Inkomsten en uitgaven overheid over 2022 bijna in evenwicht

Het overheidssaldo en de overheidsschuld zijn de belangrijkste indicatoren voor de toestand van de overheidsfinanciën. De Europese normen hiervoor zijn een maximaal tekort van 3 procent en een maximale schuld van 60 procent van het bbp. Door de uitzonderlijke omstandigheden heeft de Europese Commissie de begrotingsregels tijdelijk opgeschort. Ondanks de naweeën van de coronacrisis en het uitbreken van de energiecrisis, die in 2022 tot extra uitgaven leidden, kwam zowel het saldo van inkomsten en uitgaven als de schuld verder onder de Europese normen te liggen.

Inkomsten 10 procent gestegen

De overheidsinkomsten namen afgelopen jaar met 10 procent toe vergeleken met 2021. Deze sterke toename is volledig in lijn met de stijging van het bbp van 10 procent. De inkomsten van de overheid stijgen en dalen in het algemeen mee met het bbp. De inkomstenquote (inkomsten uitgedrukt als percentage van het bbp) lag de afgelopen 20 jaar iets boven de 40 procent van het bbp, waarbij in de afgelopen jaren een lichte toename zichtbaar is.

Van de 39 miljard euro aan hogere inkomsten kwam 28 miljard euro uit belastingen en premies. De eenmalige solidariteitsbijdrage geheven op overwinsten van bedrijven in de fossiele sector droeg voor ruim 6 miljard euro hieraan bij. De toename van de overige inkomsten met 11 miljard euro zat voornamelijk in hogere aardgasbaten via het overheidsbedrijf Energie Beheer Nederland (EBN).

De opbrengsten uit belastingen en premies als percentage van het bbp zijn het afgelopen jaar iets gedaald. Dat was vooral het gevolg van de lagere energiebelasting. De collectievelastendruk daalde in 2022 met 0,6 procentpunt tot 38,9 procent. De afgelopen jaren was de collectievelastendruk juist toegenomen, van 36,5 procent in 2015 naar 39,5 procent in 2021.

Minder uitgaven door corona, toch meer uitgaven in 2022

De uitgaven van de overheid over 2022 namen ten opzichte van 2021 met 19 miljard euro toe, oftewel 5 procent. Enerzijds waren er minder uitgaven aan coronamaatregelen dan het jaar ervoor. Dit is het duidelijkst zichtbaar in de subsidies, die met bijna 14 miljard euro afnamen. Anderzijds namen de overheidsuitgaven toe door verschillende oorzaken, leidend tot onder meer hogere zorguitgaven en meer uitgaven aan beloning van overheidspersoneel. Sommige maatregelen van de overheid om gezinnen, bedrijven en instellingen door de energiecrisis heen te helpen drukten zwaar op de begroting.

De inkomensoverdrachten aan gezinnen stegen zo met ruim 3 miljard euro als gevolg van de 190 euro compensatie voor de energierekening in november en december. De energietoeslag aan gezinnen met lage inkomens kostte bijna 2 miljard euro. Vermeldenswaard zijn de 6 miljard euro hogere betaalde belastingen over 2022. Dit heeft te maken met de belastingen die het overheidsbedrijf EBN, onderdeel van de sector overheid in de CBS-statistieken, over zijn winsten aan de Staat moet afdragen.

Schuld gedaald naar 51 procent van het bbp

De overheidsschuld nam in 2022 met 31 miljard euro toe ondanks het feit dat de inkomsten en uitgaven over 2022 nagenoeg in evenwicht waren. De oorzaak hiervan is onder meer dat een deel van het opgehaalde geld is gestald op bankrekeningen en deposito’s, waarvan de stand eind 2022 ruim 12 miljard euro hoger was dan eind 2021. De overheidsschuld als percentage van het bbp kwam eind 2022 uit op 51,0 procent. Dit is 1,5 procentpunt lager dan eind 2021, toen de schuldquote 52,5 procent bedroeg. Deze afname kwam doordat het bbp in 2022 veel harder steeg dan de schuld in euro’s.