Monitor fosfaat- en stikstofexcretie in dierlijke mest, derde kwartaal 2022

In opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) maakt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) na afloop van elk kwartaal van 2022 een prognose van de fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel. Het gaat om momentopnames waarbij de omvang van de rundveestapel is gebaseerd op het aantal dieren in het Identificatie & Registratiesysteem (I&R) na afloop van ieder kwartaal.

In het kader van de stikstofproblematiek hebben de overheid en verschillende sectorpartijen in de melkveehouderij in 2021 afgesproken om op sectorniveau het ruw-eiwitgehalte in het melkveevoerrantsoen in de komende jaren stapsgewijs te verlagen met als streefdoel maximaal 160 gram ruw-eiwit per kilogram droge stof in 2025¹⁾. De melkveestapel bestaat uit melkkoeien en het bijbehorende vrouwelijke jongvee. Op verzoek van het ministerie van LNV en sectorpartijen is met ingang van de tweede kwartaalrapportage van 2022 de rapportage uitgebreid met een prognose van het ruw-eiwitgehalte van het melkveevoerrantsoen.

De voorliggende rapportage is de derde kwartaalrapportage van 2022. In hoofdstuk 2 is een prognose opgenomen van de fosfaat- en stikstofexcretie naar de stand van de rundveestapel in het I&R-register op 1 oktober 2022. In hoofdstuk 3 is de prognose van het ruw-eiwitgehalte van het melkveevoerrantsoen weergegeven.

Bij het opstellen van de berekeningen is zoveel mogelijk aangesloten bij de systematiek die het CBS hanteert voor de reguliere jaarlijkse verantwoording over de fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel aan de Europese Commissie.

2.1 Fosfaat- en stikstofexcretie met rundveestapel op peildata I&R

Na afloop van elk kwartaal wordt op basis van beschikbaar gekomen nieuwe en actuele gegevens een berekening opgesteld van de totale fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel. De methodiek sluit aan bij de geharmoniseerde rekenmethodiek die door het CBS wordt toegepast (WUM, 2010; CBS, 2022). De berekeningen vormen een momentopname waarbij de omvang van de rundveestapel is gebaseerd op het aantal dieren in het I&R-register na afloop van ieder kwartaal. De omvang van de rundveestapel in de voorliggende kwartaalrapportage is gebaseerd op het aantal runderen in het I&R-register met de stand op 1 oktober 2022. Voor de overige diercategorieën zijn de aantallen in de rapportages afhankelijk van de beschikbaarheid van cijfers uit de Landbouwtelling.

In de kwartaalrapportages wordt steeds gebruik gemaakt van de meest recente gegevens over de omvang van de veestapel, de melkproductie per koe en van gegevens over de beschikbaarheid en de samenstelling van krachtvoer en ruwvoer. De kwartaalrapportages verschijnen ongeveer zes weken na afloop van het kwartaal.

In voorliggende kwartaalrapportage is de berekening gegeven van de fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel naar de situatie op 1 oktober 2022. Hierin zijn de volgende gegevens verwerkt:

Veestapel:

• Rundvee: I&R-gegevens per 1 oktober 2022 (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland - RVO).
• Varkens, schapen, geiten, paarden, pony’s, pluimvee en konijnen: voorlopige cijfers van de Landbouwtelling op de peildatum 1 april 2022, zonder bijtellingen voor leegstand van stallen op de peildatum²⁾. Bij de omvang van de veestapels is het aantal dieren op de peildatum van belang; bijtellingen voor leegstand leiden tot overschatting van het gemiddeld aantal aanwezige dieren.

Voerverbruik en voersamenstelling:

• Krachtvoer voor rundvee: het verbruik van mengvoer voor melkvee is berekend als een voortschrijdend jaartotaal (vierde kwartaal 2021 tot en met het derde kwartaal 2022). Vergeleken met de vorige kwartaalrapportage is het mengvoerverbruik toegenomen met 1,1 procent. De hoeveelheid stikstof nam toe met 2,3 procent en fosfor met 2,6 procent. (Nederlandse Vereniging Diervoederindustrie - Nevedi).
  Voor vleesvee zijn de N- en P-gehalten van het mengvoer van 2021 gebruikt (RVO).
• Het verbruik van graskuil en hooi in 2022 (uitgedrukt in droge stof) is nog niet bekend en daarom gebaseerd op het gemiddelde verbruik in de laatste vijf jaren waarvan definitieve cijfers bekend zijn (2017-2021; CBS en Centrale database KringloopWijzer – CD-KLW) waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven.
• Het verbruik van snijmaïs in 2022 (uitgedrukt in droge stof) is geschat door de opbrengst per hectare in de laatste vijf jaar (2017-2021) te middelen waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven. Deze gemiddelde opbrengst per hectare is vermenigvuldigd met het maïsareaal in 2021 als indicatie voor de beschikbare hoeveelheid. Het maïsareaal in 2021 is met 5 procent afgenomen ten opzichte van 2020. De maïsopbrengsten per hectare zijn gebaseerd op cijfers uit het Bedrijveninformatienet (BIN) van Wageningen Economic Research (2017-2020) en op cijfers over de akkerbouwproductie van het CBS (2021).
• Ruwvoersamenstelling: de gemiddelde samenstelling van het verbruikte graskuil en snijmaïs wordt bepaald door de samenstelling van de oogsten in 2021 en 2022. Er wordt hierbij van uitgegaan dat de oogst in een jaar voldoende is tot en met de weideperiode van het daaropvolgende jaar. De samenstelling van het geoogste ruwvoer in 2021 is gebaseerd op de jaarcijfers van Eurofins Agro. Voor de nog onbekende samenstelling van snijmaïskuil in 2022 is het gemiddelde van de laatste vijf jaren aangehouden (Eurofins Agro 2017-2021), waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven. Voor de gemiddelde samenstelling van de graskuiloogst in 2022 is uitgegaan van de vuistregel dat deze voor 40 procent wordt bepaald door de samenstelling van de voorjaarskuilen, voor 40 procent door de zomerkuilen en voor 20 procent door de najaarskuilen. In deze kwartaalrapportage is voor de gemiddelde samenstelling van graskuil en vers gras gebruik gemaakt van de samenstelling van voorjaarskuilen, zomerkuilen, najaarskuilen en vers gras van 2022 voor zover deze al beschikbaar zijn (Eurofins Agro). De gemiddelde samenstelling van graskuil en vers gras kan nog veranderen als er in de loop van 2022 meer analyseresultaten van graskuilen en vers gras bijkomen.

Overige uitgangspunten:

• Het P-gehalte van melk in 2022 is nog niet bekend en daarom gebaseerd op het gemiddelde van de laatste vijf jaren waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven (referentiemelk; Qlip). De lichaamssamenstelling van dieren en de samenstelling van andere dierlijke producten zijn niet gewijzigd ten opzichte van de vorige kwartaalrapportage.
• De melkproductie per koe is berekend als een voortschrijdend gemiddelde van oktober 2021 tot en met september 2022. De totale melkproductie is de som van de melkleveringen aan fabrieken (RVO) en de melk die achterblijft op de boerderij. De melkleveringen aan fabrieken zijn recent door de Nederlandse Zuivel Organisatie (NZO) gecorrigeerd met terugwerkende kracht tot 2018. De melkproductie per koe in de tweede kwartaalrapportage zou met de gecorrigeerde cijfers uitgekomen zijn op 8 855 kilogram in plaats van 8 820 kilogram.
• Voor de berekening van de mineralenuitscheiding van varkens, pluimvee en konijnen zijn de definitieve excretiefactoren van 2021 (CBS, 2022) toegepast.

Tabel 2.1.1 laat zien dat de omvang van de melkveestapel in het derde kwartaal van 2022 licht is gestegen ten opzichte van de vorige rapportage vooral door een toename van het jongvee. Op basis van de voorlopige uitkomsten van de Landbouwtelling 2022 nemen de varkensstapel en pluimveestapel daarentegen juist af.

In Tabel 2.1.2 is de samenstelling van de belangrijkste voedermiddelen voor graasdieren weergegeven. De samenstelling van graskuil en vers gras in 2022 is in de derde kwartaalrapportage gebaseerd op beschikbare analyseresultaten van 2022. In de eerste kwartaalrapportage was de samenstelling van graskuil en vers gras nog gebaseerd op het gemiddelde van de voorgaande vijf jaar. Uit de vergelijking van de cijfers van het derde kwartaal met die van het eerste kwartaal blijkt dat de stikstof- en fosforgehalten van graskuil en vers gras in 2022 relatief laag uitvallen.

In Tabel 2.1.3 is de melkproductie per koe per jaar weergegeven. Het cijfer is een voortschrijdend gemiddelde over de voorgaande 12 maanden. De melkleveringen aan fabrieken zijn recent door de Nederlandse Zuivel Organisatie (NZO) gecorrigeerd met terugwerkende kracht tot 2018. De melkproductie per koe in de tweede kwartaalrapportage zou met de gecorrigeerde cijfers uitgekomen zijn op 8 855 kilogram.

In Tabel 2.1.4 is het resultaat weergegeven van de fosfaat- en stikstofexcretie (momentopname) in de kwartaalrapportages.

De stikstofexcretie van de melkveesector valt ten opzichte van de tweede kwartaalrapportage van 2022 lager uit en ligt met 267,1 miljoen kg ruim 5 procent onder het sectorplafond van 281,8 miljoen kilogram. De stikstofexcretie daalt ook ten opzichte van 2021 (Tabel 2.2.1). Een belangrijke oorzaak voor de daling is het lagere stikstofgehalte van de grasoogst in 2021 en 2022. De stikstofexcretie van de gehele veestapel ligt 8 procent onder het stikstofproductieplafond dat door de Europese Commissie is vastgesteld. De fosfaatexcretie van de melkveesector komt volgens de prognose van het derde kwartaal uit op 74,9 miljoen kilogram, 10 miljoen kilogram onder het sectorplafond. De fosfaatexcretie van de gehele veestapel ligt ruim 14 procent onder het fosfaatproductieplafond.

2.2 Fosfaat- en stikstofexcretie met gemiddeld aantal dieren

Na afloop van elk kalenderjaar berekent het CBS achtereenvolgens voorlopige en definitieve cijfers over de fosfaat- en stikstofexcretie van de veestapel. De definitieve cijfers gaan daarbij uit van de excretiefactoren per dier die zijn vastgesteld door de Werkgroep Uniformering berekening Mest- en mineralencijfers (WUM) en het aantal dieren in de Landbouwtelling. Daarbij wordt ervan uitgegaan dat het aantal dieren op de peildatum 1 april van de Landbouwtelling overeenkomt met het gemiddeld aantal aanwezige dieren in het jaar, behalve in jaren met uitbraken van dierziekten of andere bijzondere omstandigheden.

In Tabel 2.2.1 zijn de definitieve cijfers over de excretie van stikstof en fosfaat in 2021 weergegeven. De cijfers zijn per 30 juni 2022 gepubliceerd in de databank Statline van het CBS.

Het cijfer van de fosfaatexcretie in 2021 van de totale veestapel ligt met 148,0 miljoen kg fosfaat ruim 14 procent onder het plafond van 172,9 miljoen kg. De stikstofexcretie komt met 471,0 miljoen kg bijna 7 procent lager uit dan het plafond van 504,4 miljoen kg. De stikstofexcretie van de melkveesector daalde van 286,5 miljoen kilogram in 2020 tot 273,0 miljoen kilogram in 2021, ruim 3 procent onder het sectorplafond. De belangrijkste oorzaak hiervoor is het lagere stikstofgehalte in de graskuiloogst van 2021.

In het kader van de stikstofproblematiek hebben de overheid en verschillende sectorpartijen in de melkveehouderij in 2021 afgesproken om op sectorniveau het ruw-eiwitgehalte in het melkveevoerrantsoen in de komende jaren stapsgewijs te verlagen met als streefdoel maximaal 160 gram ruw-eiwit per kilogram droge stof in 2025. De melkveestapel bestaat uit melkkoeien en het bijbehorende vrouwelijke jongvee.

Met ingang van de tweede kwartaalrapportage van 2022 is de rapportage uitgebreid met een prognose van het ruw-eiwitgehalte van het melkveevoerrantsoen. De uitgangspunten in de prognose van het ruw-eiwitgehalte zijn opgenomen in Paragraaf 2.1 onder Voerverbruik en voersamenstelling. In Tabel 3.1 is de prognose voor 2022 weergegeven op basis van de resultaten van het derde kwartaal.

Experts uit onderzoek en bedrijfsleven bevestigen de dalende tendens in het ruw-eiwitgehalte in de rantsoenen vanaf 2018. De experts geven aan dat de dalende trend aansluit bij het beeld dat melkveehouders, samen met hun adviseurs, momenteel veel aandacht besteden aan het optimaliseren van de rantsoenen. In 2022 wordt die tendens versterkt door het lage niveau van het ruw-eiwitgehalte in de voorjaars- en zomerkuilen.