2. Fosfaat- en stikstofexcretie
2.1 Fosfaat- en stikstofexcretie met rundveestapel op peildata I&R
Na afloop van elk kwartaal wordt op basis van beschikbaar gekomen nieuwe en actuele gegevens een berekening opgesteld van de totale fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel. De methodiek sluit aan bij de geharmoniseerde rekenmethodiek die door het CBS wordt toegepast (WUM, 2010; CBS, 2022). De berekeningen vormen een momentopname waarbij de omvang van de rundveestapel is gebaseerd op het aantal dieren in het I&R-register na afloop van ieder kwartaal. De omvang van de rundveestapel in de voorliggende kwartaalrapportage is gebaseerd op het aantal runderen in het I&R-register met de stand op 1 januari 2023. Voor de overige diercategorieën zijn de aantallen in de rapportages afhankelijk van de beschikbaarheid van cijfers uit de Landbouwtelling.
In de kwartaalrapportages wordt steeds gebruik gemaakt van de meest recente gegevens over de omvang van de veestapel, de melkproductie per koe en van gegevens over de beschikbaarheid en de samenstelling van krachtvoer en ruwvoer. De kwartaalrapportages verschijnen ongeveer zes weken na afloop van het kwartaal.
In voorliggende kwartaalrapportage is de berekening gegeven van de fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel naar de situatie op 1 januari 2023. Hierin zijn de volgende gegevens verwerkt:
Veestapel:
- Rundvee: I&R-gegevens per 1 januari 2023 (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland - RVO).
- Varkens, schapen, geiten, paarden, pony’s, pluimvee en konijnen: voorlopige cijfers van de Landbouwtelling op de peildatum 1 april 2022, zonder bijtellingen voor leegstand van stallen op de peildatum2). Bij de omvang van de veestapels is het aantal dieren op de peildatum van belang; bijtellingen voor leegstand leiden tot overschatting van het gemiddeld aantal aanwezige dieren.
Voerverbruik en voersamenstelling:
- Krachtvoer voor rundvee: het verbruik van mengvoer voor melkvee is berekend als een voortschrijdend jaartotaal (eerste kwartaal 2022 tot en met het vierde kwartaal 2022). Vergeleken met de vorige kwartaalrapportage is het mengvoerverbruik toegenomen met 0,6 procent. De hoeveelheid stikstof nam toe met 0,5 procent en fosfor met 1,6 procent. Vergeleken met 2021 is in 2022 de hoeveelheid stikstof in melkveemengvoer toegenomen met 4,3 procent en de hoeveelheid fosfor met 4,8 procent. (Nederlandse Vereniging Diervoederindustrie - Nevedi).
Voor vleesvee zijn de N- en P-gehalten van het mengvoer van 2021 gebruikt (RVO). - Het verbruik van graskuil en hooi in 2022 (uitgedrukt in droge stof) is nog niet bekend en daarom gebaseerd op het gemiddelde verbruik in de laatste vijf jaren waarvan definitieve cijfers bekend zijn (2017-2021; CBS en Centrale database KringloopWijzer – CD-KLW) waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven.
- Het verbruik van snijmaïs in 2022 (uitgedrukt in droge stof) is geschat door de opbrengst per hectare in de laatste vijf jaar (2017-2021) te middelen waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven. Deze gemiddelde opbrengst per hectare is vermenigvuldigd met het maïsareaal in 2021 als indicatie voor de beschikbare hoeveelheid. Het maïsareaal in 2021 is met 5 procent afgenomen ten opzichte van 2020. De maïsopbrengsten per hectare zijn gebaseerd op cijfers uit het Bedrijveninformatienet (BIN) van Wageningen Economic Research (2017-2020) en op cijfers over de akkerbouwproductie van het CBS (2021).
- Ruwvoersamenstelling: de gemiddelde samenstelling van het verbruikte graskuil en snijmaïs wordt bepaald door de samenstelling van de oogsten in 2021 en 2022. Er wordt hierbij van uitgegaan dat de oogst in een jaar voldoende is tot en met de weideperiode van het daaropvolgende jaar. De samenstelling van het ruwvoer in 2021 en 2022 is gebaseerd op gegevens van Eurofins Agro. Voor de gemiddelde samenstelling van de graskuiloogst in 2022 is uitgegaan van de vuistregel dat deze voor 40 procent wordt bepaald door de samenstelling van de voorjaarskuilen, voor 40 procent door de zomerkuilen en voor 20 procent door de najaarskuilen.
Overige uitgangspunten:
- Het P-gehalte van melk in 2022 is nog niet bekend en daarom gebaseerd op het gemiddelde van de laatste vijf jaren waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven (referentiemelk; Qlip). De lichaamssamenstelling van dieren en de samenstelling van andere dierlijke producten zijn niet gewijzigd ten opzichte van de vorige kwartaalrapportage.
- De melkproductie per koe is berekend als een voortschrijdend gemiddelde van januari 2022 tot en met december 2022. De totale melkproductie is de som van de melkleveringen aan fabrieken (RVO) en de melk die achterblijft op de boerderij.
- Voor de berekening van de mineralenuitscheiding van varkens, pluimvee en konijnen zijn de definitieve excretiefactoren van 2021 (CBS, 2022) toegepast.
Tabel 2.1.1 laat zien dat de omvang van de melkveestapel in het vierde kwartaal van 2022 licht is gestegen ten opzichte van de vorige rapportage door een toename van het aantal melkkoeien met 12 duizend stuks en vrouwelijk jongvee met 7 duizend stuks. Op basis van de voorlopige uitkomsten van de Landbouwtelling 2022 neemt de omvang van de varkens- en pluimveestapel af ten opzichte van 2021.
| 20211) | 1e kwartaal- rapportage 20222) | 2e kwartaal- rapportage 20223) | 3e kwartaal- rapportage 20224) | 4e kwartaal- rapportage 20225) | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Rundvee - melkvee | Totaal | 2 543 | 2 585 | 2 585 | 2 608 | 2 625 |
| Rundvee - melkvee | Vrouwelijk jongvee tot 1 jaar | 451 | 466 | 475 | 477 | 477 |
| Rundvee - melkvee | Mannelijk jongvee tot 1 jaar | 41 | 38 | 43 | 48 | 47 |
| Rundvee - melkvee | Vrouwelijk jongvee van 1 jaar en ouder | 465 | 499 | 491 | 504 | 511 |
| Rundvee - melkvee | Melkkoeien | 1 571 | 1 567 | 1 563 | 1 565 | 1 577 |
| Rundvee - melkvee | Fokstieren van 1 jaar en ouder | 15 | 14 | 14 | 14 | 14 |
| Rundvee - vleesvee | Totaal | 1 189 | 1 212 | 1 196 | 1 218 | 1 198 |
| Rundvee - vleesvee | Witvleeskalveren | 619 | 639 | 593 | 613 | 632 |
| Rundvee - vleesvee | Rosévleeskalveren | 339 | 337 | 344 | 340 | 321 |
| Rundvee - vleesvee | Vrouwelijk jongvee tot 1 jaar | 32 | 30 | 35 | 36 | 33 |
| Rundvee - vleesvee | Vleesstieren tot 1 jaar | 42 | 45 | 47 | 50 | 49 |
| Rundvee - vleesvee | Vrouwelijk jongvee van 1 jaar en ouder | 56 | 46 | 52 | 53 | 49 |
| Rundvee - vleesvee | Vleesstieren van 1 jaar en ouder | 45 | 49 | 52 | 52 | 50 |
| Rundvee - vleesvee | Weide- en zoogkoeien | 56 | 65 | 75 | 73 | 65 |
| Schapen | Ooien | 500 | 500 | 500 | 519 | 519 |
| Melkgeiten | Melkgeiten ouder dan 1 jaar | 451 | 451 | 451 | 456 | 456 |
| Paarden | Totaal | 68 | 68 | 68 | 68 | 68 |
| Pony's | Totaal | 29 | 29 | 29 | 29 | 29 |
| Varkens | Totaal (exclusief biggen) | 6 203 | 6 203 | 6 203 | 6 115 | 6 115 |
| Varkens | Vleesvarkens | 5 177 | 5 177 | 5 177 | 5 112 | 5 112 |
| Varkens | Opfokvarkens | 209 | 209 | 209 | 211 | 211 |
| Varkens | Zeugen | 812 | 812 | 812 | 788 | 788 |
| Varkens | Dekberen | 4 | 4 | 4 | 4 | 4 |
| Pluimvee | Totaal | 90 666 | 90 666 | 90 666 | 89 497 | 89 493 |
| Pluimvee | Vleeskuikens | 37 928 | 37 928 | 37 928 | 38 224 | 38 255 |
| Pluimvee | Opfokouderdieren vleeskuikens | 2 710 | 2 710 | 2 710 | 2 615 | 2 615 |
| Pluimvee | Ouderdieren vleeskuikens | 4 663 | 4 663 | 4 663 | 4 392 | 4 406 |
| Pluimvee | Opfokleghennen incl ouderdieren in opfok | 10 593 | 10 593 | 10 593 | 9 697 | 9 697 |
| Pluimvee | Leghennen incl ouderdieren, tot ca 20 maanden | 30 712 | 30 712 | 30 712 | 29 428 | 29 376 |
| Pluimvee | Leghennen ouder dan ca 20 maanden | 2 902 | 2 902 | 2 902 | 4 052 | 4 055 |
| Pluimvee | Eenden | 568 | 568 | 568 | 614 | 614 |
| Pluimvee | Kalkoenen | 589 | 589 | 589 | 474 | 474 |
| Konijnen | Voedsters | 38 | 38 | 38 | 35 | 35 |
| 1) Definitieve cijfers op de peildatum 1 april 2021 van de Landbouwtelling, exclusief bijtellingen voor leegstand. Het aantal dieren in tabel 2.1.1 kan afwijken van het aantal in de tabellen van de Landbouwtelling van het CBS. In de tabellen van de Landbouwtelling vindt voor bedrijven met tijdelijke leegstand op de peildatum een bijtelling plaats van het aantal dieren dat normaliter aanwezig is. De bijtelling is van belang voor de bepaling van het bedrijfstype en de economische omvang maar overschat het gemiddeld aantal aanwezige dieren. 2) Het aantal runderen is het aantal in het I&R-register op 1-4-2022. Voor de overige dieren zijn het de definitieve aantallen van de Landbouwtelling van 2021. 3) Het aantal runderen is het aantal in het I&R-register op 1-7-2022. Voor de overige dieren zijn het de definitieve aantallen van de Landbouwtelling van 2021. 4) Het aantal runderen is het aantal in het I&R-register op 1-10-2022. Voor de overige dieren, uitgezonderd paarden en pony's, zijn het de voorlopige aantallen van de Landbouwtelling van 2022. In de Landbouwtelling van 2022 ontbreekt het aantal paarden en pony's. De aantallen in 2021 zijn aangehouden. 5) Het aantal runderen is het aantal in het I&R-register op 1-1-2023. Voor de overige dieren, uitgezonderd paarden en pony's, zijn het de voorlopige aantallen van de Landbouwtelling van 2022. In de Landbouwtelling van 2022 ontbreekt het aantal paarden en pony's. De aantallen in 2021 zijn aangehouden. | ||||||
In Tabel 2.1.2 is de samenstelling van de belangrijkste voedermiddelen voor graasdieren weergegeven. De samenstelling van graskuil en vers gras in 2022 is in de derde en vierde kwartaalrapportage gebaseerd op beschikbare analyseresultaten van 2022. In de eerste kwartaalrapportage was de samenstelling van graskuil en vers gras nog gebaseerd op het gemiddelde van de voorgaande vijf jaar. Vergeleken met het gemiddelde van de voorgaande vijf jaar vallen over het algemeen de stikstof- en fosforgehalten van ruwvoer in 2022 relatief laag uit.
| Stikstof | Stikstof | Stikstof | Stikstof | Fosfor | Fosfor | Fosfor | Fosfor | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1e kwartaal- rapportage 2022 | 2e kwartaal- rapportage 2022 | 3e kwartaal- rapportage | 4e kwartaal- rapportage | 1e kwartaal- rapportage 2022 | 2e kwartaal- rapportage 2022 | 3e kwartaal- rapportage | 4e kwartaal- rapportage | |
| Mengvoer melkvee (g/kg)1) | 29,3 | 29,5 | 29,9 | 29,8 | 4,30 | 4,31 | 4,38 | 4,42 |
| Graskuil oogstjaar 2021 (g/kg droge stof)2) | 25,8 | 25,8 | 25,8 | 25,8 | 3,73 | 3,73 | 3,73 | 3,73 |
| Graskuil oogstjaar 2022 (g/kg droge stof)2,3) | 29,3 | 27,8 | 25,6 | 26,6 | 3,69 | 3,48 | 3,20 | 3,28 |
| Snijmaïs oogstjaar 2021 (g/kg droge stof)2) | 11,2 | 11,2 | 11,2 | 11,2 | 1,80 | 1,80 | 1,80 | 1,80 |
| Snijmaïs oogstjaar 2022 (g/kg droge stof)2,4) | 11,8 | 11,8 | 11,8 | 11,0 | 1,83 | 1,83 | 1,83 | 1,60 |
| Vers gras 2022 (g/kg droge stof)2,5) | 31,1 | 31,1 | 30,2 | 31,2 | 3,82 | 3,82 | 3,50 | 3,60 |
| 1) Bron: Nevedi. 2) Bron: Eurofins Agro. 3) De samenstelling in de eerste kwartaalrapportage is een gemiddelde van de vijf voorgaande jaren. In de tweede kwartaalrapportage zijn de resultaten van de voorjaarskuilen van 2022 verwerkt. De cijfers in de derde en vierde kwartaalrapportage zijn volledig gebaseerd op analyseresultaten van 2022. 4) De samenstelling in de eerste drie kwartaalrapportages is gebaseerd op de gemiddelde samenstelling van de vijf voorgaande jaren. Het cijfer in de 4e kwartaalrapportage is gebaseerd op analyseresultaten van 2022. 5) De samenstelling in de eerste en tweede kwartaalrapportage is een gemiddelde van de vijf voorgaande jaren. De cijfers in de derde en vierde kwartaalrapportage zijn gebaseerd op analyseresultaten van 2022. N.B. Cijfers die gebaseerd zijn op analyseresultaten van 2022 kunnen wijzigen als het aantal geanalyseerde ruwvoermonsters toeneemt. | ||||||||
In Tabel 2.1.3 is de melkproductie per koe per jaar weergegeven. Het cijfer is een voortschrijdend gemiddelde over de voorgaande 12 maanden. De melkleveringen aan fabrieken zijn recent door de Nederlandse Zuivel Organisatie (NZO) gecorrigeerd met terugwerkende kracht tot 2018. De melkproductie per koe zou met de gecorrigeerde cijfers in de eerste kwartaalrapportage uitgekomen zijn op 8865 kilogram en in de tweede kwartaalrapportage op 8855 kilogram.
| 2021 | 1e kwartaal- rapportage 2022 | 2e kwartaal- rapportage 2022 | 3e kwartaal- rapportage 2022 | 4e kwartaal- rapportage 2022 | |
|---|---|---|---|---|---|
| Melkproductie | 8 845 | 8 790 | 8 820 | 8 895 | 8 970 |
| N.B. In de tweede kwartaalrapportage is het deel van de melkproductie dat achterblijft op de boerderij verhoogd van 1,5 naar 2,1 procent. De melkleveringen aan fabrieken zijn recent door de Nederlandse Zuivel Organisatie (NZO) gecorrigeerd met terugwerkende kracht tot 2018. De melkproductie per koe zou met de gecorrigeerde cijfers in de eerste kwartaalrapportage uitgekomen zijn op 8865 kilogram en in de tweede kwartaalrapportage op 8855 kilogram. | |||||
In Tabel 2.1.4 is het resultaat weergegeven van de fosfaat- en stikstofexcretie (momentopname) in de kwartaalrapportages.
| Fosfaat | Fosfaat | Fosfaat | Fosfaat | Stikstof | Stikstof | Stikstof | Stikstof | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1e kwartaal- rapportage 2022 | 2e kwartaal- rapportage 2022 | 3e kwartaal- rapportage 2022 | 4e kwartaal- rapportage 2022 | 1e kwartaal- rapportage 2022 | 2e kwartaal- rapportage 2022 | 3e kwartaal- rapportage 2022 | 4e kwartaal- rapportage 2022 | ||
| Rundvee | Totaal | 87,7 | 85,8 | 84,4 | 85,5 | 308,6 | 302,9 | 301,1 | 307,1 |
| Rundvee | Melkvee | 78,1 | 76,2 | 74,9 | 76,5 | 275,0 | 269,0 | 267,1 | 274,3 |
| Rundvee | Vleeskalveren | 5,8 | 5,3 | 5,4 | 5,3 | 20,4 | 19,4 | 19,6 | 19,4 |
| Rundvee | Overig vleesvee | 3,8 | 4,2 | 4,1 | 3,8 | 13,2 | 14,6 | 14,4 | 13,4 |
| Varkens | Totaal | 35,0 | 34,5 | 33,9 | 33,9 | 87,8 | 88,9 | 87,4 | 87,4 |
| Pluimvee | Totaal | 23,7 | 23,2 | 22,8 | 22,8 | 52,8 | 54,3 | 53,5 | 53,5 |
| Pluimvee | Kippen | 23,0 | 22,6 | 22,2 | 22,2 | 51,4 | 53,0 | 52,3 | 52,3 |
| Pluimvee | Kalkoenen | 0,4 | 0,4 | 0,3 | 0,3 | 0,9 | 1,0 | 0,8 | 0,8 |
| Pluimvee | Eenden | 0,2 | 0,2 | 0,2 | 0,2 | 0,4 | 0,4 | 0,4 | 0,4 |
| Paarden, pony’s, schapen en geiten | Totaal | 7,0 | 6,9 | 6,8 | 6,9 | 21,6 | 21,5 | 21,5 | 21,7 |
| Konijnen | Totaal | 0,2 | 0,2 | 0,1 | 0,1 | 0,3 | 0,3 | 0,3 | 0,3 |
| Veestapel | Totaal | 153,6 | 150,6 | 148,0 | 149,2 | 471,1 | 467,9 | 463,8 | 470,0 |
| 1) De omvang van de rundveestapel in de kwartaalrapportages is gebaseerd op de aantallen in het I&R-systeem voor rundvee aan het einde van elk kwartaal. N.B. de momentopnames na afloop van elk kwartaal zijn door veranderingen in de rundveestapel niet representatief voor de fosfaat- en stikstofexcretie in het hele jaar. Daarnaast zijn de waarden van een aantal variabelen in de kwartaalrapportages geschat, zoals het verbruik en de samenstelling van bepaalde voeders, omdat deze gegevens op het moment van rapportage nog niet beschikbaar waren. | |||||||||
De stikstofexcretie van de melkveesector valt ten opzichte van de derde kwartaalrapportage van 2022 hoger uit door een combinatie van factoren zoals een toename van het aantal dieren, een toename van de melkproductie per koe waardoor de voederbehoefte toeneemt en een bijstelling van het stikstofgehalte van gras. De fosfaatexcretie van de melkveesector komt volgens de prognose van het vierde kwartaal ook iets hoger uit vergeleken met het derde kwartaal.
De stikstofexcretie van de gehele veestapel ligt met 470,0 miljoen kg 4 procent onder het stikstofproductieplafond dat door de Europese Commissie in de nieuwe derogatiebeschikking (EC, 2022) is vastgesteld. De fosfaatexcretie van de gehele veestapel bedroeg volgens de momentopname in het vierde kwartaal 149,2 miljoen kg, 1 procent onder het nieuwe productieplafond. De productieplafonds in de derogatiebeschikking van de Europese Commissie van 30 september 2022 hebben betrekking op de geproduceerde hoeveelheid stikstof en fosfaat in 2020. In vorige kwartaalrapportages werd de mestproductie nog vergeleken met de plafondwaarden in de Meststoffenwet die gebaseerd zijn op het niveau van de mestproductie in 2002.
2.2 Fosfaat- en stikstofexcretie met gemiddeld aantal dieren
Na afloop van elk kalenderjaar berekent het CBS achtereenvolgens voorlopige en definitieve cijfers over de fosfaat- en stikstofexcretie van de veestapel. De definitieve cijfers gaan daarbij uit van de excretiefactoren per dier die zijn vastgesteld door de Werkgroep Uniformering berekening Mest- en mineralencijfers (WUM) en het aantal dieren in de Landbouwtelling. Daarbij wordt ervan uitgegaan dat het aantal dieren op de peildatum 1 april van de Landbouwtelling overeenkomt met het gemiddeld aantal aanwezige dieren in het jaar, behalve in jaren met uitbraken van dierziekten of andere bijzondere omstandigheden.
In Tabel 2.2.1 zijn de voorlopige cijfers over de excretie van stikstof en fosfaat in 2022 weergegeven. De cijfers zijn per 15 februari 2023 gepubliceerd in de databank Statline van het CBS.
| Fosfaat | Fosfaat | Stikstof | Stikstof | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 2021 | 2022* | 2021 | 2022* | ||
| Rundvee | Totaal | 83,2 | 84,5 | 305,9 | 302,5 |
| Rundvee | Melkvee | 74,2 | 75,5 | 273,0 | 269,9 |
| Rundvee | Vleeskalveren | 5,4 | 5,5 | 19,8 | 20,0 |
| Rundvee | Overig vleesvee | 3,7 | 3,6 | 13,1 | 12,6 |
| Varkens | Totaal | 34,5 | 33,9 | 88,9 | 87,4 |
| Pluimvee | Totaal | 23,2 | 22,8 | 54,3 | 53,5 |
| Pluimvee | Kippen | 22,6 | 22,2 | 53,0 | 52,3 |
| Pluimvee | Kalkoenen | 0,4 | 0,3 | 1,0 | 0,8 |
| Pluimvee | Eenden | 0,2 | 0,2 | 0,4 | 0,4 |
| Paarden, pony’s, schapen en geiten | Totaal | 7,0 | 6,9 | 21,6 | 21,7 |
| Konijnen | Totaal | 0,2 | 0,1 | 0,3 | 0,3 |
| Veestapel | Totaal | 148,0 | 148,2 | 471,0 | 465,5 |
| * Voorlopig cijfer. | |||||
De stikstofexcretie van de melkveesector daalde van 273,0 miljoen kilogram in 2021 tot 269,9 miljoen kilogram in 2022. De stikstofexcretie van de gehele veestapel komt met 465,5 miljoen kg bijna 5 procent lager uit dan het productieplafond van 489,4 miljoen kg in de derogatiebeschikking (EC, 2022). De fosfaatexcretie van de totale veestapel lag in 2022 met 148,2 miljoen kg fosfaat krap 2 procent onder het plafond van 150,7 miljoen kg in de derogatiebeschikking (EC, 2022).