2. Fosfaat- en stikstofexcretie

2.1 Fosfaat- en stikstofexcretie met rundveestapel op peildata I&R

Na afloop van elk kwartaal wordt op basis van beschikbaar gekomen nieuwe en actuele gegevens een berekening opgesteld van de totale fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel. De methodiek sluit aan bij de geharmoniseerde rekenmethodiek die door het CBS wordt toegepast (WUM, 2010; CBS, 2022). De berekeningen vormen een momentopname waarbij de omvang van de rundveestapel is gebaseerd op het aantal dieren in het I&R-register na afloop van ieder kwartaal. De omvang van de rundveestapel in de voorliggende kwartaalrapportage is gebaseerd op het aantal runderen in het I&R-register met de stand op 1 oktober 2022. Voor de overige diercategorieën zijn de aantallen in de rapportages afhankelijk van de beschikbaarheid van cijfers uit de Landbouwtelling.

In de kwartaalrapportages wordt steeds gebruik gemaakt van de meest recente gegevens over de omvang van de veestapel, de melkproductie per koe en van gegevens over de beschikbaarheid en de samenstelling van krachtvoer en ruwvoer. De kwartaalrapportages verschijnen ongeveer zes weken na afloop van het kwartaal.

In voorliggende kwartaalrapportage is de berekening gegeven van de fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel naar de situatie op 1 oktober 2022. Hierin zijn de volgende gegevens verwerkt:

Veestapel:

Rundvee: I&R-gegevens per 1 oktober 2022 (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland - RVO).
Varkens, schapen, geiten, paarden, pony’s, pluimvee en konijnen: voorlopige cijfers van de Landbouwtelling op de peildatum 1 april 2022, zonder bijtellingen voor leegstand van stallen op de peildatum²⁾. Bij de omvang van de veestapels is het aantal dieren op de peildatum van belang; bijtellingen voor leegstand leiden tot overschatting van het gemiddeld aantal aanwezige dieren.

Voerverbruik en voersamenstelling:

Krachtvoer voor rundvee: het verbruik van mengvoer voor melkvee is berekend als een voortschrijdend jaartotaal (vierde kwartaal 2021 tot en met het derde kwartaal 2022). Vergeleken met de vorige kwartaalrapportage is het mengvoerverbruik toegenomen met 1,1 procent. De hoeveelheid stikstof nam toe met 2,3 procent en fosfor met 2,6 procent. (Nederlandse Vereniging Diervoederindustrie - Nevedi).
Voor vleesvee zijn de N- en P-gehalten van het mengvoer van 2021 gebruikt (RVO).
Het verbruik van graskuil en hooi in 2022 (uitgedrukt in droge stof) is nog niet bekend en daarom gebaseerd op het gemiddelde verbruik in de laatste vijf jaren waarvan definitieve cijfers bekend zijn (2017-2021; CBS en Centrale database KringloopWijzer – CD-KLW) waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven.
Het verbruik van snijmaïs in 2022 (uitgedrukt in droge stof) is geschat door de opbrengst per hectare in de laatste vijf jaar (2017-2021) te middelen waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven. Deze gemiddelde opbrengst per hectare is vermenigvuldigd met het maïsareaal in 2021 als indicatie voor de beschikbare hoeveelheid. Het maïsareaal in 2021 is met 5 procent afgenomen ten opzichte van 2020. De maïsopbrengsten per hectare zijn gebaseerd op cijfers uit het Bedrijveninformatienet (BIN) van Wageningen Economic Research (2017-2020) en op cijfers over de akkerbouwproductie van het CBS (2021).
Ruwvoersamenstelling: de gemiddelde samenstelling van het verbruikte graskuil en snijmaïs wordt bepaald door de samenstelling van de oogsten in 2021 en 2022. Er wordt hierbij van uitgegaan dat de oogst in een jaar voldoende is tot en met de weideperiode van het daaropvolgende jaar. De samenstelling van het geoogste ruwvoer in 2021 is gebaseerd op de jaarcijfers van Eurofins Agro. Voor de nog onbekende samenstelling van snijmaïskuil in 2022 is het gemiddelde van de laatste vijf jaren aangehouden (Eurofins Agro 2017-2021), waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven. Voor de gemiddelde samenstelling van de graskuiloogst in 2022 is uitgegaan van de vuistregel dat deze voor 40 procent wordt bepaald door de samenstelling van de voorjaarskuilen, voor 40 procent door de zomerkuilen en voor 20 procent door de najaarskuilen. In deze kwartaalrapportage is voor de gemiddelde samenstelling van graskuil en vers gras gebruik gemaakt van de samenstelling van voorjaarskuilen, zomerkuilen, najaarskuilen en vers gras van 2022 voor zover deze al beschikbaar zijn (Eurofins Agro). De gemiddelde samenstelling van graskuil en vers gras kan nog veranderen als er in de loop van 2022 meer analyseresultaten van graskuilen en vers gras bijkomen.

Overige uitgangspunten:

Het P-gehalte van melk in 2022 is nog niet bekend en daarom gebaseerd op het gemiddelde van de laatste vijf jaren waarbij de jaren met de hoogste en de laagste waarde buiten beschouwing blijven (referentiemelk; Qlip). De lichaamssamenstelling van dieren en de samenstelling van andere dierlijke producten zijn niet gewijzigd ten opzichte van de vorige kwartaalrapportage.
De melkproductie per koe is berekend als een voortschrijdend gemiddelde van oktober 2021 tot en met september 2022. De totale melkproductie is de som van de melkleveringen aan fabrieken (RVO) en de melk die achterblijft op de boerderij. De melkleveringen aan fabrieken zijn recent door de Nederlandse Zuivel Organisatie (NZO) gecorrigeerd met terugwerkende kracht tot 2018. De melkproductie per koe in de tweede kwartaalrapportage zou met de gecorrigeerde cijfers uitgekomen zijn op 8 855 kilogram in plaats van 8 820 kilogram.
Voor de berekening van de mineralenuitscheiding van varkens, pluimvee en konijnen zijn de definitieve excretiefactoren van 2021 (CBS, 2022) toegepast.

Tabel 2.1.1 laat zien dat de omvang van de melkveestapel in het derde kwartaal van 2022 licht is gestegen ten opzichte van de vorige rapportage vooral door een toename van het jongvee. Op basis van de voorlopige uitkomsten van de Landbouwtelling 2022 nemen de varkensstapel en pluimveestapel daarentegen juist af.

2.1.1 Aantal dieren (x 1 000)
		2021¹⁾	1e kwartaal-rapportage 2022²⁾	2e kwartaal-rapportage 2022³⁾	3e kwartaal-rapportage 2022⁴⁾
Rundvee - melkvee	Totaal	2 543	2 585	2 585	2 608
Rundvee - melkvee	Vrouwelijk jongvee tot 1 jaar	451	466	475	477
Rundvee - melkvee	Mannelijk jongvee tot 1 jaar	41	38	43	48
Rundvee - melkvee	Vrouwelijk jongvee van 1 jaar en ouder	465	499	491	504
Rundvee - melkvee	Melkkoeien	1 571	1 567	1 563	1 565
Rundvee - melkvee	Fokstieren van 1 jaar en ouder	15	14	14	14

Rundvee - vleesvee	Totaal	1 189	1 212	1 196	1 218
Rundvee - vleesvee	Witvleeskalveren	619	639	593	613
Rundvee - vleesvee	Rosévleeskalveren	339	337	344	340
Rundvee - vleesvee	Vrouwelijk jongvee tot 1 jaar	32	30	35	36
Rundvee - vleesvee	Vleesstieren tot 1 jaar	42	45	47	50
Rundvee - vleesvee	Vrouwelijk jongvee van 1 jaar en ouder	56	46	52	53
Rundvee - vleesvee	Vleesstieren van 1 jaar en ouder	45	49	52	52
Rundvee - vleesvee	Weide- en zoogkoeien	56	65	75	73

Schapen	Ooien	500	500	500	519
Melkgeiten	Melkgeiten ouder dan 1 jaar	451	451	451	456
Paarden	Totaal	68	68	68	68
Pony's	Totaal	29	29	29	29

Varkens	Totaal (exclusief biggen)	6 203	6 203	6 203	6 115
Varkens	Vleesvarkens	5 177	5 177	5 177	5 112
Varkens	Opfokvarkens	209	209	209	211
Varkens	Zeugen	812	812	812	788
Varkens	Dekberen	4	4	4	4

Pluimvee	Totaal	90 666	90 666	90 666	89 497
Pluimvee	Vleeskuikens	37 928	37 928	37 928	38 224
Pluimvee	Opfokouderdieren vleeskuikens	2 710	2 710	2 710	2 615
Pluimvee	Ouderdieren vleeskuikens	4 663	4 663	4 663	4 392
Pluimvee	Opfokleghennen incl. ouderdieren in opfok	10 593	10 593	10 593	9 697
Pluimvee	Leghennen incl. ouderdieren, tot ca. 20 maanden	30 712	30 712	30 712	29 428
Pluimvee	Leghennen ouder dan ca. 20 maanden	2 902	2 902	2 902	4 052
Pluimvee	Eenden	568	568	568	614
Pluimvee	Kalkoenen	589	589	589	474
Konijnen	Voedsters	38	38	38	35
¹⁾ Definitieve cijfers op de peildatum 1 april 2021 van de Landbouwtelling, exclusief bijtellingen voor leegstand. Het aantal dieren in tabel 2.1.1 kan afwijken van het aantal in de tabellen van de Landbouwtelling van het CBS. In de tabellen van de Landbouwtelling vindt voor bedrijven met tijdelijke leegstand op de peildatum een bijtelling plaats van het aantal dieren dat normaliter aanwezig is. De bijtelling is van belang voor de bepaling van het bedrijfstype en de economische omvang maar overschat het gemiddeld aantal aanwezige dieren. ²⁾ Het aantal runderen is het aantal in het I&R-register op 1-4-2022. Voor de overige dieren zijn het de definitieve aantallen van de Landbouwtelling van 2021. ³⁾ Het aantal runderen is het aantal in het I&R-register op 1-7-2022. Voor de overige dieren zijn het de definitieve aantallen van de Landbouwtelling van 2021. ⁴⁾ Het aantal runderen is het aantal in het I&R-register op 1-10-2022. Voor de overige dieren, uitgezonderd paarden en pony's, zijn het de voorlopige aantallen van de Landbouwtelling van 2022. In de Landbouwtelling van 2022 ontbreekt het aantal paarden en pony's. De aantallen in 2021 zijn aangehouden.

In Tabel 2.1.2 is de samenstelling van de belangrijkste voedermiddelen voor graasdieren weergegeven. De samenstelling van graskuil en vers gras in 2022 is in de derde kwartaalrapportage gebaseerd op beschikbare analyseresultaten van 2022. In de eerste kwartaalrapportage was de samenstelling van graskuil en vers gras nog gebaseerd op het gemiddelde van de voorgaande vijf jaar. Uit de vergelijking van de cijfers van het derde kwartaal met die van het eerste kwartaal blijkt dat de stikstof- en fosforgehalten van graskuil en vers gras in 2022 relatief laag uitvallen.

2.1.2 Samenstelling van ruwvoer en melkveemengvoer
	Stikstof	Stikstof	Stikstof	Fosfor	Fosfor	Fosfor
	1e kwartaal-rapportage 2022	2e kwartaal-rapportage 2022	3e kwartaal-rapportage	1e kwartaal-rapportage 2022	2e kwartaal-rapportage 2022	3e kwartaal-rapportage 2022
Mengvoer melkvee (g/kg)¹⁾	29,3	29,5	29,9	4,30	4,31	4,38
Graskuil oogstjaar 2021 (g/kg droge stof)²⁾	25,8	25,8	25,8	3,73	3,73	3,73
Graskuil oogstjaar 2022 (g/kg droge stof)²⁾³⁾	29,3	27,8	25,6	3,69	3,48	3,20
Snijmaïs oogstjaar 2021 (g/kg droge stof)²⁾	11,2	11,2	11,2	1,80	1,80	1,80
Snijmaïs oogstjaar 2022 (g/kg droge stof)²⁾⁴⁾	11,8	11,8	11,8	1,83	1,83	1,83
Vers gras 2022 (g/kg droge stof)²⁾⁵⁾	31,1	31,1	30,2	3,82	3,82	3,50
¹⁾ Bron: Nevedi. ²⁾ Bron: Eurofins Agro. ³⁾ Het cijfer in de eerste kwartaalrapportage is een gemiddelde van de vijf voorgaande jaren. In de tweede kwartaalrapportage zijn de resultaten van de voorjaarskuilen van 2022 verwerkt. Het cijfer in de derde kwartaalrapportage is volledig gebaseerd op analyseresultaten van 2022. ⁴⁾ Gemiddelde samenstelling van de vijf voorgaande jaren. ⁵⁾ Het cijfer in de eerste en tweede kwartaalrapportage is een gemiddelde van de vijf voorgaande jaren. Het cijfer in de derde kwartaalrapportage is gebaseerd op analyseresultaten van 2022.

In Tabel 2.1.3 is de melkproductie per koe per jaar weergegeven. Het cijfer is een voortschrijdend gemiddelde over de voorgaande 12 maanden. De melkleveringen aan fabrieken zijn recent door de Nederlandse Zuivel Organisatie (NZO) gecorrigeerd met terugwerkende kracht tot 2018. De melkproductie per koe in de tweede kwartaalrapportage zou met de gecorrigeerde cijfers uitgekomen zijn op 8 855 kilogram.

2.1.3 Melkproductie per koe (kg/koe/jaar)
	2021	1e kwartaalrapportage 2022	2e kwartaalrapportage 2022	3e kwartaalrapportage 2022
Melkproductie	8 845	8 790	8 820	8 895
N.B. In de tweede kwartaalrapportage is het deel van de melkproductie dat achterblijft op de boerderij verhoogd van 1,5 naar 2,1 procent. De melkleveringen aan fabrieken zijn recent door de Nederlandse Zuivel Organisatie (NZO) gecorrigeerd met terugwerkende kracht tot 2018. De melkproductie per koe zou met de gecorrigeerde cijfers in de eerste kwartaalrapportage uitgekomen zijn op 8 865 kilogram en in de tweede kwartaalrapportage op 8 855 kilogram.

In Tabel 2.1.4 is het resultaat weergegeven van de fosfaat- en stikstofexcretie (momentopname) in de kwartaalrapportages.

2.1.4 Fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel met de rundveestapel op peildata van het I&R-systeem¹⁾ (mln kg)
		Fosfaat	Fosfaat	Fosfaat	Stikstof	Stikstof	Stikstof
		1e kwartaal-rapportage 2022	2e kwartaal-rapportage 2022	3e kwartaal-rapportage 2022	1e kwartaal-rapportage 2022	2e kwartaal-rapportage 2022	3e kwartaal-rapportage 2022
Rundvee	Totaal	87,7	85,8	84,4	308,6	302,9	301,1
Rundvee	Melkvee	78,1	76,2	74,9	275,0	269,0	267,1
Rundvee	Vleeskalveren	5,8	5,3	5,4	20,4	19,4	19,6
Rundvee	Overig vleesvee	3,8	4,2	4,1	13,2	14,6	14,4
Varkens	Totaal	35,0	34,5	33,9	87,8	88,9	87,4
Pluimvee	Totaal	23,7	23,2	22,8	52,8	54,3	53,5
Pluimvee	Kippen	23,0	22,6	22,2	51,4	53,0	52,3
Pluimvee	Kalkoenen	0,4	0,4	0,3	0,9	1,0	0,8
Pluimvee	Eenden	0,2	0,2	0,2	0,4	0,4	0,4
Paarden, pony’s, schapen en geiten	Totaal	7,0	6,9	6,8	21,6	21,5	21,5
Konijnen	Totaal	0,2	0,2	0,1	0,3	0,3	0,3
Veestapel	Totaal	153,6	150,6	148,0	471,1	467,9	463,8
¹⁾ De omvang van de rundveestapel in de kwartaalrapportages is gebaseerd op de aantallen in het I&R-systeem voor rundvee aan het einde van elk kwartaal. N.B. de momentopnames na afloop van elk kwartaal zijn door veranderingen in de rundveestapel niet representatief voor de fosfaat- en stikstofexcretie in het hele jaar. Daarnaast zijn de waarden van een aantal variabelen in de kwartaalrapportages geschat, zoals het verbruik en de samenstelling van bepaalde voeders, omdat deze gegevens op het moment van rapportage nog niet beschikbaar waren.

De stikstofexcretie van de melkveesector valt ten opzichte van de tweede kwartaalrapportage van 2022 lager uit en ligt met 267,1 miljoen kg ruim 5 procent onder het sectorplafond van 281,8 miljoen kilogram. De stikstofexcretie daalt ook ten opzichte van 2021 (Tabel 2.2.1). Een belangrijke oorzaak voor de daling is het lagere stikstofgehalte van de grasoogst in 2021 en 2022. De stikstofexcretie van de gehele veestapel ligt 8 procent onder het stikstofproductieplafond dat door de Europese Commissie is vastgesteld. De fosfaatexcretie van de melkveesector komt volgens de prognose van het derde kwartaal uit op 74,9 miljoen kilogram, 10 miljoen kilogram onder het sectorplafond. De fosfaatexcretie van de gehele veestapel ligt ruim 14 procent onder het fosfaatproductieplafond.

2.2 Fosfaat- en stikstofexcretie met gemiddeld aantal dieren

Na afloop van elk kalenderjaar berekent het CBS achtereenvolgens voorlopige en definitieve cijfers over de fosfaat- en stikstofexcretie van de veestapel. De definitieve cijfers gaan daarbij uit van de excretiefactoren per dier die zijn vastgesteld door de Werkgroep Uniformering berekening Mest- en mineralencijfers (WUM) en het aantal dieren in de Landbouwtelling. Daarbij wordt ervan uitgegaan dat het aantal dieren op de peildatum 1 april van de Landbouwtelling overeenkomt met het gemiddeld aantal aanwezige dieren in het jaar, behalve in jaren met uitbraken van dierziekten of andere bijzondere omstandigheden.

In Tabel 2.2.1 zijn de definitieve cijfers over de excretie van stikstof en fosfaat in 2021 weergegeven. De cijfers zijn per 30 juni 2022 gepubliceerd in de databank Statline van het CBS.

2.2.1 Fosfaat- en stikstofexcretie van de Nederlandse veestapel op basis van het aantal dieren op de peildatum 1 april van de Landbouwtelling (mln kg)
		Fosfaat	Fosfaat	Stikstof	Stikstof
		2020	2021	2020	2021
Rundvee	Totaal	82,7	83,2	320,1	305,9
Rundvee	Melkvee	73,6	74,2	286,5	273,0
Rundvee	Vleeskalveren	5,7	5,4	20,3	19,8
Rundvee	Overig vleesvee	3,4	3,7	13,4	13,1
Varkens	Totaal	36,7	34,5	91,8	88,9
Pluimvee	Totaal	24,1	23,2	54,7	54,3
Pluimvee	Kippen	23,4	22,6	53,3	53,0
Pluimvee	Kalkoenen	0,4	0,4	0,9	1,0
Pluimvee	Eenden	0,3	0,2	0,5	0,4
Paarden, pony’s, schapen en geiten	Totaal	6,7	7,0	21,7	21,6
Konijnen	Totaal	0,6	0,2	1,2	0,3
Veestapel	Totaal	150,7	148,0	489,4	471,0

Het cijfer van de fosfaatexcretie in 2021 van de totale veestapel ligt met 148,0 miljoen kg fosfaat ruim 14 procent onder het plafond van 172,9 miljoen kg. De stikstofexcretie komt met 471,0 miljoen kg bijna 7 procent lager uit dan het plafond van 504,4 miljoen kg. De stikstofexcretie van de melkveesector daalde van 286,5 miljoen kilogram in 2020 tot 273,0 miljoen kilogram in 2021, ruim 3 procent onder het sectorplafond. De belangrijkste oorzaak hiervoor is het lagere stikstofgehalte in de graskuiloogst van 2021.

²⁾ Met ingang van 2018 wordt het aantal dieren in de Landbouwtelling op de website van het CBS bijgesteld voor bedrijven met tijdelijke leegstand op de peildatum. Voor deze bijstelling wordt gebruik gemaakt van de opgave van voorgaand jaar. De reden voor deze bijstelling is dat de Landbouwtelling een structuurenquête is, waarin een bijstelling bij tijdelijke leegstand o.a. van belang is voor de bepaling van het bedrijfstype en de economische omvang van de bedrijven.