SDG 16.2 Instituties
- Overheidsuitgaven aan algemeen bestuur als percentage van het bbp dalen trendmatig. In de EU staat Nederland in de achterhoede (24e van 27 EU-landen in 2022).
- De opkomst bij de meest recente parlementsverkiezingen was hoog vergeleken met andere EU-landen.
- De kwaliteit van overheidsregelgeving, de effectiviteit van de overheid en inspraak van burgers in Nederland zijn hoog in vergelijking met andere EU-landen. De kwaliteit van overheidsregelgeving was stabiel maar daalt nu trendmatig. De effectiviteit van het overheidsbestuur loopt terug. De mate waarin de Nederlandse publieke sector als vrij van corruptie wordt beschouwd neemt eveneens af.
- Een stijgend percentage van de bevolking heeft vertrouwen in rechters en in de EU. Het vertrouwen in rechters en in de Tweede Kamer is hoger dan in vrijwel alle EU-landen. Wel was het vertrouwen in de Tweede Kamer in 2023 het laagste (29,0 procent) sinds het begin van de meting in 2012.
- Het vertrouwen in de pers stijgt niet langer maar is stabiel geworden. In 2023 was het 3,2 procentpunt lager dan in 2022.
Het dashboard en de indicatoren
Middelen en mogelijkheden
in EU
in 2022
Gebruik
in EU
in 2018
in EU
in 2023
Uitkomsten
in EU
in 2022
in EU
in 2022
in EU
in 2023
in EU
in 2022
Beleving
in EU
in 2020
in EU
in 2020
| Categorie | Indicator | Waarde | Trend | Positie in EU | Positie op EU-ranglijst |
|---|---|---|---|---|---|
| Middelen en mogelijkheden | Overheidsuitgaven aan algemeen overheidsbestuur | 3,7% van het bruto binnenlands product in 2022 | dalend (daling brede welvaart) | 24e van 27 in 2022 | onderste kwart van de ranglijst |
| Gebruik | Dekking van de collectieve arbeidsovereenkomsten | 75,6% van de werknemers valt onder een cao in 2019 | dalend (daling brede welvaart) | 8e van 16 in 2018 | midden van de ranglijst |
| Gebruik | Opkomst parlementsverkiezingen | 77,7% van de stemgerechtigden is gaan stemmen in 2023 | 6e van 27 in 2023 | bovenste kwart van de ranglijst | |
| Uitkomsten | Kwaliteit van overheidsregelgeving | 1,71 score op schaal van -2,5 (zwak) tot (2,5) deugdelijk in 2022 | dalend (daling brede welvaart) | 4e van 27 in 2022 | bovenste kwart van de ranglijst |
| Uitkomsten | Effectiviteit van overheidsbestuur | 1,58 score op schaal van -2,5 (zwak) tot (2,5) deugdelijk in 2022 | dalend (daling brede welvaart) | 4e van 27 in 2022 | bovenste kwart van de ranglijst |
| Uitkomsten | Corruptie perceptie index | 79 score op schaal 0-100 (100 = niet corrupt) in 2023 | dalend (daling brede welvaart) | 4e van 27 in 2023 | bovenste kwart van de ranglijst |
| Uitkomsten | Inspraak en verantwoordingsplicht | 1,54 score op schaal van -2,5 (zwak) tot (2,5) deugdelijk in 2022 | 3e van 27 in 2022 | bovenste kwart van de ranglijst | |
| Beleving | Vertrouwen in de pers | 36,6% van de bevolking van 15+ heeft (heel veel of tamelijk veel) vertrouwen in 2023 | |||
| Beleving | Vertrouwen in rechters | 77,5% van de bevolking van 15+ heeft (heel veel of tamelijk veel) vertrouwen in 2023 | stijgend (stijging brede welvaart) | 2e van 19 in 2020 | bovenste kwart van de ranglijst |
| Beleving | Vertrouwen in ambtenaren | 43,9% van de bevolking van 15+ heeft (heel veel of tamelijk veel) vertrouwen in 2023 | |||
| Beleving | Vertrouwen in de gemeenteraad | 51,5% van de bevolking van 15+ heeft (heel veel of tamelijk veel) vertrouwen in 2023 | |||
| Beleving | Vertrouwen in de Tweede Kamer | 29,0% van de bevolking van 15+ heeft (heel veel of tamelijk veel) vertrouwen in 2023 | 2e van 19 in 2020 | bovenste kwart van de ranglijst | |
| Beleving | Vertrouwen in de EU | 47,1% van de bevolking van 15+ heeft (heel veel of tamelijk veel) vertrouwen in 2023 | stijgend (stijging brede welvaart) |
Uitleg dashboard, kleuren en noten
Naast veiligheid en vrede (zie dashboard 16.1) heeft SDG 16 ook betrekking op instituties, zoals de Tweede Kamer, pers, rechters, en de overheid in het algemeen. In een open en democratische samenleving is het belangrijk dat instituties verantwoording afleggen, dat informatie goed toegankelijk is en dat fundamentele vrijheden worden beschermd. Het gaat daarbij om verantwoording en transparantie op elk niveau, met inclusieve en representatieve besluitvorming. Doeltreffende, verantwoordelijke en transparante instituties zijn essentieel voor het ontwikkelen en behouden van brede welvaart: de kwaliteit van deze instellingen bepaalt mede de samenhang en effectiviteit van beleid. Zo kunnen burgers vertrouwen op de overheid en gemakkelijker meedoen in de samenleving.
Dit tweede dashboard van SDG 16 bevat relatief veel vertrouwensindicatoren. Vergeleken met andere EU-landen scoort Nederland op het gebied van deze SDG wel goed: met vrijwel alle indicatoren waar de positie bepaald kon worden, staat Nederland in de kopgroep.
Het beeld bij de middellangetermijntrends in dit dashboard (gebaseerd op alle beschikbare datapunten in de periode 2016-2023) is overwegend negatief: vijf indicatoren kleuren rood, slechts twee groen. Bij het vertrouwen in de pers is de trend nu stabiel, waar deze voorheen stijgend was.
Middelen en mogelijkheden betreffen middelen die de overheid heeft om haar taken uit te voeren en diensten te verlenen aan burgers. De uitgaven van de overheid aan algemeen bestuur - als percentage van het bbp - zijn verder teruggelopen, naar 3,7 procent in 2022. Dit is 0,6 procentpunt minder dan aan het begin van de trendperiode in 2016. De trend kleurt rood: minder middelen voor de overheid wordt bij deze SDG gezien als negatief voor de brede welvaart en het behalen van de doelen. Europees gezien staat Nederland in achterhoede (24e van 27 EU-landen in 2022).
Gebruik gaat hier over het gebruik door burgers van diensten van de overheid en maatschappelijke organisaties. Actieve deelname van burgers in de samenleving is essentieel voor het functioneren van een democratie. Een indicator om dit te meten is de dekkingsgraad van de collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s). Deze dekkingsgraad is gerelateerd aan het aantal vakbondsleden, maar ook aan de rechtsgeldigheid van een cao voor andere bedrijven en werknemers in een sector. Het aandeel werknemers dat valt onder een cao daalt trendmatig, naar 75,6 procent in 2019. In 2016 was dit nog 79,3 procent.
Een directere, en actuelere, indicator voor actieve participatie is de opkomst bij de parlementsverkiezingen. In 2023 was deze opkomst 77,7 procent, een procentpunt minder dan bij de verkiezingen in 2021. Vergeleken met de andere EU-landen was de opkomst hoog. Van alle landen wordt overigens de opkomst genomen in het laatste jaar waarin parlementsverkiezingen plaatsvonden. In sommige landen is er een opkomst- of stemplicht, maar die wordt niet afgedwongen.
Uitkomsten betreffen de kwaliteit van publieke dienstverlening, de openheid en efficiëntie van de overheid en inspraak van burgers. Nederland staat bovenin de EU-ranglijst bij alle vier de indicatoren in deze categorie. Bij de trends is het beeld echter minder florissant: drie van de vier indicatoren kleuren rood. Bij de kwaliteit van overheidsregelgeving, een van de zes aspecten van deugdelijk bestuur die de Wereldbank meet door middel van de Worldwide Governance Indicators, slaat de trend om van stabiel naar dalend. De effectiviteit van het overheidsbestuur loopt terug, en de mate waarin de Nederlandse publieke sector als vrij van corruptie wordt beschouwd neemt af.
Traditioneel scoort Nederland hoog (en daarmee gunstig) op de Corruptie perceptie index van Transparency International. Met 79 van maximaal 100 punten stond Nederland in 2023 vierde in de EU en achtste van de in totaal 180 landen. De organisatie stelt echter dat de dalende trend zorgen baart. Deze score is namelijk de laagste sinds de start van de tijdreeks in 2012. Ondermijning van de rechtsstaat door georganiseerde criminaliteit, waarbij rechters, officieren van justitie en advocaten, maar ook journalisten en bestuurders steeds vaker worden geïntimideerd, verhogen het risico dat instituties op termijn worden verzwakt. Tegelijkertijd ziet Transparency International een verbetering: de verwevenheid van politiek en het lobbybedrijf wordt minder groot.
Beleving betreft hier de vraag of burgers vertrouwen hebben in de overheid. Het vertrouwen in instituties (gemeten als het percentage van de bevolking van 15 jaar of ouder dat 6 of hoger aangeeft op een schaal van 0 tot en met 10) is vergeleken met andere Europese landen groot en neemt bij twee indicatoren trendmatig toe. Er zijn wel grote verschillen tussen de instituties. Het dashboard van SDG 16.1 Veiligheid en vrede laat zien dat in 2023 een groot deel van de bevolking voldoende vertrouwen had in het leger (67,3 procent) en de politie (77,4 procent). Bij de instituties die in dit dashboard zijn opgenomen, liggen de percentages doorgaans een stuk lager.
De trend stijgt bij het aandeel van de bevolking dat voldoende vertrouwen heeft in de EU en in rechters. In 2023 bedroegen deze aandelen respectievelijk 47,1 en 77,5 procent. Iets meer dan de helft van de bevolking heeft voldoende vertrouwen in de gemeenteraad. Hier is de trend stabiel. Dat geldt ook voor het vertrouwen in ambtenaren (43,9 procent). Bij het vertrouwen in de Tweede Kamer (29,0 procent) is de trend op de middellange termijn (2016-2023) eveneens stabiel, maar binnen deze periode is wel sprake van flinke schommelingen. In 2020, het eerste jaar van de coronapandemie, bereikte het vertrouwen in de Tweede Kamer een top: 53,2 procent van de bevolking had voldoende vertrouwen. Daarop volgde echter een forse terugval: 29,0 procent in 2023 is het laagste percentage sinds de beginmeting in 2012.