Productiestatistiek
Wat behelst het onderzoek
Doel
De productiestatistieken (PS-en) geven een beeld van de werkgelegenheid in en het financiële reilen en zeilen van een bedrijfstak. Van de volgende bedrijfstakken worden PS-en samengesteld: landbouw, winning van delfstoffen, industrie, productie en distributie van energie en water, bouwnijverheid, reparatie van consumentenartikelen, groothandel en detailhandel, horeca, vervoer, opslag en communicatie, zakelijke en persoonlijke dienstverlening, milieudienstverlening en gezondheids- en welzijnszorg.
Doelpopulatie
In de verslagperiode economisch actieve bedrijven met de hoofdactiviteit in een van bovengenoemde bedrijfstakken. Bedrijfstakken en branches zijn gangbare termen voor groepen van bedrijven ingedeeld naar voornaamste activiteit. Tot en met de PS over 2008 hanteerde het CBS voor de indeling van bedrijven naar voornaamste activiteit en in publicaties de zogenoemde Standaardbedrijfsindeling 1993 (SBI'93). In 2008 heeft een ingrijpende herziening plaatsgevonden van de internationale indelingen ISIC en NACE en daarmee ook van de daarop gebaseerde SBI (SBI 2008). Hiermee sluiten deze indelingen beter aan op de bedrijfsactiviteiten van deze tijd. Vanaf de PS over 2009 wordt voor de indeling van bedrijven en bij de publicaties van de uitkomsten gebruik gemaakt van deze vernieuwde SBI.
Het bovenstaande houdt tevens in dat de SBI-codes van de SBI’93 en SBI 2008 in veel gevallen verschillen. Een SBI-code uit de 2008-versie geeft vaak een andere activiteit weer dan dezelfde SBI-code uit de 1993-versie. Ook kan de samenstelling van een bedrijfstak of branche zijn gewijzigd: nieuwe branches kunnen bijvoorbeeld zijn toegevoegd en branches kunnen zijn verdwenen of ingedeeld bij een andere bedrijfstak of branche.
Statistische eenheid
De statistische eenheid bij het samenstellen van statistieken over bedrijven is de bedrijfseenheid. Onder een bedrijfseenheid wordt verstaan de feitelijke transactor in het productieproces gekenmerkt door zelfstandigheid ten aanzien van de beslissingen over dat proces en door het aanbieden van zijn producten aan derden. Tot 2010 werden alle bedrijfseenheden onder een ondernemingengroep apart in de populaties van de statistieken opgenomen. Voor de kleine en middelgrote ondernemingengroepen is dit per 1-1-2010 veranderd. Het CBS rekent vanaf die datum alle “oude” bedrijfseenheden die tot één ondernemingengroep behoren samen tot één “nieuwe” bedrijfseenheid. Voor grote ondernemingengroepen verandert er niets.
Uit deze definitie en vooral uit het element zelfstandigheid volgt dat een bedrijf meer dan één vestiging kan omvatten, maar ook meer dan één juridische eenheid. (Onder juridische eenheden worden zowel natuurlijke als rechtspersonen verstaan). Dit is het geval wanneer de afzonderlijke vestigingen of juridische eenheden niet zelfstandig opereren. Andersom komt het voor dat binnen een juridische eenheid verschillende onderdelen te onderscheiden zijn die wat betreft de productie zelfstandig opereren. Deze vormen dan op grond van de definitie evenzovele bedrijven. Dit laatste doet zich vooral voor bij grotere concerns met uiteenlopende activiteiten. Wanneer een aldus gedefinieerde eenheid zich uitstrekt over verschillende landen wordt ter wille van de nationale statistiek het Nederlandse deel als een geheel bedrijf beschouwd.
In de officiële CBS-terminologie wordt het bedrijf zoals hier gedefinieerd bedrijfseenheid (BE) genoemd, zodat geen verwarring kan ontstaan met de term bedrijf uit het - in dit opzicht weinig precieze - spraakgebruik.
De statistische eenheid bedrijf is een operationalisering van de kind-of-activity unit, zoals gedefinieerd door Eurostat. Deze definitie combineert twee eisen die strijdig kunnen zijn: bijdragen aan één activiteit versus het overeenkomen met één of meer operationele eenheden. Nederland geeft bij het operationaliseren naar de statistische eenheid bedrijf prioriteit aan de tweede eis.
Aanvang onderzoek
De oudste PS-en zijn die van een aantal industriebranches, ze dateren van begin van de jaren vijftig van de vorige eeuw. In de loop van de tijd is er voor steeds meer branches/bedrijfstakken een PS ontwikkeld.
Frequentie
Jaarlijks.
Publicatiestrategie
De resultaten van de PS-en komen doorgaans binnen 16 maanden na afloop van het verslagjaar beschikbaar. Deze definitieve uitkomsten worden in principe niet meer bijgesteld. Revisie van de cijfers vindt alleen nog plaats als blijkt dat aanzienlijke bijstellingen en/of correcties noodzakelijk zijn.
Hoe wordt het onderzoek uitgevoerd
Soort onderzoek
Van bedrijven met minder dan 10 werkzame personen (kleinbedrijf) wordt de informatie verkregen uit registraties van de Belastingdienst of door middel van enquêtering op steekproefbasis. Dit is afhankelijk van de bruikbaarheid van de fiscale informatie voor statistische doeleinden en varieert per branche/bedrijfstak. Bedrijven met 10 tot 50 werkzame personen worden steekproefsgewijs benaderd met een vragenlijst. Bedrijven met 50 of meer werkzame personen ontvangen allemaal een enquêteformulier.
Waarnemingsmethode
Bedrijven die met een vragenlijst benaderd worden, kunnen de door het CBS gevraagde gegevens elektronisch of schriftelijk insturen. De informatie uit de registraties wordt door het CBS elektronisch verkregen.
Berichtgevers
Bedrijven. Daarnaast levert de Belastingdienst registratiegegevens.
Steekproefomvang
De steekproefomvang varieert sterk per bedrijfstak. Voor alle bedrijfstakken samen worden ongeveer 80 duizend bedrijven benaderd. Dit is circa 10 procent van de totale Nederlandse bedrijvenpopulatie. In de PS over 2009 zijn daarnaast eenmalig ongeveer 20 duizend bedrijven extra benaderd in verband met een herijking van de berekeningsmethode bij kleine bedrijven.
Controle- en correctiemethoden
De van de bedrijven ontvangen gegevens worden gecontroleerd op volledigheid, plausibiliteit en consistentie. De cijfers worden vergeleken met de opgave van hetzelfde bedrijf een jaar eerder en, als bedrijven ook aan een maand- of kwartaalomzetstatistiek deelnemen, met de omzetopgaven voor deze statistieken. Als de gegevens van het voorgaande jaar of omzetgegevens ontbreken of onvoldoende duidelijkheid geven, vindt een vergelijking plaats met de gemiddelden van de overige bedrijven die zich in het verslagjaar in dezelfde groep bevinden (combinatie van branche en bedrijfsgrootte). Als inconsistenties in het cijfermateriaal worden aangetroffen vindt correctie plaats, eventueel na telefonisch overleg met de berichtgever. Vanaf verslagjaar 2009 worden de grootste en meest complexe bedrijven extra intensief gecontroleerd. Belangrijk aandachtspunt hierbij is de consistentie met de gegevens die door deze bedrijven voor andere statistieken zijn verstrekt. Hierdoor ontstaat een vollediger en nauwkeuriger beeld van complexe (internationale) concerns.
Weging
De op basis van een steekproef ontvangen enquêtegegevens worden opgehoogd naar het totale aantal bedrijven in een branche. Voor bedrijven met minder dan 10 werkzame personen wordt hierbij gebruik gemaakt van hulpinformatie van de Belastingdienst. Aangezien bijna alle bedrijven in Nederland over hun omzet btw afdragen, zijn bij de Belastingdienst omzetgegevens van vrijwel alle bedrijven bekend. Deze fiscale informatie wordt gebruikt om de niet uit de waarneming bekende bedrijfsgegevens te schatten zodat een totaalbeeld van de branches kan worden geschetst. Bij de inschatting van non-respondenten wordt overigens onderscheid gemaakt tussen de zeer grote en de kleinere bedrijven. De zeer grote bedrijven zijn namelijk uniek in hun structuur en ontwikkeling en vaak cruciaal voor het verkrijgen van een nauwkeurig beeld van de betrokken branche. Het CBS beschikt voor deze grote bedrijven doorgaans over meer gegevensbronnen (onder andere vanuit andere CBS-onderzoeken).
Wat is de kwaliteit van de uitkomsten
Nauwkeurigheid
Voor de uitkomsten geldt dat de resultaten in belangrijke mate gebaseerd zijn op steekproefonderzoek waarbij met een zekere onbetrouwbaarheidsmarge rekening moet worden gehouden. De aantallen werknemers en werkzame personen in de tabellen zijn daarom afgerond op duizenden en de bedragen op miljoenen.
Volgtijdelijke vergelijkbaarheid
Bij de productiestatistieken is het doel reële ontwikkelingen in beeld te brengen. Daartoe wordt gecorrigeerd voor belangrijke breuken die optreden als gevolg van methodewijzigingen en definitiewijzigingen. Dit geldt ook voor achteraf gebleken fouten.
Beschrijving kwaliteitsstrategie
De uitkomsten van het onderzoek worden pas gepubliceerd nadat deze zijn beoordeeld op plausibiliteit. Om de plausibiliteit van de uitkomsten vast te stellen worden onder andere de volgende controles uitgevoerd:
- Tijdreeksanalyse (consistentie in de tijd);
- Kengetallenanalyse (verhouding tussen variabelen);
- Confrontatie met uitkomsten uit andere bronnen.