Meer inzicht in mobiliteit met de donutkaart

Samen met de Universiteit van Oxford heeft het CBS een nieuwe visualisatiemethode ontwikkeld om inzicht te krijgen in mobiliteit, de donutkaart. De nieuwe methode is toegepast op gegevens over banen van werknemers.

Gebruikte gegevens

De gebruikte gegevens zijn het aantal banen van werknemers uitgesplitst naar woon- en werkgemeente in december 2019. Omdat een persoon tegelijkertijd meerdere banen kan hebben, kunnen deze aantallen afwijken van de aantallen werknemers. Banen van zelfstandigen zijn niet meegeteld. Ook banen met een woon- en/of werkgemeente in het buitenland of onbekende gemeente, zijn buiten beschouwing gelaten. De aantallen zijn afgerond naar honderdtallen. De gegevens zijn als open data beschikbaar op CBS StatLine.

De gegevens bevatten geen informatie over het daadwerkelijke woon-werkverkeer, zoals de woon-werkroute, het vervoersmiddel en de frequentie waarop mensen naar het werk reizen.

Bestaande visualisatiemethoden

Een veelgebruikte methode om dit soort mobiliteitsgegevens op een kaart weer te geven is de flow map, waarbij gekromde lijnen worden getekend tussen woon- en werkgemeenten. De dikte van de lijnen is evenredig met het aantal banen. Onderstaande afbeelding (links) is hiervan een voorbeeld.

De lijnen zijn gekromd om te voorkomen dat ze overlappen met de lijnen in tegenovergestelde richting (de lijn van Utrecht naar Amsterdam overlapt bijvoorbeeld niet met de lijn van Amsterdam naar Utrecht). Een nadeel van deze methode is dat het moeilijk is om informatie van de kaart te lezen door de grote hoeveelheid lijnen.
Om dit op te lossen kan een specifiek deel van de gegevens worden getoond. Bovenstaande afbeelding (rechts) is hiervan een voorbeeld; alleen de aantallen banen waarvan de werkgemeente Amsterdam is en de woongemeente elders zijn te zien. Ondanks dat deze methode een helder beeld geeft voor Amsterdam is het moeilijk om een totaalbeeld voor de hele regio te krijgen.

Nieuwe visualisatiemethode

De nieuw ontwikkelde visualisatiemethode is de hieronder weergegeven donutkaart. De stroom van een woon- naar een werkgemeente is weergegeven door een halve lijn die begint bij het middelpunt van de hemelsbrede route en eindigt bij de werkgemeente. De lijnen zijn gekleurd naar werkgemeente, waarbij er een aparte kleur gebruikt is voor enkele grote gemeenten en de stromen naar andere werkgemeenten blauw gekleurd zijn. De roze lijnen corresponderen met banen van mensen die in Amsterdam werken en elders wonen. Stromen met minder dan 500 banen zijn niet getoond, omdat anders te veel lijnen met elkaar zouden overlappen.

Voor iedere gemeente is een kleine donutgrafiek getoond. De grootte van de donut is evenredig met het totaal aantal banen van werknemers die in de betreffende gemeente wonen. De donut zelf geeft de verhouding tussen de werkgemeenten van deze banen.

In de interactieve visualisatie worden de achterliggende gegevens van de donuts en lijnen getoond als hierop wordt geklikt. Verder kan gekozen worden tussen verschillende weergaves. De eerste weergave toont heel Nederland, waarbij de vier grote steden ieder een eigen kleur hebben. De andere weergaves laten alleen banen zien waarbij de woon- en werkgemeente in bepaalde delen van het land liggen: Noord-, Oost- en Zuid-Nederland. In iedere weergave hebben enkele grote gemeenten een aparte kleur.

Hulpmiddel voor beleidsmakers

Deze mobiliteitsgegevens laten zien hoe Nederland verbonden is, hoever mensen bereid zijn te reizen en welke aantrekkingskracht een bepaalde stad uitoefent op werknemers. Daar waar het lastig is om de samenhang tussen gemeenten te halen uit een tabel met gegevens, geeft de donutkaart in één oogopslag weer hoe gemeenten met elkaar zijn verbonden.

Voor beleidsmakers zijn visualisatiemethoden zoals de donutkaart een handig hulpmiddel om infrastructuur tussen gemeenten te onderzoeken en zo nodig te verbeteren. De donutkaart kan bijvoorbeeld deels verklaren waar mensen in een bepaalde file vandaan komen en naar toe gaan. Het kan ook laten zien wat het effect kan zijn van een nieuwe snelle fiets- of treinverbinding. De gegevens zouden verder verrijkt kunnen worden met kenmerken van de bedrijven waar gewerkt wordt. Ook kunnen meerdere jaren worden vergeleken. Zo kan onderzocht worden wat het effect is van nieuwe infrastructuur, woongebieden of bedrijfsterreinen.

De beleidsopgaves op het gebied van klimaat, woningen, water, bereikbaarheid en stikstof maken het nodig dat complexe en uitgebreide data niet alleen toegankelijk is voor dataspecialisten, maar ook voor beleidsmakers. Visualisaties zoals deze helpen complexe data inzichtelijk te maken voor een breed publiek.

Om het woon-werkverkeer te analyseren zijn meer gegevens nodig. Hoe vaak reizen mensen naar hun werk, met welke vervoersmiddelen en welke routes nemen ze? Het CBS probeert met verder onderzoek antwoord te geven op deze vragen.

Uw mening

De donutkaart kan nog verder worden doorontwikkeld en toegepast op andere, soortgelijke gegevens. Daarom wil het CBS graag uw mening weten. Hoe informatief is deze visualisatiemethode? Heeft u suggesties om de donutkaart te verbeteren? Laat het ons weten via het onderstaande formulier.