Ondernemersvertrouwen licht negatief in het vierde kwartaal

De gegevens voor dit onderzoek zijn begin oktober verzameld.

Aan het begin van het vierde kwartaal 2022 kwam de stemmingsindicator uit op -0,9; dit is 9 punten lager dan een kwartaal eerder. Ook toen nam het ondernemersvertrouwen af, maar bleef voor het zesde kwartaal op rij positief. In het tweede kwartaal van 2020 zorgde de coronacrisis voor een ongekende daling van het ondernemersvertrouwen. Vanaf het tweede kwartaal van 2021 was de indicator weer positief, maar bleef fluctueren.

Sentiment slaat vooral in horeca sterk om

Het ondernemersvertrouwen nam in bijna alle bedrijfstakken af en was in vijf van de elf bedrijfstakken negatief. Een kwartaal eerder waren ondernemers in elke bedrijfstak nog positief gestemd. In de horeca was de daling van het ondernemersvertrouwen het grootst. Horecaondernemers oordeelden vooral negatief over het economisch klimaat van de afgelopen drie maanden. Ook in de delfstoffenwinning was de afname groot, daar was het ondernemersvertrouwen het negatiefst van alle bedrijfstakken. Ondernemers in de delfstoffenwinning waren met name pessimistisch over de verwachte productie. Alleen in de autohandel waren ondernemers positiever gestemd dan een kwartaal eerder.

Afnemende winstgevendheid

Aan het begin van het vierde kwartaal 2022 zag – gecorrigeerd voor seizoeneffecten – per saldo 13 procent van de ondernemers de winstgevendheid van de afgelopen drie maanden afnemen. Een kwartaal eerder was dit 4 procent. Uitgezonderd de bouwnijverheid, verslechterde in alle bedrijfstakken het saldo ten opzichte van het derde kwartaal van 2022. In de delfstoffenwinning en de informatie en communicatie zagen ondernemers ondanks de verslechtering de winstgevendheid per saldo toenemen. Detailhandelaren en ondernemers in de landbouwsector oordeelden het meest negatief over de winstgevendheid. Ook in de horeca oordeelden ondernemers overwegend negatief, een kwartaal eerder waren ondernemers hier nog het positiefst van alle bedrijfstakken.

Pessimisme over economisch klimaat neemt verder toe

Aan het begin van het vierde kwartaal van 2022 voorzag per saldo 24 procent van de ondernemers een verslechtering van het economische klimaat voor de komende drie maanden. Binnen alle bedrijfstakken overheerste het pessimisme over het verwachte economische klimaat en dit pessimisme was, uitgezonderd in de informatie en communicatiesector, groter dan een kwartaal eerder. In de horeca voorzag per saldo 38 procent van de ondernemers een verslechtering, een kwartaal eerder was dit 4 procent. Ook in de cultuursector was sprake van een verslechtering, daar waren ondernemers een kwartaal eerder nog overwegend optimistisch. Ondernemers binnen de landbouw, bosbouw en visserij waren het negatiefst; 3 procent van de ondernemers verwachtte een verbetering en 45 procent een verslechtering.

Meer omzet, personeel en investeringen in 2023

Per saldo 14 procent van de ondernemers verwacht in 2023 meer om te zetten dan in 2022. Dit optimisme voor het komende jaar is lager dan in de voorgaande acht jaar. Ook over de buitenlandse omzet zijn de verwachtingen minder optimistisch dan in eerdere jaren. Per saldo verwacht 10 procent een verbetering. Er worden geen verwachtingen voor het volume van de verkopen (de omzet gecorrigeerd voor prijsveranderingen) uitgevraagd in de Conjunctuurenquête. Door de prijsstijgingen van afgelopen maanden zullen de per saldo positieve omzetverwachtingen zich waarschijnlijk niet één-op-één vertalen naar positievere verwachtingen over het volume.

40 procent ondernemers ziet incidenteel uitbetaalde lonen stijgen

Aan het begin van het vierde kwartaal van 2022 is ondernemers gevraagd hoe de incidentele lonen zich hebben ontwikkeld in 2022 ten opzichte van een jaar eerder. Met incidenteel uitbetaalde lonen wordt loon bedoeld dat buiten de vastgestelde cao-lonen valt, zoals uitbetaling van overuren of prestatiebonussen. Ruim de helft van de ondernemers gaf aan dat incidentele lonen gelijk zijn gebleven. Daarnaast heeft 40 procent deze lonen zien stijgen, waarvan bijna de helft aangaf dat dit nodig was om personeel te kunnen behouden. Het overige deel gaf aan dat deze stijging kwam door compensatie voor inflatie of door uitbetaling van overuren aan personeel. 2 procent van de ondernemers gaf aan dat de incidentele lonen afnamen vanwege financiële bezuinigingen.