4. Cybercrime
In dit hoofdstuk worden enkele cijfers beschreven over online criminaliteit. Ook wordt ingegaan op de sancties en/of straffen die worden opgelegd voor het plegen van een specifieke vorm van cybercrime, namelijk computervredebreuk.
Intermezzo: Cybercrime Cybercrime zijn alle delicten die gepleegd worden met behulp van ICT. Cybercrime omvat criminaliteit die gericht is op een ICT-systeem of de informatie die door ICT wordt verwerkt. Cybercrime omvat ook de al langer bestaande criminaliteit die door ICT een nieuwe impuls heeft gekregen, zoals oplichting en verspreiding van kinderporno via internet. Deze definitie is een samenvoeging van de enge definitie van cybercrime die het Nationaal Cyber Security Centrum en de politie hanteren, en de categorie ‘gedigitaliseerde criminaliteit’ die de politie ook onderscheidt.
Om goed aan te sluiten bij actuele ontwikkelingen op het gebied van online criminaliteit zijn de vragen over online criminaliteit in de Veiligheidsmonitor in 2021 grondig herzien. Ook de onderzoeksopzet is gewijzigd. Hierdoor zijn de uitkomsten van 2021 niet meer vergelijkbaar met die van voorgaande edities.
4.1 Online criminaliteit
Onder online criminaliteit worden delicten en incidenten geschaard die via internet, e‐mail of app plaatsvinden. Het betreft strafbare feiten in de sfeer van oplichting en fraude (aan‐ en verkoopfraude, fraude betalingsverkeer, ID‐fraude, phishing), computervredebreuk (hacken) en om incidenten in de interpersoonlijke sfeer die niet altijd strafbaar zijn zoals bedreigingen, pesten, stalken en shame sexting[voetnoot: Het ongevraagd doorsturen van seksueel getinte beelden met als doel de afgebeelde persoon aan de schandpaal te nagelen.]).
4.1.1 Slachtofferschap online criminaliteit afgenomen
| Categorie | 2023 | 2021 |
|---|---|---|
| Totaal slachtofferschap online criminaliteit | 15,6 | 16,9 |
| Online oplichting en fraude | 9,3 | 9,7 |
| Aankoopfraude | 6,9 | 6,9 |
| Verkoopfraude | 1,4 | 1,4 |
| Fraude betalingsverkeer | 1,1 | 1,3 |
| Identiteitsfraude | 0,8 | 0,8 |
| Phishing | 0,8 | 0,8 |
| Hacken | 5,5 | 6,9 |
| Hacken account | 4,5 | 5,7 |
| Hacken apparaat | 2,4 | 2,9 |
| Online bedreiging en intimidatie | 2,5 | 2,3 |
| Online bedreiging | 0,9 | 0,9 |
| Online pesten | 0,9 | 0,8 |
| Online stalking | 0,8 | 0,8 |
| Shamesexting | 0,4 | 0,4 |
| Overige online delicten | 0,5 | 0,6 |
| 1) De cijfers zijn gebaseerd op de Veiligheidsmonitor nieuwe stijl | ||
Het slachtofferschap van online criminaliteit is sinds 2021 met 8 procent afgenomen, van 16,9 procent van alle personen ouder 15 jaar naar 15,6 procent (figuur 4.1.1). Van de onderscheiden vormen van online criminaliteit nam het slachtofferschap van hacken het sterkst af, en dan met name het hacken van een account. Het percentage slachtoffers van online oplichting en fraude en van online bedreiging en intimidatie is de afgelopen 2 jaar vrij stabiel gebleven.
In 2023 was 16 procent van de bevolking van 15 jaar en ouder, slachtoffer van een of meer online delicten of incidenten. Jongeren waren vaker slachtoffer dan ouderen. In 2023 is 18 procent van de 15- tot 25-jarigen slachtoffer geweest van online criminaliteit, van de 65-plussers 11 procent. Vooral met online bedreiging en intimidatie hebben jongeren vaker te maken dan ouderen. Ook van hacken zijn ze vaker slachtoffer. Van aankoopfraude en fraude in het betalingsverkeer werden 25- tot 65-jarigen juist het vaakst slachtoffer. Phishing treft de 65-plussers het vaakst. Van alle slachtoffers van online criminaliteit deed 17 procent aangifte bij de politie. De cijfers per leeftijdscategorie worden niet in de figuur gegeven, maar zijn op Statline terug te vinden (CBS, 2023h). Meer cijfers over online criminaliteit zijn te vinden in de Veiligheidsmonitor 2023 (CBS, 2023i) van het CBS.
4.2 Opgelegde sancties voor computervredebreuk
Het Openbaar Ministerie (OM) en de rechter kunnen sancties opleggen aan verdachten van computervredebreuk. In een deel van de gevallen deelt het OM zonder tussenkomst van de rechter een strafbeschikking uit, biedt een transactie aan of besluit tot het seponeren van de zaak onder bepaalde voorwaarden (voorwaardelijk beleidssepot). Veelal bestaan strafbeschikkingen of transacties uit een taakstraf, een geldboete of schadevergoeding. Een deel van de zaken stuurt het OM door naar de rechter die op zijn beurt een straf of maatregel kan opleggen.
4.2.1 Aandeel computervredebreukzaken afgehandeld met een OM-sanctie gedaald
Het totaal aantal keren dat het OM een beslissing nam bij computervredebreukzaken nam toe van 419 in de periode 2011–2016 tot 707 in 2017–2022. Dat betekent een toename van bijna 70 procent. In de periode 2017–2022 werden 128 van de in totaal 707 (18 procent) door het OM genomen beslissingen inzake computervredebreuk afgehandeld door het OM met een transactie, strafbeschikking of voorwaardelijk beleidssepot (tabel 4.2.1). Deze zaken zijn dus afgehandeld met een strafoplegging zonder tussenkomst van een rechter. Dit aandeel is sterk afgenomen ten opzichte van de periode 2011–2016, toen nog een derde van het totaal aantal beslissingen met een strafoplegging door het OM werd afgehandeld. Een deel van de zaken stuurt het OM door naar de rechter waarna de rechter bij schuldigverklaring een straf of maatregel op kan leggen. In 2017–2022 werden 150 zaken doorgestuurd naar de rechter. Dat is een toename van 40 procent in vergelijking met de periode 2011–2016.
In de periode 2017–2022 werden 125 computervredebreukzaken afgedaan door de rechter. Bijna 40 procent meer dan in de periode 2011–2016. Bij 99 (bijna 80 procent) van de computervredebreukzaken die door de rechter zijn afgedaan in 2017–2022 deelde de rechter een straf uit tegenover 72 procent van de zaken in de periode 2011–2016. De meeste overige door de rechter afgedane zaken leiden tot vrijspraak dan wel een schuldigverklaring zonder straf.
| 2011-2016 | 2017-20221) | |
|---|---|---|
| Totaal door OM genomen beslissingen | 419 | 707 |
| - strafoplegging OM2) | 138 | 128 |
| - door OM doorgestuurd naar de rechter (dagvaarding en oproep na verzet) | 107 | 150 |
| Straf opgelegd door rechter | 65 | 99 |
| Bron: CBS 1) De aantallen ingeschreven rechtbankstrafzaken, totaal beslissingen door OM en onvoorwaardelijke sepots zijn in 2019 (in elk geval deels) gestegen als gevolg van een wijziging in het vastleggen van sepots. Tot 2019 legde de officier van justitie een groot deel van de sepotbeslissingen vast in BOSZ, een politiesysteem. Vanaf 1 januari 2019 worden alle sepotbeslissingen geregistreerd in het GPS-systeem van het OM. Daarom tellen deze zaken nu mee bij zowel de instroom als de uitstroom (technische sepots, vallende onder de categorie onvoorwaardelijke sepots). 2) Door het OM afgedaan met transactie, strafbeschikking of voorwaardelijk beleidssepot. | ||
4.2.2 Rechter legt vaker gevangenis- en taakstraf op, maar minder boetes
Voor de zaken die bij de rechter tot een straf leiden betreft dit relatief vaak een taakstraf. Bij 80 procent van de zaken waarbij door de rechter een straf werd opgelegd in 2017–2022 betrof dit een taakstraf. Dat is meer dan in 2011–2016 toen nog 57 procent werd afgedaan met een taakstraf. Het aandeel door de rechter opgelegde boetes is gedaald van 37 procent in 2011–2016 naar 7 procent in 2017–2022. Het aandeel opgelegde gevangenisstraffen is daarentegen verdubbeld. Bij 40 procent van de schuldigverklaringen in de periode 2017–2022 tegenover 20 procent in 2011–2016, waarbij door de rechter een straf werd opgelegd betrof dit een gevangenisstraf.
| % van aantal strafzaken/ 2011-2016 | % van aantal strafzaken/ 2017-2022 | |
|---|---|---|
| Taakstraf | 56,9 | 79,8 |
| Maatregelen2) | 26,2 | 30,3 |
| Gevangenisstraf | 21,5 | 40,4 |
| Geldboete | 36,9 | 7,1 |
| Onbekende straffen | 15,4 | 5,1 |
| Bijkomende straffen | 6,2 | 11,1 |
| Bron: CBS 1) Één strafzaak kan meerder straffen toegekend krijgen (bijvoorbeeld taakstraf en geldboete), dus het totaal hoeft niet tot 100 procentop te tellen. 2) Betaling aan de staat, onttrekking aan het verkeer. | ||