SDG 16.1 Veiligheid en vrede
- De uitgaven aan landsverdediging stijgen verhoudingsgewijs (1,3 procent van het bbp in 2022). Uitgaven aan openbare orde en veiligheid zijn stabiel (1,9 procent). Het aantal politiebeambten groeit minder hard dan de bevolking, waardoor het aantal per 100 duizend inwoners is gedaald naar 288 voltijdsequivalenten in 2022.
- De kwaliteit van de rechtsorde neemt af, maar is goed vergeleken met de meeste EU-landen.
- In Nederland zitten relatief weinig mensen in gevangenissen, penitentiaire en tuchtinstellingen. Met 65 per 100 duizend inwoners in 2021 staat Nederland 3e van 26 EU-landen.
- Het aantal geregistreerde misdrijven per duizend inwoners daalt nog altijd trendmatig.
- In 2023 gaf 19,9 procent van de bevolking van 15 jaar of ouder aan slachtoffer te zijn geweest van criminaliteit zoals geweld, inbraak, diefstal en vernieling. Dit is meer dan in 2021 (17,1 procent). De middellangetermijntrend (2016-2023) is omgeslagen van dalend naar neutraal. Nederland staat aan de onderkant van de EU-ranglijst.
- Het percentage jonge mannen en vrouwen dat wel eens is gedwongen om seksuele dingen te doen die zij niet wilden is tussen 2017 en 2023 (bijna) verdubbeld: bij jongens van 2 naar 4 procent en bij meisjes van 12 naar 20 procent.
- Het vertrouwen in de politie is groot vergeleken met andere EU-landen en groeit trendmatig. Het vertrouwen in het leger is van 2022 op 2023 met 3,6 procentpunt toegenomen tot 67,3 procent.
Het dashboard en de indicatoren
Middelen en mogelijkheden
in EU
in 2022
in EU
in 2022
in EU
in 2022
Gebruik
in EU
in 2021
in EU
in 2021
Uitkomsten
in EU
in 2021
in EU
in 2020
in EU
in 2022
Beleving
in EU
in 2020
| Categorie | Indicator | Waarde | Trend | Positie in EU | Positie op EU-ranglijst |
|---|---|---|---|---|---|
| Middelen en mogelijkheden | Overheidsuitgaven aan openbare orde en veiligheid | 1,9% van het bruto binnenlands product in 2022 | 10e van 27 in 2022 | midden van de ranglijst | |
| Middelen en mogelijkheden | Overheidsuitgaven aan landsverdediging | 1,3% van het bruto binnenlands product in 2022 | stijgend (stijging brede welvaart) | 13e van 27 in 2022 | midden van de ranglijst |
| Middelen en mogelijkheden | Politiebeambten | 288 politiebeambten per 100 000 inwoners in 2022 | dalend (daling brede welvaart) | 17e van 25 in 2022 | midden van de ranglijst |
| Gebruik | Gedetineerden | 65 gedetineerden per 100 000 inwoners in 2021 | 3e van 26 in 2021 | bovenste kwart van de ranglijst | |
| Gebruik | Minderjarige verdachten | 11,2% van alle verdachten in 2023 | 18e van 25 in 2021 | midden van de ranglijst | |
| Uitkomsten | Sterfte door moord of doodslag | 0,7 sterfgevallen per 100 000 inwoners in 2022 | 8e van 27 in 2021 | midden van de ranglijst | |
| Uitkomsten | Geregistreerde misdrijven | 45,3 misdrijven per 1 000 inwoners in 2023 | dalend (stijging brede welvaart) | ||
| Uitkomsten | Slachtofferschap van traditionele criminaliteit | 19,9% van de bevolking van 15+ was slachtoffer in 2023 | 15e van 19 in 2020 | onderste kwart van de ranglijst | |
| Uitkomsten | Slachtofferschap van online criminaliteit B) | 15,6% van de bevolking van 15+ was slachtoffer in 2023 | |||
| Uitkomsten | Slachtoffers mensenhandel C) | 4,6 gemelde slachtoffers per 100 000 inwoners in 2022 | |||
| Uitkomsten | Seksueel geweld tegen jonge vrouwen B) | 20,0% van de vrouwen van 13-24 jaar heeft te maken met seksueel geweld in 2023 | |||
| Uitkomsten | Seksueel geweld tegen jonge mannen B) | 4,0% van de mannen van 13-24 jaar heeft te maken met seksueel geweld in 2023 | |||
| Uitkomsten | Vermoedens van kindermishandeling | 366 meldingen bij Veilig Thuis per 100 000 inwoners 2023 | |||
| Uitkomsten | Rechtsorde | 1,66 score op schaal van -2,5 (zwak) tot (2,5) deugdelijk in 2022 | dalend (daling brede welvaart) | 6e van 27 in 2022 | bovenste kwart van de ranglijst |
| Beleving | Vertrouwen in de politie | 77,4% van de bevolking van 15+ heeft (heel veel of tamelijk veel) vertrouwen in 2023 | stijgend (stijging brede welvaart) | 2e van 19 in 2020 | bovenste kwart van de ranglijst |
| Beleving | Vertrouwen in het leger | 67,3% van de bevolking van 15+ heeft (heel veel of tamelijk veel) vertrouwen in 2023 | |||
| Beleving | Vaak onveilig voelen in de buurt | 2,2% van de bevolking van 15+ voelt zich vaak onveilig in 2023 |
Uitleg dashboard, kleuren en noten
Een vreedzame en veilige samenleving is het hoofdonderwerp van SDG 16. Dit eerste dashboard (16.1) gaat over veiligheid en vrede; instituties komen aan bod in het tweede dashboard bij deze SDG (16.2).
Voor veiligheid en vrede moeten alle vormen van geweld en de sterfte die daarvan het gevolg is teruggedrongen worden. Speciale aandacht gaat uit naar geweld tegen kinderen en naar georganiseerde misdaad. In een veilige samenleving heeft iedereen toegang tot het rechtssysteem, en wordt corruptie tegengegaan. Het ervaren van onveiligheid - met de daarmee samengaande gevoelens van kwetsbaarheid en onzekerheid - kan een grote impact hebben op het persoonlijke leven. (On)veiligheid heeft daarom, zowel objectief als subjectief, effect op de brede welvaart ‘hier en nu’. Het leger, de politie en justitie hebben de taak om de veiligheid te vergroten en te handhaven, preventief en via het rechtssysteem. Vertrouwen van burgers in deze instanties kan het gevoel van veiligheid vergroten.
Een internationale vergelijking is niet overal te geven. Waar dit wel kan heeft Nederland veelal een positie in de midden- of kopgroep. Een uitzondering hierop is slachtofferschap van traditionele criminaliteit.
Het beeld bij dit dashboard is voor de trendmatige ontwikkelingen tamelijk positief: de meeste indicatoren wijzen op een stabiele of toenemende welvaart. Alleen bij de operationele sterkte van de politie (berekend per 100 duizend inwoners) en bij rechtsorde beweegt de trend van het doel af.
Middelen en mogelijkheden betreffen in deze context middelen die worden ingezet om een eerlijke rechtsgang en de nationale veiligheid te garanderen. De uitgaven aan landsverdediging hebben een stijgende middellangetermijntrend, hoewel het aandeel met 1,3 procent in 2022 nog duidelijk onder het streefpercentage van de NAVO ligt (2 procent). Het kabinet maakt inmiddels geld vrij om het leger te versterken waardoor dit percentage verder zal stijgen. Bij de overheidsuitgaven aan openbare orde en veiligheid is de trend stabiel. De overheidsuitgaven zijn hier gemeten aan de hand van de Classification of Functions of Government (COFOG).
De operationele sterkte van de politie is weliswaar toegenomen, maar de bevolking groeide harder. De middellangetermijntrend van het aantal politiebeambten per 100 duizend inwoners daalt dan ook. Operationeel betekent: beschikbaar zijn voor direct contact met burgers en/of direct bijdragen aan kerntaken. Na een piek van 307 voltijdsequivalent (vte) per 100 duizend inwoners ruim tien jaar geleden, is het aantal teruggelopen naar 288 vte in 2022. Nederland heeft een plek in de Europese middengroep.
Gebruik gaat over het aantal mensen dat in aanraking komt met, of een beroep doet op, justitie. Vergeleken met andere EU-landen zitten er in Nederland relatief weinig mensen in gevangenissen, penitentiaire en tuchtinstellingen: 65 per 100 duizend inwoners in 2021. Hiermee staat Nederland derde van 26 landen.
Uitkomsten betreffen gepleegde misdrijven en slachtoffers daarvan. Een deel van de criminaliteit blijft buiten beeld van registraties. Zo wordt niet altijd aangifte gedaan, maar van land tot land kan het ook verschillen welke delicten worden geregistreerd. In de slachtofferschapsenquêtes, zoals de Veiligheidsmonitor, wordt zelf-gerapporteerd slachtofferschap gemeten. Dat geeft een indicatie van het totale slachtofferschap in Nederland, waaronder ook delicten die plaatsgevonden hebben volgens de bevolking, maar waarvan geen melding of aangifte is gedaan bij de politie.
In 2023 gaf 20 procent van de bevolking van 15 jaar of ouder aan slachtoffer te zijn geweest van criminaliteit zoals geweld, inbraak, diefstal en vernieling. Dit is meer dan in 2021 (17,1 procent). De middellangetermijntrend (2016-2023) is omgeslagen van dalend naar neutraal. Uit cijfers van de European Social Survey blijkt dat Nederland hier een positie in de onderste groep van de EU inneemt. De politie registreerde minder van deze traditionele misdrijven: 45,3 misdrijven per duizend inwoners in 2023, tegen 54,8 in 2016. Het percentage geregistreerde misdrijven daalt nog steeds trendmatig. Criminaliteit speelt zich ook in de digitale wereld af. In 2023 gaf 15,6 procent van de bevolking van 15 jaar of ouder aan slachtoffer te zijn geweest van online criminaliteit. Dit is iets (1,3 procentpunt) minder dan in 2021. Vanwege het beperkte aantal datapunten is een trendberekening hierbij voorlopig niet mogelijk.
Mensenhandel is een delict waar moeilijk zicht op is te krijgen. In 2022 zijn er 814 slachtoffers gemeld. Dit komt neer op 4,6 slachtoffers per 100 000 inwoners, vergelijkbaar met 2021. In 2019 werd nog een piek bereikt van 7,9 per 100 000 inwoners. Deze data zijn afkomstig van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en betreffen geregistreerde slachtoffers. De hoogte van de cijfers hangt samen met regelgeving en met de capaciteit voor het registreren van meldingen. De kwaliteit is onvoldoende voor het bepalen van een trend. Het WODC, het kennisinstituut voor het ministerie van Justitie en Veiligheid, liet de universiteiten van Tilburg en Utrecht onderzoek doen naar mensenhandel. Zij ramen het aantal slachtoffers op zo’n 5 duizend per jaar. Daarmee zijn er aanwijzingen dat vooralsnog maar een relatief klein deel van de slachtoffers in beeld komt bij instanties.
Het onderzoek seks onder je 25e wordt periodiek uitgevoerd door Rutgers en Soa Aids Nederland, in samenwerking met het RIVM, het CBS en de GGD’en. Het geeft een beeld van de seksuele gezondheid van jongeren van 13 tot 25 jaar (voorheen 12 tot 25). De cijfers van de onderzoeken uit 2012 en 2017 zijn bijgesteld. Uit het nieuwste onderzoek (2023) blijkt dat er een flinke toename is in het aantal jonge mannen en vrouwen dat wel eens is gedwongen om seksuele dingen te doen die zij niet wilden. Bij jongens verdubbelde het cijfer van 2 naar 4 procent. Bij meisjes steeg het percentage van 12 naar 20 procent. De meetfrequentie van deze indicator is echter te laag om een trend te bepalen. Ook zijn er geen internationale gegevens beschikbaar.
De indicator rechtsorde (rule of law) is een van de zes aspecten van deugdelijk bestuur die de Wereldbank meet door middel van de Worldwide Governance Indicators. Hoewel de trend dalend is, functioneert de rechtsorde in Nederland relatief goed, gelet op de score van 1,66 op een schaal van -2,5 (zwak) tot en met 2,5 (deugdelijk). Binnen Europa is alleen in Finland, Zweden, Denemarken, Luxemburg en Oostenrijk de uitkomst hoger.
Beleving heeft betrekking op het vertrouwen in justitie en politie en het gevoel van veiligheid. Het vertrouwen in de politie is groot en de trend is stijgend: 77,4 procent had in 2023 voldoende vertrouwen. Dit is een hoog percentage in vergelijking met andere EU-landen. Ook het deel van de bevolking met voldoende vertrouwen in de krijgsmacht is substantieel. Hier gaf 67,3 procent in 2023 een score van zes of meer op een schaal van nul tot en met tien, 3,6 procentpunt meer dan een jaar eerder. De trend is neutraal.