SDG 6 Schoon water en sanitair

• De totale onttrekking van zoet oppervlaktewater per inwoner was in 2022 relatief hoog. De onttrekking was hoger dan in 2021 door de droogte: Nederland telt veel koelwaterintensieve bedrijven. Ook de onttrekking van grondwater per inwoner was in 2018, 2019, 2020 en 2022 hoger dan in de jaren daarvoor. Droge zomers leidden tot meer waterverbruik door de landbouw en drinkwaterbedrijven.
• De waterproductiviteit – een maatstaf voor efficiëntie van het watergebruik door het bedrijfsleven – stijgt trendmatig.
• De zuiveringsrendementen voor stikstof en fosfor in stedelijk afvalwater (een maat voor de efficiëntie van de waterzuivering) zijn hoog. Deze stijgen niet langer trendmatig.
• De kwaliteit van het oppervlaktewater is slecht. Van de zoete oppervlaktewateren die beschermd zijn door de KRW had in 2023 slechts 5,7 procent een goede biologische kwaliteit en 0,2 procent was van voldoende chemische kwaliteit. De soorten vissen, broedvogels, amfibieën, libellen, zoogdieren en vlinders die typerend zijn voor zoetwater en moeras nemen trendmatig af.
• De duurzaamheid van watergebruik neemt af. De waterstress (de verhouding tussen totale onttrekking van zoetwater en de totale hernieuwbare zoetwaterbronnen, rekening houdend met de waterbehoefte vanuit het milieu) neemt trendmatig toe.

Het dashboard en de indicatoren 

Uitleg dashboard, kleuren en noten

De kern van SDG 6 gaat over toegang tot drinkwater en sanitaire voorzieningen, en duurzaam beheer van water. Vrijwel iedereen in Nederland heeft toegang tot schoon drinkwater en goed sanitair. In Nederland gaat het vooral om de betaalbaarheid van drinkwater, de waterkwaliteit en de efficiëntie van watergebruik. Meer inwoners, meer huizen en toenemende economische activiteit, zorgen voor een groei in de vraag naar drinkwater. Tijdens de droge en hete zomers van de afgelopen jaren nam de waterbehoefte nog eens extra toe. Watervoorziening concurreert dan steeds vaker met de belangen van natuur, landbouw en klimaat, want er zijn weinig mogelijkheden om simpelweg meer water te winnen. Zuiniger zijn met water vermindert de druk op zoetwaterbronnen. Voor de toekomst kan de leveringszekerheid van drinkwater in het gedrang komen. Naast betaalbaarheid, richt dit dashboard zich op waterkwaliteit, en op de efficiëntie van watergebruik. Minder schadelijke lozingen, zuivering, hergebruik en een lager verbruik, kunnen de waterkwaliteit verhogen en schaarste tegengaan.

De trendmatige ontwikkeling in Nederland duidt bij SDG 6 in het algemeen op een stabiele brede welvaart. Twee trends ontwikkelen zich negatief: diersoorten die kenmerkend zijn voor zoetwaternatuur gaan achteruit, en de waterstress neemt toe. Punt van zorg is ook de slechte chemische waterkwaliteit. Een gunstige uitzondering is de stijgende trend van de waterproductiviteit. Een vergelijking met andere EU-landen is hier voor maar een paar indicatoren mogelijk, en die geeft aan dat Nederland doorgaans in de middengroep staat.

Middelen en mogelijkheden betreffen de middelen waarmee huishoudens worden voorzien van schoon en betaalbaar drinkwater. De drinkwatervoorziening is in Nederland zeer goed geregeld, al geven de waterbedrijven aan dat zij zich voor de toekomst zorgen maken over het nakomen van hun leveringsplicht. De vraag naar water groeit: zomers worden droger en er komen elk jaar meer mensen, bedrijven en woningen bij. De beschikbaarheid van zoet water voor de productie van drinkwater wordt kleiner. Daarnaast is de kwaliteit van het grondwater en oppervlaktewater voor het maken van drinkwater niet altijd goed genoeg. Met gemiddeld 1,26 euro per m3 lagen de productiekosten van de drinkwaterbedrijven in 2022 hoger dan in 2021 (1,21 euro). Eindgebruikers betaalden in 2022 gemiddeld 1,70 euro per m3, tegen 1,67 euro een jaar eerder. Dat tarief ligt hoger, want hierin zijn ook kosten voor grondwaterheffing, drinkwaterleidingen in gemeentegrond (precario), belasting op leidingwater en btw doorberekend.

Gebruik betreft de zuivering van afvalwater, de onttrekking van water aan het milieu en de efficiëntie van watergebruik (waterproductiviteit). Hier slaan twee trends om van stijgend (groen) naar neutraal: zuiveringsrendement voor stikstof en fosfor in stedelijk afvalwater. Deze percentages zijn een maat voor de efficiëntie van de waterzuivering. Ze lagen in 2022 op respectievelijk 86 en 88 procent.

Zowel huishoudens als bedrijven gebruiken water. In 2022 was de totale onttrekking van zoet oppervlaktewater, omgerekend, 401 m3 per inwoner. Ten opzichte van andere EU-landen waarmee vergeleken kan worden, is dit veel. Het was ook meer dan in 2021, door de droogte. Nederland telt veel koelwaterintensieve bedrijven. In toenemende mate koelen zij overigens met zout oppervlaktewater. Deze verschuiving is gunstig omdat waterschaarste alleen bij zoet water speelt. Zoet koelwater komt na lozing weer beschikbaar voor gebruik; het zoute koelwater gaat weer terug naar zee. Voor economische activiteiten en verbruik door huishoudens wordt naast oppervlaktewater ook grondwater onttrokken. De totale hoeveelheid onttrokken grondwater hangt sterk samen met het weer.

Omgerekend per inwoner is in 2018, 2019, 2020 en 2022 relatief veel water onttrokken. Droge zomers in die jaren leidden tot flink meer waterverbruik door de landbouw en drinkwaterbedrijven. 2021 was relatief nat.

De waterproductiviteit – een maatstaf voor efficiëntie van het watergebruik door het bedrijfsleven – bereikte in 2022 een top (98 euro toegevoegde waarde per m3, in prijzen van 2015). Nederland heeft daarbij binnen de EU een positie in de middengroep (2020).

Uitkomsten hebben bij deze SDG betrekking op de kwaliteit van het oppervlaktewater en de duurzaamheid van watergebruik. De trends duiden op gelijkblijvende of zelfs dalende brede welvaart. De indicator waterstress geeft de verhouding tussen de totale hoeveelheid zoet water die door alle sectoren in de economie wordt onttrokken, en de totale hernieuwbare zoetwaterbronnen. Daarbij wordt rekening gehouden met de waterbehoefte vanuit het milieu. Vergeleken met 2021 had 2022 een relatief droge lente en zomer. Hierdoor onttrok de landbouw meer grondwater voor irrigatie. De trend is stijgend.

Een deel van de Nederlandse fauna is grotendeels of geheel afhankelijk van een goede kwaliteit van rivieren, meren, kanalen en sloten. Bij de soorten vissen, broedvogels, amfibieën, libellen, zoogdieren en vlinders die typerend zijn voor deze leefomgeving, is sprake van een afname. De oorzaken van deze daling zijn divers en per soortgroep verschillend. De waterkwaliteit is nog lang niet overal voldoende voor deze specifieke diersoorten. Ook verdroging kan een rol spelen.

De biologische waterkwaliteit (als leefmilieu voor algen, waterplanten, vissen en macrofauna) en de chemische waterkwaliteit, zijn beoordeeld conform de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Nederlandse Waterbeheerders rapporteren elk jaar over de toestand van de beschermde wateren. Hierover wordt eens per zes jaar aan de Europese Commissie gerapporteerd, de volgende keer in 2027. De KRW-doelstelling is dat uiterlijk in 2027 in heel Europa de kwaliteit van oppervlaktewater en grondwater, zowel chemisch als biologisch, in orde moet zijn. Het dashboard van SDG 6 kijkt naar de toestand van zoete oppervlaktewateren die beschermd zijn door de KRW. Hiervoor rekenen het CBS en WUR de data over aantallen oppervlaktewateren met een goede kwaliteit om naar het percentage van het areaal met oppervlaktewater van een goede kwaliteit. Dat geeft verschillende beelden.

Zo wordt inzichtelijk dat het percentage van het totale areaal met een goede biologische kwaliteit iets fluctueert maar nog altijd klein is (5,7 procent in 2023). Dit ondanks het feit dat veel kleine waterlichamen wel aan de goede biologische kwaliteitsnorm van de KRW voldoen. In 2023 was het deel van het areaal aan zoete oppervlaktewateren dat aan de chemische kwaliteitsnorm voldoet nihil. Wanneer de grens voor minimaal een van de chemische stoffen of groepen van stoffen waarop onderzocht wordt is overschreden, voldoet de chemische kwaliteit niet.

De belasting van het oppervlaktewater met vermestende stikstofverbindingen was in 2021 met omgerekend 5,0 kilo per inwoner iets kleiner dan in 2020 (5,1 kilo). Uit- en afspoeling van landbouw- en natuurbodems is hier de belangrijkste bron. Naast de opgebrachte mest zijn daar neerslag en de waterafvoer vanaf de percelen van invloed. Ook atmosferische depositie - luchtverontreiniging die neerslaat – belast het oppervlaktewater met stikstof.

De kwaliteit van het zwemwater in Europa wordt jaarlijks gemonitord door het Europees milieuagentschap EEA. De kwaliteit van binnenlands zwemwater wordt in Nederland op 661 verschillende punten gepeild. In 2023 kreeg 70,5 procent het oordeel ‘uitstekend’, tegen 73,5 procent in 2022. Dit is zijdelings ook relevant voor de productie van drinkwater, omdat in Nederland naast grondwater vooral ook oppervlaktewater onttrokken wordt voor drinkwaterproductie. Langs de kust wordt de zwemwaterkwaliteit op 91 plaatsen gemeten. Daarvan haalde in 2023 80,2 procent de hoogste kwaliteitsnorm (zie ook het dashboard van SDG 14). Nederland staat met beide indicatoren in de middengroep van de Europese ranglijst.

Beleving betreft tevredenheid over het drinkwater. In 2022 gaven klanten van waterleidingbedrijven hun water een hoog rapportcijfer: 8,6. Deze tevredenheid wordt echter maar eens in de drie jaar gemeten, waardoor er niet genoeg datapunten zijn in de periode 2016–2023 om de trend te kunnen vaststellen.

Relevante links

• Link Publicatie - Waterrekeningen Nederland
• Link Website - Hoe gebruiken we ons water?
• Externe link Website - Waterwinning en verbruik Nederland