Maatschappelijke Diensttijd 2020

Op verzoek van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), zijn in 2020 drie vragen over maatschappelijke diensttijd (MDT) toegevoegd aan het onderzoek Sociale samenhang en Welzijn 2020 (SSW). Dit betreft vragen over de bekendheid met MDT, de bereidheid om daar zelf aan mee te willen doen, en de redenen waarom jongeren er niet aan mee willen doen. Na een experimentele periode is MDT in maart 2020 officieel van start gegaan.

De maatschappelijke diensttijd biedt jongeren tussen 14 en 27 jaar oud de kans om een bijdrage te leveren aan de samenleving, hun talenten te ontdekken en te ontwikkelen en mensen met verschillende achtergronden te ontmoeten. Deelname aan de maatschappelijke diensttijd is vrijwillig.

MDT beoogt ook dat door mee te doen aan MDT de maatschappelijke betrokkenheid van jongeren zal toenemen. Zo kan MDT resulteren in een grotere deelname aan vrijwilligerswerk. Ook kan MDT ertoe bijdragen dat jongeren zich meer aansluiten bij maatschappelijke organisaties en bedrijven met een ideële doelstelling, ze actiever worden in het verenigingsleven en vaker hulp geven aan andere mensen. Ook wordt er naar gestreefd om met MDT de kansen op de arbeidsmarkt te vergroten. MDT kan ten slotte bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling van jongeren, zoals het vergroten van het zelfvertrouwen, het opdoen van vaardigheden, het eigen netwerk uit te breiden en hun toekomstperspectief te vergroten.

In dit rapport worden de belangrijkste resultaten vermeld van de drie vragen die opgenomen zijn in SSW 2020. Aan dit onderzoek hebben 7 836 personen van 15 jaar of ouder meegedaan. In het onderzoek SSW wordt voor jongeren en jongvolwassenen gebruik gemaakt van leeftijdsklassen vanaf 15 jaar; 15-17, 18-21, 22-27. Er wordt verondersteld dat de SSW groep 15 tot en met 27 jaar representatief is voor de doelgroep van MDT (14-27 jaar).

In 2020 zijn er drie vragen gesteld over maatschappelijke diensttijd (MDT). De eerste vraag was of men al bekend was met maatschappelijke diensttijd. Van de 15-plussers geeft 32 procent aan bekend te zijn met MDT. Dat is een lager percentage ten opzichte van 2019, maar dat wordt waarschijnlijk veroorzaakt door een aanpassing van de vraag. Destijds werd gevraagd of men ‘gehoord’ had van de maatschappelijke diensttijd (zie Technische toelichting). Hier antwoordde 44 procent met ja, 51 procent met nee en 5 procent gaf geen antwoord.

Ook opleiding doet ertoe. Van de groep met uitsluitend basisonderwijs is 20 procent en van de vmbo-ers is 23 procent bekend met MDT. Bij de middelbaar opgeleiden is dat 31 procent, bij de hbo-ers 40 procent en bij de universitair geschoolden 44 procent.

Aangezien deze bevolkingskenmerken ook onderling gerelateerd zijn, is een correctie uitgevoerd waarbij deze kenmerken samen zijn opgenomen. Het verschil tussen mannen en vrouwen is niet meer statistisch significant, en daarmee niet meer onderscheidend, als rekening wordt gehouden met de andere achtergrondkenmerken (Tabel B2). De correctie zorgt er ook voor dat de bekendheid met MDT vooral toeneemt vanaf 45 jaar. Opleiding blijft sterk onderscheidend: naarmate het opleidingsniveau hoger is, neemt de bekendheid met MDT toe. Ook is inkomen, maar beduidend minder dan opleiding, relevant (Tabel B2, zie Wald en odds ratios). Huishoudens die het minst te besteden hebben, zijn het minst bekend met MDT. Ten slotte is ook na correctie de bekendheid minder groot onder zowel de groep met een westerse als een niet-westerse migratieachtergrond dan de groep met een Nederlandse achtergrond.

Aan de jongeren van 15 tot 28 jaar is gevraagd of zij mee zouden willen doen met een project in het kader van de maatschappelijke diensttijd. Van deze groep geeft 13 procent te kennen mee te willen doen, 3 procent doet al mee of heeft meegedaan, 37 procent ‘weet het niet’ en 47 procent zegt niet mee te willen in een MDT-project.¹⁾

Een vergelijking met de situatie in 2019 is lastig aangezien destijds deze vraag is voorgelegd aan de 15 tot 26-jarigen en de vraagstelling iets anders is geformuleerd (zie Technische toelichting). In 2019 gaf 15 procent als antwoord dat ze mee zouden doen, 42 procent wist het nog niet en 43 procent gaf aan geen interesse in MDT-projecten te hebben. Hoewel niet geheel vergelijkbaar, geven deze cijfers aan dat de bereidheid in 2019 en 2020 nauwelijks is veranderd. In welke mate hierbij Covid-19, en de daaraan gerelateerde beperkende maatregelen, een rol hebben gespeeld is niet duidelijk. Wel is bekend dat VWS, vanwege de aandacht voor Covid-19, pas in het najaar van 2020 meer bekendheid kon geven aan MDT.

In 2020 heeft 16 procent van de jongeren in de leeftijd van 15 tot 28 jaar aangegeven deelgenomen te hebben of deelnemen aan een MDT-project (3 procent), of daartoe bereid zijn (13 procent).
In tabel 1 is deze (bereidheid tot) deelname uitgesplitst naar bevolkingsgroepen. Zo geven jonge vrouwen (18 procent) vaker aan deel te nemen of te willen deelnemen aan een MDT-project dan jonge mannen (14 procent). Ook in 2019 gaven vrouwen vaker dan mannen aan mee te willen doen (18 procent versus 12 procent).

De deelname of bereidheid om mee te doen met MDT-projecten is met 12 tot 13 procent minder groot onder de 15- tot 18-jarigen en de 18- tot 22-jarigen dan onder de 22- tot 28-jarigen (20 procent).

Opleiding is relevant voor de bereidheid om in MDT-projecten te participeren. Van de laagst opgeleiden (basis / vmbo) wil zo’n 15 procent meedoen, doet mee of heeft meegedaan met een MDT-project. Bij de middelbaar opgeleiden is deze bereidheid 12 procent en bij de hbo-ers of universitair geschoolden is het mee willen doen met respectievelijk 21 en 34 procent beduidend hoger.

Bij inkomen is er nauwelijks een relatie met het (willen) participeren in een MDT-project: alle inkomensgroepen schommelen rond het gemiddelde van 16 procent. Evenmin is de migratieachtergrond sterk onderscheidend.

Een verdere detaillering is gemaakt door de groep die ‘zou willen meedoen’ (13 procent) en de groep die ‘meedoet of al heeft meegedaan’ (3 procent) te onderscheiden. De bovenvermelde resultaten blijven grotendeels overeind voor de groep die ‘zou willen meedoen’, maar er zijn geen verschillen tussen de bevolkingsgroepen bij de kleine groep van 34 personen die ‘meedoet of al heeft meegedaan’.

Vervolgens is nagegaan of er een relatie is tussen het mee willen doen met MDT en andere vormen van participatie: de sociale contacten, het geven van hulp aan anderen, inzetten als vrijwilliger voor organisaties en deelname aan verenigingsactiviteiten. Het blijkt dat nagenoeg alle participatie-aspecten positief gerelateerd zijn het mee willen doen met MDT-projecten. Zo is de groep met minstens wekelijks contact met familie meer bereid om te participeren in een MDT-project (18 procent) dan de groep die minder vaak contact heeft met familie (11 procent). Ook is het wekelijkse contact met vrienden of bekenden gerelateerd aan MDT: 17 versus 10 procent. Met het burencontact is er geen correlatie. Wel is er een verband met het geven van hulp aan anderen buiten het eigen huishouden en buiten organisaties: jongeren die dit minstens een keer per maand doen zijn ook meer geïnteresseerd in een MDT-project (20 procent) dan degenen die geen hulp hebben gegeven (14 procent).

Ook bij het onderscheid tussen de jongeren die zich niet of wel inzetten als vrijwilliger komt dit beeld naar voren: van de vrijwilligers wil 20 procent meedoen, van de niet-vrijwilligers is dat 13 procent. Ook is de (bereidheid tot) deelname groter onder de groep die betaald werk heeft (17 procent) dan de groep zonder een betaald baan (13 procent). Er is echter geen relatie tussen het actief zijn in verenigingen en het meedoen of willen meedoen met een MDT-project.

Ook is nagegaan of er een verband is met het sociale vertrouwen. Van de groep die zegt dat andere mensen over het algemeen te vertrouwen zijn, geeft 18 procent te kennen dat ze met MDT-projecten mee zouden willen doen. Dat is echter geen niet statistisch verschil ten opzichte van de 15 procent van de groep die van mening is dat je niet voorzichtig genoeg kunt zijn in de omgang met andere mensen.

Aan de jongeren van 15 tot 28 jaar is gevraagd waarom ze niet willen deelnemen aan een MDT-project. Er zijn zes redenen voorgelegd, en de optie ‘andere reden’, waarbij meerdere antwoorden gegeven konden worden (zie Tabel B4). Een meerderheid geeft aan daar geen tijd voor te hebben (55 procent). Daarnaast geeft een relatief grote groep (47 procent) aan dat het hen niet zo aanspreekt.

De overige redenen worden beduidend minder vaak genoemd. Zo zegt 18 procent dat ze er te weinig van af weten, 9 procent zet zich al op een andere manier vrijwillig in en 5 procent zegt dat ze de juiste vaardigheden missen. De eigen gezondheid wordt nagenoeg niet als reden genoemd. Ten slotte geeft nog 9 procent aan dat er een ‘andere reden’ is dat ze geen interesse in een MDT-project hebben.

Aan de jongeren van 15 tot 28 jaar is gevraagd waarom ze niet willen deelnemen aan een MDT-project. Er zijn zes redenen voorgelegd, en de optie ‘andere reden’, waarbij meerdere antwoorden gegeven konden worden (zie Tabel B4). Een meerderheid geeft aan daar geen tijd voor te hebben (55 procent). Daarnaast geeft een relatief grote groep (47 procent) aan dat het hen niet zo aanspreekt.

De overige redenen worden beduidend minder vaak genoemd. Zo zegt 18 procent dat ze er te weinig van af weten, 9 procent zet zich al op een andere manier vrijwillig in en 5 procent zegt dat ze de juiste vaardigheden missen. De eigen gezondheid wordt nagenoeg niet als reden genoemd. Ten slotte geeft nog 9 procent aan dat er een ‘andere reden’ is dat ze geen interesse in een MDT-project hebben.

Op verzoek van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), is in 2020 informatie verzameld over de bekendheid met en het mee willen doen aan maatschappelijke diensttijd (MDT).

Aan dit onderzoek hebben 7 836 personen van 15 jaar of ouder meegedaan. Een op de drie van de 15-plussers geeft te kennen bekend te zijn met MDT. Jongeren, de doelgroep van MDT, zijn daar minder bekend mee dan ouderen. Verder is de bekendheid met MDT minder groot onder de lager opgeleiden, mensen die minder te besteden hebben, en de groep met een migratieachtergrond dan de hoger opgeleiden, mensen met een hoger inkomen en de groep met een Nederlandse achtergrond.

Desgevraagd geeft 13 procent van de jongeren van 15 tot 28 jaar aan met een MDT-project mee te willen doen, en 3 procent doet al mee of heeft meegedaan. De rest ‘weet het niet’ of wil niet meedoen. De 22 tot 28-jarigen en hoger opgeleiden zijn daartoe meer bereid dan de 15- tot 21-jarigen en lager opgeleiden. Jongeren die niet willen participeren in een MDT-project geven vooral aan daar geen tijd voor te hebben, of dat het hen niet zo aanspreekt. Er zijn geen duidelijke indicaties dat de bereidheid om deel te nemen aan een MDT-project in 2020 ten opzichte van 2019 is toegenomen.

Data

Voor dit rapport is gebruikgemaakt van gegevens uit het onderzoek Sociale samenhang en welzijn (SSW), editie 2020. In dit onderzoek is onder meer gevraagd naar de sociale, maatschappelijke en politieke participatie, het vertrouwen in anderen en in instituties van mensen van 15 jaar of ouder. In 2019 zijn ook drie vragen die betrekking hebben op maatschappelijke diensttijd opgenomen. Aan dit onderzoek hebben 7 836 personen meegedaan: 1 510 personen in de leeftijd van 15 tot 28 jaar en 6 326 zijn 28 jaar of ouder.

Vraagstellingen

De vraagstellingen (zie kader) zijn niet identiek aan de vragen die in SSW 2019 zijn opgenomen. Een ander verschil met 2019 is dat de vraag over de bereidheid tot deelname aan de groep van 15 tot 26 jaar is gesteld.

Persoonskenmerken

Informatie over herkomst en het gestandaardiseerd besteedbaar huishoudensinkomen (ingedeeld in kwartielgroepen) is afkomstig uit registers en is aan de enquêtegegevens gekoppeld. Respondenten is gevraagd naar hun geslacht, leeftijd en hoogst voltooide opleidingsniveau. Het hoogst voltooide opleidingsniveau bestaat uit de categorieën ‘basisonderwijs’, ’vmbo, avo onderbouw, mbo1’, ‘mbo2, 3, 4, havo, vwo’, ‘hbo, wo bachelor’ en ‘wo, master, doctor’.