	0,663	1,189	0	0,067	0
2016	2e kwartaal	3,013	0,636	1,119	0	0,066	0
2016	3e kwartaal	3,014	0,629	1,05	0	0,065	0
2016	4e kwartaal	4,33	0,63	0,979	0	0,065	0
2017	1e kwartaal	0,516	0,605	0,979	0	0,048	0
2017	2e kwartaal	3,218	0,532	0,979	0,577	0,032	0
2017	3e kwartaal	7,539	0,448	0,979	0	0,016	0
2017	4e kwartaal	0,475	0,372	0,979	0	0	0
2018	1e kwartaal	1,051	0,287	0,979	0	0	0
2018	2e kwartaal	4,311	0,237	0,979	0	0	0
2018	3e kwartaal	10,181	0,234	0,979	0	0	0
2018	4e kwartaal	2,66	0,232	0,979	0	0	0
2019	1e kwartaal	5,64	0,233	0,979	0	0	0
2019	2e kwartaal	4,955	0,226	0,979	0	0	0
2019	3e kwartaal	5,986	0,232	0,794	0	0	0
2019	4e kwartaal	1,477	0,221	0,794	0	0	0
2020	1e kwartaal	4,315	0,223	0,794	0,141	0	0,143
2020	2e kwartaal	3,102	0,214	0,474	0,438	0	0
2020	3e kwartaal	0,275	0,2	0,474	0	0	0
2020	4e kwartaal	0	0,187	0,474	0	0	0
2021	1e kwartaal	0	0,192	0,474	0	0	0

EuroStat: Structure of government debt

In het verleden bestond het grootste deel van de schuld vreemde valuta voor lange tijd uit schulden in dollars. Deze zijn inmiddels volledig afgelost. Aan het eind van het eerste kwartaal van 2021 droegen de schulden in Zwitserse frank (474 miljoen euro) voor het grootste deel bij aan de totale schuld in vreemde valuta. Het valutarisico hiervan is afgedekt met derivaten.

Dalend aandeel sociale uitkeringen in uitgaven door coronacrisis in 2020

De overheidsuitgaven aan sociale uitkeringen namen in 2020 met bijna 5 miljard euro toe tot 170 miljard euro. Dit kwam voornamelijk door een stijging van de uitgaven aan de Algemene Ouderdomswet (AOW) en van de zorguitgaven gerelateerd aan de Wet Langdurige Zorg (WLZ). Door zorguitval vanwege de coronacrisis namen de zorguitgaven via de Zorgverzekeringswet (ZVW) juist af met bijna 2 miljard euro. De gestegen werkloosheid in 2020 zorgde voor een toename van de uitkeringen via de Wet Werk en Bijstand en via de Werkloosheidswet (WW) van ruim 800 miljoen euro.

4.1 Sociale uitkeringen
Sociale uitkeringen	2018 (mld euro)	2019 (mld euro)	2020 (mld euro)
Wettelijke sociale uitkeringen	158,3	165,4	170
Zorgverzekeringswet (ZVW)	42,3	44	42,1
Algemene Ouderdomswet (AOW)	38,1	39,5	41,2
Wet Langdurige Zorg (WLZ)	19,6	21,7	23,1
Wet Maatsch.Ondersteuning (WMO)	5,9	6,3	6,8
Wet Werk en Bijstand (WWB/ABW)	6,1	5,9	6,3
Werk en Inkomen Arbeidsvermogen (WIA)	5,1	5,7	6,3
Zorgtoeslag	4,6	4,9	5,2
Wet op de Arbeidsongeschiktheid (WAO)	4,1	3,9	3,6
Werkloosheidswet (WW)	4,3	3,8	4,3
overige sociale uitkeringen	28,3	29,7	31

4.1 Sociale uitkeringen
Sociale uitkeringen	2018 (mld euro)	2019 (mld euro)	2020 (mld euro)
Wettelijke sociale uitkeringen	158,3	165,4	170
Zorgverzekeringswet (ZVW)	42,3	44	42,1
Algemene Ouderdomswet (AOW)	38,1	39,5	41,2
Wet Langdurige Zorg (WLZ)	19,6	21,7	23,1
Wet Maatsch.Ondersteuning (WMO)	5,9	6,3	6,8
Wet Werk en Bijstand (WWB/ABW)	6,1	5,9	6,3
Werk en Inkomen Arbeidsvermogen (WIA)	5,1	5,7	6,3
Zorgtoeslag	4,6	4,9	5,2
Wet op de Arbeidsongeschiktheid (WAO)	4,1	3,9	3,6
Werkloosheidswet (WW)	4,3	3,8	4,3
overige sociale uitkeringen	28,3	29,7	31

Overheid; sociale uitkeringen

De uitgaven aan de bijstand en de WW waren in 2019 juist met bijna 700 miljoen euro afgenomen door de dalende werkloosheid in 2019. De stijging in 2020 door de toegenomen werkloosheid is beperkt door de diverse noodmateregelen die de overheid getroffen heeft zoals de NOW. Veel van deze regelingen worden als subsidies gezien.

Dat de zorguitgaven aan de ZVW ondanks de coronacrisis zijn gedaald komt door zorguitval. Het afgelopen jaar is veel reguliere zorg uitgesteld of niet verleend door de corona-epidemie. Het gaat hierbij om uitgestelde zorg om ruimte te maken voor corona-gerelateerde zorg, om zorg die niet verleend is omdat patiënten bang waren om besmet te raken en om zorg die niet is geleverd door coronamaatregelen zoals de lockdown. Om de beschikbaarheid van de zorg niet in gevaar te laten komen worden zorgaanbieders gecompenseerd voor de ontstane zorguitval met een aantal subsidies. De continuïteitsbijdragen zijn tegemoetkomingen voor kosten die door de verminderde zorgvraag niet meer worden gedekt. Extra kosten die zorgaanbieders hebben gemaakt om patiënten en personeel te beschermen tegen corona en om de toegenomen zorgvraag het hoofd te kunnen bieden worden vergoed vanuit de meerkostenregeling. De totale uitgaven aan deze twee subsidies bedroegen ruim 4 miljard euro in 2020.

Onder de ZVW vallen medische kosten die vergoed worden vanuit het basispakket van de zorgverzekering. De WLZ heeft betrekking op langdurige zorg, zoals verblijf in een verzorgings- of verpleegtehuis. Verreweg het grootste deel van de continuïteitsbijdragen is via de ZVW uitgegeven aan medisch-specialistische zorg. De zorguitval via de WLZ is veel kleiner waardoor de continuïteitsbijdragen met betrekking tot deze regeling ook relatief gering zijn.

Mede door de stijging van de uitgaven aan nieuwe subsidies, zoals de continuïteitsbijdragen en meerkosten maar ook de NOW-regeling, lagen de overheidsuitgaven als geheel in 2020 bijna 43 miljard euro hoger dan in 2019. Aangezien de uitgaven aan sociale uitkeringen minder sterk waren gestegen, nam het aandeel van de sociale uitkeringen in de overheidsuitgaven in 2020 af van 48 procent naar 44 procent. Het aandeel van de subsidies in de overheidsuitgaven nam juist toe met 7 procentpunt naar bijna 39 miljard euro.

Recente publicaties en cijfers

Op het gebied van de overheidsfinanciën zijn in de afgelopen kwartalen de onderstaande publicaties uitgebracht. Cijfers zijn te vinden in de CBS databank StatLine. Meer informatie is benaderbaar via de themapagina Overheid en politiek.

Publicaties

Aanhoudend tekort in 2021 24 juni 2021

Overheidssaldo verslechtert maar minder dan in andere West-Europese landen 12 mei 2021

Maandindicatoren Rijksoverheid 31 mei 2021

Maatwerktabel: Maandcijfers schuld Rijksoverheid, 2008-2020 31 mei 2021

Maatwerktabel: Inkomsten, uitgaven en saldo op kasbasis van de Rijksoverheid, 2018-2020 31 mei 2021

StatLine

Overheidsfinanciën; kerncijfers 24 juni 2021

Overheid; financiële balans, marktwaarde, overheidssectoren 24 juni 2021

Overheidsinkomsten; transacties en overheidssectoren 24 juni 2021

Overheid; ontvangen belastingen en wettelijke premies 24 juni 2021

Overheidsschuld; schuldtitel, geldgever, waarderingsgrondslag, sectoren 24 juni 2021

Overheidsuitgaven; transacties en overheidssectoren 24 juni 2021

Saldo en schuld; overheidssectoren 24 juni 2021

Socialezekerheidsfondsen: inkomsten en uitgaven 31 mei 2021

Centrale overheid; inkomsten en uitgaven per maand op kasbasis 31 mei i 2021

Waterschappen; tarieven heffingen 26 februari 2021

Opbrengsten waterschapsheffingen; begrotingen en realisatie 26 februari 2021

Decentrale overheden; EMU-saldo, begroting 2019-2021 5 februari 2021

Kerncijfers gemeentebegrotingen, heffingen per gemeente 27 januari 2021

Kerncijfers gemeentebegrotingen, heffingen naar regio en grootteklasse 27 januari 2021

Gemeentebegrotingen; heffingen naar regio en grootteklasse 27 januari 2021

Gemeentebegrotingen; heffingen per gemeente 27 januari 2021

Decentrale overheden; EMU-saldo, begroting 2019-2021 27 januari 2021