Vermogensonderzoeken in het buitenland 2023

Het doel van dit onderzoek is om in kaart te brengen hoe vaak gemeenten in 2023 een vermogensonderzoek in het buitenland zijn gestart en hoe vaak dit heeft geleid tot een vordering en boete wegens schending van de inlichtingenplicht in de bijstand.

Om deze informatie te achterhalen is naar alle gemeenten in Nederland een enquête gestuurd. In 2023 waren er in Nederland 342 gemeenten, daarvan hebben er 287 gerespondeerd (84 procent). Voor de gemeenten die niet hebben gerespondeerd zijn door middel van imputatie de aantallen geschat op basis van gemeenten die wel hebben gerespondeerd. Op deze manier is voor alle gemeenten in Nederland tezamen een schatting gemaakt van het aantal gemeenten dat vermogensonderzoeken is gestart in 2023, het aantal gestarte vermogensonderzoeken in het buitenland, constateringen, vorderingen en boetes.

Uit de analyses blijkt dat met 95 procent zekerheid kan worden gezegd dat er in 2023 door 60 tot 70 gemeenten vermogensonderzoeken in het buitenland zijn gestart. Samen zijn deze gemeenten 350 tot 430 onderzoeken gestart. Dit betekent dat in 2023 minder vermogensonderzoeken in het buitenland zijn gestart dan in de jaren daarvoor.

Naar aanleiding van vermogensonderzoeken in het buitenland zijn in 2023 in totaal 100 tot 120 overtredingen van de inlichtingenplicht geconstateerd. Er zijn 15 tot 20 vorderingen en 5 tot 10 boetes opgelegd met een datum besluit in 2023 (met 95 procent zekerheid). Er kon geen betrouwbaar model voor imputatie worden bepaald van de beginschulden van deze vorderingen. Voor deze variabelen zijn daarom in deze publicatie alleen de gegevens van de responderende gemeenten beschreven.

1.1 Achtergrond

Iemand die bijstand aanvraagt moet alle feiten en omstandigheden doorgeven waarvan redelijkerwijs duidelijk moet zijn dat deze van invloed kunnen zijn op het recht op bijstand. Hieronder valt ook het hebben van inkomen, vermogen of onroerend goed in het buitenland.

Deze inlichtingenplicht geldt niet alleen bij de aanvraag, maar ook gedurende de bijstandsuitkering. Gemeenten kunnen een onderzoek instellen naar de juistheid en volledigheid van de verstrekte gegevens. Dit geldt ook voor onderzoeken naar inkomen en vermogen in het buitenland. Door middel van steekproeven en op basis van indicatoren en signalen kunnen bijstandsgerechtigden worden geselecteerd voor zo’n onderzoek. Het onderzoek mag bijvoorbeeld gebaseerd zijn op de criteria ‘een ander land van herkomst dan Nederland’ of ‘veelvuldig bezoek aan hetzelfde land’ (Kamerbrief 28 juni 2018). Deze criteria mogen echter niet in strijd zijn met het Discriminatieverbod; Een criterium dat focust op herkomst uit één bepaald land mag dus niet. Wanneer in het onderzoek niet-gemeld vermogen in het buitenland wordt geconstateerd, wordt het recht op bijstand herzien en volgt mogelijk een terugvordering en een boete.

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) wil meer inzicht in de uitvoering van vermogensonderzoeken in het buitenland door gemeenten en de omvang hiervan. Hiertoe heeft het CBS in samenspraak met SZW voor het eerst eind 2019/begin 2020 middels een enquête onder alle gemeenten in Nederland in kaart gebracht hoe vaak zij in 2018 een vermogensonderzoek in het buitenland zijn gestart, hoe vaak dit heeft geleid tot een (boete)vordering en hoe groot de totale beginschuld is die hiermee gemoeid is. Voor het waarnemen van mogelijke trends of het vaststellen van beleidseffecten is meerjarig onderzoek nodig. Daartoe is dit onderzoek reeds herhaald in 2021 (voor verslagjaar 2019), in 2022 (voor verslagjaren 2020 en 2021) en in 2023 (voor verslagjaar 2022). Op verzoek van het SZW heeft het CBS het onderzoek nu ook in 2024 voor verslagjaar 2023 uitgevoerd.

1.2 Onderzoeksvragen

Het ministerie van SZW wil graag inzicht in de mate waarin gemeenten in Nederland vermogensonderzoeken in het buitenland starten en de vorderingen die hieruit voortkomen. Meer specifiek wil SZW een beeld krijgen van:

1. Hoeveel gemeenten vermogensonderzoeken startten in het buitenland wegens schending van de inlichtingenplicht;
2. Hoe vaak zij dit deden;
3. Hoe vaak dit soort onderzoeken hebben geleid tot vorderingen en boetes wegens schending van de inlichtingenplicht;
4. De totale beginschuld (het totale oorspronkelijke bedrag dat aan de gemeenten moet worden (terug)betaald) van deze vorderingen en boetes.

Het doel van dit onderzoek is om bovenstaande vragen te beantwoorden, middels een enquête onder alle gemeenten in Nederland.

1.3 Leeswijzer

Deze publicatie beschrijft de methode en resultaten van dit onderzoek naar vermogensonderzoeken in het buitenland. In het volgende hoofdstuk wordt de onderzoeksmethode beschreven. Dit is uitgesplitst naar een deel over de enquête en een deel over de schatting van de aantallen. Daarna worden in hoofdstuk 3 de resultaten besproken voor de respons, en in hoofdstuk 4 de resultaten voor de schattingen van de aantallen. In hoofdstuk 5 worden de conclusies en aanbevelingen gegeven.

Om een beeld te krijgen van het aantal vermogensonderzoeken in het buitenland in 2023, is een enquête aan alle Nederlandse gemeenten gestuurd. De vraagstelling was identiek aan de onderzoeken over 2018 tot en met 2022. Wel is vanaf de uitvraag over verslagjaren 2020/2021 in de toelichting bij de vragenlijst expliciet vermeld dat ook informatie gewenst is over vermogensonderzoeken die gemeenten uitbesteed hebben aan het Internationaal Bureau Fraude-informatie (IBF), dat onderdeel uitmaakt van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV). Voor de gemeenten die niet hebben gerespondeerd of de vragenlijst niet volledig hebben ingevuld, zijn - voor zover de respons dit toeliet - de missende aantallen geschat op basis van gemeenten die wel hebben gerespondeerd. In dit hoofdstuk wordt een toelichting gegeven op de manier van uitvragen en de gebruikte imputatiemethode.

2.1 Enquête

Het onderzoek is uitgevoerd middels een enquête die naar alle gemeenten in Nederland is verstuurd. Deze enquête is te vinden in bijlage 1. De gemeenten zijn benaderd via de berichtgevers van de Bijstandsdebiteuren- en fraudestatistiek (BDFS). Een berichtgever is een gemeente, of een door een aantal gemeenten opgezette dienst, die de gegevens voor de BDFS aanlevert aan het CBS. Een berichtgever kan dus gegevens verstrekken over verschillende gemeenten, maar het omgekeerde komt ook voor: verschillende berichtgevers kunnen over één gemeente rapporteren.

In de enquête zijn de volgende aantallen en bedragen uitgevraagd:

• Het aantal gestarte vermogensonderzoeken in het buitenland in 2023.
• Het aantal geconstateerde overtredingen van de inlichtingenplicht in 2023 wegens het verzwijgen van vermogen in het buitenland. Het gaat hier om alle overtredingen die in 2023 zijn geconstateerd, ongeacht het jaar waarin het onderzoek is gestart en de sanctie die hierop volgde.
• Het aantal opgelegde boetes en vorderingen in dit kader, met een datum besluit in 2023 en de totale beginschuld hiervan. Ook hier geldt dat het bijbehorende onderzoek niet in 2023 hoeft te zijn gestart.

De enquête is begin april 2024 verstuurd naar alle berichtgevers met het verzoek om deze binnen drie weken terug te sturen. Na het verstrijken van de deadline is eind april 2024 een rappelmail verstuurd naar de berichtgevers die nog niet hadden gerespondeerd, met het verzoek de gegevens alsnog binnen twee weken terug te sturen.

2.2 Schatting totale aantallen

2.2.1 Multiple imputation

Om een landelijk beeld te krijgen moet de non-respons worden bijgeschat. De non-respons omvat enerzijds gemeenten die de enquête niet hebben ingevuld en anderzijds gemeenten die wel gerespondeerd hebben, maar geen (volledige) informatie konden geven. Voor de imputatie van deze niet-responderende gemeenten en missende waarden is gebruik gemaakt van een methode die goed om kan gaan met het feit dat de aantallen die gemeenten verstrekken vaak zeer laag of nul zijn: Multiple Imputation (Random Hot Deck Imputation, methode predictive mean matching). Hiermee kan de respons worden aangevuld met een schatting, om zo een totaalbeeld te krijgen over de gevraagde cijfers. Eerst wordt bij elke non-respons-gemeente een gelijkende responderende gemeente (donorgemeente) gezocht. Vervolgens wordt de door de responderende gemeente ingevulde waarde geïmputeerd bij de non-responsgemeente. Deze procedure leidt tot een volledig gevulde dataset. Om een zo betrouwbaar mogelijke schatting te krijgen, wordt de imputatieprocedure meerdere keren herhaald, wat leidt tot meerdere volledig gevulde datasets. Bij elke imputatieronde is opnieuw een donorgemeente gezocht, waardoor de geïmputeerde datasets van elkaar verschillen. De daaropvolgende analyse om totaalcijfers voor Nederland te bepalen wordt gebaseerd op het gemiddelde van alle volledig gevulde datasets. De schatting is uitgevoerd met het statistisch programma R, en specifieker met het package Multivariate Imputation by Chained Equations (MICE). Bovenstaande analyse is uitgevoerd voor de gevraagde aantallen in de enquête.

Het analyseproces omvat drie stappen.

Stap 1: Controle en correctie

De eerste stap van het analyseproces is het controleren en eventueel corrigeren van de enquêtedata. Bij enquêtes met deels ontbrekende antwoorden zijn deze, indien mogelijk, afgeleid op basis van de overige antwoorden. Wanneer het aantal opgelegde vorderingen bijvoorbeeld 0 was, is de totale beginschuld van de vorderingen ook op 0 gezet, indien deze ontbrak.

Stap 2: Imputatie met behulp van donorgemeente

Voor gemeenten die niet hebben gerespondeerd, is een donorgemeente gezocht die lijkt op de gemeente qua:

• het totale aantal vorderingen wegens schending van de inlichtingenplicht (ontstaansgrondcodes 51 tot en met 56 in de BDFS), met een datum besluit in 2023;
• gemeentegrootteklasse;
• het aandeel personen met een geboorteland buiten Nederland;
• bevolkingsdichtheid.

Deze kenmerken zijn voor alle gemeenten bekend, ook voor de gemeenten die de enquête niet hebben ingestuurd. De achtergrondkenmerken worden gebruikt als hulpvariabelen om de ontbrekende enquêtedata (de doelvariabelen) te kunnen imputeren bij de twee typen non-respons-gemeenten (dat zijn enerzijds gemeenten die de enquête niet hebben ingevuld en anderzijds gemeenten die wel gerespondeerd hebben, maar geen (volledige) informatie konden geven). Deze aanpak is identiek aan die van het eerder uitgevoerde onderzoek, behalve dat sinds verslagjaar 2023 ‘het aandeel personen met een geboorteland buiten Nederland’ in plaats van ‘het aandeel personen met een migratieachtergrond’ wordt gebruikt. Het CBS is sinds 2022 namelijk geleidelijk overgegaan op een nieuwe indeling van de bevolking naar herkomst. Voortaan is meer bepalend waar iemand zelf geboren is, naast waar iemands ouders geboren zijn. De indeling westers/niet-westers is vervangen door een indeling op basis van geboorteland van de persoon zelf en diens ouders, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen Europa (incl. Nederland) en buiten Europa.

De vier achtergrondkenmerken zijn op basis van inhoudelijke gronden en ervaring uit het onderzoek over verslagjaar 2018 gekozen. Voor 2018 is met behulp van verkennende analyses (correlaties, chikwadraattoetsen en variantieanalyses), gebaseerd op gemeenten waarvan alle informatie bekend is, geconcludeerd dat deze vier kenmerken de beste bijdrage leveren aan het imputatieproces. Voor 2023 is het vervangen van het kenmerk ‘met migratieachtergrond’ door ‘geboorteland buiten Nederland’ voorafgaand onderzocht en in orde bevonden.

De imputatie van de ontbrekende waarden op basis van een donorgemeente is 100 keer uitgevoerd. In totaal heeft dit geleid tot 100 volledig gevulde datasets plus de originele dataset. Voor elke dataset is een populatietotaal voor de doelvariabele geschat. De gemiddelden van deze 100 schattingen vormen de uiteindelijke geschatte aantallen die opgenomen zijn in de resultaten. Bij de imputatie van de ontbrekende waarden op basis van een donorgemeente zijn geen gemeenten uitgesloten, omdat er geen gemeente als uitbijter is beschouwd.

Stap 3: Onzekerheidsmarges berekenen

Omdat de aantallen die in deze publicatie gepresenteerd worden voor een deel geschat zijn, hebben de uitkomsten een bepaalde onzekerheidsmarge.

Op basis van de spreiding in de 100 verschillende schattingen kan een onzekerheidsmarge worden bepaald van de uiteindelijke schatting van de aantallen. Om uitspraken te kunnen doen over de nauwkeurigheid van de schattingen zijn de marge en relatieve marge als volgt berekend:

Marge = \(\sqrt{\left( \frac{\sum(y-\bar{y})^{2}}{n-1} \right) * (1 + \frac{1}{n})} * 1,96\)

Waarbij:

y = schatting in geïmputeerde dataset
ӯ = gemiddelde van alle schattingen (puntschatting)
n = aantal imputaties

De marges zijn vervolgens gebruikt om een 95%-betrouwbaarheidsinterval voor de schatting te construeren. Het 95%-betrouwbaarheidsinterval geeft een indicatie dat, bij veelvuldig herhalen van de imputatieprocedure (meerdere keren 100 datasets schatten), de werkelijke aantallen in 95 procent van de herhalingen binnen de geschatte range van de puntschatting liggen. Dit betekent dat er een kleine kans is dat het werkelijke aantal hoger of lager dan dit interval is. Hoe breder het interval, hoe minder nauwkeurig de schatting is. De relatieve marge is berekend door de marge te delen door de puntschatting.

Om te bepalen of de schattingen betrouwbaar zijn, wordt naast de marges ook gekeken naar het aantal verschillende waarden van de doelvariabelen en de spreiding hiervan. Een klein aantal verschillende waarden met daarbij een grote spreiding, maakt het moeilijker om een betrouwbaar model samen te stellen waarmee de non-respons kan worden geïmputeerd.

2.3 Gebruikte bronnen

Naast de gegevens die uit de enquête beschikbaar zijn gekomen, is ook gebruik gemaakt van informatie uit de Bijstandsdebiteuren en -fraudestatistiek (BDFS) en van cijfers op gemeenteniveau afkomstig van CBS StatLine.

Bijstandsdebiteuren en -fraudestatistiek (BDFS)

Voor het bepalen van het totale aantal vorderingen wegens schending van de inlichtingenplicht met een datum besluit in 2023 is de BDFS gebruikt. De BDFS is een maandstatistiek en bevat informatie die door gemeenten en de Sociale Verzekeringsbank (SVB) wordt aangeleverd over de in Nederland openstaande schulden die ontstaan zijn vanuit de algemene- en bijzondere bijstand, IOAW, IOAZ en Bbz (waaronder de Tozo en versoepeld Bbz) en de studietoeslag (als aparte regeling onder de Participatiewet m.i.v. april 2022). Maandelijks worden bestanden met gegevens over afzonderlijke vorderingen door de gemeenten en de SVB aan het CBS verstrekt. Gegevens van de SVB zijn in de analyse niet meegenomen. In de analyse zijn per gemeente alle vorderingen met codes 51 tot en met 56 en 58 op het kenmerk Ontstaansgrond vordering¹⁾ en een datum besluit in 2023 meegenomen.

Er is gebruik gemaakt van transactiebestanden. De term transactiebestand duidt bestanden aan waarin de administratief vertraagde informatie voor de twee verslagmaanden volgend op een bepaalde verslagmaand wordt gebruikt om de data voor die verslagmaand te verbeteren.

CBS StatLine

De overige gegevens die zijn gebruikt in de imputatiemethode (gemeentegrootteklasse, het aandeel personen met een geboorteland buiten Nederland en de bevolkingsdichtheid) zijn ontleend aan tabellen op gemeenteniveau die zijn gepubliceerd op CBS StatLine ²⁾

In 2023 telde Nederland 342 gemeenten, waarvan 287 gemeenten hebben gerespondeerd. Dit komt neer op een respons van 84 procent, wat iets hoger is dan de respons van voorgaande jaren.

3.1 Representativiteit van de respons

Om te kunnen vaststellen of de responderende gemeenten representatief zijn voor heel Nederland, is voor de kenmerken die als hulpvariabele zijn gebruikt in de imputatieanalyse bekeken in hoeverre de verdeling van deze gemeenten overeenkomt met de verdeling van alle Nederlandse gemeenten. De representativiteit is dus beoordeeld op basis van de onderstaande hulpvariabelen:

• gemeentegrootteklasse in 2023;
• het totale aantal vorderingen wegens schending van de inlichtingenplicht; (ontstaansgrondcodes 51 tot en met 56 in de BDFS), met een datum besluit in 2023;
• het aandeel personen met een geboorteland buiten Nederland in 2023;
• de gemeentelijke bevolkingsdichtheid in 2023.

Gemeentegrootteklasse

De grootteklasse van een gemeente wordt bepaald op basis van het aantal inwoners. De gemeenten zijn ingedeeld in acht grootteklassen:

1. Minder dan 5 000 inwoners
2. 5 000 tot 10 000 inwoners
3. 10 000 tot 20 000 inwoners
4. 20 000 tot 50 000 inwoners
5. 50 000 tot 100 000 inwoners
6. 100 000 tot 150 000 inwoners
7. 150 000 tot 250 000 inwoners
8. 250 000 inwoners of meer

In verslagjaar 2023 varieerde de respons per grootteklasse tussen de 80 en 100 procent. De respons van 100 procent hoort bij de vier grootste gemeenten, met 250 duizend inwoners of meer. De laagste respons werd waargenomen bij de kleinste gemeenten met minder dan 5 duizend inwoners.

In figuur 3.1.1 is te zien dat de relatieve verdeling van de responderende gemeenten over de grootteklassen voor 2023 nagenoeg overeenkomt met de relatieve verdeling van alle gemeenten over deze klassen. Dit betekent dat de responderende gemeenten qua inwonertal in verslagjaar 2023 voldoende representatief zijn voor alle gemeenten van Nederland.

Aantal vorderingen

Het totale aantal vorderingen wegens schending van de inlichtingenplicht (ontstaansgrondcodes 51 tot en met 56 in de BDFS), met een datum besluit in 2023, loopt uiteen van 0 tot meer dan 5 000. Ten behoeve van de representativiteitsanalyse is een indeling in klassen gemaakt. Deze indeling is te zien in figuur 3.1.2.

De figuur toont dat er in de verdeling van het totale aantal vorderingen in 2023 geen grote verschillen bestaan tussen de gemeenten die respondeerden en alle Nederlandse gemeenten. Dat betekent dat de responderende gemeenten ook wat betreft het aantal vorderingen representatief zijn voor alle gemeenten van Nederland.

Aandeel personen met een geboorteland buiten Nederland

Per gemeente varieert het aandeel inwoners met een geboorteland buiten Nederland in 2023 tussen de 3 en 42 procent. Ook bij dit kenmerk is voor de representativiteitsanalyse een indeling in klassen gemaakt, zoals te zien is in figuur 3.1.3.

Dit figuur laat zien dat de responderende gemeenten ook representatief zijn voor alle Nederlandse gemeenten op het aandeel personen met een geboorteland buiten Nederland. Bij enkele klassen bestaan weliswaar verschillen, maar die zijn niet groot.

Bevolkingsdichtheid

De bevolkingsdichtheid is het aantal inwoners per vierkante kilometer. In 2023 varieert dit aantal in Nederland per gemeente van 20 tot 6 830. Ook hier is ten behoeve van de representativiteitsanalyse een indeling in klassen gemaakt. Figuur 3.1.4 toont deze indeling en ook hoe de responderende gemeenten en alle Nederlandse gemeenten in 2023 verdeeld zijn over de klassen van bevolkingsdichtheid.

Opnieuw bestaan er alleen betrekkelijk kleine verschillen, waarmee ook op dit kenmerk de responderende gemeenten als representatief voor Nederland beschouwd mogen worden.

3.2 Bruikbare respons

Van de 287 gemeenten die hebben gerespondeerd, zijn er 18 die de enquête in zijn geheel leeg hebben teruggestuurd. Deze gemeenten zijn in de analyses behandeld als non-respons. Dit brengt de bruikbare respons op 79 procent (269 gemeenten). Dit is iets hoger dan de voorgaande jaren.

De 269 gemeenten hebben echter niet allemaal alle enquêtevragen beantwoord. Daardoor verschilt de bruikbare respons per vraag. Verder heeft bij elke vraag een relatief groot aantal gemeenten het antwoord '0' gegeven. Om dit inzichtelijk te maken, geeft tabel 3.2.1 per vraag weer wat de bruikbare respons (in aantal gemeenten) is per enquêtevraag en hoeveel van deze gemeenten de betreffende vraag met '0' beantwoordden.

Tabel 3.2.1 laat zien dat de bruikbare respons per vraag varieert van 254 tot 269 gemeenten. Voor zowel de aantallen als de bedragen geldt dat de meeste gemeenten een '0' (nul) hebben opgegeven. Het aandeel gemeenten dat als antwoord '0' gaf, loopt op van 80,7 procent bij vraag 1 tot 99,2 procent bij vraag 6.

De opgegeven aantallen boven 0 bij de vragen over het aantal gestarte vermogensonderzoeken, het aantal constateringen van overtredingen, het aantal vorderingen en het aantal boetes (vragen 1 t/m 3 en vraag 5) liggen in de meeste gevallen dicht bij elkaar, evenals de opgegeven bedragen over de beginschuld van de opgelegde boetes (vraag 6). In de opgegeven bedragen boven 0 over de beginschuld van de opgelegde vorderingen (vraag 4) zit daarentegen relatief wel veel spreiding.

Het beeld van een klein aantal verschillende bedragen met daarbij veel spreiding is zeer vergelijkbaar met de vorige onderzoeken. Dit heeft tot gevolg dat er voor de bedragen, net als in de eerdere onderzoeken, geen betrouwbaar model kan worden bepaald om de bedragen te imputeren voor de non-respons. In plaats daarvan worden de antwoorden van de responderende gemeenten beschreven (zie paragraaf 4.2). Ook al is de spreiding bij de beginschuld van de opgelegde boetes dit jaar niet groot, is het aantal opgegeven bedragen te klein om deze te kunnen gebruiken voor het ophogen van de non-respons.

Op basis van de respons op de enquête en met behulp van de imputatiemethode (zie hoofdstuk 2) zijn per vraag schattingen gemaakt voor de totale aantallen van alle gemeenten in Nederland in 2023. De resultaten zijn weergegeven in tabel 4.1.1. De schattingen gaan gepaard met een bepaalde onzekerheidsmarge. De relatieve marge geeft aan hoeveel het werkelijke aantal kan afwijken van de puntschatting en geeft daarmee een onder- en een bovengrens aan. Door middel van deze marges zijn de 95%-betrouwbaarheidsintervallen bepaald. Per vraag wordt een ondergrens en een bovengrens aangegeven, waarbij er een kleine kans is dat het aantal buiten deze grenzen ligt.

Uit tabel 4.1.1 blijkt dat in 2023, van alle 342 gemeenten, naar schatting 60 tot 70 gemeenten vermogensonderzoeken in het buitenland zijn gestart. Dit blijkt uit het 95%- betrouwbaarheidsinterval. Dit geeft een indicatie dat de het werkelijke aantal gemeenten dat vermogensonderzoeken in het buitenland is gestart binnen deze range zal liggen. Gegeven de aard van een betrouwbaarheidsinterval, kan het werkelijke aantal echter ook hoger of lager liggen. Het totale aantal gestarte vermogensonderzoeken ligt, volgens het 95%-betrouwbaarheidsinterval, tussen 350 en 430. Dit betekent dat er in 2023 minder vermogensonderzoeken in het buitenland zijn gestart dan in de jaren 2019 tot en met 2022. Het aantal gestarte vermogensonderzoeken in 2023 is meer vergelijkbaar met het aantal uit 2018; Toen zijn er namelijk 240 tot 390 onderzoeken gestart (zie tabel 4.1.1).

Op basis van vermogensonderzoeken in het buitenland zijn in 2023 naar schatting tussen de 100 en 120 overtredingen wegens het verzwijgen van vermogen in het buitenland geconstateerd. Het gaat hierbij om alle overtredingen die in een jaar zijn geconstateerd, ongeacht het jaar waarin het onderzoek is gestart en de sanctie die hierop volgde.

De aantallen opgelegde vorderingen en boetes naar aanleiding van dergelijke constateringen komen lager uit. Er zijn naar schatting tussen de 15 en 20 vorderingen opgelegd en tussen de 5 en 10 boetes (voor beide schattingen is de kans klein dat het werkelijke aantal buiten deze grenzen ligt).

Hierbij moet worden opgemerkt dat een (boete)vordering met een datum besluit in een bepaald verslagjaar ook het resultaat kan zijn van een vermogensonderzoek dat is gestart vóór dat verslagjaar. Meerdere gemeenten gaven in de opmerkingen namelijk aan dat vermogensonderzoeken vaak lang duren, waardoor de start van een onderzoek en de constatering die erop volgt niet altijd in hetzelfde kalenderjaar plaatsvinden. Zo kan bijvoorbeeld een deel van het aantal geschatte (boete)vorderingen met een datum besluit in 2023 voortkomen uit vermogensonderzoeken die reeds vóór 2023 zijn gestart. Aan de andere kant kunnen er na 2023 nog (boete)vorderingen zijn opgelegd als resultaat van in 2023 gestarte vermogensonderzoeken. Deze vorderingen vallen echter buiten de schatting van het aantal (boete)vorderingen in dit onderzoek.

4.2 Bedragen

In de enquêtes is ook gevraagd naar de totale beginschuld van de in 2023 opgelegde vorderingen en boetes in het kader van verzwegen vermogen in het buitenland.

De vraag naar de totale beginschuld van de vorderingen is door 247 gemeenten ingevuld, waarvan bijna 96 procent met een 0. Het aantal responderende gemeenten dat een beginschuld hoger dan 0 heeft ingevuld is zeer laag. De spreiding in waarden die niet 0 zijn, is bij de bedragen veel groter dan bij de aantallen. Dit maakt het lastig om de bedragen te imputeren voor gemeenten die niet responderen. Dit was in de eerdere onderzoeken ook het geval. Er kon dan ook wederom geen betrouwbaar model worden bepaald om de bedragen op te hogen voor de non-respons.

In tabel 4.2.1 worden daarom de antwoorden beschreven van de gemeenten die in de enquête voor minimaal één vordering of boete een bedrag opgaven. Omdat dit slechts een klein aantal gemeenten betreft, zijn deze bedragen slechts ter indicatie.

Tien gemeenten hebben in totaal 14 vorderingen in het kader van verzwegen vermogen in het buitenland met een beginschuld van meer dan 0 euro opgegeven. Zoals te zien is in tabel 4.2.1, was het totaalbedrag van die 14 vorderingen meer dan 885 duizend euro. De minimale totale beginschuld van de vorderingen was 250 euro en de maximale totale beginschuld van de vorderingen was ruim 250 duizend euro.

Als het om de beginschuld van de opgelegde boetes in het kader van verzwegen vermogen in het buitenland gaat, zijn er nog minder opgegeven bedragen die hoger dan 0 euro waren; het gaat om twee gemeenten en 4 boetes. Het totaalbedrag van de boetes was 680 euro, met een minimum totaalbedrag van bijna 160 euro en een maximum totaalbedrag van ruim 520 euro.

4.3 Toelichting van gemeenten

Gemeenten kregen de mogelijkheid om toelichting te geven bij de enquête. In totaal hebben 75 gemeenten een toelichting aangeleverd. De toelichtingen van de gemeenten worden hieronder beschreven en zijn verdeeld in twee groepen: gemeenten die in 2023 wél vermogensonderzoeken in het buitenland zijn gestart; en een groep gemeenten die in 2023 géén vermogensonderzoeken in het buitenland zijn gestart.

Gemeenten die in 2023 vermogensonderzoeken in het buitenland zijn gestart

De opmerkingen van de gemeenten zijn grofweg in te delen in vijf categorieën. Deze categorieën worden hieronder opgesomd, in volgorde van afnemende frequentie. Ook worden hierbij enkele voorbeelden gegeven.

• Het onderzoek was nog niet afgerond.
• De belanghebbende leverde geen medewerking aan het onderzoek. De uitkering is stopgezet door de gemeente.

  "Er is 1 onderzoek gestart n.a.v. een fraudemelding. De uitkering is beëindigd, omdat klanten niet zijn verschenen en geen gegevens hebben ingeleverd."

• Het onderzoek kon niet (volledig) worden uitgevoerd wegens onvolledige gegevens, bijvoorbeeld doordat buitenlandse instanties niet mee werkten.

  "Er zijn twee onderzoeken opgevraagd bij IBF. IBF heeft daarin aangegeven geen verder onderzoek te verrichten, omdat het niet mogelijk was het onderzoek in desbetreffende land te verrichten."

• Uit het onderzoek bleek dat er geen vermogen in het buitenland was.
• Uit het onderzoek bleek dat er wél vermogen in het buitenland was.

Gemeenten die in 2023 geen vermogensonderzoeken in het buitenland zijn gestart

Het grootste deel van de responderende gemeenten heeft in 2023 geen vermogensonderzoeken in het buitenland opgestart. Hieronder worden drie frequent voorkomende toelichtingen gegeven:

• De gemeente verricht geen vermogensonderzoeken in het buitenland.

  "[…] De ervaring leert dat dergelijke onderzoeken in het buitenland lang duren (vaak langer dan een jaar) en 9 van de 10 keer komt er ook niks uit het onderzoek."

  "In algemene zin geldt dat de uitvoering van vermogensonderzoeken in het Buitenland erg tijdrovend zijn en met weinig tot geen rendement. Oorzaken zitten in de afstand. Taalbarrière, Verschil aan wetgeving, weinig medewerking van buitenlandse partijen. Veel onduidelijkheden. Daarbij ontstaat steeds meer een capaciteitsvraagstuk om de beschikbare middelen zo efficiënt mogelijk in te zetten.”

• De gemeente registreert geen vermogensonderzoeken in het buitenland.
• Er was in de betreffende gemeenten geen directe aanleiding om een onderzoek naar vermogen in het buitenland te starten.
  "Geen onderzoeken gedaan, omdat er geen meldingen waren of vermoedens van vermogen in het buitenland"

Het doel van dit onderzoek was om in kaart te brengen hoe vaak gemeenten in 2023 een vermogensonderzoek in het buitenland zijn gestart, hoeveel vorderingen en boetes er in 2023 zijn opgelegd wegens schending van de inlichtingenplicht in de bijstand met betrekking tot het verzwijgen van vermogen in het buitenland en hoe groot de totale beginschuld is die hiermee gemoeid is. Om deze gegevens in kaart te brengen, is een enquête gestuurd naar alle gemeenten in Nederland.

In 2023 waren er in Nederland 342 gemeenten, daarvan hebben er 287 gerespondeerd (84 procent). De respons was representatief voor alle gemeenten in Nederland wat betreft de verdeling van gemeentegrootteklassen, het aantal vorderingen wegens schending van de inlichtingenplicht, de bevolkingsdichtheid en het aantal personen met een geboorteland buiten Nederland.

Voor de gemeenten die niet hebben gerespondeerd zijn, door middel van imputatie, de aantallen geschat op basis van gemeenten die wel hebben gerespondeerd. Op deze manier is voor alle gemeenten in Nederland tezamen een schatting gemaakt van het aantal gestarte vermogensonderzoeken in het buitenland, constateringen, vorderingen en boetes. De onderzoeken over 2018 tot en met 2022 volgden dezelfde werkwijze en methode, waardoor de cijfers van alle onderzoeken vergeleken kunnen worden. Sinds verslagjaar 2023 is de indicator ‘met migratieachtergrond’ vervangen door ‘geboorteland buiten Nederland’. De cijfers over 2018 tot en met 2023 zijn tevens te vinden in tabel 4.1.1.

De resultaten laten zien dat het aantal gemeenten dat in 2023 vermogensonderzoeken in het buitenland is gestart, met 95 procent betrouwbaarheid tussen de 60 en 70 ligt. Deze gemeenten voerden tezamen tussen de 350 en 430 onderzoeken uit. Dit betekent dat er in 2023 minder vermogensonderzoeken in het buitenland zijn gestart dan in de jaren 2019 tot en met 2022. Het aantal gestarte vermogensonderzoeken in 2023 is meer vergelijkbaar met het aantal uit 2018.

In totaal werden in 2023 tussen de 100 en 120 schendingen van de inlichtingenplicht geconstateerd wegens het verzwijgen van vermogen in het buitenland. Vorderingen en boetes naar aanleiding van verzwegen vermogen in het buitenland kwamen minder voor: het aantal vorderingen met een datum besluit in 2023 lag tussen de 15 en 20 en het aantal boetes lag tussen de 5 en 10 (met een kleine kans dat het aantal buiten deze grenzen ligt).

De totale beginschuld van de vorderingen en boetes kon niet worden geïmputeerd voor de non-respons, omdat er sprake was van een te klein aantal waarnemingen (met bedragen hoger dan nul euro) en, in het geval van de beginschuld bij de opgelegde vorderingen, ook een te grote spreiding tussen de bedragen. Daarom zijn ter indicatie alleen de antwoorden van de responderende gemeenten beschreven. In 2023 ging het bij de vorderingen om tien gemeenten met 14 vorderingen en bij de boetes om twee gemeenten met 4 boetes. De totale beginschuld van de vorderingen van responderende gemeenten in 2023 was ruim 885 duizend euro en de beginschuld van de boetes was ongeveer 680 euro.

Vragen over deze publicatie kunnen gestuurd worden aan het CBS onder vermelding van het referentienummer PR002706/05 BDFS_L_vermogensonderzoeken in het buitenland.