Vermogensoverdrachten schenkingen

Over deze publicatie

Dit document geeft een beschrijving van de statistiek schenkingen, onderdeel van de vermogensoverdrachten. Aan bod komen onder andere de achtergrond, gebruikte bronnen en totstandkoming van de cijfers.

1. Inleiding

De statistiek over schenkingen is onderdeel van de vermogensoverdrachten. Hieronder vallen ook nalatenschappen en verkrijgingen. De gegevens worden grotendeels ontleend aan de administraties van de Belastingdienst op het gebied van de erf- en schenkbelasting.

In dit document worden de schenkingen beschreven. Allereerst wordt ingegaan op de achtergrond van de statistiek en de verschillende begrippen. Dan worden de gebruikte gegevens besproken en de totstandkoming van de cijfers. Tot slot komen de publicaties aan bod.

2. Achtergrond

2.1 Materiële welvaart

De statistiek over vermogensoverdrachten maakt deel uit van de statistieken over inkomen, vermogen en bestedingen.

Welvaart is de mate waarin materiële behoeften met beschikbare middelen kunnen worden bevredigd. In het algemeen zijn de behoeften groter dan de middelen. Hoe de ‘schaarse’ welvaart verdeeld is over groepen is daarom een belangrijk maatschappelijk thema.

De hoekstenen van welvaart worden gevormd door de samenhangende concepten van inkomen, bestedingen, en vermogen. Besparingen zijn gedefinieerd als het inkomen minus de bestedingen, en vormen de link tussen deze drie concepten. Als het netto-inkomen hoger is dan de bestedingen is er sprake van besparing, oftewel een positieve bijdrage aan het vermogen. En als de bestedingen groter zijn dan het inkomen is er sprake van ontsparing, en wordt er ingeteerd op de financiële reserves.

Het vermogen kan ook groeien of slinken door overdrachten (denk aan erfenissen, schenkingen, en loterij-winsten) en door waardeontwikkeling van de bezittingen (met name de fluctuatie van huizenprijzen en aandelenkoersen).

2.2 Begrippen

Een schenking is het in een jaar overgedragen vermogen tussen een schenker en ontvanger.

• Bruto schenking: schenking voor aftrek van verschuldigde belasting.
• Verschuldigde belasting: verschuldigde belasting over schenking.
• Netto schenking: schenking na aftrek van (eventueel) verschuldigde belasting.
• Bedrijfsopvolgingsregeling (BOR): gedeeltelijke belastingvrijstelling bij de schenking van ondernemingsvermogen.

3. Onderzoeksopzet

3.1 Gebruikte gegevens

Cijfers over schenkingen zijn afkomstig uit de aangifte schenkbelasting van de belastingdienst.

3.2 Tijd, populatie

De populatie betreft de schenkingen in het betreffende jaar, waarvoor aangifte schenkbelasting is gedaan.

Cijfers over schenkingen zijn beschikbaar vanaf 2007. Schenkingen die vallen onder de BOR zijn vanaf 2010 beschikbaar.

Standaard zijn alle geldbedragen in lopende prijzen, oftewel de statistiek wordt niet gecorrigeerd voor inflatie.

3.3 Voorlopige en definitieve cijfers

In het eerste kwartaal drie jaar na afloop van het onderzoeksjaar komen voorlopige cijfers beschikbaar. Een jaar later worden deze vervangen door definitieve cijfers. Het duurt een aantal jaren voordat de aangiftes schenkbelasting verwerkt en vastgesteld zijn door de belastingdienst, hierdoor hebben de cijfers voor een langere periode een voorlopig karakter.

3.4 Totstandkoming van de cijfers

Schenkingen worden vastgesteld op het niveau van unieke schenker-ontvanger relaties. Feitelijk mag meermaals per jaar geschonken worden, zolang er maar belasting betaald wordt. Er mag slechts één keer per jaar gebruik gemaakt worden van een schenkingsvrijstelling. Voor het merendeel van de schenkingen is de relatie tussen schenker en ontvanger uniek. Indien een ontvanger meermaals een schenking ontvangt van dezelfde schenker worden de afzonderlijk geschonken bedragen bij elkaar opgeteld en wordt de vrijstellingscode (en andere informatie) van de grootste schenkingsvrijstelling overgenomen.

De statistiek schenkingen heeft enkel betrekking op schenkingen waarover aangifte is gedaan voor de schenkbelasting. Schenkingen dienen aangegeven te worden als het een reguliere schenking betreft die boven het jaarlijks vrijgestelde bedrag uitkomt, als het om een eenmalige schenking ten behoeve van studie of woning gaat (ook als het geschonken bedrag onder de vrijstellingsgrens valt), of als het een schenking aan een Sociaal Belang Behartigende Instelling (SBBI) betreft.

Schenkingen onder de reguliere jaarlijkse vrijstelling met een waarde lager dan het vrijgestelde bedrag zijn niet altijd waargenomen, omdat aangifte voor deze schenkingen niet verplicht is. Ook schenkingen aan ANBI’s (Algemeen Nut Beogende Instellingen) worden niet geregistreerd. Daardoor geven de uitkomsten geen compleet beeld van het schenkgedrag van Nederlanders.

Het tarief van de schenkbelasting hangt af van de hoogte van de schenking, de relatie tussen de schenker en ontvanger, en van gebruikte vrijstellingen. De hoogte van het vrijgestelde bedrag is afhankelijk van de relatie tussen de schenker en ontvanger en het bestedingsdoel. Voor meer informatie zie Belastingdienst. De ontvanger van de schenking doet de aangifte en betaalt doorgaans ook de verschuldigde belasting. Soms kiest de schenker ervoor om de belasting voor zijn rekening te nemen. In de statistiek wordt onderscheid gemaakt naar belastingbetaler (schenker/ontvanger). Als iemand een onderneming krijgt, moet over de waarde van die onderneming schenkbelasting worden betaald. Wordt het bedrijf voortgezet, dan kan gebruik gemaakt worden van de bedrijfsopvolgingsregeling (BOR). Er wordt dan geen of minder belasting betaald. Het ondernemingsvermogen is tot ongeveer 1 miljoen euro vrijgesteld van belasting bij overdracht binnen de BOR.

Gegevens over de bruto verkrijging, verschuldigde belasting en relatie tussen schenker en ontvanger worden rechtstreeks overgenomen uit de schenkbelasting. Op basis van de vrijstellingscode wordt het type schenking afgeleid. In de cijfers wordt onderscheidt gemaakt tussen schenkingen inclusief en exclusief de BOR-schenkingen.

Gegevens over schenkingen worden gecombineerd met gegevens over inkomen, vermogen en andere karakteristieken van zowel de schenker als de ontvanger. Achtergrondinformatie over schenkers en ontvangers is bekend voor natuurlijke personen die op 1 januari van het betreffende jaar in Nederland wonen. Voor een deel van de schenkers en ontvangers zijn de achtergrondkenmerken daarom onbekend.

3.5 Kwaliteit van de data

Bij het gebruik van de cijfers moet met een aantal zaken rekening worden gehouden:

• Het duurt een aantal jaren voordat de aangiftes schenkbelasting verwerkt en vastgesteld zijn bij de belastingdienst. Daarom worden gegevens pas drie jaar na afloop van het fiscaal jaar voor het eerst gepubliceerd.
• Wegens verschillen in de aanleverwijze van de brongegevens van de belastingdienst, zijn de cijfers t/m 2016 niet geheel vergelijkbaar met de uitkomsten van latere jaren.
• Omdat aangifte over reguliere schenkingen onder de jaarlijkse vrijstellingsgrens niet verplicht is en ook ANBI’s niet verplicht zijn om aangifte te doen, vormen de cijfers een substantiële onderschatting van de geschonken vermogensoverdrachten.

4. Publicaties

Een overzicht van recente CBS-publicaties met betrekking tot schenkingen (en vermogensoverdrachten) is beschikbaar via de themapagina Inkomen en bestedingen, en reguliere tabellen worden jaarlijks geactualiseerd op StatLine. Het tweejaarlijks rapport Materiële welvaart in Nederland gaat dieper in op de vraag hoeveel vermogen mensen overdragen via schenkingen.
De in dit document beschreven statistiek is voor onderzoekers beschikbaar als microdata; zie de catalogus voor de diverse bestanden.