Het volumebegrip in conjunctuurberichtgeving

Waarde en volume zijn begrippen die gebruikt worden bij de berichtgeving over de conjunctuur. Het volume wordt echter vaak ten onrechte geïnterpreteerd als de hoeveelheid. Dit is echter maar één van de drie componenten van het volume. In dit artikel worden alle drie de componenten van het volume besproken. De statistiek consumptie huishoudens is hierbij als voorbeeld gebruikt.

Conjunctuurberichtgeving

Het CBS bericht bijna dagelijks op de CBS-website over conjunctuur. De ontwikkeling van veel conjunctuurindicatoren wordt beschreven aan de hand van de procentuele volumeverandering ten opzichte van een jaar eerder. Dit is conjunctureel het meest relevante cijfer.

Bij de meeste indicatoren is het volume de voor prijsveranderingen gecorrigeerde waarde. Dit geeft een zuiver beeld van de ontwikkeling van een conjunctuurindicator. Door te kijken naar de verandering ten opzichte van een jaar eerder worden eventuele seizoeneffecten uit de cijfers gefilterd.

Conjunctuurindicatoren die het volumebegrip hanteren zijn onder andere consumptie huishoudens, internationale handel, industriële productie en economische groei. In het vervolg van dit artikel wordt de consumptie huishoudens als voorbeeld genomen om het volumebegrip te duiden. Uit deze statistiek wordt de ontwikkeling van de bestedingen aan goederen en diensten door huishoudens afgeleid.

Volume is abstract begrip

Volume is een abstract begrip, dat vooral gebruikt wordt in de macro- en mesostatistiek. Bij de statistiek consumptie huishoudens geeft het aan wat er verkocht is, wanneer er gecorrigeerd wordt voor prijsveranderingen. Volume is niet direct meetbaar, maar wordt afgeleid uit de waarde en de prijs. De waarde is gelijk aan de omzet.

In formulevorm: Volume = Waarde / Prijs.

Het volume wordt altijd als ontwikkeling gepubliceerd. Voor de statistiek consumptie huishoudens is de volume-ontwikkeling opgebouwd uit drie componenten: de ontwikkeling van hoeveelheid, kwaliteit en het artikelpakket. In de praktijk wordt de opsplitsing van het volume in deze onderdelen niet gemaakt. Dit is namelijk op macroniveau weinig relevant. Daarnaast zijn hier zeer gedetailleerde gegevens voor nodig die niet beschikbaar zijn. De drie componenten worden hieronder verder uitgewerkt.

Hoeveelheid

De eerste volumecomponent is hoeveelheid. Hoeveelheid en volume hebben, in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, een verschillende betekenis. Hoeveelheid is slechts één van de drie componenten van volume. Hoeveelheid is een concreet, direct meetbaar, begrip. Het gaat hierbij om meetbare grootheden: stuks, kilo’s, liters, enz. Dit begrip wordt vooral op detailniveau gebruikt, maar niet in de conjunctuurstatistieken.

Voorbeeld invloed hoeveelheidsverandering op volume: Het volume van de consumptie is toegenomen, omdat er meer biertjes werden gedronken in de horeca. De hoeveelheid (liters bier) is toegenomen.

Kwaliteit

De tweede volumecomponent is kwaliteit. De consument koopt eenzelfde product met een hogere kwaliteit, maar zonder dat de prijs evenredig stijgt. Dit gebeurt vooral bij technische apparatuur. Eigenlijk krijg je dus steeds meer waar voor je geld, oftewel een vergelijkbaar product wordt steeds goedkoper. In de prijzenstatistiek wordt gecorrigeerd voor deze kwaliteitsverbetering. Als de waarde gelijkblijft en de prijs is lager, dan is het volume hoger.

Voorbeeld kwaliteitsveranderingen op volume: De aanschaf van nieuwe computers. De computers worden steeds beter, maar de prijs van een computer blijft wel gelijk. Daardoor wordt de computer eigenlijk goedkoper. Als de waarde van de verkochte computers gelijk blijft en de prijs daalt, dan stijgt het volume.

Veranderingen in artikelpakket

De derde volumecomponent bestaat uit veranderingen in het artikelpakket. De consument koopt veel verschillende goederen en diensten en soms wordt het ene goed of dienst ingeruild voor een ander (substitutie). De consument schakelt dus over op andere artikelen. Hier is geen sprake van een kwaliteitsverandering, omdat het om een ander artikel gaat. Een verandering in het totale artikelpakket is opgebouwd uit veranderingen op detailniveau. Van het ene artikel wordt meer verkocht en van een ander artikel wordt juist minder verkocht. Een verandering in het pakket hoeft niet altijd invloed te hebben op het volume van de bestedingen als geheel, de plussen en minnen kunnen elkaar opheffen.

Het substitutie-effect kan ook optreden wanneer consumenten hetzelfde product via een ander verkoopkanaal kopen. Bijvoorbeeld brood wordt steeds minder bij de bakker en steeds meer bij de supermarkt gekocht. Wanneer de waarde afneemt en de prijzen bij de aankoopkanalen niet veranderen, neemt het volume ook af.

Voorbeeld verandering in het pakket op volume: Het volume van de consumptie van vlees is toegenomen, doordat er een ander soort vlees is gekocht. Voorgaand jaar werd er veel varkensvlees gekocht, en dit jaar wordt er massaal overgeschakeld op rundvlees. De prijzen van de beide vleessoorten zijn niet veranderd. Ook is de totale hoeveelheid verkocht vlees (in kilo’s) gelijk gebleven. Doordat de prijs van rundvlees hoger ligt dan de prijs van varkensvlees is er wel meer besteed dan een jaar eerder en bij gelijkblijvende prijzen ligt het volume dus ook hoger. 

Tot slot

De formule Volume = Waarde / Prijs geldt voor het volumebegrip in het algemeen. De opsplitsing van het volumebegrip in drie componenten is toepasbaar op de meeste conjunctuurindicatoren die in volume publiceren.