De digitale economie beter inzichtelijk gemaakt

Een eerste toepassing van een nieuw internationaal raamwerk voor Nederland

De digitale economie is een economische omgeving die wordt gedreven door digitale technologieën zoals internet, mobiele telefonie, sociale media, analytics en cloud computing. Deze technologieën bieden bedrijven de mogelijkheid om hun activiteiten te stroomlijnen, te verbeteren en te veranderen, wat leidt tot een verhoogde efficiëntie en meer inkomsten.  

Aldus ChatGPT in antwoord op de vraag “wat is de digitale economie?”. Deze beschrijving is niet compleet, maar wel het resultaat van een recente grote stap in kunstmatige intelligentie. Een zoveelste bewijs dat digitale technieken en producten zich snel ontwikkelen, waardoor onze economie en samenleving naar verwachting nog meer en nog sneller zullen gaan veranderen. Het meer inzichtelijk maken van deze ontwikkelingen in officiële statistieken staat daarom volop in de belangstelling; zowel bij gebruikers als bij producenten van statistiek.

Welke rol speelt de digitale economie? Hoe verhoudt deze zich tot de ‘traditionele’ economie, en hoe ontwikkelt dit zich in de tijd? En welke meetuitdagingen brengt dit met zich mee? Dit zijn vragen die niet altijd even makkelijk te beantwoorden zijn. Digitale activiteiten worden (grotendeels) wel meegenomen in de officiële (macro-)economische statistieken, maar ze zijn vaak “verstopt” in grotere aggregaten en niet apart te kwantificeren.

De internationale statistiekgemeenschap heeft daarom onder leiding van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) een concept meetraamwerk voor de digitale economie ontwikkeld. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft in de afgelopen twee jaar, mede dankzij financiering vanuit Eurostat, geëxperimenteerd met dit nieuwe raamwerk. Het doel hiervan was om te kijken in welke mate het raamwerk de digitale economie in Nederland inzichtelijk kan maken. Nederland is daarmee één van de eerste landen in de wereld die dit raamwerk in de praktijk gebruikt. In dit artikel beschrijven we kort het vervolgonderzoek en de eerste resultaten daarvan. We gaan ook in op de diverse uitdagingen die nog voor ons liggen.

Het OESO raamwerk voor de digitale aanbod- en gebruiktabellen

Het raamwerk dat is gebruikt zijn de zogenaamde “digitale aanbod- en gebruiktabellen” (DSUT), opgesteld door de OESO. Dit raamwerk sluit naadloos aan op de reguliere en internationaal voorgeschreven manier om de omvang van de economie (bruto binnenlands product) en de ontwikkelingen daarin te meten. In de DSUT worden productie, verbruik en toegevoegde waarde voor verschillende digitale bedrijfstakken beschreven en uitgesplitst naar productgroep.

De digitale economie maakt onderdeel uit van de Nederlandse economie, en daarbij van het bruto binnenlands product (bbp), maar zit in de huidige aanbod- en gebruiktabellen - die het CBS regulier publiceert - grotendeels verstopt binnen andere bedrijfstakken en productgroepen. Met het nieuwe meetraamwerk is het mogelijk om de omvang van verschillende activiteiten in de digitale economie expliciet inzichtelijk te maken. Dit gebeurt door de reguliere aanbod- en gebruiktabellen een nieuwe indeling te geven. Zowel bedrijfstakken als goederengroepen worden hierbij verder verbijzonderd.

Zo is een groot deel van de bedrijfstak reisbemiddelaars en reserveringen onder te brengen in de digitale bedrijfstak digitale bemiddelingsplatforms, doordat reisbureaus steeds vaker online te werk gaan. De omvang van de economie verandert door deze herindeling van bedrijfstakken en goederengroepen niet.

Naast deze herindeling worden twee nieuwe digitale fenomenen daadwerkelijk toegevoegd aan de digitale aanbod- en gebruiktabellen, namelijk free services en data. Het opvoeren van deze twee nieuwe fenomenen heeft wél invloed op de gemeten omvang van de economie. Free services en data dragen met deze uitbreiding 0,4 procentpunt bij aan de totale groei van de toegevoegde waarde in 2019.

Door het samenstellen van de digitale aanbod- en gebruiktabellen wordt inzicht verkregen in zowel de omvang als de diversiteit van de digitale economie. De tabellen stellen onderzoekers, beleidsmakers en andere gebruikers in staat om de digitalisering van de Nederlandse economie terug te zien op zowel bedrijfstak- als productniveau. Zodra de digitale aanbod- en gebruiktabellen door meerdere landen worden samengesteld, kunnen deze ook internationaal met elkaar worden vergeleken.

De digitale economie goed voor bijna een tiende van de Nederlandse economie

De digitale economie, de optelsom van alle digitale bedrijfstakken in de Nederlandse economie, was in 2019 goed voor 9,2 procent van de totale bruto toegevoegde waarde. Als we dit vergelijken met de aanbod- en gebruiktabellen vóór herindeling, dan hadden enkel de handel, de industrie en de gezondheids- en welzijnszorg in 2019 een groter aandeel in de economie. Hierbij moet worden aangemerkt dat deze traditionele bedrijfstakken voor een deel ook nog digitale componenten bevatten. De digitale economie groeide in 2019 nominaal met 15 procent aanzienlijk sneller dan de gehele Nederlandse economie, die met 5 procent groeide. Deze ontwikkelingen zijn niet voor prijsveranderingen gecorrigeerd.

Digitaal faciliterende bedrijfstakken het grootste onderdeel van de digitale economie

De digitale economie bestaat uit zeven verschillende digitale bedrijfstakken. In 2019 maakten de digitaal faciliterende bedrijfstakken met 64 procent het grootste deel uit van de toegevoegde waarde van de digitale economie. Onder deze digitale bedrijfstak vallen uiteenlopende activiteiten, zoals de productie van computerchips (industrie), computer- programmeeractiviteiten (diensten), en de groothandel in computers (handel). Bedrijven hoeven niet per se online te opereren om tot de digitaal faciliterende bedrijfstakken te behoren. Zo kan een groothandelaar in computers gewoon fysiek opereren. Het aandeel van de digitaal faciliterende bedrijfstakken is in 2019 met 4 procentpunt afgenomen. Deze daling komt vooral doordat de digitale bedrijfstak online handel én de digitale bedrijfstak uitsluitend digitale financiële dienstverleners harder zijn gegroeid, en daarmee een groter aandeel in het totaal hebben verkregen.

Het aandeel van de online groothandel heeft met 4 procentpunt de grootste groei doorgemaakt ten opzichte van 2018. Deze digitale bedrijfstak was in 2019 goed voor 21 procent van de totale digitale economie en bestaat uit groothandelaren die meer dan de helft van hun omzet online behalen. De groei komt vooral door een toename van het aantal groothandelaren dat voornamelijk online verkopen doet en niet zozeer door een toename van de toegevoegde waarde per online groothandelaar.

Toekomstige ontwikkelingen

Nederland is er met deze eerste experimentele studie als één van de eerste landen in de wereld in geslaagd om de omvang van de digitale economie volgens het nieuwe internationale raamwerk van de OESO te ramen. Dit is een eerste stap naar beter inzicht in de (snelle) ontwikkelingen binnen dit gedeelte van de economie. De resultaten van dit eerste experimentele onderzoek zijn dan ook van grote waarde voor de verdere uitrol van dit raamwerk naar andere landen.

Het raamwerk is daarnaast ook nog in ontwikkeling. Zo dienen de uitkomsten van dit onderzoek als input voor internationale discussies over verdere aanscherping van de gebruikte methodologie. Ook is er onderzoek naar het ontsluiten van andere en/of betere bronnen voor het meten van de digitale economie. De precieze afbakening van de digitale economie staat momenteel nog ter discussie. Op dit moment worden bedrijven binnen de financiële dienstverlening bijvoorbeeld alleen tot de digitale bedrijfstak uitsluitend digitale financiële dienstverleners gerekend als zij volledig digitaal opereren, zonder enig fysiek contact met de klant. Hierdoor komt het aandeel van de digitale economie binnen de financiële dienstverlening uit op 2 procent, terwijl bekend is dat veel van deze bedrijven een sterke digitale component kennen.

Dit alles geeft aan dat de uitkomsten van dit eerste onderzoek experimenteel zijn en in de toekomst nog kunnen worden aangepast. Zodra de definitieve versie van het raamwerk gepubliceerd wordt en meerdere lidstaten het adopteren, biedt het veel meer mogelijkheden voor Europese lidstaten om de digitale economieën zowel tussen landen als over de tijd te monitoren. Hiermee kan dan ook antwoord worden gegeven op belangrijke (beleids)vragen over de digitale economie in de Europese Unie en in Nederland.