3. Leefbaarheid en overlast in buurt

Leefbaarheid buurt

Aan de bevolking is in 2021 gevraagd naar de waardering van de leefbaarheid in hun buurt. Gemiddeld geven de inwoners van de 52 grote gemeenten een 7,4 als rapportcijfer (zie tabel 2.2). De Heerlenaren waarderen de leefbaarheid van hun buurt met een 7,0 een stuk lager. Ook de inwoners van de G4 vinden met een 7,2 dat de leefbaarheid minder goed is dan het gemiddelde van de grote gemeenten. In de 52 grote gemeenten loopt het rapportcijfer voor de leefbaarheid van de buurt uiteen van 6,9 in Schiedam tot 7,9 in Hoeksche Waard. Na Schiedam staat Heerlen samen met Rotterdam met een 7,0 in de top drie van steden met de laagste waardering voor de leefbaarheid van de buurt.  

De waardering voor de leefbaarheid in de buurt is in de andere Limburgse gemeenten hoger. Met een 7,3 komt Sittard-Geleen op plek 11 als het gaat om gemeenten met een relatief lage waardering voor de leefbaarheid van de buurt. Venlo en Maastricht komen met een 7,5 op de plekken 20 en 24 terecht. Ook wanneer rekening wordt gehouden met verschillen in man/vrouw-verhouding, leeftijdsopbouw, opleiding en inkomen tussen de steden verandert deze positie van Heerlen op de ranglijst niet. In de rapportcijfers treden sinds 2013 weinig fluctuaties op. In Heerlen is de waardering voor de leefbaarheid in de buurt weinig veranderd: in 2013 was dit een 6,8, in 2021 een 7,0. Ook het verschil tussen Heerlen, de G4 en de 52 grote gemeenten is tussen 2013 en 2021 niet wezenlijk gewijzigd. In alle jaren was het rapportcijfer in Heerlen lager dan gemiddeld in de andere gemeenten.

Bij de conclusie dat het slecht gesteld is met de leefbaarheid in buurten in Heerlen dient echter een kanttekening te worden geplaatst. Zoals we reeds hebben geconstateerd bij de buurtcohesie is in Heerlen sprake van een tweedeling. In Heerlen-noord is het rapportcijfer voor de leefbaarheid van de buurt een vol punt lager dan in Heerlen-zuid: 6,6 tegen 7,6. Dat betekent dat de leefbaarheid in het zuidelijke deelgebied boven het gemiddelde van de grote gemeenten terecht komt. In het noordelijke gebied is de leefbaarheid lager dan Schiedam, de gemeente met de laagste waardering van de burgers voor hun leefbaarheid. 

De waardering die Heerlenaren voor de leefbaarheid van hun buurt hebben verschilt weinig naar geslacht en leeftijd. 65-plussers zijn iets tevredener dan jongere leeftijdsgroepen. Hoogopgeleiden oordelen iets positiever dan laag- of middelbaar opgeleiden. De waardering verschilt relatief fors naar huishoudensinkomen. Personen in huishoudens met de hoogste inkomens geven de leefbaarheid van hun buurt een 7,7, personen in huishoudens met de laagste inkomens een 6,1.  

Overlast in buurt

Heerlen bevindt zich in de onderste regionen qua leefbaarheid. Maar hierbij dient meteen de nuancerende opmerking te worden gemaakt dat dit uitsluitend geldt voor Heerlen-noord. Dit roept de vraag op waarom het zo slecht gesteld is met de leefbaarheid in het noordelijke deelgebied. Hoe staat het met de ervaren buurtoverlast en veiligheid? 

Ruim 6 op de 10 Heerlenaren geven aan een of meerdere vormen van buurtoverlast te ervaren (zie figuur 3.3). Dat is vergelijkbaar met de inwoners van de G4, waar bijna 6 op de 10 zeggen veel overlast binnen hun buurt te hebben, en is meer dan in de 52 grote gemeenten (gemiddeld ongeveer 5 op de 10). In Heerlen-noord ervaart 66 procent veel buurtoverlast, en dat is substantieel hoger dan in Heerlen-zuid waar een krappe meerderheid van 53 procent veel ervaart. Ook wanneer rekening worden gehouden met demografische en sociaaleconomische verschillen tussen beide stadsdelen verandert dit beeld nauwelijks. De relatief sterke overlastervaring komt tot uiting op diverse terreinen. Zo hebben Heerlenaren naar eigen zeggen veel last van fysieke verloedering in de buurt, zoals rommel op straat of vernield straatmeubilair: 36 procent ervaart daar veel overlast van. Dat is een beduidend grotere groep dan het gemiddelde van de 52 grote gemeenten, waarvan 26 procent veel overlast heeft van verloedering in de hun buurt. Binnen Heerlen komt ook op dit vlak de tweedeling naar voren: 39 procent van de burgers die in Heerlen-noord wonen rapporteren dat ze overlast hebben van rommel op straat tegenover 32 procent in Heerlen-zuid. Maar ook dit percentage in het zuidelijk stadsdeel ligt op het niveau van dat van de G4-gemeenten. 

Een ander aspect van buurtoverlast is de sociale overlast, zoals drugsgebruik of rondhangende jongeren. Ook daar hebben de inwoners van Heerlen veel last van: 22 procent in Heerlen tegenover gemiddeld 17 procent in de 52 grote gemeenten. Heerlen benadert daarmee de sociale overlast in de G4 waar 24 procent daarmee kampt. Het grote contrast tussen de twee stadsgebieden komt hier duidelijk naar voren: waar in Heerlen-zuid 14 procent dergelijke overlast ervaart is dat met 27 procent in Heerlen-noord dubbel zoveel. Of anders gezegd: waar in het zuidelijke deelgebied minder sociale overlast is dan het stedelijke gemiddelde, heeft het noordelijke deelgebied sociale overlastpercentage dat hoger is dan dat van de G4. 

Niet alleen hebben de Heerlenaren te kampen met verloedering en sociale overlast, ook wordt er veel verkeersoverlast in de buurt ervaren. Bijna de helft van de Heerlenaren heeft overlast van verkeer zoals te hard rijden of agressief verkeersgedrag in hun buurt. Dat is beduidend meer dan in zowel de G4 gemeenten (38 procent) als het gemiddelde van de 52 grote steden (35 procent). Ook op dit vlak is de tweedeling duidelijk zichtbaar: waar in het Heerlen-noord door 57 procent verkeersoverlast wordt ervaren, blijft dit in Heerlen-zuid beperkt tot 37 procent. Daarmee is de situatie in het noordelijke gebied veel slechter dan in de grote gemeenten, inclusief in die van de G4, terwijl in het zuidelijke gebied de overlast van het verkeer past bij het gemiddelde niveau. 

Beduidend minder overlast ervaren de inwoners van geluids-of stankoverlast of overlast van horecagelegenheden. Heerlen volgt daarin met 16 procent het gemiddelde overlastpercentage van de 52 grote gemeenten. Deze zogenoemde milieuoverlast wordt met 21 procent sterker ervaren in de G4 gemeenten. Wederom komt de tweedeling binnen Heerlen naar voren: de inwoners van Heerlen-noord hebben aanzienlijk vaker last van geluidsoverlast in hun buurt (18 procent) dan de mensen die in Heerlen-zuid wonen (12 procent).  

Zoals aangetoond heeft Heerlen te kampen met bovengemiddelde sociale overlast, en dat is geheel toe te schrijven aan de het noordelijke gebied. Wanneer wordt ingezoomd op sociale overlast in de buurt blijkt dat Heerlenaren, in vergelijking met de inwoners van de 52 grote gemeenten, in hun woonomgeving veel overlast ervaren van met name rondhangende jongeren, drugshandel, drugsgebruik en verwarde personen. De overlastpercentages liggen op het niveau van de G4, of in geval van drugshandel nog hoger. De vergelijking tussen Heerlen-noord en Heerlen-zuid leert dat deze bovengemiddelde sociale overlast In Heerlen wordt veroorzaakt door de situatie in het noordelijke gebied. De discrepanties met vrijwel alle vormen tussen Heerlen-noord ten opzichte van zowel het gemiddelde in de 52 steden als van de G4 zijn fors. Vooral is dat te zien bij de overlast van rondhangende jongeren en drugshandel.  

Heerlenaren, en dan vooral de inwoners van Heerlen-noord, geven dus duidelijk vaker aan zelf veel buurtoverlast te ervaren dan inwoners van de 52 grote gemeenten. Hierbij kan wel de volgende nuancering gemaakt worden. Dit verschil is kleiner als het gaat om de mate waarin buurtoverlast naar eigen waarneming in de buurt voorkomt, los van de vraag of men daar zelf veel overlast van heeft. Zo geeft van de inwoners van de 52 grote gemeenten een overgrote meerderheid van 95 procent aan dat buurtoverlast ‘wel eens voorkomt’. In Heerlen is dat 97 procent. Dit zien we ook bij de diverse vormen. Zo zegt 90 procent van de Heerlenaren dat fysieke verloedering in de buurt weleens voorkomt, 65 procent sociale buurtoverlast, 86 procent verkeersoverlast, en 45 procent milieuoverlast. Het gemiddelde van de 52 grote gemeenten is respectievelijk 86, 64, 81 en 46 procent. Buurtoverlast wordt in Heerlen dus niet veel frequenter waargenomen dan in andere steden, maar de persoonlijke overlastervaring van Heerlenaren is groter dan die van inwoners van andere steden.