Toename broedvogels moeras en zoetwater, afname boerenlandvogels

6-5-2024 00:00

De populaties van vogels die in Nederland broeden waren in 2023 gemiddeld ruim 28 procent groter dan in 1990. Van 185 soorten zijn er 92 in aantal toegenomen, 83 afgenomen, bleven 9 soorten stabiel, en is van één soort de trend onzeker. De sterkste toename kennen broedvogels van moeras en zoetwater, zoals de grote zilverreiger. De sterkste daling is te zien onder boerenlandvogels, zoals de grutto. Dit blijkt uit nieuwe cijfers van het CBS en Sovon.

In Nederland broeden jaarlijks zo’n 200 soorten vogels. Van 185 inheemse soorten worden de populatieontwikkelingen gevolgd met tellingen die Sovon Vogelonderzoek Nederland coördineert in het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM).

Trend broedvogels ¹⁾
Jaar	Waarneming (Index (1990=100))	Trend (1990=100) (Index (1990=100))	Onzekerheid trend (Index (1990=100))
1990	104,32	100	97,96 - 102,25
1991	98,32	101,34	99,66 - 103,15
1992	103,9	102,62	101,25 - 104,09
1993	103,02	103,84	102,64 - 105,04
1994	105,1	105	103,95 - 106,06
1995	105,03	106,11	105,13 - 107,16
1996	100,13	107,16	106,18 - 108,17
1997	106,18	108,12	107,14 - 109,13
1998	109,44	108,98	107,92 - 110,04
1999	110,87	109,84	108,7 - 110,93
2000	115,71	110,72	109,57 - 111,81
2001	114,98	111,5	110,29 - 112,64
2002	112,44	112,03	110,83 - 113,16
2003	110,55	112,06	110,92 - 113,09
2004	109,91	111,65	110,61 - 112,63
2005	111,54	111,15	110,08 - 112,11
2006	111,41	110,89	109,8 - 111,87
2007	110,59	110,79	109,76 - 111,73
2008	111,16	110,62	109,66 - 111,49
2009	108,46	110,5	109,59 - 111,36
2010	108,24	110,54	109,59 - 111,45
2011	111,63	110,86	109,9 - 111,77
2012	112,3	111,43	110,5 - 112,3
2013	108,25	112,16	111,25 - 112,99
2014	115,14	113,04	112,18 - 113,87
2015	116,31	114,05	113,23 - 114,88
2016	118,46	115,21	114,4 - 116,02
2017	117,11	116,54	115,75 - 117,32
2018	112,25	118,02	117,2 - 118,8
2019	119,45	119,66	118,8 - 120,5
2020	123,54	121,47	120,56 - 122,38
2021	126,09	123,44	122,36 - 124,51
2022	123,13	125,59	124,24 - 126,9
2023	128,11	127,94	126,22 - 129,63
2024			-
Bron: NEM
¹⁾ Gemiddelde trend van 185 inheemse soorten.

Trend broedvogels ¹⁾
Jaar	Waarneming (Index (1990=100))	Trend (1990=100) (Index (1990=100))	Onzekerheid trend (Index (1990=100))
1990	104,32	100	97,96 - 102,25
1991	98,32	101,34	99,66 - 103,15
1992	103,9	102,62	101,25 - 104,09
1993	103,02	103,84	102,64 - 105,04
1994	105,1	105	103,95 - 106,06
1995	105,03	106,11	105,13 - 107,16
1996	100,13	107,16	106,18 - 108,17
1997	106,18	108,12	107,14 - 109,13
1998	109,44	108,98	107,92 - 110,04
1999	110,87	109,84	108,7 - 110,93
2000	115,71	110,72	109,57 - 111,81
2001	114,98	111,5	110,29 - 112,64
2002	112,44	112,03	110,83 - 113,16
2003	110,55	112,06	110,92 - 113,09
2004	109,91	111,65	110,61 - 112,63
2005	111,54	111,15	110,08 - 112,11
2006	111,41	110,89	109,8 - 111,87
2007	110,59	110,79	109,76 - 111,73
2008	111,16	110,62	109,66 - 111,49
2009	108,46	110,5	109,59 - 111,36
2010	108,24	110,54	109,59 - 111,45
2011	111,63	110,86	109,9 - 111,77
2012	112,3	111,43	110,5 - 112,3
2013	108,25	112,16	111,25 - 112,99
2014	115,14	113,04	112,18 - 113,87
2015	116,31	114,05	113,23 - 114,88
2016	118,46	115,21	114,4 - 116,02
2017	117,11	116,54	115,75 - 117,32
2018	112,25	118,02	117,2 - 118,8
2019	119,45	119,66	118,8 - 120,5
2020	123,54	121,47	120,56 - 122,38
2021	126,09	123,44	122,36 - 124,51
2022	123,13	125,59	124,24 - 126,9
2023	128,11	127,94	126,22 - 129,63
2024			-
Bron: NEM
¹⁾ Gemiddelde trend van 185 inheemse soorten.

Nieuwe broedvogels

De gemiddelde toename in 1990-2023 is vooral toe te schrijven aan soorten die voor het eerst of opnieuw in ons land zijn gaan broeden, zoals zeearend, oehoe, grote en kleine zilverreiger, kraanvogel en Cetti’s zanger. Of een soort in aantal toe- of afneemt is afhankelijk van onder meer veranderingen in de kwaliteit van het leefgebied van de soort, klimaat en weer, beschikbaarheid van voedsel, broedsucces en sterfte door bijvoorbeeld vogelgriep. Dit laatste was de belangrijkste oorzaak voor een daling van de populatie van grote stern, met ruim 40 procent ten opzichte van 2022.

Meer broedvogels van moeras en zoetwater, ook meer bosvogels

In moeras- en zoetwatergebieden zijn de populaties van 59 soorten die bij voorkeur in deze leefgebieden broeden tussen 1990 en 2023 gemiddeld met bijna een factor drie toegenomen. De sterkst toegenomen soorten waren Cetti’s zanger, grote zilverreiger en brandgans; alle drie relatieve nieuwkomers als broedvogel. Buidelmees, blauwe kiekendief en grote karekiet zijn het sterkst afgenomen.

Ook 27 soorten broedvogels van bos namen toe sinds 1990, met gemiddeld 11 procent. Aanvankelijk daalden de bosvogels nog in aantal, maar sinds 2010 is er een toename. Appelvink, vuurgoudhaan en raaf namen het sterkst toe, terwijl sperwer en fluiter de grootste dalers zijn.

Afname vogels van duinen en heide

Bij broedvogels van de duinen (19 soorten) namen de populaties tussen 1990 en 2023 gemiddeld met bijna 40 procent af. Paapje, grauwe klauwier en kleine barmsijs zijn vrijwel verdwenen uit de duinen. Nachtzwaluw, en vooral boomleeuwerik, zijn juist sterk in aantal toegenomen. De afname van duinvogels vond vooral plaats voor 2010. Dit was met name het gevolg van het dichtgroeien van open duinen met grassen, ruigtekruiden, bomen en struiken, waardoor de kenmerkende duinvegetatie veranderde. Sindsdien is sprake van herstel, en in de afgelopen twaalf jaar nemen meer soorten toe dan af.

Trend broedvogels van natuurgebieden
Jaar	Moeras en zoetwater (Index (1990=100))	Open duinen (Index (1990=100))	Bos (Index (1990=100))	Heide (Index (1990=100))
1990	100	100	100	100
1991	105,52	97,02	99,59	100,37
1992	111,22	94,06	99,19	100,14
1993	117,11	91,09	98,8	99,27
1994	123,24	88,11	98,42	97,72
1995	129,65	85,11	98,04	95,41
1996	136,31	82,09	97,68	92,46
1997	143,09	79,12	97,34	89,14
1998	149,83	76,25	97,01	85,69
1999	157,12	73,36	96,67	81,47
2000	165,25	70,42	96,31	76,37
2001	173,42	67,56	95,96	71,32
2002	180,68	64,91	95,66	67,02
2003	186,34	62,15	95,35	63,13
2004	190,75	59,24	95	59,25
2005	194,4	56,61	94,73	55,85
2006	197,91	54,61	94,62	53,29
2007	200,59	53,22	94,6	51,61
2008	201,9	52,18	94,6	50,49
2009	202,67	51,42	94,71	49,75
2010	203,77	50,89	95,05	49,23
2011	206,08	50,54	95,72	48,76
2012	209,36	50,35	96,88	48,32
2013	212,91	50,35	98,42	48,03
2014	216,93	50,54	100,04	47,98
2015	221,62	50,93	101,4	48,24
2016	226,99	51,54	102,58	48,78
2017	232,92	52,36	103,84	49,54
2018	239,47	53,41	105,12	50,55
2019	246,72	54,7	106,35	51,84
2020	254,73	56,25	107,5	53,46
2021	263,54	58,09	108,61	55,42
2022	273,22	60,23	109,68	57,74
2023	283,81	62,71	110,74	60,46
Bron: NEM (Sovon, CBS)

Trend broedvogels van natuurgebieden
Jaar	Moeras en zoetwater (Index (1990=100))	Open duinen (Index (1990=100))	Bos (Index (1990=100))	Heide (Index (1990=100))
1990	100	100	100	100
1991	105,52	97,02	99,59	100,37
1992	111,22	94,06	99,19	100,14
1993	117,11	91,09	98,8	99,27
1994	123,24	88,11	98,42	97,72
1995	129,65	85,11	98,04	95,41
1996	136,31	82,09	97,68	92,46
1997	143,09	79,12	97,34	89,14
1998	149,83	76,25	97,01	85,69
1999	157,12	73,36	96,67	81,47
2000	165,25	70,42	96,31	76,37
2001	173,42	67,56	95,96	71,32
2002	180,68	64,91	95,66	67,02
2003	186,34	62,15	95,35	63,13
2004	190,75	59,24	95	59,25
2005	194,4	56,61	94,73	55,85
2006	197,91	54,61	94,62	53,29
2007	200,59	53,22	94,6	51,61
2008	201,9	52,18	94,6	50,49
2009	202,67	51,42	94,71	49,75
2010	203,77	50,89	95,05	49,23
2011	206,08	50,54	95,72	48,76
2012	209,36	50,35	96,88	48,32
2013	212,91	50,35	98,42	48,03
2014	216,93	50,54	100,04	47,98
2015	221,62	50,93	101,4	48,24
2016	226,99	51,54	102,58	48,78
2017	232,92	52,36	103,84	49,54
2018	239,47	53,41	105,12	50,55
2019	246,72	54,7	106,35	51,84
2020	254,73	56,25	107,5	53,46
2021	263,54	58,09	108,61	55,42
2022	273,22	60,23	109,68	57,74
2023	283,81	62,71	110,74	60,46
Bron: NEM (Sovon, CBS)

Ook de 12 voor heide kenmerkende broedvogels namen gemiddeld met bijna 40 procent af in 1990-2023. De achteruitgang is het sterkst voor 2010, daarna is er wat herstel. Het aantal toe- en afnemende soorten is gelijk (beide vijf). Nachtzwaluw en roodborsttapuit nemen het sterkst toe, terwijl korhoen en duinpieper zo goed als verdwenen zijn.

Sterke afname boerenlandvogels

Ondanks de inzet van agrarisch natuurbeheer voor broedvogels van het boerenland, is de afname met 45 procent onder deze groep het grootst. Van de 27 soorten namen 21 soorten in aantal af. Dit zijn vooral soorten van het open boerenland, zoals grutto, kievit en scholekster. Grauwe gors en kemphaan waren in 1990 al zeldzaam, maar zijn nu zo goed als verdwenen. Erf- en struweelvogels van het boerenland nemen gemiddeld genomen duidelijk minder sterk af. Tegenover afnemende soorten, zoals zomertortel en ringmus, staan ook toenemende soorten, zoals putter en roodborsttapuit.

Ook minder vogels in stedelijk gebied

Gemiddeld genomen nemen sinds 2007 ook stadsvogels in aantal af. Voor het stedelijk gebied zijn geen kenmerkende soorten onderscheiden, maar zijn alle 83 in de stad voorkomende vogelsoorten ingedeeld naar leefgebied binnen het stedelijk gebied (park en bos, open groen, water, en bebouwing). Onder de stadsvogels zijn het ook vooral de soorten van water en moeras die in aantal zijn toegenomen, zoals krakeend. Vogelsoorten van open groen in de stad, en van park, bos en struweel, zijn gemiddeld genomen afgenomen.
Van de 8 soorten broedvogels die aan gebouwen gebonden zijn, neemt er slechts één toe: de slechtvalk.

Trend broedvogels van stad en boerenland
Jaar	Boerenlandvogels (1990=100)	Stadsvogels (2007=100)
1990	100
1991	99,73
1992	99,22
1993	98,49
1994	97,53
1995	96,34
1996	94,93
1997	93,33
1998	91,57
1999	89,59
2000	87,37
2001	85,02
2002	82,63
2003	79,97
2004	77,03
2005	74,2
2006	71,83
2007	69,86	100
2008	68,06	100,62
2009	66,4	100,87
2010	64,86	100,71
2011	63,42	100,27
2012	62,06	99,7
2013	60,78	98,93
2014	59,63	97,91
2015	58,65	96,55
2016	57,81	94,7
2017	57,08	92,87
2018	56,46	91,1
2019	55,94	89,44
2020	55,53	88,16
2021	55,21	87,1
2022	55	86,29
2023	54,88	85,67
Bron: NEM (Sovon, CBS)

Trend broedvogels van stad en boerenland
Jaar	Boerenlandvogels (1990=100)	Stadsvogels (2007=100)
1990	100
1991	99,73
1992	99,22
1993	98,49
1994	97,53
1995	96,34
1996	94,93
1997	93,33
1998	91,57
1999	89,59
2000	87,37
2001	85,02
2002	82,63
2003	79,97
2004	77,03
2005	74,2
2006	71,83
2007	69,86	100
2008	68,06	100,62
2009	66,4	100,87
2010	64,86	100,71
2011	63,42	100,27
2012	62,06	99,7
2013	60,78	98,93
2014	59,63	97,91
2015	58,65	96,55
2016	57,81	94,7
2017	57,08	92,87
2018	56,46	91,1
2019	55,94	89,44
2020	55,53	88,16
2021	55,21	87,1
2022	55	86,29
2023	54,88	85,67
Bron: NEM (Sovon, CBS)

Bronnen

Compendium voor de Leefomgeving – Trend van broedvogels
Compendium voor de Leefomgeving – Trend van boerenlandvogels
Compendium voor de Leefomgeving – Broedvogels van bos
Compendium voor de Leefomgeving – Trend broedvogels van moeras en zoet water
Compendium voor de Leefomgeving – Trend van vogels in stedelijk gebied
Compendium voor de Leefomgeving – Fauna van natuurgebieden op land
Tabel – Broedvogels van heide en open duinen